احادیث مرتبط با نماز
الف: احادیث وضو
«آمادگى قبل از نماز»
قال على علیه السلام:
«مَن لَم یأخذ أُهبَة الصَّلاة قَبل وَقتها فَما وَقرَها؛(1)
کسى که قبل از نماز خود را براى اقامه نماز آماده نکند، به نماز بى احترامى نموده است.»
«حفاظت از وضو»
رسول الله صلی الله علیه و اله:
«حَافِظُوا عَلَى الْوُضُوءِ وَ خَیْرُ أَعْمَالِکُمُ الصَّلَاةُ؛(2)
مراقب وضو باشید و بهترین کارهای شما نماز است.»
«وضوی کامل موجب درجه»
«یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ دَرَجَاتٌ إِلَى أَنْ قَالَ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِی السَّبَرَاتِ- وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ وَ الْمَشْیِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَات ؛(3)
پیغمبر خدا در وصیت خود به امیرالمؤمنین فرمود: سه چیز موجب درجات است: وضوی کامل در بامداد سرد گرفتن، انتظار نماز پس از نماز داشتن، و شبانه روز برای شرکت در جماعات رفت و آمد کردن.»
«وضو، حد الهی»
امام باقر علیه السلام:
«إِنَّمَا الْوُضُوءُ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یُطِیعُهُ وَ مَنْ یَعْصِیهِ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا یُنَجِّسُهُ شَیْ ءٌ إِنَّمَا یَکْفِیهِ مِثْلُ الدُّهْنِ؛(4)
همانا وضو حدی از حدود خداست تا خدا بداند چه کس اطاعت او و چه کسی نافرمانی او می کند؟ و همانا مؤمن را هیچ چیزی نجس و پلید نکند و در وضو به مقدار آب کمی که صورت و دستها را مانند روغن مالی سازد کافی است.»
«تعدی در وضو»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ تَعَدَّى فِی وُضُوئِهِ کَانَ کَنَاقِضِهِ؛(5)
هر کس در وضو تعدی و تجاوز کند همانند ناقض وضو است. ناقض (شکننده وضو) است.»
«باطل کننده های وضو»
امام صادق علیه السلام:
«لَا یَنْقُضُ الْوُضُوءَ إِلَّا الْبَوْلُ وَ الرِّیحُ وَ النَّوْمُ وَ الْغَائِطُ وَ الْجَنَابَةُ؛(6)
وضو را تنها، بول و باد معده و خواب و غایط و جنابت می شکند.»
«خواب، باطل کننده وضو»
«إِذَا خَالَطَ النَّوْمُ الْقَلْبَ وَجَبَ الْوُضُوء؛(7)
وقتی که خواب بر قلب غلبه کند، وضو واجب می شود.»
«حکم مذی»
امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام:
«(المَذی) لَا یَنْقُضُ الْوُضُوءَ وَ لَا یُغْسَلُ مِنْهُ ثَوْبٌ وَ لَا جَسَدٌ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْبُصَاقِ وَ الْمُخَاطِ؛(8)
مذی وضو را نمی شکند، جامه و تن را نباید شست و آن منزلت آب دهان و بینی را دارد.»
«(الْمَذْیِ) لَا یَقْطَعُ صَلَاتَهُ وَ لَا یَغْسِلُهُ مِنْ فَخِذِهِ لِأَنَّهُ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ مَخْرَجِ الْمَنِیِّ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ النُّخَامَةِ؛(8)
نباید نماز را قطع کند و ران را نیز نشوید زیرا از محل خروج منی، بیرون نیامده بلکه منزلت اخلاط سینه را دارد.»
«نماز معصومین علیهم السلام»
«کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین إِذَا أَخَذَ فِی الْوُضُوءِ یَتَغَیَّرُ وَجْهُهُ مِنْ خِیفَةِ اللَّهِ تَعَالَى وَ کَانَتْ فَاطِمَةُ ع تَنْهَجُ فِی الصَّلَاةِ مِنْ خِیفَةِ اللَّهِ تَعَالَى وَ کَانَ الْحَسَنُ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوئِهِ یَتَغَیَّرُ لَوْنُهُ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ حَقٌّ عَلَى مَنْ أَرَادَ أَنْ یَدْخُلَ عَلَى ذِی الْعَرْشِ أَنْ یَتَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ یُرْوَى مِثْلُ هَذَا عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ؛(9)
امیرالمؤمنین علیه السلام چون شروع به وضو می فرمود، از ترس خدا چهره مبارکش دگرگون می گشت و حضرت فاطمه زهرا صلوات الله علیها از ترس خدا در وقت نماز نفس مبارکش به شماره می افتاد، و حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام چون از وضو فارغ می شد رنگ چهره مبارکش تغییر می کرد، سبب را از امام علیه السلام پرسیدند، فرمود: شایسته است کسی که می خواهد به پیشگاه صاحب عرش«پروردگار تعالی» مشرّف شود رنگ چهره ببازد، و همانند از حضرت امام زین العابدین علیه السلام نیز روایت شده است.»
«نحوه وضو گرفتن زن و مرد»
امام باقر علیه السلام:
«الْمَرْأَةُ تَبْدَأُ بِالْوُضُوءِ بِبَاطِنِ الذِّرَاعِ وَ الرَّجُلُ بِظَاهِرِهِ؛(10)
زن در وضو آغاز به باطن ساعد (بازوی) می کند، و مرد با ظاهر آن.»
«طهارت پنج عضو»
امام على علیه السلام فرمودند:
«لَا یَجُوزُ صَلَاةُ امْرِئٍ حَتَّى یُطَهِّرَ خَمْسَ جَوَارِحَ الْوَجْهِ وَ الْیَدَیْنِ وَ الرَّأْسِ وَ الرِّجْلَیْنِ بِالْمَاءِ وَ الْقَلْبِ بِالتَّوْبَةِ؛(11)
نمازگزار جایز نیست نماز بخواند مگر اینکه پنج عضو بدنش را پاک کند؛ صورت، دو دست، سر و دو پا را با آب و قلب را با توبه.»
«وضو براى تلاوت قرآن»
قال على علیه السلام:
«لَا یَقْرَأُ الْعَبْدُ الْقُرْآنَ إِذَا کَانَ عَلَى غَیْرِ طَهُورٍ حَتَّى یَتَطَهَّر؛(12)
بنده ى خدا تا زمانى که وضو نگرفته، [بهتر است] قرآن نخواند.»
«وضوی کامل، خارج شدن از گناه»
و از معصوم روایت شده است:
«إِذَا تَطَهَّرَ الْعَبْدُ یُخْرِجُ اللَّهُ عَنْهُ کُلَّ خَبَثٍ وَ نَجَاسَةٍ وَ إِنَّ مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه ؛(13)
چون بنده تطهیر کند خدا هر پلیدی و نجاست را از او بیرون می کند و هر که وضوی کامل بگیرد از گناهان خود بیرون می آید همانند روزی که از مادرش متولد شده است.»
«باز کردن چشمها هنگام وضو»
«افْتَحُوا عُیُونَکُمْ عِنْدَ الْوُضُوءِ لَعَلَّهَا لَا تَرَى نَارَ جَهَنَّم ؛(14)
چشم های خود را به هنگام وضو گرفتن باز کنید به امید آنکه آتش دوزخ را نبینید.»
«پاکیزگى دهان و بینى»
قال على علیه السلام:
«الْمَضْمَضَةُ وَ الِاسْتِنْشَاقُ سُنَّةٌ وَ طَهُورٌ لِلْفَمِ وَ الْأَنْف؛(15)
(به هنگام وضو) آب به دهان و بینى بردن سنت است و موجب پاکیزگى دهان و بینى نیز مى شود.»
«ده حسنه»
قال على علیه السلام:
«الْوُضُوءُ بَعْدَ الطُّهْرِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ فَتَطَهَّرُوا؛(16)
وضو بعد از طهارت ده حسنه دارد، پس پاک باشید.»
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«مَنْ تَوَضَّأَ عَلَى طُهْرٍ کُتِبَ لَهُ عَشْرُ حَسَنَات ؛(17)
هر کس در حالی که با وضو است تجدید وضو کند خدای تعالی ده حسنه برای او می نویسد.»
«کامل کردن نماز»
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«مَنْ لَمْ یُتِمَّ وُضُوءَهُ وَ رُکُوعَهُ وَ سُجُودَهُ وَ خُشُوعَهُ فَصَلَاتُهُ خِدَاج ؛(18)
هر که وضو و رکوع و سجود و خشوع خود را تمام بجا نیاورد، نمازش ناقص است.»
«پذیرش شهادت»
قال على علیه السلام:
«مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَتَوَضَّأُ فَیَقُولُ عِنْدَ وُضُوئِهِ «سُبْحَانَک اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ» إِلَّا کُتِبَ فِی رَقٍّ وَ خُتِمَ عَلَیْهَا ثُمَّ وُضِعَتْ تَحْتَ الْعَرْشِ حَتَّى تُدْفَعَ إِلَیْهِ بِخَاتَمِهَا یَوْمَ الْقِیَامَة؛(19)
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر مسلمانى که به هنگام وضو گرفتن بگوید: «خدایا تو را به پاکى مى ستایم. گواهى مى دهم که خدایى جز تو نیست، از تو آمرزش مى خواهم و به سوى تو توبه مى کنم. بار خدایا مرا از توبه کنندگان و پاکان قرار بده»، این شهادتش در ورقه اى نوشته، ممهور مى گردد و در زیر عرش الهى گذارده مى شود تا در روز قیامت با همان مهر به وى باز گردانده شود.»
«پوشانیدن گناهان»
قال على علیه السلام:
«سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُول : أَ لَا أَدُلُّکُمْ عَلَى مَا یُکَفِّرُ الذُّنُوبَ وَ الْخَطَایَا إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ عِنْدَ الْمَکَارِهِ وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ فَذَلِکَ الرِّبَاط؛(20)
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم شنیدم که مى فرمود: آیا نمى خواهید شما را به چیزى راهنمایى کنم که خطاها و گناهان را مى پوشاند؟ به هنگام سختیها و دشواریها وضوى کامل ساختن و بعد از هر نماز انتظار نماز دیگر را داشتن که این عمل همانند مراقبت (در جهاد) است.»
«وضو، پوشاننده گناه، افزاینده نیکی»
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله:
«أَ لَا أَدُلُّکُمْ عَلَى شَیْ ءٍ یُکَفِّرُ اللَّهُ بِهِ الْخَطَایَا وَ یَزِیدُ فِی الْحَسَنَاتِ قِیلَ بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ عَلَى الْمَکَارِهِ وَ کَثْرَةُ الْخُطَى إِلَى هَذِهِ الْمَسَاجِدِ وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاة؛(21)
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمود: آیا دلالت نکنم شما را بر چیزی که خدا به وسیله آن گناهان را می پوشاند و بر حسنات می افزاید؟ عرض کردند: آری یا رسول الله. فرمود: وضوی کامل گرفتن در سختی ها و سرماها، و بسیار رفت و آمد به سوی مساجد کردن، و انتظار نماز پس از نماز داشتن.»
«نورانى شدن چهره»
رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم:
«یَحْشُرُ اللَّهُ أُمَّتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ الْأُمَمِ غُرّاً مُحَجَّلِینَ مِنْ آثَارِ الْوُضُوء؛(22)
پیغمبر خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرموده است: روز قیامت خداوند امت مرا در میان سایر امتها در حالى محشور مى کند که آثار نورانى وضو در ایشان پیداست.»
رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم:
«تَأْتِی أُمَّتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ غُرّاً مُحَجَّلِینَ مِنْ آثَارِ الْوُضُوء؛(23)
امت من در حالی که آثار و نشانی وضو در پیشانی و دست ها و پاهای ایشان پدیدار است در روز قیامت محشور می شودند.»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«أُمَّتی الغُرُّ المُحَجَّلون من آثَارِ الوُضُوء یَوْم القِیامَةِ؛(24)
امت مرا دست و پای نورانی باشد روز قیامت، از آثار وضو که در دنیا گرفته باشد.»
«وضو، شرط نماز»
«وَ انْظُرِ الْوُضُوءَ فَإِنَّهُ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَا وُضُوءَ لَه ؛(25)
به وضو بنگر که همانا آن تمام نماز است و شخص بی وضوء را نمازی نباشد.»
«وضو با نام خدا»
رسول خدا فرمودند:
«لَا صَلَاةَ إِلَّا بِالْوُضُوءِ وَ لَا وُضُوءَ إِلَّا بِالتَّسْمِیَة؛(26)
نماز بدون وضو مقبول نیست و وضوء جز با ابتدا به نام خدا (بسم الله الرحمن الرحیم) صحیح نمی باشد.»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ ذَکَرَ اسْمَ اللَّهِ عَلَى وُضُوئِهِ فَکَأَنَّمَا اغْتَسَل ؛(27)
هر که با وضو ذکر نام خدا کند همچنان است که غسل کرده باشد.»
«حکم وضوی قبل و بعد از غسل»
«الْوُضُوءُ بَعْدَ الْغُسْلِ بِدْعَةٌ؛(28)
وضوء بعد از غسل بدعت است.»
«أَنَّ الْوُضُوءَ قَبْلَ الْغُسْلِ وَ بَعْدَهُ بِدْعَةٌ؛(28)
وضوی قبل از غسل و بعد از آن بدعت است.»
