از میان 34 رکعت نافلهى شبانه روز، به نافلهى شب سفارش مؤکدترى شده است و در این زمینه آیات و روایات زیادى به چشم مىخورد که خود بیانگر این امر است که نافلهى شب از ارزش والایى برخوردار است و براى آن که به قرب الهى مىاندیشد دست آویزى محکم و ستونى استوار است. با این بال و پر می توان از ثرى به ثریا پرید و از حضیض ذلت و خوارى به اوج عزت و سربلندى رسید. نافلهى شب مرکبى است رهوار که سالک حقیقت جو با عنایت پروردگار بر آن سوار شده و تا سر منزل هستى را بدین وسیله مىپیماید.
از یازدهمین امام همام علیهالسلام نقل شده که فرمود: «رسیدن و واصل گشتن به خداوند – عزوجل – سفرى است که جز با مرکب شب، پیمودن راه و نیل به مقصد ممکن نیست.»(1).
**سیماى متهجدین، ص: 42@
در آیات و روایت زیادى نیز ارزش شب زنده دارى و مناجات شبانگاهى به طور مستقیم یا غیر مستقیم مشخص شده است که در فصول دوم و سوم مورد بحث و تحقیق بیشترى قرار خواهد گرفت.
در آیهى شریفه 29 از سورهى مبارکهى اسراء آمده است: «و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسى أن یبعثک ربک مقاما محمودا»، در این آیه شریفه خداوند خطاب به رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مىفرماید: و بعضى از شب را بیدار و متهجد باش و نماز شب را که خاص تو است، به جاى آور، باشد که خدایت به مقام محمود مبعوث گرداند.»
در این آیه شریفه با صراحت به شب زنده دارى پرداخته شده و آن را یک کار اضافه بر واجبات معرفى نموده و فرموده است اگر به این کار بپردازى خداوند تو را به «مقام محمود» مىرساند و گویند مقام محمود همان «شفاعت کبرى» است که حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم در روز قیامت بدان نائل شده و به وسیلهى آن امت خویش را شفاعت مىکند. ابن بابویه از حضرت باقر علیهالسلام روایت کرده که فرمود: روز قیامت منادى از طرف پروردگار ندا مىکند: اى محمد! پاداش دوستداران خود و اهل بیتت را به آنچه خواهى عطا کن. عرض کند: پروردگارا! آنها را وارد بهشت گردان. ایشان وارد بهشت شوند. پیغمبر فرمود: این پاداش همان مقام محمودى است که خداى تعالى به من وعده داده بود.(2).
در آیه 16 از سوره مبارکه سجده نیز آمده است: «تتجافى جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون»: یعنى «شبها پهلو از بستر خواب حرکت دهند و با بیم و امید خداى خود را بخوانند و از آنچه روزى آنها کردیم به مسکینان انفاق کنند.» اگر چه برخى در مورد تفسیر این آیه، منظور آن را نماز عشا دانستهاند؛ لیکن
**سیماى متهجدین، ص: 43@
نظر اکثر مفسران اسلامى بر این است که اشاره به کسانى دارد که شبها فراش گرم خویش را ترک گفته و در راه عبادت خاضعانه پروردگارشان، قدمهایشان را جفت کرده، سر به خاک عبودیتش ساییدهاند.(3).
عاصم بن حمید از امام صادق علیهالسلام نقل مىکند که فرمود: «هیچ کار خوبى نیست که انسان انجام دهد جز این که براى آن در قرآن پاداشى بیان شده است مگر نماز شب که خداوند پاداش آن را مشخص نکرده، به خاطر بزرگى و عظمت آن پیش خودش بلکه فرموده است: «تتجافى جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون. فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قره أعین جزاء بما کانوا یعملون»؛ یعنى:
(پهلو از بستر خواب حرکت دهند و با بیم و امید خداى خود را بخوانند و از آنچه روزى آنها کردیم به مسکینان انفاق کنند. هیچ کس نمىداند که پاداش نیکوکاریش چه نعمت و لذتهاى بىنهایت که روشنى بخش دیده است، در عالم غیب براى او ذخیره شده است؟!)(4).
در آیات نخستین سورهى مبارکه مزمل آمده است: «یا ایها المزمل، قم اللیل الا قلیلا نصفه أو انقص منه قلیلا، أو زد علیه و رتل القرآن ترتیلا، انا سنلقى علیک قولا ثقیلا، ان ناشئة اللیل هى أشد وطئا و أقوم قیلا»؛ یعنى الا اى رسولى که در جامه (فکرت و خاموشى) خفتهاى، هان شب را به نماز و طاعت خدا برخیز مگر کمى، که نصف یا چیزى کمتر از نصف باشد یا چیزى بر نصف بیفزا و به تلاوت آیات قرآن با توجه کامل مشغول باش، ما به وحى خود کلام بسیار سنگین را بر تو القا مىکنیم، البته نماز شب بهترین شاهد اخلاص قلب و دعوى صدق ایمان است.)
**سیماى متهجدین، ص: 44@
1) بحارالانوار ج 87 ص 380.
2) به فصل دوم صص 55 – 62 مراجعه کنید.
3) به فصل دوم صص 65 – 72 مراجعه کنید.
4) تفسیر قمى ص 512 ذیل آیه شریفه 16 از سوره مبارکه سجده.
