عید قربان خاطرهى آزادى و حریت و پاسدارى از کرامت انسانى را در دلها زنده مىکند و انسان را به شناسائى ارزش وجودى خویشتن فرا مىخواند. روزى بود و روزگارى که بشر در تأمین خواستهاى ملوک و پادشاهان و زمامداران خودسر، یا الههها و ربالنوعهاى مصنوعى، قربانى مىداد و طعمه شمشیرها و تیغهاى ناجوانمردانه ظلم و ستم مىشد.
تاریخ مىگوید مصریان عادت داشتند زیباروترین دختران خود را به عنوان پیشکش و قربانى به رود نیل نثار کنند تا از فیض آب، در کشت محصولات خود بیشتر و متعادلتر بهرهمند گردند. اینگونه قربانیها در میان فنیقیان، کنعانیان، مردم روم و دیگر ملل باستان نیز رواج کامل داشت.
استاد بلاغى در کتاب فرهنگ قصص قرآن مىنویسد «نخستین قربانى که در عالم صورت گرفت، قربانى دو پسر آدم بود، پس از آن
**سیرى در اسرار نماز، ص: 86@
نوح، چون طوفان را به پایان برد، مذبحى ترتیب داد و بسیارى از جانوران را در آنجا براى خود قربانى کرد. ابراهیم بوسیلهى نان و طعامهاى دیگر به خدا تقرب مىجست تا آنکه در خواب دید در امتثال امر خداوند قربانى فرزند خویش را مىکند. چون فرزندش را رو بر خاک نهاد و کارد بر گلویش گذاشت خداوند قربانیش را پذیرفت و دستور داد تا گوسفندى را به جاى او ذبح کنند و به این ترتیب عادت قربانى نمودن بشر که تا زمان ابراهیم میان مردم شایع بود منسوخ گردید.»(1).
بدین ترتیب بود که با دست تواناى ابراهیم بت شکن و پیامبر عالیقدر نظام توحیدى رسم و سنت قربانى کردن انسان در برابر آلهه و خدایان شکسته شد. آئین اسلام نظام توحیدى ابراهیمى را امضاء کرد و سنت پسندیدهى آن پیامبر عالیقدر را پذیرفت. در این خصوص و دیگر موضوعات متداول روز، مسائلى را که به زیان و ضرر بشریت بود تغییر داد و آنها را در راه سعادت و هدایت و رشد و منفعت مردم به کار برد.
1) فرهنگ قرآن، استاد صدر بلاغى، ص 207.