«دعاى وضو»
قال على علیه السلام:
«… بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ الْمَاءَ طَهُوراً وَ لَمْ یَجْعَلْهُ نَجِساً-
قَالَ ثُمَّ اسْتَنْجَى فَقَالَ اللَّهُمَّ حَصِّنْ فَرْجِی وَ أَعِفَّهُ وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ حَرِّمْنِی عَلَى النَّارِ-
قَالَ ثُمَّ تَمَضْمَضَ فَقَالَ اللَّهُمَّ لَقِّنِّی حُجَّتِی یَوْمَ أَلْقَاکَ وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِذِکْرَاکَ-
ثُمَّ اسْتَنْشَقَ فَقَالَ اللَّهُمَّ لَا تُحَرِّمْ عَلَیَّ رِیحَ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یَشَمُّ رِیحَهَا وَ رَوْحَهَا وَ طِیبَهَا
قَالَ ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهِی یَوْمَ تَسْوَدُّ فِیهِ الْوُجُوهُ وَ لَا تُسَوِّدْ وَجْهِی یَوْمَ تَبْیَضُّ الْوُجُوهُ-
ثُمَّ غَسَلَ یَدَهُ الْیُمْنَى فَقَالَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِی کِتَابِی بِیَمِینِی وَ الْخُلْدَ فِی الْجِنَانِ بِیَسَارِی وَ حَاسِبْنِی حِسَاباً یَسِیراً-
ثُمَّ غَسَلَ یَدَهُ الْیُسْرَى فَقَالَ اللَّهُمَّ لَا تُعْطِنِی کِتَابِی بِشِمَالِی وَ لَا تَجْعَلْهَا مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مُقَطَّعَاتِ النِّیرَانِ-
ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ غَشِّنِی بِرَحْمَتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ عَفْوِکَ-
ثُمَّ مَسَحَ رِجْلَیْهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ ثَبِّتْنِی عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ اجْعَلْ سَعْیِی فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی
فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ تَوَضَّأَ مِثْلَ وُضُوئِی وَ قَالَ مِثْلَ قَوْلِی خَلَقَ اللَّهُ لَهُ مِنْ کُلِّ قَطْرَةٍ مَلَکاً یُقَدِّسُهُ وَ یُسَبِّحُهُ وَ یُکَبِّرُهُ فَیَکْتُبُ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ ذَلِکَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛(29)
[روزى حضرت على علیه السلام به فرزندش محمد حنفیه فرمود: ظرفى آب بیاور. محمد آب آورد و حضرت دستهاى خود را شست و فرمود]:
به نام خدا تبرک مى جویم و از او کمک مى خواهم و حمد و سپاس مخصوص خدایى است که آب را پاک و پاک کننده ساخت و آن را نجس قرار نداد.
محمد بن حنفیّه گوید: سپس استنجا نمود و این دعا را می خواند: بار خدایا دامن عفّت مرا حفظ فرما (از ارتکاب محرّمات و زنا) و آن را عفیف دار، و بپوشان عورت مرا، و بدنم را بر آتش حرام گردان.
سپس آب در دهان گردانید و عرض کرد: خداوندا روزى که تو را ملاقات مى کنم، حجتم را به من تلقین کن و زبانم را براى ذکرت بگشاى.
آنگاه با آب، بینى خود را شسته و عرض کرد: خدایا بوى بهشت را بر من حرام مکن و من را از کسانى قرار ده که بوى نسیم و عطر بهشت را حس مى کنند.
سپس صورتش را شست و عرض کرد: خداوندا روزى که تبهکاران رو سیاهند، مرا رو سپید گردان. و روزى که صالحان رو سفیدند، رو سیاهم مکن.
آنگاه دست راستش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه ام را به دست راستم و برگه ى اقامت ابدى در بهشت را به دست چپم ده و حساب مرا آسان گیر.
پس از آن، دست چپش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه ام را به دست چپم مده. آن را بر گردنم میانداز و من از پاره هاى آتش به تو پناه مى برم.
آن گاه سرش را مسح کرد و عرض نمود: خداوندا جامه هاى رحمت و برکت و عفوت را بر من بپوشان.
سپس دو پاى خود را مسح کرد و عرض نمود: خدایا روزى که قدمها در آن مى لغزند، گامهاى مرا بر صراط ثابت و استوار فرما و سعى و تلاشم را در چیزى قرار ده که تو از من راضى باشى.
اى محمد حنفیه! هر کس وضو بسازد همانند وضویى که من ساختم و بگوید (دعا کند) آنچه را من گفتم، خداوند تبارک و تعالى از هر قطره آب وضوى او ملکى را براى او مى آفریند که مشغول تقدیس و تسبیح و تکبیر براى خداوند هستند و خداوند (عزوجل) ثواب آن وضو را تا روز قیامت براى او ثبت و ضبط خواهد نمود.»
«خوابیدن با وضو»
قال على علیه السلام:
«یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَرْتَفِعُ فِیهِ الْفَاحِشَةُ إِلَى أَنْ قَالَ فَمَنْ بَلَغَ مِنْکُمْ ذَلِکَ الزَّمَانَ فَلَا یَبِیتَنَّ لَیْلَةً إِلَّا عَلَى طَهُور؛(30)
زمانى بر مردم بگذرد که کارهاى ناشایست بسیار گردد و هر یک از شما که آن زمان را درک کند نباید شبها بدون وضو بخوابد.»
«طهارت»
امام صادق علیه السلام:
«لَا صَلَاةَ إِلَّا بِطَهُورٍ؛(31)
نماز درست نیست، مگر با طهارت (وضو، غسل، تیمم).»
«وضو، کلید نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«الوضوءُ مِفتاحُ الصَّلاة؛(32)
وضو کلید و وسیله افتتاح نماز است.»
«دقت در وضو»
«إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى ضَمِنَ لِکُلِّ إِهَابٍ أَنْ یَرُدَّهُ إِلَى جِلْدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ حَسْرَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ رَأَى وُضُوءَهُ عَلَى جِلْدِ غَیْرِهِ؛(33)
همانا خدای تعالی ضمانت کرده است که هر پوستی را به جلدش برگرداند (اثر هر کاری را به عامل آن بنمایاند) و به راستی در روز قیامت حسرت و افسوس کسی از همه سخت تر است که وضوی خود را «اثر وضوء خود را» بر پوست بدن دیگری ببیند. (شاید مراد وضوء با آب غصبی باشد).»
«پاکی، کلید نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مِفْتَاحُ الصَّلَاةِ الطَّهُور؛(34)
کلید نماز، پاکی است.»
«نصف ایمان»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«الْوُضُوءُ نِصْفُ الْإِیمَانِ ؛(35)
وضو گرفتن نیمی از ایمان است.»
«اثر تجدید وضو»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«أَنَّ الْوُضُوءَ عَلَى الْوُضُوءِ نُورٌ عَلَى نُورٍ؛(36)
وضوی پس از وضو بسیار پسندیده است.»
«وضو، جزیی از ایمان»
«الْوُضُوءُ شَطْرُ الْإِیمَان؛(37)
وضو جزیی از ایمان است.»
«ورود به مسجد با وضو»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لَا تَدْخُلِ الْمَسَاجِدَ إِلَّا بِالطَّهَارَةِ؛(38)
داخل مساجد مشو، مگر با وضو.»
«گشایش دربهای بهشت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ أَسْبَغَ وُضُوءَهُ وَ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ وَ أَدَّى زَکَاةَ مَالِهِ وَ کَفَّ غَضَبَهُ وَ سَجَنَ لِسَانَهُ وَ اسْتَغْفَرَ لِذَنْبِهِ وَ أَدَّى النَّصِیحَةَ لِأَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِ ص فَقَدِ اسْتَکْمَلَ حَقَائِقَ الْإِیمَانِ وَ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ مَفْتُوحَةٌ لَه ؛(39)
کسی که وضوی خود را شاداب وکامل به جای آورد، و نماز خویش را نیکوبخواند، زکات مالش را بپردازد، و خشم خود را فرو نشاند و زبانش را ازگناهان مربوطبه زبان ببندد، و برای گناه خودبا توبه طلب آمرزش کند، و نسبت به اهل بیت پیامبر خویش خیرخواه باشد، البته تمام حقایق ایمان در او کامل شده و درهای بهشت به روی او باز است.»
«بستر همانند مسجد»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ آوَى إِلَى فِرَاشِهِ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ کَمَسْجِدِه ؛(40)
هر کس وضو بگیرد، سپس در رختخواب خود برود و بخوابد، بستر او مانند مسجد او خواهد بود.»
«وضو پیش و بعد از غذا»
امام صادق علیه السلام:
«الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ یَذْهَبَانِ بِالْفَقْر؛(41)
وضو پیش از غذا و بعد از غذا، فقر را از بین می برد.»
«وضو هنگام غذا»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«یَا عَلِیُّ إِنَّ الْوُضُوءَ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ شِفَاءٌ فِی الْجَسَدِ وَ یُمْنٌ فِی الرِّزْقِ؛(42)
یا علی! قبل از غذا و بعد از غذا، وضو گرفتن، شفای بدن و برکت در روزی است.»
امام باقر علیه السلام:
«أَنَّهُ کَانَ یُجَدِّدُ الْوُضُوءَ لِکُلِّ صَلَاةٍ یَبْتَغِی بِذَلِکَ الْفَضْلَ وَ صَلَّى یَوْمَ فَتْحِ مَکَّةَ الصَّلَوَاتِ کُلَّهَا بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ؛(43)
رسول اکرم برای هر نمازی وضو را به منظور درک فضیلت تجدید می کرد و در روز فتح مکه همه نمازها را به یک وضو برگزار فرمود.»
«وضو برای نماز مغرب»
امام کاظم علیه السلام:
«مَنْ تَوَضَّأَ لِلْمَغْرِبِ کَانَ وُضُوؤُهُ ذَلِکَ کَفَّارَةً لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فِی نَهَارِهِ مَا خَلَا الْکَبَائِرَ؛(14)
کسی که برای نماز مغرب وضو بگیرد، وضویش کفاره گناهان گذشته آن روز اوست بجز گناهان کبیره.»
«وضو برای نماز صبح»
امام کاظم علیه السلام:
«وَ مَنْ تَوَضَّأَ لِصَلَاةِ الصُّبْحِ کَانَ وُضُوؤُهُ ذَلِکَ کَفَّارَةً لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فِی لَیْلَتِهِ إِلَّا الْکَبَائِر؛(14)
کسی که برای نماز صبح وضو می گیرد، وضویش کفاره گناهان گذشته آن شب اوست بجز گناهان کبیره.»
«وضو برای تلاوت قرآن»
امام علی علیه السلام:
«وَ لَا یَقْرَأُ الْعَبْدُ الْقُرْآنَ إِذَا کَانَ عَلَى غَیْرِ طَهُورٍ حَتَّى یَتَطَهَّر؛(12)
هنگامی که وضو ندارید، قرآن نخوانید، تا این که وضو گرفته شود.»
پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند:
«مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ اسْتَوْجَبَ رِضْوَانَ اللَّهِ الْأَکْبَر؛(44)
هر کس وضو را به نیکی انجام دهد، مستحق رضایت و خشنودی بزرگ خداوندی است.»
«طهارت ظاهر و باطن»
امام صادق علیه السلام:
«طَهِّرْ قَلْبَکَ بِالتَّقْوَى وَ الْیَقِینِ عِنْدَ طَهَارَةِ جَوَارِحِکَ بِالْمَاء؛(45)
در وقت پاکیزه نمودن اعضای خود با آب ، دل خویش را به پرهیزگاری و یقین پاک گردان.»
«پاکی به وسیله وضو»
امام رضا علیه السلام:
«إِنَّمَا أُمِرَ بِالْوُضُوءِ وَ بُدِئَ بِهِ لِأَنْ یَکُونَ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَیْنَ یَدَیِ الْجَبَّارِ عِنْدَ مُنَاجَاتِه …؛(46)
همانا امر شده است به وضو، تا آن که بنده پاک باشد، به هنگامی که می ایستد در مقابل خداوند جبار و همچنین وقت مناجات نمودن.»
«با طهارت به مسجد رفتن»
امام صادق علیه السلام:
«عَلَیْکُمْ بِإِتْیَانِ الْمَسَاجِدِ فَإِنَّهَا بُیُوتُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ مَنْ أَتَاهَا مُتَطَهِّراً طَهَّرَهُ اللَّهُ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ کُتِبَ مِنْ زُوَّارِهِ؛(47)
بر حضور در مساجد مواظبت کنید! چرا که مساجد، خانه های خداوند در زمین است. کسی که با حالت طهارت وارد مسجد شود، خداوند او را از گناهانش تطهیر می نماید و نام وی را در زمره زایرین خویش می نویسد.»
امام باقر علیه السلام:
«أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ صَلَّى بِغَیْرِ طَهُورٍ أَوْ نَسِیَ صَلَوَاتٍ لَمْ یُصَلِّهَا أَوْ نَامَ عَنْهَا فَقَالَ یَقْضِیهَا إِذَا ذَکَرَهَا فِی أَیِّ سَاعَةٍ ذَکَرَهَا مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَار؛(48)
هنگامى که از امام باقر علیه السلام پرسیدند، مردى بى طهارت نماز خوانده و نمازهایى را فراموش کرده بخواند یا خواب مانده است – فرمود: هرگاه به یاد آورد – در هر لحظه از شب و روز باشد – آن ها را قضا مى کند.»
«ثواب شهید»
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«مَنْ نَامَ عَلَى الْوُضُوءِ إِنْ أَدْرَکَهُ الْمَوْتُ فِی لَیْلِهِ مَاتَ شَهِیدا؛(30)
هر که با وضو، بخوابد اگر در همان شب مرگ به سراغش آید شهید می میرد (درجه شهید دارد).»
«پوشیدن گناه»
پیغمبر صلی الله علیه و اله:
«إِنَّ الْوُضُوءَ یُکَفِّرُ مَا قَبْلَه ؛(49)
همانا وضو گناهان پیش از خود را می پوشاند.»
«عبور از صراط»
پیغمبر صلی الله علیه و اله:
«أَسْبِغِ الْوُضُوءَ تَمُرُّ عَلَى الصِّرَاطِ مَرَّ السَّحَابِ؛(50)
وضو را کامل بگیر تا همانند ابر زودگذر از صراط بگذری.»
ب: احادیث مسواک
«مسواک و وضو»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«السِّوَاکُ شَطْرُ الْوُضُوءِ ؛(37)
مسواک کردن جزئی از وضو است.»
«مسواک هنگام هر وضو»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«یا علی ! وَ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوء؛(51)
ای علی ! بر تو باد مسواک زدن هنگام هر وضو.»
«مسواک در سحر»
امام باقر علیه السلام:
«وَ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّ السِّوَاکَ فِی السَّحَرِ قَبْلَ الْوُضُوءِ مِنَ السُّنَّةِ ثُمَّ تَوَضَّأ؛(52)
سحرگاه، پیش از وضو، مسواک زدن از سنت اسلامی است. سپس وضو بگیرید.»
«چهار نیاز شیعه»
امام کاظم علیه السلام:
«لَا تَسْتَغْنِی شِیعَتُنَا عَنْ أَرْبَعٍ خُمْرَةٍ یُصَلِّی عَلَیْهَا وَ خَاتَمٍ یَتَخَتَّمُ بِهِ وَ سِوَاکٍ یَسْتَاکُ بِهِ وَ سُبْحَةٍ مِنْ طِینِ قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْن علیه السلام؛(53)
پیروان ما از چهار چیز بی نیاز نیستند: 1- سجاده ای که بر روی آن نماز خوانده شود.2- انگشتری که در انگشت باشد.3- مسواکی که با آن دندانها را مسواک کنند.4- و تسبیحی از خاک مرقد امام حسین علیه السلام.»
«نماز و مسواک»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«صَلَاةُ رَکْعَتَیْنِ بِسِوَاکٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاک ؛(54)
دو رکعت نماز با دندانهای مسواک زده، نزد خداوند از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک بهتر است.»
