از شایستهترین شاگرد قرآن و پیامبر، امام على بیانى است بسیار جانبخش و سازنده که در هشدار به خردمندان و کمال جویان مىفرماید:
خردمند و خردورز، آن کسى است که خود و جامعه و دنیایش را از انواع غفلتها و مستىها حراست کند؛ چرا که این غرور و مستىها، خرد را نابود و انسان را به خوارى مىکشد.
این غفلتها و پستىها و موانع رشد و رستگارى بر سر راه زندگى، بسیار آسان است، از آن جمله:
غرور و مستى قدرت بادآورده و ریاست نقد گریز و محاسبه ناپذیر،
غرور و مستى مال و ثروت بادآورده،
غرور و مستى آوازهى بلند و شهرت اجتماعى،
غرور و مستى وصف و ستایشها،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 157@
غرور و مستى تملقها، چاپلوسىها، گزافه گویىها، غلوها و بت سازىها،
غرور و مستى زیبایى و طراوت و شادابى،
غرور و مستى علم و دانش،
غرور و مستى دوران جوانى،
غرور و مستى پیروزى بر حریف و رقیب در فراز و نشیبهاى زندگى، و…
«ینبغى للعاقل ان یحترس من سکر المال، و سکر القدرة،
و سکر العلم، و سکر المدح، و سکر الشباب، فان لکل ذلک ریاحا خبثة، تسلب العقل و تستخف الوقار.» (1).
آرى، بسیارند چهرهها، رهبران، نظامها و مردمى که پس از به دست آوردن پیروزى و فرود نعمتهاى خدا، به جاى سپاسگزارى و یاد همارهى عظمت خدا و پافشارى در درست اندیشى و منش و عملکرد بهداشتى و عادلانه، دچار مستى مىگردند؛ بلاى غرور و خود فریبى گریبانشان را مىگیرد، بر مرکب چموش غفلت و خودپسندى و استبداد در گفتار و منش و مدیریت و سیاست رکاب مىگیرند و در میدان اختناق و استبداد، خودکامگى و دیکتاتورى و خود محورى و خشونت به تاخت و تاز مىپردازند و راه انحطاط و نابودى را در پیش مىگیرند، و با خیرهسرى و نقد گریزى و نظارت ناپذیرى، دیوانهوار سر از پا نمىشناسند و مىتازند تا خود،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 158@
خاندان، نظام، جامعه و حرث و نسل خود را به تباهى مىکشند!
یکى از هدفها و فلسفههاى نماز و نیایش، مبارزهى جدى با آفت غرور و غفلت و مستى و پستى برخاستهى از آن است، چرا که نماز و یاد خدا – آن هم به صورت یک برنامهى شبانهروزى – هدف آفرینش را در چشمانداز نمازگزار آگاه و با معنویت قرار مىدهد، تا هدف زندگى را، زندگى زودگذر مادى و کامروایى سطحى ننگرد، به او هشدار مىدهد تا گوهر وجود خود را بشناسد، موقعیت خود را دریابد، جایگاه واقعى خود را پیدا کند، و بیندیشد که از کجا آمده است؟ به کجا روان است؟ و در این میان در برابر خود، خداى خود، جامعه و تاریخ و عصر و نسل خود، و جهانیان و آیندگان و حتى زمین و زمان و گورستان و حیوانات مسئول است، و دریابد که وظایف او چیست؟ و باید در آن راه بکوشد، و در نتیجه او را از در غلتیدن به چاه غفلت و چالهى غرور حفظ و از دنیاى وجود او غفلتزدایى مىکند.
این سخن نه گزافه است و نه ادعاى بىدلیل، اندکى به واژهها و جملهها و ارکان و واجبات نماز از آغاز تا انجام آن بنگرید. به «اذان» و «اقامهى» نماز، که از واژههایى زیبا و موزون و پربار و محتوا و جهت بخش و بیدارگر شکل گرفته، و نشانگر اساسىترین بینش و باور و جهتگیرى فکرى و رفتارى نمازگزار است و پردههاى غرور و غفلت را مىدرد:
«الله اکبر»
خدا از هر چیزى بزرگتر است.
«اشهد أن لا اله الا الله».
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 159@
گواهى مىدهم که جز خداى یکتا خدایى نیست.
«أشهد أن محمدا رسول الله»
گواهى مىدهم که محمد صلى الله علیه و آله فرستادهى خداست.
«أشهد أن علیا ولى الله»
گواهى مىدهم که على علیهالسلام دوست خداست.
«حى على الصلاة»
بشتاب به سوى نماز و براى انجام آن.
«حى على الفلاح»
بشتاب به سوى رستگارى.
«حى على خیر العمل»
بشتاب براى انجام بهترین کارها در زندگى.
«الله اکبر»
خدا از هر چیزى بزرگتر است.
«الله اکبر»
خدا از هر چیزى بزرگتر است.
