دستهاى از روایات، بر این نکته دلالت دارند که پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله مسلمانان را به سجده بر خاک، فرمان مىداد. در این جا نمونههایى از احادیث در این زمینه را یادآور مىشویم:
1. امسلمه، همسر پیامبر صلى الله علیه و آله، از آن حضرت حکایت مىکند که فرمود:
«رخسار خود را براى خدا، بر خاک بگذار.» (1).
2. عبدالرزاق در کتاب «المصنف» از خالد جهمى، چنین نقل مىکند:
«پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله مشاهده فرمود که «صهیب» به هنگام سجود، از خاک پرهیز مىکند، بنابراین، به وى فرمود: اى صهیب، صورت خود را بر خاک بگذار.» (2).
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 27@
3. در کتاب «ارشاد السارى» چنین مىخوانیم:
«پیامبر گرامى به معاذ فرمود: صورت خود را بر خاک بگذار.» (3).
4. در کتابهاى کنزالعمال، الأصابة و أسد الغابة، چنین روایت شده است:
«پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله (به شخصى به نام رباح) فرمود: اى رباح، پیشانى بر خاک بگذار.» (4).
نظیر این روایات، در بسیارى از جوامع روایى اسلام اعم از اهل تسنن و اهل تشیع آمده است.
از واژهى «ترب» در سخن پیامبر صلى الله علیه و آله دو نکته روشن مىگردد:
– یکى آن که باید انسان به هنگام سجود، پیشانى خود را بر روى «تراب» یعنى خاک، بگذارد، دیگر آن که این رفتار، به دلیل امر به آن، فرمانى لازم الاجراء مىباشد، زیرا کلمهى «ترب» از ماده هم خانواده تراب به معناى خاک گرفته شده و به صورت صیغهى امر، بیان گردیده است.
روشن است که فلسفهى ترجیح سجده بر خاک، آن است که این رفتار، مظهر تواضع و خشوع در برابر آفریدگار جهان است و آدمى را از دوام تکبر و خودپسندى، مىرهاند.
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 28@
از این رو، پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مىفرماید:
«هرگاه یکى از شما نماز گزارد، باید پیشانى و دماغ خود را بر زمین نهد تا خضوع و تذلل وى آشکار گردد.» (5).
1) «ترب وجهک لله» – کنزالعمال، ج 7، طبع حلب، ص 465، کتاب الصلاة.
2) «رأى النبى صلى الله علیه و آله صهیبا یسجد کأنه یتقى التراب فقال له النبى: ترب وجهک یا صهیب». المصنف، ج 1، ص 392.
3) «قال صلى الله علیه و آله لمعاذ: عفر وجهک فى التراب». ارشاد السارى، ج 1، ص 405.
4) «قال النبى صلى الله علیه و آله: یا رباح ترب». کنزالعمال، ج 4، ص 99 / 212 و در طبع دیگر، ج 7، ص 324، و الأصابة، ج 1، ص 502، شماره 2562، و اسدالغابة، ج 2، ص 161.
5) «إذا صلى أحدکم فلیلزم جبهته و أنفه الأرض حتى تخرج منه الرغم» أى یظهر ذله و خضوعه». النهایة (ابناثیر)، ج 2، مادهى «رغم».