«مسواک با هر نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ صَلَاةٍ؛(55)
اگر بر امت من سخت و دشوار نبود، هر آینه به آنها دستور می دادم که با هر نماز مسواک بزنند.»
ج: احادیث قبله
«قبله»
قال على علیه السلام:
«وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ؛(56)
و (خداوند) حج بیت الحرام خود را به شما واجب کرد، بیتى که آن را قبله ى مردم قرار داد.»
«رو به قبله، پشت به تعلقات دنیوی»
امام صادق علیه السلام:
«إِذَا اسْتَقْبَلْتَ الْقِبْلَةَ فَانْسَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا وَ الْخَلْقَ وَ مَا هُمْ فِیهِ وَ اسْتَفْرِغْ قَلْبَکَ عَنْ کُلِّ شَاغِلٍ یَشْغَلُکَ عَنِ اللَّه ؛(57)
هنگامی که برای نماز به جانب قبله ایستادی، دنیا و آنچه در آن است را فراموش کن و قلب خود را از هر گونه سرگرم کننده ای که تو را از خدا باز دارد، فارغ ساز.»
«استقبال خدا از نمازگزار»
امام باقر علیه السلام:
«إِذَا اسْتَقْبَلَ الْمُصَلِّی الْقِبْلَةَ اسْتَقْبَلَ الرَّحْمَنَ بِوَجْهِهِ- لَا إِلَهَ غَیْرُهُ؛(58)
آنگاه که نمازگزار رو به قبله نماید، خداوند رحمان به صورتش رو می آورد.»
د: احادیث لباس
«نماز با لباس تمیز»
قال على علیه السلام:
«النَّظِیفُ مِنَ الثِّیَابِ یُذْهِبُ الْهَمَ وَ الْحَزَنَ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاةِ؛(59)
لباس تمیز غم و ناراحتى را برطرف کرده و آن براى نماز حد اعلاى پاکى لباس است.»
ه: احادیث زینت و بوی خوش
«نماز و زینت زن»
قال على علیه السلام:
«لَا تُصَلِّی الْمَرْأَةُ عُطُلاً؛(60)
نباید زن، بدون زینت نماز بخواند.»
«نماز و عطر»
امام صادق علیه السلام:
«رَکْعَتَانِ یُصَلِّیهِمَا مُتَعَطِّرٌ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً یُصَلِّیهِمَا غَیْرُ مُتَعَطِّر؛(61)
دو رکعت نماز با عطر بهتر است از هفتاد رکعت نماز کسی که عطر نزده است.»
و: احادیث اوقات نماز (نماز اول وقت)
«توصیه به نماز اول وقت»
قال على علیه السلام:
«أُوصِیکَ یَا بُنَیَّ بِالصَّلَاةِ عِنْدَ وَقْتِهَا؛(62)
اى فرزندم تو را به خواندن نماز در اول وقت سفارش مى کنم.»
«امتحان برادران با نماز اول وقت»
«اخْتَبِرُوا إِخْوَانَکُمْ بِخَصْلَتَیْنِ فَإِنْ کَانَتَا فِیهِمْ وَ إِلَّا فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ مُحَافَظَةٍ عَلَى الصَّلَوَاتِ فِی مَوَاقِیتِهَا وَ الْبِرِّ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ؛(63)
برادرانتان را با دو ویژگى بیازمایید، اگر هر دو ویژگى در آن ها بود [چه بهتر] وگرنه دورى گزینید، دورى گزینید، دورى گزینید، مواظبت بر نماز در وقت و نیکى به برادران در سختى و آسانى.»
«نماز اول وقت عهد الهی»
امام صادق علیه السلام:
«دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ الْمَسْجِدَ وَ فِیهِ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ قَالَ تَدْرُونَ مَا قَالَ رَبُّکُمْ قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ إِنَّ رَبَّکُمْ یَقُولُ هَذِهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ الْمَفْرُوضَاتُ فَمَنْ صَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ حَافَظَ عَلَیْهِنَّ لَقِیَنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَهُ عِنْدِی عَهْدٌ أُدْخِلُهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَمْ یُصَلِّهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ لَمْ یُحَافِظْ عَلَیْهِنَّ فَذَلِکَ إِلَیَّ إِنْ شِئْتُ عَذَّبْتُهُ وَ إِنْ شِئْتُ غَفَرْتُ لَه ؛(64)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله داخل مسجد شد و گروهى از اصحابش هم در آن بودند. فرمود: مى دانید پروردگارتان به شما چه گفت؟ گفتند: خدا و پیامبرش داناترند. فرمود: پروردگارتان مى گوید: هر کس این نمازهاى پنجگانه ى واجب را در وقتش بخواند و بر آن ها مواظبت ورزد، مرا در روز قیامت مى بیند و عهدى پیش من دارد که به جهت آن، او را به بهشت مى برم. و هر کس آن ها را در وقتشان نخوانده و بر آن ها مواظبت نورزیده باشد، سرانجامش با من است؛ اگر خواستم عذابش کنم و اگر خواستم او را مى آمرزم.»
«دعای امام سجاد علیه السلام»
امام سجاد علیه السلام در دعای خویش هنگام فرارسیدن ماه مبارک رمضان فرمودند:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ قِفْنَا فِیهِ عَلَى مَوَاقِیتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتِی حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتِی فَرَضْتَ، وَ وَظَائِفِهَا الَّتِی وَظَّفْتَ، وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِی وَقَّتَّ؛(65)
خدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و ما را در این ماه به اوقات نمازهاى پنجگانه آگاه کن؛ به اجزاء و شروطش که معین کرده اى و به واجباتش که مقرر داشته اى و وظیفه هایى که واجب ساخته اى و وقتهایش که محدود نموده اى.»
«چشم پوشی از لذتهای دنیوی به خاطر نماز اول وقت»
امام صادق علیه السلام:
«مَنِ اهْتَمَّ بِمَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ لَمْ یَسْتَکْمِلْ لَذَّةَ الدُّنْیَا؛(66)
هر کس به وقتهاى نماز اهمیت دهد، از خوشیهاى دنیا، بهره ى کامل نمى گیرد.»
«امتحان شیعه به نماز اول وقت»
امام صادق علیه السلام فرمود:
«امْتَحِنُوا شِیعَتَنَا عِنْدَ مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ کَیْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَیْهَا؛(67)
پیروان ما را در وقتهاى نماز بیازمایید که مواظبت بر نمازشان چگونه است.»
و نیز امام صادق علیه السلام فرمود:
یُعْرَفُ مَنْ یَصِفُ الْحَقَّ بِثَلَاثِ خِصَالٍ یُنْظَرُ إِلَى أَصْحَابِهِ مَنْ هُمْ وَ إِلَى صَلَاتِهِ کَیْفَ هِیَ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ یُصَلِّیهَا فَإِنْ کَانَ ذَا مَالٍ نُظِرَ أَیْنَ یَضَعُ مَالَهُ؛(68)
کسى که متصف به حق است به سه خصلت شناخته مى شود: نگاه کنید ببینید دوستانش چه کسانى هستند، و نمازش چگونه است و در چه وقتى نماز مى خواند، و اگر مالى به دستش آمد چگونه از آن مال استفاده مى کند.»
«غفلت از نماز اول وقت»
قال على علیه السلام:
«لَیْسَ عَمَلٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّلَاةِ فَلَا یَشْغَلَنَّکُمْ عَنْ أَوْقَاتِهَا شَیْ ءٌ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذَمَّ أَقْوَاماً فَقَالَ: «الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» یَعْنِی أَنَّهُمْ غَافِلُونَ اسْتَهَانُوا بِأَوْقَاتِهَا؛(69)
عملى نزد خداوند محبوب تر از نماز نیست، پس چیزى از امور دنیا شما را از خواندن نماز در اول وقت باز ندارد؛ زیرا خداوند اقوامى را مذمت کرده و فرموده است: «واى بر نمازگزارانى که از نمازشان غفلت ورزیدند» یعنى واى بر نمازگزارانى که از اوقات نماز غفلت کنند و در حفظ اوقات آن سهل انگارى نمایند.»
از حضرت امام صادق علیه السلام در مورد این آیه مبارکه سؤال شد آنان که از نماز خود سهو مى کنند و یا از مسائلش بى خبرند، و آیا منظور از «ساهون» وسوسه ى شیطان است؟
حضرت فرمود: خیر، اگر چه همه از وسوسه شیطان نصیبى دارند، ولى «ساهون» در این آیه، غفلت از نماز است، به طورى که فراموش شود در اول وقت به جا آورده شود.
«خواندن نماز در وقت معین آن»
قال على علیه السلام:
«صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُؤَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَال ؛(70)
نماز را در وقت معین آن بخوان و به خاطر بیکارى، آن را پیش از وقت بجا نیاور و به بهانه کار داشتن آن را به تأخیر نینداز.»
«توجه به نماز اول وقت حتى در جنگ»
» کَانَ عَلِیٌّ ع یَوْماً فِی حَرْبِ صِفِّینَ- مُشْتَغِلًا بِالْحَرْبِ وَ الْقِتَالِ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ بَیْنَ الصَّفَّیْنِ یُرَاقِبُ الشَّمْسَ فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا هَذَا الْفِعْلُ قَالَ أَنْظُرُ إِلَى الزَّوَالِ حَتَّى نُصَلِّیَ فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ- وَ هَلْ هَذَا وَقْتُ صَلَاةٍ إِنَّ عِنْدَنَا لَشُغُلًا بِالْقِتَالِ عَنِ الصَّلَاةِ فَقَالَ ع عَلَى مَا نُقَاتِلُهُمْ إِنَّمَا نُقَاتِلُهُمْ عَلَى الصَّلَاة؛(71)
روزى در جنگ صفین حضرت على علیه السلام در حالى که مشغول جنگ بود مرتب به خورشید نگاه مى کرد. ابن عباس عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! این چه کارى است که شما انجام مى دهید؟ حضرت فرمود: نگاه مى کنم تا موقع فرارسیدن ظهر، نمازم را [در اول وقت] بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است؟ اشتغال جنگ ما را از نماز بازداشته است، حضرت فرمود: مگر ما براى چه چیزى مى جنگیم؟ ما تنها براى نماز مى جنگیم. (ابن عباس گفت: نماز شب على علیه السلام حتى در لیلة الهریر (72) هم ترک نشد).»
«محافظت از اوقات نماز»
قال على علیه السلام:
«حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ الْخَمْسِ فِی أَوْقَاتِهَا فَإِنَّهَا مِنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ بِمَکَان؛(73)
مراقب اول وقت در نمازهاى پنجگانه باشید؛ زیرا این نمازها در پیشگاه خداوند (عزوجل) داراى موقعیتى خاص هستند.»
«ضایع کننده نماز»
قال على علیه السلام:
«عَلَیْکُمْ بِالْمُحَافَظَةِ عَلَى أَوْقَاتِ الصَّلَاةِ فَلَیْسَ مِنِّی مَنْ ضَیَّعَ الصَّلَاةَ؛(74)
بر شما باد رعایت وقتهاى نماز، از من نیست هر کسى که نماز را ضایع کند.»
«رسیدن وقت نماز»
«کان على بن ابى طالب علیه السلام إِذَا حَضَرَ وَقْتُ الصَّلَاةِ تَلَوَّنَ وَ تَزَلْزَلَ فَقِیلَ لَهُ مَا لَکَ فَیَقُولُ جَاءَ وَقْتُ أَمَانَةٍ عَرَضَهَا اللَّهُ تَعَالَى عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ فِی ضَعْفِی فَلَا أَدْرِی أُحْسِنُ إذا [أَدَاءَ] مَا حَمَلْتُ أَمْ لَا؛(75)
حضرت على – علیه السلام – این گونه بود: زمانى که وقت نماز مى شد، حضرت مى لرزید و رنگ مى باخت.
عرض شد: یا أمیرالمؤمنین! چه شده است؟
حضرت فرمودند: وقت اداى امانت خدا رسیده؛ امانتى که او را وقتى به آسمانها و زمین عرضه کردند، ابا نمودند از این که حملش کنند، و از این امانت ترسیدند و انسان او را حمل کرد (و پذیرفت)، پس من نمى دانم چیزى را که حمل نموده ام، نیکو ادا کرده ام یا خیر؟»
«مراعات اوقات نماز»
قال على علیه السلام:
«شِیعَتُنَا رُعَاةُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ یَعْنِی التَّحَفُّظَ مِنْ مَوَاقِیتِ الصَّلَوَات ؛(76)
شیعیان ما مراعات کننده خورشید و ماه و ستارگانند؛ یعنى اوقات نماز را مراعات مى کنند.»
«تلقین شهادتین در اوقات نماز»
از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در بیان کلام فرشته ى مرگ نقل شده است:
«اعْلَمُوا أَنَّ لَنَا فِیکُمْ عَوْدَةً ثُمَّ عَوْدَةً فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ إِنَّهُ لَیْسَ فِی شَرْقِهَا وَ لَا فِی غَرْبِهَا أَهْلُ بَیْتِ مَدَرٍ وَ لَا وَبَرٍ إِلَّا وَ أَنَا أَتَصَفَّحُهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ لَأَنَا أَعْلَمُ بِصَغِیرِهِمْ وَ کَبِیرِهِمْ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ أَرَدْتُ قَبْضَ رُوحِ بَعُوضَةٍ مَا قَدَرْتُ عَلَیْهَا حَتَّى یَأْمُرَنِی رَبِّی بِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ إِنَّمَا یَتَصَفَّحُهُمْ فِی مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ فَإِنْ کَانَ مِمَّنْ یُوَاظِبُ عَلَیْهَا عِنْدَ مَوَاقِیتِهَا لَقَّنَهُ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ نَحَّى عَنْهُ مَلَکُ الْمَوْتِ إِبْلِیسَ؛(77)
بدانید که براى ما بازگشتى دوباره و دوباره به سوى شما خواهد بود. پس مراقب باشید. در شرق و غرب خانه اى نیست جز اینکه به اهل آن در هر روز پنج نوبت مى نگرم و به کوچک و بزرگشان از خود آنان داناترم و اگر مى خواستم پشه اى را قبض روح کنم، تا پروردگارم دستور ندهد نمى توانستم. سپس پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: تنها در وقتهاى نماز به آن ها مى نگرد. پس اگر از مواظبت کنندگان بر نماز در وقت بود، به او شهادت (لا اله الا الله و أن محمدا رسول الله) را تلقین مى کند و ابلیس را از او دور مى سازد.»
