امام على علیهالسلام در مورد نماز و نیایش و رهآورد تربیتى و سازندهى آن به یکى از یاران اندیشمندش چنین نوشت:
«و اجعل افضل أوقاتک للصلوة، و اعلم أن جمیع اعمالک تبع لصلاتک؛» (1).
هان اى «مالک»! برترین فرصتهاى زندگى خود را براى نماز و پرستش خدا قرار ده. و بدان که درستى و پذیرفتگى همهى کارهاى معنوى و انسانى تو در گرو نماز و نیایش با روح و حقیقت تو خواهد بود.
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 119@
با این بیان، یک مدیر و کارگزار شایسته در جامعه، باید بیش از مردم، به نماز و نیایش و رابطهى ناب و سنجیده با خدا بیندیشد و پیام آن را پاس دارد و در میدانهاى گوناگون زندگى به نماز و رهآورد آن – که عمل به وعدهها و برنامهها و رعایت مقررات و تأمین حقوق و کرامت مردم و عدالتورزى و انصاف در مورد همهى شهروندان بدون هیچ نگاه تبعیضآمیز و جانبدارانه است – بها دهد.
و نیز آن نخستین نمازگزار و نابترین نیایشگر با خدا پس از پیامبر، در آخرین سفارش خود به فرزندان و خاندان و رهروان راه خویش چنین فرمود:
«و ألله ألله فى الصلاة فانها عمود دینکم، ان قبلت قبل ما سواها و…؛» (2).
خداى را به یاد آورید! خداى را به یاد آورید! شما را به نماز سفارش مىکنم، چرا که نماز، ستون استوار دین شماست.
اگر در روز رستاخیز نماز انسان مورد پذیرش قرار گیرد، دیگر کارهاى او پذیرفته مىشود…
آرى، نماز و نیایش به مفهوم حقیقى آن، در زندگى و تربیت انسان به گونهاى نقش آفرین و سازنده است که امام على در آخرین لحظهها به فرزندان خود – که سمبل ایمان و پروا و نماز و نیایش و عدالت و آزادگى هستند – آن گونه به رابطهى عاشقانه با خدا و نماز – که رمز و سمبل آن است – سفارش مىکند، و سفارش به نماز و نیایش را در کنار
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 120@
سفارش به داورى عادلانه و حق گویى، و در کنار سفارش به انجام کارهاى شایسته و یارى ستمدیده و دادخواهى به سود او، و در کنار سفارش به روزه و میهمانى خدا، و در کنار سفارش به یتیم نوازى و اصلاحگرى میان مردم و این گونه عبادتهاى بزرگ قرار مىدهد.
خود آن سمبل نماز و نیایش و تجسم درخشان دادگرى و رعایت حقوق مردم، به خاطر بها دادن بسیار به رابطهى عاشقانه با خدا، غرفه و جایگاه ویژهاى براى نماز و عبادت خود قرار داده بود، که امام صادق در این مورد فرمود:
«کان لعلى علیهالسلام بیت لیس فیه شىء الا فراش و سیف و مصحف، و کان یصلى فیه؛» (3).
امام على غرفه و جایگاه ویژهاى داشت که جز فرشى براى نماز و نیایش و شمشیرى براى دفاع از حقوق مردم و قرآنى براى فرهنگ سازى و فرهنگ بانى و تربیت نسلها چیز دیگرى در آن نبود، و آن حضرت در آن اتاق، نمازى ناب و جانانه مىخواند و با خدایش راز و نیازى شورانگیز و تماشایى داشت.
آرى، این اتاق ویژهى امام على علیهالسلام بود. راستى چه اتاق زیبا و چه محتواى اندیشانندهاى در درون آن! یک بار دیگر به سخن امام صادق علیهالسلام بنگرید:
امیرمؤمنان اتاقى داشت که جز یک فرش و یک شمشیر و یک قرآن چیز دیگرى در آن نبود!
قرآن براى تلاوت، براى رشد و اوج همارهى انسان و نماد آموزش
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 121@
و تربیت و رشد و سازندگى است، و شمشیر براى دفاع از حقوق و حرمت بشر و مبارزه در راه عدالت و آزادى، و نماز رمز دوستى با خدا و بندگان او.
