از مجموعه احادیث یاد شده، دو نکتهى ذیل به روشنى معلوم مىگردد:
1. در حالت اختار و امکان دسترسى به اجزاء زمین، مانند خاک، سنگ، سنگریزه و رستنىهاى آن (مگر خوردنىها و پوشیدنىها)، و در صورت فقدان عذر موجه (مانند سرما و گرماى شدید)، باید بر زمین و روییدنىهاى یاد شده سجده نمود.
2. تنها در صورت وجود عذر موجه و حالت اضطرارى (مانند سرماى شدید و گرماى طاقت فرسا و یا فقدان اجزاء زمین) مىتوان بر گوشهى لباس و پارچه سجده کرد. و این نکته، موضوعى است که در روایات دو گروه شیعه و سنى به چشم مىخورد.
از این رو، مسلمانان شیعه و پیروان مکتب اهل بیت علیهمالسلام، به پیروى از سنت رسول خدا صلى الله علیه و آله و سیرهى آن حضرت و رفتار عملى مسلمانان صدر اسلام و سخنان عترت پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله، در حالت اختیار، بر اجزاء زمین مانند سنگ، سنگریزه و یا قطعهاى از چوب و امثال آن سجده مىنمایند و از سجده بر پارچهها، لباس و خوردنىها خوددارى مىنمایند. و در این راستا، به منظور ابراز
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 71@
تذلل و فروتنى بیشتر در مقابل خداوند بزرگ، ترجیح مىدهند بر خاک سجده نمایند، و لذا با تأسى به سیرهى صحابه و تابعان و اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله قطعهاى از تربت پاکیزه را براى سجده برمىگزینند تا بدین وسیله، بالاترین درجهى تواضع خویش را در برابر پروردگار جهانیان ابراز دارند.
لازم به تذکراست که رفتار یاد شده، تنها به شیعیان اختصاص ندارد، بلکه جمعى از شخصیتهاى معروف اهل تسنن نیز، همین راه را برگزیدهاند که به منظور رعایت اختصار، نمونههایى از آن را (از میان انبوه حکایتها و نقلها) از نظر شما مىگذرانیم:
1. گروهى از محدثان و مورخان اسلامى، چنین حکایت کردهاند:
«عمر بن عبدالعزیز – خلیفه اموى – به خمره (نوعى حصیر) اکتفا نمىکرد، بلکه مقدارى خاک بر روى آن قرار مىداد و بر آن سجده مىنمود.» (1).
2. از عروة بن زبیر نقل شده که خوش نداشت بر چیزى جز زمین، نماز بگزارد. (2).
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 72@
3. چنان که قبلا نیز اشاره شد، نویسنده «الطبقات الکبرى» چنین مىگوید:
«مسروق بن اجدع (یکى از تابعان) به هنگام سفر، خشتى را با خود برمىداشت تا در کشتى بر آن سجده نماید.» (3).
بر این اساس، رویهى مسلمانان شیعه، مبنى بر التزام به سجده نمودن بر اجزاء زمین و رستنىهاى آن – مگر خوردنىها و پوشیدنىها – و همچنین ترجیح دادن سجده بر خاک و قطعهاى از تربت پاکیزه و مقدس به منظور ابراز فروتنى و تذلل بیشتر در برابر خداوند بزرگ، نه تنها از گردونه شرک خارج است، بلکه کاملا با روح توحید و یگانه پرستى سازگار مىباشد و نظریاتى که برخلاف آن وجود دارد، نوعى بدعت و تشریع بىپایه است که سستى و بىپایگى آنها در پرتو دلائل مذکور مانند سنت و سیرهى پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله و سخنان و رفتار عملى صحابه و تابعین، و همچنین روایات اهل بیت علیهمالسلام، به اثبات مىرسد، سخن یاد شده در زیر، گواهى روشن بر این مدعا است:
«حافظ ابوبکر بن ابىشیبه در کتاب خود (المصنف)، ج 2 از سعید بن مسیب و محمد بن سیرین، چنین حکایت نموده است که نماز بر «طنفسة» (که نوعى
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 73@
فرش کرکدار است)، امرى محدث مىباشد. و از رسول خدا صلى الله علیه و آله به سند صحیح روایت شده است که: بدترین امور، محدثها هستند و هر امر محدثى بدعت است.» (4).
**سجده بر تربت یا نهایت تواضع در پیشگاه خداوند، ص: 74@
1) فتح البارى، ج 1، ص 410 و شرح الأحوذى، ج 1، ص 272: «عمر بن عبدالعزیز الخلیفة الأموى کان یکتفى بالخمرة، بل یضع علیها التراب و یسجد علیه».
2) همان مدرک: «روى عن عروة بن الزبیر انه کان یکره الصلاة على شىء دون الأرض».
3) الطبقات الکبرى، ج 6، ص 79، طبع بیروت، در احوالات مسروق بن اجدع: «کان مسروق إذا خرج یخرج بلبنة یسجد علیها فى السفینة».
4) سیرتنا و سنتنا، ص 134: «و قد اخرج الحافظ الکبیرالشقة أبوبکر بن أبىشیبة باسناده فى المصنف فى المجلد الثانى عن سعید بن المسیب و عن محمد بن سیرین: ان الصلاة على الطنفسة محدث، و قد صح عن رسول الله صلى الله علیه و آله قوله: شر الأمور محدثاتها، و کل محدثة بدعة».