«اهمیت اوقات نماز»
قال على علیه السلام:
«ارْتَقِبْ وَقْتَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا لِوَقْتِهَا وَ لَا تَعْجَلْ بِهَا قَبْلَهُ لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْهُ لِشُغُلٍ فَإِنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه و آله و سلم عَنْ أَوْقَاتِ الصَّلَاةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله و سلم أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَقْتَ الصَّلَاةِ حِینَ زَالَتِ الشَّمْسُ فَکَانَتْ عَلَى حَاجِبِهِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ أَتَانِی وَقْتَ الْعَصْرِ فَکَانَ ظِلُّ کُلِّ شَیْ ءٍ مِثْلَهُ ثُمَّ صَلَّى الْمَغْرِبَ حِینَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ حِینَ غَابَ الشَّفَقُ ثُمَّ صَلَّى الصُّبْحَ فَأَغْلَسَ بِهَا وَ النُّجُومُ مُشْتَبِکَةٌ فَصَلِّ لِهَذِهِ الْأَوْقَاتِ وَ الْزَمِ السُّنَّةَ الْمَعْرُوفَةَ وَ الطَّرِیقَ الْوَاضِحَ؛(78)
مراقب اوقات نمازت باش و آن را در وقت مقرر خود بجا آور، به خاطر فراغت، قبل از وقت نماز، اقدام به اقامه آن نکن. و همچنین به خاطر کارى که دارى آن را به تأخیر نینداز. (براى نمازت اهمیتى خاص قائل شو و هرگز نمازت را تابع چیزهاى دیگر قرار نده، بلکه سعى کن همه چیز را تابع و پیرو نمازت کنى)؛ زیرا مردى از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) از اوقات نماز پرسید؟ حضرت چنین فرمود: جبرئیل نزد من آمد، هنگام نماز ظهر، (وقت زوال خورشید) در حالى که آفتاب مقابل حاجب و ابروى راست او بود. سپس جبرئیل براى نماز عصر آمد، هنگامى که سایه هر چیزى به قدر و اندازه ى خود آن چیز شده بود. سپس نماز مغرب را وقتى بجا آورد که خورشید غروب کرده بود. آنگاه نماز عشاء را هنگامى خواند که حمره ی مغربیه زایل شد، سپس نماز صبح را هنگامى بجا آورد که تاریکى آخر شب بود و ستارگان مشبک بودند. [آنگاه امیرالمؤمنین علیه السلام اضافه فرمود: اى محمد بن ابى بکر!] نمازت را در این اوقات بجاى آور و این راه و رسم شناخته شده و روشن را ترک مکن.»
«توجه به اوقات نماز»
قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
«مَا مِنْ عَبْدٍ اهْتَمَّ بِمَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ وَ مَوَاضِعِ الشَّمْسِ إِلَّا ضَمِنْتُ لَهُ الرَّوْحَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ انْقِطَاعَ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ کُنَّا مَرَّةً رُعَاةَ الْإِبِلِ فَصِرْنَا الْیَوْمَ رُعَاةَ الشَّمْسِ؛(79)
رسول گرامى اسلام – صلى الله علیه و آله – فرمود: هیچ بنده اى نیست که اهتمام و مواظبت اوقات نماز نماید و مواضع آفتاب را براى وقت نمازش دقت کند، مگر این که من ضمانت مى کنم براى او مرگ راحتى را، و رفع هموم و تألم و نجات از آتش (جهنم) را.
من همچنان که روزى شتر را چوپانى مى کردم، امروز شمس را کنترل مى کنم. (کنایه از این که همیشه مواظب خورشید هستم تا اول وقت نماز شد، نماز را بجا آورم).»
«اوقات نمازهاى پنجگانه»
قال على علیه السلام:
«أَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِی ءَ الشَّمْسُ [مِثْلَ ] مِنْ مَرْبِضِ الْعَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَیْضَاءُ حَیَّةٌ فِی عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِینَ یُسَارُ فِیهَا فَرْسَخَانِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِینَ یُفْطِرُ الصَّائِمُ وَ یَدْفَعُ الْحَاجُّ إِلَى مِنًى وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِینَ یَتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلُثِ اللَّیْلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ یَعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِه ؛(80)
اما بعد، پس نماز ظهر را با مردم (به جماعت) هنگامى برپاى دارید که آفتاب به طرف مغرب میل کند و سایه ى آن به اندازه ى دیوار آغل بزها شود و نماز عصر را هنگامى برپاى دارید که آفتاب در پاره اى از روز همچنان روشن است و مى توان تا دو فرسخ پیاده راه رفت. نماز مغرب را در موقعى بگزارید که روزه دار افطار مى کند و حاجیان از عرفات به منا مى آیند. و نماز عشاء را در وقتى که شفق ناپدید مى شود تا یک سوم شب، بر پاى دارید. و نماز صبح را موقعى برپاى دارید که اگر کسى در آن روشنى کم، دیگرى را دید او را بشناسد.»
«رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در وقت نماز»
قال على علیه السلام:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّى الله علیه و آله و سلم لَا یُؤْثِرُ عَلَى الصَّلَاةِ عَشَاءً وَ لَا غَیْرَهُ وَ کَانَ إِذَا دَخَلَ وَقْتُهَا کَأَنَّهُ لَا یَعْرِفُ أَهْلًا وَ لَا حَمِیماً؛(81)
رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم هیچ چیز را – نه شام و نه غیر آن را – بر نماز مقدم نمى داشت. هر گاه وقت نماز فرامى رسید، رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم دیگر نه خانواده مى شناخت و نه دوست.»
«برآورده شدن خواسته های دنیوی و اخروی»
امام باقر علیه السلام فرمود:
«لَمَّا کَلَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ ع قَالَ مُوسَى َ إِلَهِی فَمَا جَزَاءُ مَنْ صَلَّى الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا لَمْ یَشْغَلْهُ عَنْ وَقْتِهَا دُنْیَا قَالَ یَا مُوسَى أُعْطِیهِ سُؤْلَهُ وَ أُبِیحُهُ جَنَّتِی ؛(82)
موسى هنگام گفتگو با خداوند چنین گفت: خداى من، پاداش آن کس که نمازش را در وقتش خوانده و دنیا او را به خود مشغول نساخته است، چیست؟ خداوند فرمود: اى موسى، آنچه خواسته به او مى بخشم و بهشتم را بر او روا مى سازم.»
«محبوب ترین کارها»
عبدالله بن مسعود مى گوید: از رسول خدا صلى الله علیه و آله پرسیدم: محبوب ترین کارها نزد خداوند چیست؟
حضرت فرمود:
«الصَّلَاةُ لِوَقْتِهَا وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛(83)
نماز در وقت خودش، نیکى به پدر و مادر، جهاد در راه خداوند عزوجل.»
«نماز اول وقت و ملک الموت»
امام صادق علیه السلام فرمود:
«إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَدْفَعُ الشَّیْطَانَ عَنِ الْمُحَافِظِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ یُلَقِّنُهُ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فِی تِلْکَ الْحَالَةِ الْعَظِیمَةِ؛(84)
به درستى که ملک الموت، شیطان را در دم مرگ از کسى که مراقب نماز است دور مى کند و شهادت بر «لا اله الا الله» و «محمد رسول الله» را به او تلقین مى نماید. تا شیطان توفیق گفتن شهادتین را از او نگیرد.
«تأخیر انداختن نماز موجب جرأت شیطان»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«لَا یَزَالُ الشَّیْطَانُ یَرْعَبُ مِنْ بَنِی آدَمَ مَا حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ فَإِذَا ضَیَّعَهُنَّ تَجَرَّأَ عَلَیْهِ وَ أَوْقَعَهُ فِی الْعَظَائِمِ؛(85)
پیوسته شیطان از فرزندان آدم تا وقتى که نمازهاى خود را با دقت و با شرائط و آداب مى خوانند در وحشت و هراس است، پس اگر نماز را ضایع نمود. (و در وقت مقرر آن بجا نیاورد) شیطان بر او چیره مى شود و او را در گناهان کبیره مى اندازد و وى را گرفتار مى نماید.»
«نجات از غفلت»
امام باقر علیه السلام فرمود:
«أَیُّمَا مُؤْمِنٍ حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَةِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَیْسَ هَذَا مِنَ الْغَافِلِینَ؛(86)
هر شخص با ایمانى که بر نماز واجب مواظبت ورزد و آنها را در وقتشان بخواند از غافلان نخواهد بود.»
«برترین اعمال»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ الصَّلَاةُ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا؛(87)
برترین اعمال نزد خداوند، نماز اول وقت است.»
«دو چندان شدن نماز در اول وقت»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«صلّوا صَلاتکم فى أول وقتکم، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یضاعف لکم؛(88)
نمازتان را در اول وقت بخوانید که خداى عزوجل برایتان دو چندان مى کند.»
«نماز اول وقت»
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه نهم از سوره مؤمنون که مربوط به حفاظت از نمازهاست فرمودند:
«آنان که بر نمازشان مواظبت مى کنند. یعنى بر وقتها و حدود نماز (مواظبت می نمایند).»(89)
«تأخیر انداختن نماز سبب محروم شدن از شفاعت»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«لَا یَنَالُ شَفَاعَتِی غَداً مَنْ أَخَّرَ الصَّلَاةَ الْمَفْرُوضَةَ بَعْدَ وَقْتِهَا؛(90)
شفاعت من فرداى (قیامت) به کسى که نماز واجب را از وقتش به تأخیر اندازد، نمى رسد.»
«صفتی از خروس»
امام صادق علیه السلام:
«تَعَلَّمُوا مِنَ الدِّیکِ خَمْسَ خِصَالٍ مُحَافَظَتَهُ عَلَى أَوْقَاتِ الصَّلَاةِ و …؛(91)
از خروس، پنج ویژگى را بیآموزید: مواظبتش بر وقتهاى نماز و …»
«کوتاهى درباره ى نماز»
قال الرضا علیه السلام:
«حَافِظُوا عَلَى مَوَاقِیتِ الصَّلَوَاتِ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَا یَأْمَنُ الْحَوَادِثَ وَ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ وَقْتُ فَرِیضَةٍ فَقَصَّرَ عَنْهَا عَمْداً مُتَعَمِّداً فَهُوَ خَاطِئٌ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ- الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ یَقُولُ عَنْ وَقْتِهِمْ یَتَغَافَلُونَ؛(92)
امام رضا علیه السلام فرمود:
اوقات نماز را حفظ کنید زیرا بنده خدا از پیش آمدها مصون نیست.
و کسى که وقت نماز واجبش برسد و عمدا از آن کوتاهى کند خطاکار است!! قول خداى تعالى است که مى فرماید:
واى بر نمازگزاران آنانکه از نمازشان یعنى از وقت نمازشان غافلند.»
«وَ اعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ الْفَرَائِضِ بَعْدَ مَعْرِفَةِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ وَ أَوَّلَ الصَّلَوَاتِ الظُّهْرُ وَ أَوَّلَ مَا یُحَاسَبُ الْعَبْدُ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ فَإِنْ صَحَّتْ لَهُ الصَّلَاةُ صَحَّتْ لَهُ مَا سِوَاهَا وَ إِنْ رُدَّتْ رُدَّتْ مَا سِوَاهَا وَ إِیَّاکَ أَنْ تَکْسَلَ عَنْهَا أَوْ تَتَوَانَى فِیهَا أَوْ تَتَهَاوَنَ بِحَقِّهَا أَوْ تُضَیِّعَ حَدَّهَا وَ حُدُودَهَا أَوْ تَنْقُرَهَا نَقْرَ الدِّیکِ أَوْ تَسْتَخِفَّ بِهَا أَوْ تَشْتَغِلَ عَنْهَا بِشَیْ ءٍ مِنْ عَرَضِ الدُّنْیَا أَوْ تُصَلِّیَ بِغَیْرِ وَقْتِهَا؛(92)
و بدانکه بعد از خداشناسى افضل واجبات نمازهاى پنجگانه است و اول آنها نماز ظهر است، و اول چیزى که بنده را حساب مى کشند نماز است، پس اگر نماز درست بود بقیه اعمالش درست است و اگر نمازش مردود شد سایر اعمالش مردود است. و بپرهیز از کسالت و سستى در نماز، و اهانت در حق آن و اینکه حد و حدودش را ضایع کنى.
و اینکه مانند خروس منقار به زمین بزنى و با شتاب بخوانى و یا سبک شمارى یا اینکه به کارهاى دنیا مشغول شوى و از نماز غفلت کنى و آن را در غیر وقتش بخوانى.»
«وقت نماز صبح»
امام باقر علیه السلام فرمودند:
«وَقْتُ صَلَاةِ الْغَدَاةِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ؛(93)
وقت نماز صبح از طلوع فجر تا طلوع خورشید است.»
«دو وقت نماز»
امام رضا علیه السلام:
«اعْلَمْ أَنَّ لِکُلِّ صَلَاةٍ وَقْتَیْنِ أَوَّلٌ وَ آخِرٌ فَأَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ آخِرُهُ عَفْوُ اللَّه ؛(94)
بدان که هر نماز دو وقت دارد: اول وقت و آخر وقت. اول وقت خشنودی پروردگار و آخر آن بخشش خداوند است.»
«مذمت تأخیر نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«ثَلَاثَ لَا تُؤَخَّرُ و هنّ الصَّلَاةُ إِذَا أَتَتْ وَ الْجِنَازَةُ إِذَا حَضَرَتْ وَ الْأَیِّمُ إِذَا وَجَدَتْ کُفْواً؛(95)
سه چیز را نباید به تأخیر انداخت، نماز، همین که وقت آن رسید، و برداشتن جنازه وقتی آماده شد، و شوهر دادن بیوه وقتی هم کفو خود را یافت.»
«دره ویل در جهنم»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«وَ مَنْ تَرَکَ أَوْقَاتَهَا یَدْخُلُ الْوَیْلَ وَ الْوَیْلُ وَادٍ فِی جَهَنَّمَ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فى سورة أرأیت فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ؛(85)
و هر کس در وقتش نخواند، در «ویل» داخل مى شود، و «ویل» دره اى در جهنم است. همانگونه که خداوند متعال در سوره ى «أرأیت» فرمود: «پس ویل براى نمازگزاران است، آنان که از نمازشان غافلند.»
