روح نماز و نیایش و هدف و رهآورد و فلسفهى آن، پیش از هر چیز، یاد خداست که در قرآن به «ذکر الله» تعبیر شده است.
روشن است که این «ذکر الله» و یاد خدا، نه یاد زبانى و صورى و ظاهرى است که کارى است آسان و بر لب بسیارى از عوامبازان و عوامزادگان و جلادادن و دیکتاتورهاى دیروز و امروز حاضر است؛ نه بلکه آن «ذکر» و آن یادى از خدا که از ژرفاى جان برخیزد و پیش از
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 152@
اندیشه باشد و مقدمهى اندیشیدن و انگیزهى حرکت گردد و به بینش اندیشه و منش و روش تبدیل گردد و به انسان جهت دهد.
امام صادق در تفسیر این آیه که مىفرماید: «و لذکر الله اکبر… -»(1).
فرمود:
«ذکر الله عند ما أحل و حرم؛» (2).
به هنگام برخورد با مقررات و کارهاى روا و ناروا و بر سر دو راهى گزینش روش عادلانه و ظالمانه، یاد خدا نمودن و با پرواى از خدا از ستم و حقکشى چشم پوشیدن و به مسئولیتهاى خویش عمل کردن و حقوق دیگران را پاس داشتن «ذکر الله» و یاد خداست.
آرى، این است «ذکر» خدا و یاد خدا، و این است روح نماز و جان نیایش و هدف و رهاورد و فلسفهى آن.
و این است پاسخ این پرسش که: چرا نماز بخوانیم؟
امام رضا علیهالسلام در بیانى جامع و جالب در ترسیم پرتوى از فلسفهى نماز و اسرار آن فرمود: راز مقرر شدن نماز و نیایش به صورت یک برنامهى شبانهروزى آن است که:
1. از آموزههاى رشد بخش نماز، روى آوردن به پروردگار و اقرار به نقش پروردگارى و تربیت و پرورش و کمال بخشى او نسبت به همهى پدیدهها به ویژه انسان است.
2. از رهاورد نماز، پیکار با بت سازىها و پرستشهاى ناروا و توجه به خداى یکتا و رسیدن به عزت و آزادگى و استقلال و حقوق و
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 153@
کرامت در سایه سار مهر اوست.
3. هدف دیگر از تشریع نماز، ایستادن انسان در برابر خدا در نهایت فروتنى و خضوع و فرمانبردارى است، تا روح قانونگرایى و رعایت حقوق در جان او دمیده و بارور گردد.
4. درس دیگر نماز، زبان به راستى گشودن و به گناهان و لغزشهاى خود اعتراف کردن و از بارگاه خدا آمرزش خواستن و به راه توبه و جبران و اصلاح و خودسازى گام سپردن است، نه توجیه ندانم کارىها و بىتدبیرىها و خودکامگىها و یا زورمدارانه به گردن دیگران نهادن و پافشارى در مسئولیت ناپذیرى.
5. هدف دیگر از تشریع نماز آن است که انسان هر روز و شب پیشانى ادب و بندگى در برابر عظمت خدا بر زمین نهد و درست زندگى کند و نه با خودکامگى و سرکوب دیگران.
6. درس دیگر آن است که انسان هماره به یاد خدا و هشیار باشد و غبار غفلت و فراموشى بر دل او ننشیند و به آفت غرور و مستى و پستى گرفتار نگردد و حقوق دیگران را پایمال سازد.
7. افزون بر این، تمرین و تکرار این برنامه باعث مىشود که نمازگزار آفریدگار و تدبیرگر جان و جهان را از یاد نبرد، و سرکشى و طغیان بر او چیره نگردد و روش انحصارى و استبدادى را جایگزین روش آزادمنشانه سازد.
8. و هدف دیگر توجه به خدا و یاد او و ایستادن در برابر او در شبانهروز است، و روشن است که این یاد و این کار، انسان را از انواع گناه و تباهى و بیداد مصون مىدارد؛
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 154@
«انما امروا بالصلاة لأن فى الصلاة الاقرار بالربوبیة، و هو صلاح عام، لأن فیه خلع الأنداد و القیام بین یدى الجبار…» (3).
1) و بىگمان یاد خدا، برتر و بزرگتر است… عنکبوت / آیهى 45.
2) بحار / ج 82 / ص 200.
3) وسائل / ج 3 / ص 5.