به بیان دیگر، آن فرش و آن سجاده، نشانگر رابطهى شکوفاى آن حضرت با خداست، و آن شمشیر، سمبل تلاش و مبارزهاش با حقکشى و خشونت و استبداد براى تضمین حقوق بشر است، و آن قرآن نیز رمز فرهنگ سازى و فرهنگ بانى و قانونگرایى و عمل به مقررات.
اى کاش دوستداران و مدعیان پیروى از او در این مورد درست مىاندیشیدند و شفاف و روشن رفتار مىکردند.
و نیز حدیث نگاران آوردهاند که:
«و کان أمیرالمؤمنین اذا اخذ فى الوضوء یتغیر وجهه من خیفة الله» (4).
امام على هر گاه براى نماز و نیایش، وضو مىساخت و براى پرستش محبوب و معشوق خویش آماده مىشد، از احساس شکوه و عظمت خدا چهرهاش تغییر مىنمود.
و نیز آوردهاند که امام صادق در رکوع و سجدههاى نمازش، بیش از سى مرتبه یاد پرشکوه خدا و ذکر او را – با آهنگ دلنواز و روح پرور خویش – زمزمه مىکرد که:
«سبحان الله،
سبحان الله،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 122@
سبحان الله…»
خداى یکتا پاک و منزه است، خداى یکتا پاک و منزه است، خداى یکتا پاک و منزه است…
از او آوردهاند که در عظمت نماز و آمرزش خواهى از خدا به وسیلهى آن، چنین فرمود:
«ما أهمنى ذنب امهلت بعده حتى اصلى رکعتین، و اسأل الله العافیة؛»
لغزشى که پس از آن، فرصت یافتم تا دو رکعت نماز توبه بخوانم و از خدا آمرزش و اصلاح و جبران آن را بخواهم، مرا اندوهگین نساخت.
و نیز آوردهاند که آن موفقترین انسان در خودسازى و خودشکوفایى و ایمان و دادگرى، در مورد برنامهى شبانهروزى یک انسان کمالجو و توحیدگرا چنین فرمود:
«للمؤمن ثلاث ساعات:
فساعة یناجى فیها ربه،
و ساعة یرم معاشه،
و ساعة یخلى بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل…؛» (5).
انسان کمالجو و با ایمان باید شبانهروز خود را به سه بخش تقسیم کند و از آنها به صورت بهتر و سنجیدهتر بهره گیرد:
الف. بخشى را براى نماز و نیایش با پروردگارش قرار دهد:
ب. بخش دیگر را براى تلاش و سخت کوشى براى تأمین هزینهى زندگى شرافتمندانه؛
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 123@
ج. و بخش دیگر را براى تفریح سالم، که مایهى نشاط و طراوت زندگى است.
و نیز در نشانگرى جایگاه پرفراز نماز و نیایش فرمود:
«من ضیع الصلاة فهو لغیرها اضیع؛» (6).
کسى که نماز را ضایع و تباه کند، اعمال و امور دیگر را بیشتر ضایع خواهد نمود.
آرى، نماز و نیایش در منطق و منش پویا و زندهى امام على تا جایى است، که میزان سنجش وارستگى و شایستگى فرد و جامعهى درستکار و مورد اعتماد است؛ چرا که وقتى کسى به نماز بها ندهد، در دیگر کارهاى اقتصادى و اخلاقى و اجتماعى نیز قابل اعتماد نیست. در حقیقت ضریب اعتماد افراد جامعه به میزان تعهد آنان به نماز و فرهنگ نماز است، که رعایت حقوق مردم و اصول حقوق بشر بخشى از آن است، و این نشان دهندهى جایگاه پرفراز نماز و داشتن رابطهى دوستانه و خالصانه با خداست.
و سرانجام این که فرمود:
«ان أسرق الناس من سرق من صلاته؛» (7).
دزدترین مردم کسى است که از نماز خویش بدزدد و آن را آن گونه که شایسته و بایسته است نخواند.
1) نهجالبلاغه / نامهى 53.
2) نهجالبلاغه / نامهى 47.
3) وسائل الشیعه / ج 3 / ص 555.
4) سفینة البحار / ج 1 / ص 432.
5) نهجالبلاغه / ق 390.
6) وسائل الشیعه / ج 3 / ص 19.
7) بحار / ج / 84 / ص 222.