«بخشایش یا عذاب خداوند»
امام باقر علیه السلام:
«الْفَرِیضَةُ مَنْ صَلَّاهَا لِوَقْتِهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا لَا یُؤْثِرُ عَلَیْهَا غَیْرَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً لَا یُعَذِّبَهُ وَ مَنْ صَلَّاهَا لِغَیْرِ وَقْتِهَا غَیْرَ عَارِفٍ بِحَقِّهَا مُؤْثِراً عَلَیْهَا غَیْرَهَا کَانَ ذَلِکَ إِلَیْهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ وَ إِنْ شَاءَ عَذَّبَه ؛(96)
کسی که نماز را در وقتش به جا آورد در حالی که به حق آن آگاه باشد و عمل دیگری را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای او نجات از عذاب را می نگارد و کسی که نماز را در غیروقتش به جا آورد و چیز دیگری را بر نماز انتخاب کند و ترجیح دهد، به درستی که این کار، خدا را مختار می کند که اگر بخواهد او را ببخشاید و اگر بخواهد او راعذاب کند.»
«ثواب نماز صبح در اول وقت»
امام صادق علیه السلام:
«فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ صَلَاةَ الصُّبْحِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَیْنِ تُثْبِتُهَا مَلَائِکَةُ اللَّیْلِ وَ مَلَائِکَةُ النَّهَار؛(97)
پس هرگاه نمازگزار نماز صبح را با طلوع فجر به جای آورد دو مرتبه برای او نوشته می شود، هم فرشته صبح و هم فرشته شب می نویسند (نماز صبح را فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده می کنند).»
«معنای قانتین»
امام صادق علیه السلام:
«قُومُواْ لِلَّهِ قَانِتِین؛(98)
إِقْبَالُ الرَّجُلِ عَلَى صَلَاتِهِ وَ مُحَافَظَتُهُ عَلَى وَقْتِهَا حَتَّى لَا یُلْهِیَهُ عَنْهَا وَ لَا یَشْغَلَهُ شَیْ ءٌ؛(99)
قُومُواْ لِلَّهِ قَانِتِین (خاضعانه براى خدا به پا خیزید) یعنى توجه انسان به نمازش و مواظبت بر وقت آن، تا چیزى او را از نماز به خود سرگرم و مشغول ندارد.»
«نمازگزارانِ اول وقت در امان از بلا»
پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند:
«إِذَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَاهَةً مِنَ السَّمَاءِ عُوفِیَ مِنْهَا حَمَلَةُ الْقُرْآنِ وَ رُعَاةُ الشَّمْسِ أَیِ الْحَافِظُونَ لِأَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ وَ عُمَّارُ الْمَسَاجِد؛(100)
هرگاه خداوند، آفتى از آسمانها فرو فرستد، حاملان قرآن و نگهبانان خورشید – یعنى نگهبانان وقت نمازها – و آبادکنندگان مساجد، از آن در امانند.»
ز: احادیث اذان و اقامه
«شنیدن اذان و شرکت در نماز»
قال على علیه السلام:
«مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ یُجِبْهُ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛(101)
هر که بانگ (اذان) را بشنود و بدون علت به آن پاسخ ندهد، پس نمازى براى او نیست.»
«اجابت نداى مؤذن»
قال على علیه السلام:
«إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛(102)
اجابت دعوت اذان گو، سبب افزایش روزى مى شود.»
«اذان و اقامه و صف فرشتگان»
قال على علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ صَلَّى خَلْفَهُ صَفٌّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ لَا یُرَى طَرَفَاهُ وَ مَنْ صَلَّى بِإِقَامَةٍ صَلَّى خَلْفَهُ مَلَک ؛(103)
هر کسى که نماز خود را با اذان و اقامه بخواند، صفى از فرشتگان پشت سر او به نماز مى ایستند که دو طرف آن صف دیده نمى شود و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند، یک فرشته پشت سر او نماز مى گزارد.»
«فصیح بودن مؤذن»
قال على علیه السلام:
«لِیُؤَذِّنْ لَکُمْ أَفْصَحُکُمْ وَ لْیَؤُمَّکُمْ أَفْقَهُکُم ؛(104)
فصیح ترین شما اذان بگوید و فقیه ترین شما امامت کند.»
«اذان در وقت نماز»
قال على علیه السلام:
» لَا بَأْسَ بِالْأَذَانِ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ لَا یُؤَذَّنُ لِلصَّلَاةِ حَتَّى یَدْخُلَ وَقْتُهَا؛(105)
اشکالی نیست در اذان گفتن قبل از طلوع فجر، و هنگامى که وقت نماز داخل شد اذان بگویید.
«اذان به سمت قبله»
قال على علیه السلام:
«یَسْتَقْبِلُ الْمُؤَذِّنُ الْقِبْلَةَ فِی الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ؛(106)
اذان گو باید هنگام اذان گفتن به سمت قبله باشد.»
«آفات بى توجهى به اذان»
قال على علیه السلام:
«مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ وَ هُوَ فِی الْمَسْجِدِ ثُمَّ خَرَجَ فَهُوَ مُنَافِقٌ إِلَّا رَجُلٌ یُرِیدُ الرُّجُوعَ إِلَیْهِ أَوْ یَکُونَ عَلَى غَیْرِ طَهَارَةٍ فَیَخْرُجَ لِیَتَطَهَّر؛(104)
کسى که صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون خواندن نماز [جماعت] از مسجد خارج شود، منافق است، مگر اینکه قصد برگشت براى نماز خواندن داشته باشد یا براى گرفتن وضو از مسجد خارج شود.»
«دعا هنگام اذان»
قال على علیه السلام:
«اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ خَمْسَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَیْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّیْنِ وَ عِنْدَ دَعْوَةِ الْمَظْلُوم ؛(107)
در پنج زمان دعا را غنیمت شمارید: 1- هنگام قرائت قرآن، 2- هنگام اذان، 3- هنگام نزول باران، 4- هنگام روبرو شدن دو لشگر مؤمنین و کفار براى جنگ و هنگام دعا و آه مظلوم.»
«پاداش اذان گویان»
قال على علیه السلام:
«یُحْشَرُ الْمُؤَذِّنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ طِوَالَ الْأَعْنَاقِ؛(108)
اذان گویان، روز قیامت با سرافرازى و سربلندى محشور مى شوند.»
«مرد مؤذن»
قال على علیه السلام:
«لَا بَأْسَ أَنْ یُجْرَى عَلَیْهِ مِنْ بَیْتِ الْمَال ؛(104)
اشکالى ندارد به مؤذن از بیت المال مزدى بدهند.»
«مفهوم قد قامت الصلوة»
قال على علیه السلام:
«وَ مَعْنَى قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ فِی الْإِقَامَة:
أَیْ حَانَ وَقْتُ الزِّیَارَةِ وَ الْمُنَاجَاةِ وَ قَضَاءِ الْحَوَائِجِ وَ دَرْکِ الْمُنَى وَ الْوُصُولِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَى کَرَامَتِهِ وَ غُفْرَانِهِ وَ عَفْوِهِ وَ رِضْوَانِه ؛(109)
«قد قامت الصلوة» بدین معنا است که هنگام دیدار و راز و نیاز و برآورده شدن خواسته ها و دریافتن آرزوها و همچنین زمان رسیدن به خداوند (عزوجل) و کرامت و آمرزش و بخشش و خشنودى او فرارسیده است.»
«لبیک به اذان نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«اذا سَمِعْتَ الْأَذَان فأت وَ لَوْ حَبْواً؛(110)
هنگامی که اذان نماز را شنیدی، هر چه سریعتر به مسجد بیا، گر چه سینه خیز باشد.»
«اذان در اول وقت نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«إِذَا دَخَلَ الْوَقْتُ یَا بِلَالُ اعْلُ فَوْقَ الْجِدَارِ وَ ارْفَعْ صَوْتَکَ بِالْأَذَان ؛(111)
ای بلال ! هنگامی که وقت نماز رسید بالای دیوار برو و صدای خود را به وسیله اذان بلند کن.»
«نورانیت اذان»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«یَا عَلِیُّ الْأَذَانُ نُور؛(112)
یا علی! اذان نور است.»
«پاداش مؤذن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ أَذَّنَ مُحْتَسِباً یُرِیدُ بِذَلِکَ وَجْهَ اللَّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ شَهِیدٍ وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ صِدِّیقٍ وَ یَدْخُلُ فِی شَفَاعَتِهِ أَرْبَعُونَ أَلْفَ مُسِی ءٍ مِنْ أُمَّتِی إِلَى الْجَنَّة؛(113)
کسی که اذان بگوید، و به خداوند توجه داشته باشد، خداوند به او ثواب چهل هزار شهید و چهل هزار راستگو را عطا می کند و چهل هزار از امت گناهکاران شامل شفاعتش گردیده و داخل بهشت می شوند.»
«نجات از آتش»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«أَنَّ لُحُوماً مُحَرَّمَةٌ عَلَى النَّارِ وَ هِیَ لُحُومُ الْمُؤَذِّنِین ؛(114)
همانا، گوشتهایی بر آتش (جهنم) حرام است (آتش آنها را نمی سوزاند) و آن گوشت بدن اذان گویان است.»
«ثواب برای اذان گو»
امام باقر علیه السلام:
«الْمُؤَذِّنُ یَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ مَدَّ بَصَرِهِ وَ مَدَّ صَوْتِهِ فِی السَّمَاءِ وَ یُصَدِّقُهُ کُلُّ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ یَسْمَعُهُ وَ لَهُ مِنْ کُلِّ مَنْ یُصَلِّی مَعَهُ فِی مَسْجِدِهِ سَهْمٌ وَ لَهُ مِنْ کُلِّ مَنْ یُصَلِّی بِصَوْتِهِ حَسَنَة؛(115)
خداوند مؤذن را به اندازه ای که چشمش می بیند و صدایش در آسمان می پیچد می آمرزد، هر خشک و تری که آواز او را می شنود او را تصدیق می کند، و از ثواب هر کس که با او در مسجد نماز گزارد سهمی نصیب او شود و به شمار هرکس که به بانگ او نماز بخواندحسنه ای برای اوست.»
«پاداش شهید»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لِلْمُؤَذِّنِ فِیمَا بَیْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ مِثْلُ أَجْرِ الشَّهِیدِ الْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛(116)
برای شخص اذان گو در فاصله اذان و اقامه، ثوابش مانند ثواب شهیدی است که در راه خدا در خون خود می غلطد.»
«واجب شدن بهشت بر مؤذن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ أَذَّنَ فِی مِصْرٍ مِنْ أَمْصَارِ الْمُسْلِمِینَ سَنَةً وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة؛(117)
هر کس در یکی از شهرهای مسلمانان یک سال اذان بگوید بهشت بر او واجب می شود.»
«تأثیر گفتن اذان و اقامه»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ صلاة [صَلَّى ] خَلْفَهُ صَفَّانِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَنْ صَلَّى بِإِقَامَةٍ بِغَیْرِ أَذَانٍ صَلَّى خَلْفَهُ صَفٌّ وَاحِدٌ أَقَلُّهُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ؛(118)
هر کس که نماز را با اذان و اقامه بخواند، دو صف از فرشتگان در پشت سرش نماز می گزارند، و کسی که نماز را با اقامه تنها بخواند یک صف از فرشتگان در پشت سرش نماز می خوانند و حداقل اندازه صف به قدر میان مشرق و مغرب است.»
«محشور با شهداء و پیامبران»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«یُحْشَرُ الْمُؤَذِّنُونَ مِنْ أُمَّتِی مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ؛(119)
اذان گویان، از امت من با پیامبران و راستگویان و شهیدان و صالحان محشور می شوند.»
«تأثیر هفت سال اذان گفتن»
امام باقر علیه السلام:
«مَنْ أَذَّنَ سَبْعَ سِنِینَ مُحْتَسِباً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا ذَنْبَ لَه ؛(115)
هر کس هفت سال برای خدا اذان بگوید، روز رستاخیز بدون گناه وارد محشر می شود.»
«اجابت اذان مؤذن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
» إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ کَفَّارَةُ الذُّنُوبِ؛(120)
اجابت اذان مؤذن، کفاره گناهان است.»
«فرار شیطان از اذان»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«إنّ الشَّیطانَ إذا سَمِعَ النِّداءَ بِالصَّلاةِ هَرَبَ؛(121)
به درستی که شیطان وقتی صدای اذان را شنید فرار می کند.»
«قرعه برای اذان گفتن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَا فِی النِّدَاءِ وَ الصَّفِّ الْأَوَّلِ لَاسْتَهَمُوا عَلَیْهِ؛(122)
اگر مردم می دانستند چه فضیلتی دارد اذان گفتن و شرکت در صف اول جماعت، هر آینه برای این کار قرعه کشی می کردند.»
«اذان گفتن در همه حال»
امام رضا علیه السلام:
«یُؤَذِّنُ الرَّجُلُ وَ هُوَ جَالِسٌ وَ یُؤَذِّنُ وَ هُوَ رَاکِب ؛(123)
شخص اذان گو چه نشسته باشد و چه سواره اذان می گوید.»
«تأثیر اذان و اقامه در گوش نوزاد»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ وُلِدَ لَهُ مَوْلُودٌ فَلْیُؤَذِّنْ فِی أُذُنِهِ الْیُمْنَى وَ لْیُقِمْ فِی الْیُسْرَى فَإِنَّ ذَلِکَ عِصْمَةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ؛(124)
کسی که فرزندی به او داده شد (به دنیا آمد) در گوش راستش اذان و درگوش چپش اقامه بگوید، زیرا این عمل، نوزاد را از شر شیطان حفظ می نماید.»
«اجابت ندای مؤذن»
امام علی علیه السلام:
«إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛(102)
اجابت دعوت اذان گو، سبب افزایش روزی می شود.»
«تکرار اذان مؤذن»
امام باقر علیه السلام:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله إِذَا سَمِعَ الْمُؤَذِّنَ یُؤَذِّنُ قَالَ مِثْلَ مَا یَقُولُهُ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ؛(125)
رسول خدا صلی الله علیه و اله وقتی صدای اذان مؤذن را می شنید، آن جملات را تکرارمی کرد.»
«علاقه بلال به رسول خدا»
امام صادق علیه السلام:
«إِنَّ بِلَالًا کَانَ عَبْداً صَالِحاً فَقَالَ لَا أُؤَذِّنُ لِأَحَدٍ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله؛(126)
همانا که بلال بنده ای شایسته بود و گفت: من برای احدی بعد از رسول الله اذان نمی گویم.»
«اذان با صدای بلند»
امام صادق علیه السلام:
«إِذَا أَذَّنْتَ فَلَا تُخْفِیَنَّ صَوْتَکَ فَإِنَّ اللَّهَ یَأْجُرُکَ مَدَّ صَوْتِکَ فِیه ؛(127)
زمانی که اذان گفتی، صدایت را کوتاه مکن، زیرا که خداوند به مقدار بلندی صدای تو در اذان، پاداش می دهد.»