«لا اله الا الله»
جز خداى یکتا خدایى نیست.
اینک به واجبات نماز بیندیشید و اثر الهامبخش و بیدادگر و غفلتزداى آن را ببینید:
به «نیت» نماز، که چه مىکنیم و چه نماز و چند رکعت نماز و آن را براى انجام فرمان چه کسى بجا مىآوریم، و از آغاز تا پایان نماز هم بر چه نیت و حضور قلب و اخلاص، پایدار مىمانیم و به آفت غفلت و
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 160@
تظاهرهم گرفتار نمىشویم.
به «الله اکبر» آغاز هر نمازى بنگرید که واجب و از ارکان نماز است.
به قیام و ایستادن با آرامش کامل و گفتن «تکبیرة الاحرام» – که همان «الله اکبر» در آغاز نماز است – بیندیشید.
به قرائت در رکعت اول و دوم نمازهاى شبانهروزى، که باید نخست سورهى «حمد»، آن گاه سورهاى کامل از قرآن با حضور قلب و توجه به واژهها و محتوا و مفهوم آنها، خوانده شود:
بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوند مهر گستر مهربان
الحمد لله رب العالمین –
ستایش خدایى را که پروردگار جهانیان،
الرحمن الرحیم –
بخشاینده و مهربان،
مالک یوم الدین –
[و] خداوندگار روز پاداش است.
ایاک نعبد و ایاک نستعین –
[بار خدایا!] تنها تو را مىپرستیم و تنها از تو یارى مىجوییم.
اهدنا الصراط المستقیم –
ما را به راه راست هدایت فرما:
صراط الذین أنعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین –
راه آنان که بر آنها نعمت دادى، همانان که نه مورد خشم [تو]اند، و نه گمراه.
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 161@
بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوند مهر گستر مهربان
قل هو الله أحد –
بگو: اوست خداى یگانه،
الله الصمد
خداى بىنیاز،
لم یلد و لم یولد –
نه زاده است و نه زاده شده،
و لم یکن له کفوا أحد –
و نه کسى همتاى اوست.
به قنوت نماز و بالابردن دو دست به سوى آسمان و ذکر آن بنگرید، که انسان را بیشتر به یاد خدا مفتخر ساخته و از خطر غفلت و آفت غرور نگاه مىدارد.
به رکوع نماز فکر کنید و به ذکر آن که باز هم غفلتزدا و جهتبخش است، «سبحان الله سبحان الله سبحان الله»
خداى یکتا پاک و منزه است…
به سجدهى نماز بنگرید، که نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب، پس از رکوع، دو بار سجده کند، و در سجده باید هفت عضو از اعضاى بدن خود را بر زمین نهد و خداى را به عظمت یاد کند: «سبحان الله سبحان الله سبحان الله»
خداى یکتا از هر عیب و نقص و نیازى پاک و منزه است.
به تشهد نماز بیندیشید که نمازگزار باید در رکعت دوم از نمازهاى
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 162@
واجب و رکعت سوم نماز مغرب و رکعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا، پس از سجده بنشیند و با حضور قلب و آرامش جسم و جان چنین بخواند:
«أشهد أن لا اله الا الله، وحده لا شریک له، و أشهد أن محمدا عبده و رسوله، اللهم صل على محمد و آل محمد»
گواهى مىدهم که جز خداى یکتا، خدایى نیست. او یکتا و بىهمتاست و براى او شریکى در آفرینش و گردانندگى هستى نیست. و گواهى مىدهم که محمد صلى الله علیه و آله بنده و فرستادهى اوست. بار خدایا بر محمد صلى الله علیه و آله و خاندان محمد علیهمالسلام درود فرست.
به تسبیحات چهار گانه ى نماز بنگرید که نمازگزار باید پس از تشهد اول، برخیزد و با آرامش جسم و حضور قلب، سه بار بخواند:
«سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر»
خداى یکتا پاک و منزه است، و ستایش ویژهى اوست، و جز او خدایى نیست، و خدا از هر چیزى بزرگتر است.
و به سلام نماز بیندیشید که نمازگزار پس از تشهد آخرین رکعت نماز، نشسته و با آرامش کامل باید چنین بگوید:
«السلام علیک أیها النبى و رحمة الله و برکاته، السلام علینا و على عباد الله الصالحین، السلام علیکم و رحمة الله و برکاته».
سلام بر تو اى پیامبر، و مهر و برکات خدا بر تو باد.
سلام خدا بر ما و بر همهى بندگان شایستهى خدا باد.
و سلام و مهر و برکات خدا بر شما اى مردم نمازگزار و شایسته کردار.
… آیا سراسر این برنامهى روح نواز و سرود جانبخش شبانه روزى،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 163@
سرشار از یاد خدا و حضور قلب و اثر غفلتزدا و غرورشکن نیست؟
1) الحیات / ج 1 / ص 159.