«آشنایی با وقت اذان»
امام صادق علیه السلام:
«لَا یَسْتَقِیمُ الْأَذَانُ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یُؤَذِّنَ بِهِ إِلَّا رَجُلٌ مُسْلِمٌ عَارِف ؛(128)
اذان برپا نمی شود و نباید آن را بگوید، مگر مرد مسلمانی که به وقت آن آشنا باشد.»
«تحقیر اذان»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«سَیَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَان یترکون الأذان عَلی ضُعفائهم؛(129)
زمانی خواهد آمد که اذان را تحقیر کرده و آن را به افرادی ناتوان می سپرند.»
«سر ألله اکبر»
قال على علیه السلام:
«وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ فِی مَعْنَى اللَّهُ أَکْبَرُ فِیهِ نَفْیُ کَیْفِیَّتِهِ کَأَنْ یَقُولَ اللَّهُ أَجَلُّ مِنْ أَنْ یُدْرِکَ الْوَاصِفُونَ قَدْرَ وَصْفِهِ الَّذِی هُوَ مَوْصُوفٌ بِهِ وَ إِنَّمَا یَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ عَلَى قَدْرِهِمْ لَا عَلَى قَدْرِ عَظَمَتِهِ وَ جَلَالِهِ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ أَنْ یُدْرِکَ الْوَاصِفُونَ صِفَتَهُ عُلُوّاً کَبِیراً؛(130)
وجه دیگر «الله اکبر» این است که کیفیت و چگونگى را از او نفى مى کند، گویى مؤذن [هنگام گفتن الله اکبر] چنین مى گوید: خدا والاتر از آن است که وصف کنندگان، صفت او را (آنچنانکه هست) ادراک کنند. [بلکه] آنان به قدر ادراک خود او را وصف مى کنند نه به قدر عظمت و جلال او. خداوند بسیار برتر از آن است که وصف کنندگان، توصیف او را (آنگونه که هست) دریابند.»
ح: احادیث یقین
«نماز خواندن با آگاهى»
قال على علیه السلام:
«نَوْمٌ عَلَى یَقِینٍ خَیْرٌ مِنْ صَلَاةٍ [عَلَى ] فِی شَک ؛(131)
خوابیدن با علم و یقین بهتر از نماز و نیایش است با حالت شک و تردید.»
ط: احادیث اهمیت و فواید نماز
«نماز ستون دین»
قال على علیه السلام:
«سِتٌّ مِنْ قَوَاعِدِ الدِّینِ … وَ إِقَامَةُ الصَّلَاةِ؛(132)
«شش چیز از اصول و پایه هاى دین است… از جمله برپا داشتن نماز.»
«آثار نماز»
عنه صلى الله علیه و آله:
الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّینِ، و فیها عَشر خِصال: زَینُ الوَجه، و نور القَلب، و راحَة البَدن، و انس القُبور، و منزل الرَّحمَة، و مِصباح السَّماء، و ثقل المیزان، و مَرضاة الرَّب، و ثَمَن الجَنَّة، و حِجاب من النار، و مَن أقامها فَقَد أقام الدّین، فَمَنْ تَرَکَهَا فَقَدْ هَدَمَ الدِّین؛ (133)
نماز ستون دین و در آن ده ویژگى است: زینت چهره، نور دل، آسایش تن، انس گورها، فروآورنده ى رحمت، چراغ آسمان، سنگینى میزان، خشنودى پروردگار، بهاى بهشت و پرده اى از آتش است. هر کس آن را برپا کند، دین را برپا داشته و هر کس آن را رها کند، دین را نابود کرده است.»
«نشانه دینداری»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
«حَسْبُ الرَّجُلِ مِنْ دِینِهِ کَثْرَةُ مُحَافَظَتِهِ عَلَى إِقَامَةِ الصَّلَوَاتِ؛(134)
مواظبت بسیار شخص بر انجام نمازها، در دیندار بودنش کفایت مى کند.»
«عارف به حق نماز»
قال على علیه السلام:
«مَنْ أَتَى الصَّلَاةَ عَارِفاً بِحَقِّهَا غُفِرَ لَه ؛(135)
هر که نماز بجاى آورد در حالى که حق نماز را بشناسد آمرزیده شده است.»
«وجوب نماز»
قال على علیه السلام:
«تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ حَافِظُوا عَلَیْهَا وَ اسْتَکْثِرُوا مِنْهَا وَ تَقَرَّبُوا بِهَا فَإِنَّهَا کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً؛(136)
امر نماز را مراعات کنید و بر حفظ آن بکوشید و زیاد بجا آورید و به وسیله ى آن به خدا تقرب جوئید. زیرا (بر طبق سوره مبارکه نساء، آیه 103) نماز فرضیه اى است که در وقت معین بر اهل ایمان واجب شده است.»
امام باقر علیه السلام فرمودند:
إِنَّمَا یَعْنِی وُجُوبَهَا عَلَى الْمُؤْمِنِین؛ واژه ى «موقوتا» در آیه 103 سوره مبارکه نساء به معنى «موجوبا» است. یعنى نماز بر مؤمنان نوشته و واجب شده است. این حدیث مانند احادیث فراوان دیگرى در مقام رد تفسیر «موقوتا» (به زمان معین) است.(137)
«زائر پروردگار»
قال على علیه السلام:
«الْمُنْتَظِرُ وَقْتَ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ مِنْ زُوَّارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى أَنْ یُکْرِمَ زَائِرَهُ وَ أَنْ یُعْطِیَه ؛(138)
هر مسلمانى که منتظر وقت نماز است، زائر پروردگار مى باشد و بر عهده ى خداوند عزیز و جلیل است که زائر خود را گرامى بدارد و به او هر چه را که خواهد عطا فرماید.»
«قضای نماز»
امام رضا علیه السلام:
«کُلُّ مَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِثْلَ الْمُغْمَى عَلَیْهِ الَّذِی یُغْمَى عَلَیْهِ فِی یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ فَلَا یَجِبُ عَلَیْهِ قَضَاءُ الصَّلَوَاتِ کَمَا قَالَ الصَّادِقُ ع کُلَّمَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى الْعَبْدِ فَهُوَ أَعْذَرُ لَه ؛(139)
هرچه را خدا بر انسان چیره کند، مانند آن که شب و روزى بیهوش بماند، قضاى نمازهایش بر او واجب نیست، همانگونه که امام صادق علیه السلام فرمود: هرچه را خداوند بر بنده چیره کند، خود عذرش را مى پذیرد.»
«فریاد ابلیس از نمازگزار»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ نَادَى إِبْلِیسُ یَا وَیْلَهُ أَطَاعَ وَ عَصَیْتُ وَ سَجَدَ وَ أَبَیْتُ؛(140)
وقتى که بنده اى سجده کرد، ابلیس فریاد مى زند: واى بر من! او اطاعت کرد ولى من معصیت کردم، او سجده کرد و من از این عمل سر باز زدم.
«اقامه نماز نشانه ى ملیت اسلامى»
امام على علیه السلام:
«إِنَّ أَفْضَلَ مَا یَتَوَسَّلُ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ کَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَةُ وَ إِقَامُ الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا الْمِلَّة؛(141)
برترین وسیله اى که متوسلان بدان چنگ زده اند: ایمان به خدا و پیامبرش، پیکار در راه خدا، کلمه ى اخلاص که فطرت است، و کامل خواندن نماز که دین مى باشد.»
«حفظ نماز»
قال على علیه السلام:
«لَا یَخْرُجِ الرَّجُلُ فِی سَفَرٍ یَخَافُ فِیهِ عَلَى دِینِهِ وَ صَلَاتِه ؛(142)
نباید انسان عزم سفرى را نماید که خطرى براى دین و نماز او دارد.»
«نماز و توبه»
قال على علیه السلام:
«مَا أَهَمَّنِی [أَمْرٌ] ذَنْبٌ أُمْهِلْتُ بَعْدَهُ حَتَّى أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ أَسْأَلَ اللَّهَ الْعَافِیَة؛(143)
گناهى که پس از آن مهلت یافتم تا دو رکعت نماز گزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم، مرا اندوهگین نکرد.»
«نماز برترین وسیله نزدیکى به خدا»
قال على علیه السلام:
«الصلوة أفضل القربتین»
نماز از بین دو وسیله نزدیکى به خدا، برترین است.
«نماز نور است»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«الصَّلَاةُ نُورُ الْمُؤْمِن ِوَ الصَّلَاةُ نُورٌ مِنَ اللَّه ؛
نماز، روشنی مومن و نوری از جانب خداست.»
«نماز، کلید خوبى همه خوبی ها»
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«الصلاة مفتاح کل خیر؛(144)
«نماز، فرق میان مؤمن و کافر»
قال على علیه السلام:
«ألفرقُ بَین المُؤمن و الکافِر الصَّلوة. فَمَن تَرَکَها و ادعى الإیمان کَذبهُ فعلهُ و کانَ عَلیهِ شاهِد مِن نَفسهِ؛(145)
فرق میان مؤمن و کافر نماز است هر که آن را ترک کند و ادعاى ایمان نماید، کار و عمل او ادعایش را تکذیب مى کند و شاهد و گواهى از وجود خودش بر او خواهد بود.»
«تأکید پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به نماز»
قال على علیه السلام:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله یَأْتِینَا کُلَّ غَدَاةٍ فَیَقُولُ الصَّلَاةَ رَحِمَکُمُ اللَّهُ الصَّلَاةَ- إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا؛(146)
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله هر صبح به خانه ما مى آمد و مى فرمود: وقت نماز است خدایتان شما را رحمت کند [بشتابید به سوى] نماز «زیرا خداوند اراده کرده است که پلیدى را از شما خاندان وحى و رسالت دور کند و شما را از گناهان، پاک و پاکیزه فرماید.»
«نماز ملاک پذیرش سایر اعمال»
قال على علیه السلام:
«الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّینِ وَ هِیَ أَوَّلُ مَا یَنْظُرُ اللَّهُ فِیهِ مِنْ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ فَإِنْ صَحَّتْ نُظِرَ فِی بَاقِی عَمَلِهِ وَ إِنْ لَمْ تَصِحَّ لَمْ یُنْظَرْ لَهُ فِی عَمَلٍ وَ لَا حَظَّ فِی الْإِسْلَامِ لِمَنْ تَرَکَ الصَّلَاة؛(147)
نماز ستون دین است و آن اولین عمل آدمیزاده است که خدا بدان نظر مى کند؛ اگر صحیح و درست بود، به سایر اعمالش نیز نظر فرماید و اگر صحیح نبود در هیچ عمل دیگرش نمى نگرد. و کسى که تارک نماز باشد بهره اى از اسلام ندارد.»
«اقامه نماز در همه شرایط»
قال على علیه السلام:
«إِذَا لَمْ یَسْتَطِعِ الرَّجُلُ أَنْ یُصَلِّیَ قَائِماً فَلْیُصَلِّ جَالِساً فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ جَالِساً فَلْیُصَلِّ مُسْتَلْقِیاً نَاصِباً رِجْلَیْهِ بِحِیَالِ الْقِبْلَةِ یُومِئُ إِیمَاءً؛(148)
رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرموده است: اگر آدمى نتواند ایستاده نماز به جاى آورد، آن را نشسته بخواند. و اگر آن گونه نیز نتواند، به پشت بخوابد و پاهایش را به جانب قبله دراز کند و با ایماء و اشاره نماز بخواند.»
«پرسش از نمازگزاران در روز حساب»
قال على علیه السلام:
«یَا کُمَیْلُ لَا تَغْتَرَّ بِأَقْوَامٍ یُصَلُّونَ فَیُطِیلُونَ وَ یَصُومُونَ فَیُدَاوِمُونَ وَ یَتَصَدَّقُونَ فَیَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مَوْقُوفُون ؛(149)
کمیل گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام در وصیت خود فرمود: اى کمیل! به کارهاى مردمى که نماز را طولانى مى کنند و مداومت در روزه گیرى دارند و در صدقه دادن، احسان مى کنند، فریفته مباش؛ زیرا آنان را [هم] در موقف حساب براى پرسش نگاه مى دارند.»
«نماز و حسادت ابلیس»
قال على علیه السلام:
«إِذَا قَامَ الرَّجُلُ إِلَى الصَّلَاةِ أَقْبَلَ إِبْلِیسُ یَنْظُرُ إِلَیْهِ حَسَداً لِمَا یَرَى مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ الَّتِی تَغْشَاهُ؛(150)
هنگامى که شخصى به نماز مى ایستد، شیطان مى آید و با حسادت به او نگاه مى کند؛ زیرا مى بیند که رحمت خدا او را فراگرفته است.»
«نماز و رحمت الهى»
قال على علیه السلام:
«لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّی مَا یَغْشَاهُ مِنْ جَلَالِ اللَّهِ مَا سَرَّهُ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِه ؛(150)
اگر نمازگزار بداند که چقدر از رحمت (خداوند تعالى) او را فراگرفته است، سرش را از سجده برنمى دارد.»
«نماز نزول رحمت»
قال على علیه السلام:
«الصَّلَاةُ تَسْتَنْزِلُ [تُنْزِلُ ] الرَّحْمَةَ؛(151)
نماز رحمت الهى را نازل مى کند.»
«نماز مانع عذاب»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَهُمُّ بِعَذَابِ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِیعاً لَا یُحَاشِی مِنْهُمْ أَحَداً إِذَا عَمِلُوا بِالْمَعَاصِی وَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَى الشِّیبِ نَاقِلِی أَقْدَامِهِمْ إِلَى الصَّلَاةِ وَ الْوِلْدَانِ یَتَعَلَّمُونَ الْقُرْآنَ رَحِمَهُمْ فَأَخَّرَ ذَلِکَ عَنْهُم ؛(152)
اهل زمین چون به عصیان و تبهکارى مبتلا شوند، خداوند (عزوجل) اراده کند که همه ى آنها را بدون استثناء عذاب کند. اما هنگامى که به سالخوردگان نظر کند که به سوى نماز گام برمى دارند و کودکان که مشغول یادگیرى قرآنند، عفو و رحمت خود را بر آنان نثار کند و عذاب آنها را تأخیر اندازد.»
«نماز کفاره گناهان»
قال على علیه السلام:
» الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ کَفَّارَةٌ لِمَا بَیْنَهُنَّ مَا اجْتَنَبَ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ هِیَ الَّتِی قَالَ اللَّهُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِینَ؛ سوره مبارکه هود، آیه 114. (153)
نمازهاى پنجگانه کفاره گناهانى است که میان آنها انجام گرفته است. به شرط آن که از گناهان کبیره اجتناب شده باشد و همین است گفتار خداوند بزرگ: «نیکیها، بدیها را از بین مى برد.»
«نماز وسیله ى تقرب»
قال على علیه السلام:
«تَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ بِالسُّجُودِ وَ الرُّکُوعِ وَ الْخُضُوعِ لِعَظَمَتِهِ وَ الْخُشُوع ؛(151)
به وسیله سجده و رکوع و خضوع و خشوع در برابر عظمت خدا به او تقرب جوى.»
«کبر زُدایى نماز»
قال على علیه السلام:
«فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْر؛(154)
خداوند ایمان را براى پاکسازى انسانها از شرک و نماز را به خاطر پاک شدن از کبر واجب فرموده است.»
«نماز پاک کننده از آلودگیها»
قال على علیه السلام:
«شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص بِالْحَمَّةِ تَکُونُ عَلَى بَابِ الرَّجُلِ فَهُوَ یَغْتَسِلُ مِنْهَا فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَمَا عَسَى أَنْ یَبْقَى عَلَیْهِ مِنَ الدَّرَن ؛(155)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلم نماز را به چشمه ى آب گرمى که بر در خانه ى شخصى باشد که شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، تشبیه کرده است. بدون تردید چرک و آلودگى در بدن چنین کسى باقى نخواهد ماند.»
«زکات با نماز مایه ى تقرب»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ الزَّکَاةَ جُعِلَتْ مَعَ الصَّلَاةِ قُرْبَاناً لِأَهْلِ الْإِسْلَام ؛(156)
همانا زکات همراه نماز، مایه ى تقرب مسلمانان به خداوند است.»
«نماز پاسدار انسان»
قال على علیه السلام:
«وَ عَنْ ذَلِکَ مَا حَرَسَ اللَّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّکَوَاتِ وَ مُجَاهَدَةِ الصِّیَامِ فِی الْأَیَّامِ الْمَفْرُوضَاتِ تَسْکِیناً لِأَطْرَافِهِمْ وَ تَخْشِیعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِیلًا لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفِیضاً لِقُلُوبِهِمْ وَ إِذْهَاباً لِلْخُیَلَاءِ عَنْهُم ؛(157)
و خداوند متعال بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و زکاتها و مجاهده در گرفتن روزه ى واجب، حفظ و حراست مى کند؛ [چرا که این اعمال موجب] آرامش اندامشان و خشوع دیدگانشان و فروتنى جانهایشان و خضوع دلهایشان مى شود، و همچنین باعث از بین بردن کبر و غرور از وجودشان مى گردد.»
«نماز نشانه ى تواضع»
قال على علیه السلام:
«وَ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَعْفِیرِ عِتَاقِ الْوُجُوهِ بِالتُّرَابِ تَوَاضُعاً وَ الْتِصَاقِ کَرَائِمِ الْجَوَارِحِ بِالْأَرْضِ تَصَاغُراً؛(158)
(بندگان مؤمن) هنگامى که نماز مى خوانند، به نشان تواضع، گونه ها را به خاک مى سایند و براى اظهار کوچکى و خاکسارى، اعضاى شریف خود را بر زمین مى گذارند.»
«تأثیر قنوت و سجده ى طولانى»
قال على علیه السلام:
«طُولُ الْقُنُوتِ وَ السُّجُودِ یُنْجِی مِنْ عَذَابِ النَّار؛(151)
طولانى نمودن قنوت و سجده ها در نماز، نمازگزار را از عذاب آتش نجات مى دهد.»
«قدرشناسان نماز»
قال على علیه السلام:
«وَ قَدْ عَرَفَ حَقَّهَا رِجَالٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ لَا تَشْغَلُهُمْ عَنْهَا زِینَةُ مَتَاعٍ وَ لَا قُرَّةُ عَیْنٍ مِنْ وَلَدٍ وَ لَا مَالٍ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ- رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ؛(156)
قدر و اهمیت نماز را مردانى از مؤمنین مى دانند که زینت کالاى دنیا و فرزندى که نور چشم انسان است و مال و دارایى، آنها را به خود مشغول نمى دارد. چنانکه خداوند سبحان (در سوره مبارکه نور، آیه 37).مى فرماید: «مردانى هستند که تجارت و داد و ستد دنیا، آنها را از یاد خدا و اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمى دارد.»
«نماز عامل رهایى انسان»
قال على علیه السلام:
«وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ وَ تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَق ؛(156)
و نماز گناهان را مانند ریزش برگ درختان فرومى ریزد و مانند رهائى چهار پایان از بند، انسان را آزاد مى سازد.»
«نماز و افزایش روزى»
قال على علیه السلام:
«الْجَمْعُ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْق ؛(159)
جمع بین دو نماز، موجب افزونى در روزى است.»
«نماز صابون خطاها»
قال على علیه السلام:
«الصَّلوة صابون الخَطایا؛(160)
نماز صابون (پاک کننده ى) خطاهاست.»
«نماز با قلب پاک»
قال على علیه السلام:
«یَا کُمَیْلُ لَیْسَ الشَّأْنَ أَنْ تُصَلِّیَ وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ الشَّأْنُ أَنْ تَکُونَ الصَّلَاةُ بِقَلْبٍ نَقِیٍّ وَ عَمَلٍ عِنْدَ اللَّهِ مَرْضِیٍّ وَ خُشُوعٍ سَوِی ؛(161)
اى کمیل! شأن و مقام تو به خواندن نماز و گرفتن روزه و دادن صدقه نیست. همانا شأن و قدر آدمى آن است که نماز با قلبى پاک انجام پذیرد و مورد قبول خداوند باشد و با خشوع و خاکسارى اداء شود.»
«نماز وداع»
قال على علیه السلام:
«إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَلْیُصَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّع ؛(151)
هر گاه یکى از شما به نماز ایستد باید به گونه اى نماز بخواند که گویى با نماز وداع مى کند.»
«خشوع قلب و جوارح»
قال على علیه السلام:
«لِیَخْشَعِ الرَّجُلُ فِی صَلَاتِهِ فَإِنَّهُ مَنْ خَشَعَ قَلْبُهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَشَعَتْ جَوَارِحُهُ فَلَا یَعْبَثْ بِشَیْ ءٍ؛(162)
مرد باید در نماز خود خاشع باشد، پس وقتى قلبش براى خدا خاشع شد، اعضا و جوارحش نیز خاشع است، پس چنین شخصى در حال نماز با چیزى بازى نمى کند.»
«موانع حضور قلب»
قال على علیه السلام:
«لَا یَقُومَنَّ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا نَاعِساً وَ لَا یُفَکِّرَنَّ فِی نَفْسِهِ فَإِنَّهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا لِلْعَبْدِ مِنْ صَلَاتِهِ مَا أَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ؛(163)
در حال کسالت و چرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید؛ زیرا در محضر خدا ایستاده اید. به درستى که آن مقدار از نماز بنده قبول مى شود که قلبا به خدا توجه داشته باشد.»
«نماز و اخلاص»
قال على علیه السلام:
«لَیسَت الصَّلاة قیامک و قُعودک إنّما الصَّلاة إخلاصک و أن ترید بِها الله وَحده ؛(164)
نماز، تنها قیام و قعود (برخاستن و نشستن) نیست؛ همانا نماز اخلاص تو است که از آن جز خدا اراده دیگرى نکنى.»
ی: احادیث اعمال و ذکرهاى نماز
«تفسیر سوره حمد»
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ:
«فَاتِحَةُ الْکِتَابِ أَعْطَاهَا اللَّهُ مُحَمَّداً (صلى الله علیه و آله و سلم) وَ أُمَّتَهُ بَدَأَ فِیهَا بِالْحَمْدِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ ثُمَّ ثَنَّى بِالدُّعَاءِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَسَمْتُ الْحَمْدَ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَبْدِی فَنِصْفُهَا لِی وَ نِصْفُهَا لِعَبْدِی وَ لِعَبْدِی مَا سَأَلَ إِذَا قَالَ الْعَبْدُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَدَأَ عَبْدِی بِاسْمِی حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أُتَمِّمَ لَهُ أُمُورَهُ وَ أُبَارِکَ لَهُ فِی أَحْوَالِهِ فَإِذَا قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَمِدَ لِی عَبْدِی وَ عَلِمَ أَنَّ النِّعَمَ الَّتِی لَهُ مِنْ عِنْدِی وَ الْبَلَایَا الَّتِی انْدَفَعَتْ عَنْهُ بِتَطَوُّلِی أُشْهِدُکُمْ أَنِّی أُضَعِّفُ لَهُ نِعَمَ الدُّنْیَا إِلَى نَعِیمِ الْآخِرَةِ وَ أَدْفَعُ عَنْهُ بَلَایَا الْآخِرَةِ کَمَا دَفَعْتُ عَنْهُ بَلَایَا الدُّنْیَا فَإِذَا قَالَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَهِدَ لِی بِأَنِّی الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ أُشْهِدُکُمْ لَأُوَفِّرَنَّ مِنْ رَحْمَتِی حَظَّهُ وَ لَأُجْزِلَنَّ مِنْ عَطَائِی نَصِیبَهُ فَإِذَا قَالَ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أُشْهِدُکُمْ کَمَا اعْتَرَفَ بِأَنِّی أَنَا الْمَالِکُ لِیَوْمِ الدِّینِ لَأُسَهِّلَنَّ یَوْمَ الْحِسَابِ حِسَابَهُ وَ لَأَتَقَبَّلَنَّ حَسَنَاتِهِ وَ لَأَتَجَاوَزَنَّ عَنْ سَیِّئَاتِهِ فَإِذَا قَالَ الْعَبْدُ إِیَّاکَ نَعْبُدُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقَ عَبْدِی إِیَّایَ یَعْبُدُ لَأُثِیبَنَّهُ عَنْ عِبَادَتِهِ ثَوَاباً یَغْبِطُهُ کُلُّ مَنْ خَالَفَهُ فِی عِبَادَتِهِ لِی فَإِذَا قَالَ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِیَ اسْتَعَانَ وَ إِلَیَّ الْتَجَأَ أُشْهِدُکُمْ لَأُعِینَنَّهُ عَلَى أَمْرِهِ وَ لَأُغِیثَنَّهُ فِی شَدَائِدِهِ وَ لَآخُذَنَّ بِیَدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عِنْدَ نَوَائِبِهِ وَ إِذَا قَالَ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ إِلَى آخِرِهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا لِعَبْدِی وَ لِعَبْدِی مَا سَأَلَ قَدِ اسْتَجَبْتُ لِعَبْدِی وَ أَعْطَیْتُهُ مَا أَمَّلَ وَ آمَنْتُهُ مِمَّا مِنْهُ وَجِلَ قِیلَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَ هِیَ مِنْ فَاتِحَةِ الْکِتَابِ قَالَ نَعَمْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقْرَؤُهَا وَ یَعُدُّهَا آیَةً مِنْهَا وَ یَقُولُ فَاتِحَةُ الْکِتَابِ هِیَ السَّبْعُ الْمَثَانِی فُضِّلَتْ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ هِیَ الْآیَةُ السَّابِعَةُ مِنْهَا؛(165)
سوره ى فاتحه را خداوند به محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) و امت او داد. و با حمد و سپاس بر خود آن را آغاز کرد. سپس با دعا و ثناى خداوند – عزوجل – ادامه یافت. من از پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: «خداوند – عزوجل – مى فرماید: سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کرده ام، پس نیمى از آن من و نیمى از آن بنده ى من است. و بنده ام هر چه (در آن) بخواهد به او مى دهم. پس هنگامى که بنده بگوید:«بسم الله الرحمن الرحیم» خداوند مى فرماید: بنده ام به نام من شروع کرده، پس بر من لازم شد که امورش را کامل کنم و احوالش را بر او مبارک گردانم.
و هنگامى که بگوید: «الحمد لله رب العالمین» خداوند مى فرماید: بنده ام مرا ستایش کرد و فهمید که نعمتهایى که دارد از من است و بلاهایى که از او دفع شده با نیروى من است؛ شما را گواه مى گیرم که چند برابر نعمتهاى دنیایش در آخرت به او بدهم و بلاهاى آخرت را از او برگردانم، به همان گونه اى که بلاهاى دنیا را از او برمى گرداندم.
و هنگامى که بگوید:«الرحمن الرحیم» خداوند مى فرماید: شهادت داد که من بخشنده و مهربانم، شما را گواه مى گیرم که از رحمتم بهره او را فراوان گردانم و از عطایم سهم وى را بسیار دهم.
پس وقتى بگوید: «مالک یوم الدین» خداوند مى فرماید: شما را به شهادت مى گیرم که همان گونه که اعتراف نمود که من مالک روز رستاخیز هستم، در روز حساب، حسابش را بر او آسان گردانم و حسناتش را بپذیرم و از گناهانش درگذرم. پس وقتى بنده بگوید: «ایاک نعبد» خداوند مى فرماید: بنده ام درست گفت؛ او مرا عبادت مى کند، من نیز به او پاداشى در قبال عبادتش بدهم که هر کسى در عبادتش براى من با او مخالفت کرده رشک برد. پس وقتى که بگوید «و ایاک نستعین». خداوند مى فرماید: از من کمک خواست و به من پناه آورد، شما را گواه مى گیرم که او را در کارش یارى کنم و در گرفتارى اش کمک کنم و در روز رستاخیز در سختى ها دستش را بگیرم. [تا این فراز حمد، از آن خداوند] هنگامى که بنده بگوید:«اهدنا الصراط المستقیم» تا آخر سوره، خداوند بزرگ مى فرماید: این براى بنده ام، و هر چه که بخواهد به او مى دهم، خواسته ى او را اجابت کردم و هر چه آرزو نمود به او دادم و از هر چه مى ترسید ایمنى اش بخشیدم.
از امیرمؤمنان على علیه السلام پرسیدند: یا على! از «بسم الله الرحمن الرحیم» بگو. آیا جزئى از فاتحه است؟ فرمود: آرى. رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) آن را مى خواند و یک آیه از سوره ى حمد محسوبش مى فرمود. فاتحة الکتاب، سبع المثانى (دو هفت تایى) است و با «بسم الله الرحمن الرحیم» که آیه هفتم آن است، فضیلت یافته است.»
«قرائت نماز»
قال على علیه السلام:
«إِذَا صَلَّیْتَ فَأَسْمِعْ نَفْسَکَ الْقِرَاءَةَ وَ التَّکْبِیرَ وَ التَّسْبِیح ؛(166)
هنگامى که نماز مى خوانى، قرائت و تکبیر و تسبیح را چنان بجاى آور که خود بشنوى.»
«علت رکوع»
قال على علیه السلام:
«ثُمَّ تَأْوِیلُ مَدِّ عُنُقِکَ فِی الرُّکُوعِ تُخْطِرُ فِی نَفْسِکَ آمَنْتُ بِکَ وَ لَوْ ضُرِبَتْ عُنُقِی ثُمَّ تَأْوِیلُ رَفْعِ رَأْسِکَ مِنَ الرُّکُوعِ إِذَا قُلْتَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ تَأْوِیلُهُ الَّذِی أَخْرَجَنِی مِنَ الْعَدَمِ إِلَى الْوُجُود؛(167)
معنایى که از کشیدن گردن در رکوع باید به قلبت خطور کند، این است که در ایمان به خدا استوارم، اگر چه گردنم زده شود و معناى سر برداشتن از رکوع و گفتن «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» این است که حمد و ثنایم را مى شنود، آن خدایى که مرا از نیستى و عدم به وجود آورده است.»
«معناى رکوع»
«سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا مَعْنَى الرُّکُوعِ فَقَالَ مَعْنَاهُ آمَنْتُ بِکَ وَ لَوْ ضُرِبَتْ عُنُقِی وَ مَعْنَى قَوْلِهِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ- فَسُبْحَانَ اللَّهِ أَنَفَةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَبِّی خَالِقِی وَ الْعَظِیمُ هُوَ الْعَظِیمُ فِی نَفْسِهِ غَیْرُ مَوْصُوفٍ بِالصِّغَرِ وَ عَظِیمٌ فِی مُلْکِهِ وَ سُلْطَانِهِ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُوصَفَ تَعَالَى اللَّهُ؛(168)
از امام على علیه السلام پرسیدند: معناى رکوع چیست؟ فرمود: یعنى به تو ایمان آوردم؛ اگر چه گردنم را بزنى. و معناى «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» این است که: خدا منزه است. بزرگى از آن خداوند است و پروردگارم، همان خالق من است. فقط او بزرگ است و عظیم یعنى ذاتا بزرگ و اینکه در خود موصوف به کوچکى نیست. و در کشور هستى، خود پادشاه و فرمانرواست. و بزرگتر از آن است که توصیف شود او که بسى، والاست.»
«خشوع در رکوع»
قال على علیه السلام:
«فَإِذَا رَکَعْتَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ لَکَ رَکَعْتُ وَ لَکَ خَشَعْتُ وَ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ أَنْتَ رَبِّی خَشَعَ لَکَ وَجْهِی وَ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی وَ عِظَامِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ؛(169)
هنگام رکوع بگو: بار پروردگارا! براى تو رکوع مى کنم و براى تو است خشوع من و براى تو است اسلام من و به تو ایمان دارم و بر تو توکل مى نمایم. و تو پروردگار منى و صورت و گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و اعصاب و استخوانم، تنها براى تو خاشع است و آنچه در روى زمین از من است، همه از آن خداوند است که پروردگار عالمیان است.»
«مراقبت از رکوع»
کتب أمیرالمؤمنین علیه السلام الى محمد بن ابى بکر:
«ثُمَّ انْظُرْ رُکُوعَکَ وَ سُجُودَکَ فَإِنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله و سلم کَانَ أَتَمَّ النَّاسِ صَلَاةً وَ أَحْفَظَهُمْ لَهَا وَ کَانَ إِذَا رَکَعَ قَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ إِذَا رَفَعَ صُلْبَهُ قَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ مِلْ ءَ سَمَاوَاتِکَ وَ مِلْ ءَ أَرْضِکَ وَ مِلْ ءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَیْ ءٍ فَإِذَا سَجَدَ قَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّات؛(170)
امام على علیه السلام به محمد بن ابوبکر نوشت: به رکوع و سجودت بنگر و مراقب آن باش، زیرا پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بهتر از همه مردم نماز را به اتمام مى رساند و آن را حفظ مى کرد و وقتى به رکوع مى رفت، سه بار مى گفت:«سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» و وقتى که از رکوع برمى خاست، مى گفت: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ مِلْ ءَ سَمَاوَاتِکَ وَ مِلْ ءَ أَرْضِکَ وَ مِلْ ءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَیْ ءٍ؛ یعنی: خداوند مى شنود از کسى که او را ستایش مى کند. خدایا! به اندازه ظرفیت آسمانها و زمینت، و به اندازه ظرفیت هر چه مى خواهى، تو را سپاس. و وقتى به سجده مى رفت، سه بار مى گفت: «سُبحان ربّى الاعلى و بِحمده.»
«سجود و رکوع بهترین عبادات»
قال على علیه السلام:
«نِعْمَ الْعِبَادَةُ السُّجُودُ وَ الرُّکُوع ؛(151)
سجود و رکوع در پیشگاه الهى، چه خوب عبادتى است.»
«رکوع و سجود زیاد»
قال على علیه السلام:
«لَا یُقَرِّبُ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا کَثْرَةُ السُّجُودِ وَ الرُّکُوعِ؛(151)
چیزى جز کثرت سجود و رکوع، شخص را به تقرب خداوند سبحان نرساند.»
«افزایش سجود و رکوع»
قال على علیه السلام:
«مَنْ رَغِبَ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ کَثُرَ [أکثر] سُجُودُهُ وَ رُکُوعُهُ؛(171)
هر شخصى که به آنچه نزد خداست علاقمند است، پس سجود و رکوعش را افزایش دهد.»
«سجده مایه تقرب»
قال على علیه السلام:
«وَ أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ إِذَا سَجَدَ؛(172)
نزدیک ترین چیزى که بنده را به خدا نزدیک مى کند، سجده است.»
«نزدیک ترین حالات»
امام صادق علیه السلام فرمود:
«أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ سَاجِدٌ؛(173)
نزدیکترین حالات بنده به پروردگار سجده است.»
«آداب سجده»
قال على علیه السلام:
«السُّجُودُ الْجِسْمَانِیُّ هُوَ وَضْعُ عَتَائِقِ الْوُجُوهِ عَلَى التُّرَابِ وَ اسْتِقْبَالُ الْأَرْضِ بِالرَّاحَتَیْنِ وَ الْکَفَّیْنِ [وَ الرُّکْبَتَیْنِ ] وَ أَطْرَافِ الْقَدَمَیْنِ مَعَ خُشُوعِ الْقَلْبِ وَ إِخْلَاصِ النِّیَّةِ؛(151)
سجده ى بدنى، گذاشتن قسمت نیکوى صورتها بر خاک و رو آوردن به زمین با دو کف دست و کناره هاى دو پا، همراه با خشوع دل و پاکى نیت است.»
«سجده ریاکارانه»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه و آله و سلم أَبْصَرَ رَجُلًا دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ یُغَالِبِ اللَّهَ تَعَالَى یَغْلِبْهُ وَ مَنْ یَخْدَعِ اللَّهَ یَخْدَعْهُ فَهَلَّا تَجَافَیْتَ بِجَبْهَتِکَ عَنِ الْأَرْض ؛(174)
رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و سلم مردى را دید که پیشانى اش [بر اثر سجده ریاکارانه] زخمى شده بود. به او فرمود: هر کس با خدا از در نیرنگ و خدعه درآید، خداوند نیز به او مى فرماید: چرا پیشانى ات را از زمین جدا نمى کنى تا این چنین چهره ات را مُشَوَّه و زشت نکنى؟!»
«اثر سجده بر پیشانى»
قال على علیه السلام:
«إِنِّی لَأَکْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ تُرَى جَبْهَتُهُ جَلْحَاءَ لَیْسَ فِیهَا شَیْ ءٌ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛(175)
من دوست ندارم براى مردى که پیشانى اش صاف باشد و اثرى از سجود بر آن دیده نشود.»
«طولانى کردن سجده»
قال على علیه السلام:
«أَطِیلُوا السُّجُودَ فَمَا مِنْ عَمَلٍ أَشَدَّ عَلَى إِبْلِیسَ مِنْ أَنْ یَرَى ابْنَ آدَمَ سَاجِداً لِأَنَّهُ أُمِرَ بِالسُّجُودِ فَعَصَى وَ هَذَا أُمِرَ بِالسُّجُودِ فَأَطَاعَ وَ نَجَا؛(176)
سجده را طولانى کنید، که هیچ کارى بر ابلیس سنگین تر از این نیست که فرزند آدم را در حال سجده ببیند، چون به او دستور سجده داده شد، ولى عصیان ورزید؛ در حالى که فرزند آدم مأمور به سجده شد و اطاعت کرد و نجات یافت.»
«روح سجده»
قال على علیه السلام:
«وَ السُّجُودُ النَّفْسَانِیُّ فَرَاغُ الْقَلْبِ مِنَ الْفَانِیَاتِ وَ الْإِقْبَالُ بِکُنْهِ الْهِمَّةِ عَلَى الْبَاقِیَاتِ وَ خَلْعُ الْکِبْرِ وَ الْحَمِیَّةِ وَ قَطْعُ الْعَلَائِقِ الدُّنْیَوِیَّةِ وَ التَّحَلِّی [و التجلی ] بِالْخَلَائِقِ النَّبَوِیَّة؛(177)
سجده نفسانى (روح سجده) رها بودن دل از امور فناپذیر و روى آوردن با تمام وجود به امور جاودان و رها کردن کبر و تعصب بیجا و قطع همه ى علایق دنیوى و آراسته شدن به اخلاق نبوى است.»
«تفسیر سجود»
قال على علیه السلام:
«سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنْ مَعْنَى السُّجُودِ فَقَالَ مَعْنَاهُ مِنْهَا خَلَقْتَنِی یَعْنِی مِنَ التُّرَابِ وَ رَفْعُ رَأْسِکَ مِنَ السُّجُودِ مَعْنَاهُ مِنْهَا أَخْرَجْتَنِی وَ السَّجْدَةُ الثَّانِیَةُ وَ إِلَیْهَا تُعِیدُنِی وَ رَفْعُ رَأْسِکَ مِنَ السَّجْدَةِ الثَّانِیَةِ وَ مِنْهَا تُخْرِجُنِی تَارَةً أُخْرَى وَ مَعْنَى قَوْلِهِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَى فَسُبْحَانَ أَنَفَةٌ لِلَّهِ وَ رَبِّی خَالِقِی وَ الْأَعْلَى أَیْ عَلَا وَ ارْتَفَعَ فِی سَمَاوَاتِهِ حَتَّى صَارَ الْعِبَادُ کُلُّهُمْ دُونَهُ وَ قَهَرَهُمْ بِعِزَّتِهِ وَ مِنْ عِنْدِهِ التَّدْبِیرُ وَ إِلَیْهِ تَعْرُجُ الْمَعَارِج ؛(178)
از امیرالمؤمنین علیه السلام معنى و تفسیر سجود را پرسیدند؛ حضرت فرمود: معناى سجود این است که خدایا مرا از خاک آفریدى. و چون سر از سجده بردارى بدین معنا است که مرا از آن برانگیختى. و چون مجددا سر به سجده نهى، یعنى این که دوباره مرا به زمین باز خواهى گرداند. و سر برداشتن از سجده دوم، یعنى این که مرا مجددا از زمین برمى انگیزى. و معناى «سبحان ربى الاعلى» چنین است: «سبحان» یعنى خالق و پروردگار من منزه است از صفات ناپسند و «اعلى» یعنى: او در ملکوت خود علو و رفعت دارد، تا جایى که بندگان همگى تحت امر و مقهور عزت اویند. و اوست که تدبیر امور بندگان، آسمان و زمین مى کند. و همه به سوى او عروج و پرواز مى کنند.»
«فلسفه دو سجده»
قال على علیه السلام:
«مَعْنَى السَّجْدَةِ الْأُولَى فَقَالَ تَأْوِیلُهَا اللَّهُمَ إِنَّکَ مِنْهَا خَلَقْتَنَا یَعْنِی مِنَ الْأَرْضِ وَ تَأْوِیلُ رَفْعِ رَأْسِکَ وَ مِنْهَا أَخْرَجْتَنَا وَ تَأْوِیلُ السَّجْدَةِ الثَّانِیَةِ وَ إِلَیْهَا تُعِیدُنَا وَ رَفْعِ رَأْسِکَ وَ مِنْهَا تُخْرِجُنَا تَارَةً أُخْرَى ؛(179)
(از امام على علیه السلام از فلسفه سجده ى اول سؤال شد) حضرت فرمود: سجده اول به این معنا است که خدایا اصل ما از خاک است. و معناى سربرداشتن از سجده این است که خدایا ما را از خاک خارج کردى، و معناى سجده دوم، این است که خدایا دوباره ما را به خاک برمى گردانى. و سر برداشتن از سجده دوم به معناى این است که خدایا یک بار دیگر در قیامت از خاک بیرونمان خواهى کرد.»
«دعاى امیرالمؤمنین علیه السلام در قنوت»
«اللَّهُمَّ إِلَیْکَ شُخِصَتِ الْأَبْصَارُ وَ نُقِلَتِ الْأَقْدَامُ وَ رُفِعَتِ الْأَیْدِی وَ مُدَّتِ الْأَعْنَاقُ وَ أَنْتَ دُعِیتَ بِالْأَلْسُنِ وَ إِلَیْکَ سِرُّهُمْ وَ نَجْوَاهُمْ فِی الْأَعْمَالِ رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ الْفاتِحِینَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ غَیْبَةَ نَبِیِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَیْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا فَفَرِّجْ ذَلِکَ اللَّهُمَّ بِعَدْلٍ تُظْهِرُهُ وَ إِمَامِ حَقٍّ تَعْرِفُهُ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ؛(180)
(ابن ابى عقیل این دعا را از حضرت على علیه السلام براى قنوت برگزیده است): بار خدایا! چشمها به سوى توست و گامها به سوى تو آمده؛ و دستها برایت برداشته شده و گردنها کشیده شده و تو با زبانها خوانده مى شوى و پنهان و نجواى اعمال بندگان نزد توست. خدایا! میان ما و قوممان حق را فاتح کن و تو بهترین فاتحانى. خدایا! نزد تو شکایت مى آوریم از دورى پیامبر خود و کمى تعدادمان و زیادى دشمنان و پیروزى آنها بر ما و روى آوردن فتنه ها به سوى خود، پس گشایشى کن با عدلى که ظاهر مى سازى و پیشواى حقى که مى شناسانى. پس دعایمان را اجابت کن اى خداى جهانیان.»
«ذکر تشهد»
قال على علیه السلام:
«إِذَا قَالَ الْعَبْدُ فِی التَّشَهُّدِ فِی الْأَخِیرَتَیْنِ وَ هُوَ جَالِسٌ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ؛(181)
هنگامى که بنده در تشهد آخر نماز است، در حالى که نشسته است [به توحید خداوند و رسالت پیامبرش چنین شهادت دهد]: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ.»
«معناى تشهد»
قال على علیه السلام:
«وَ تَأْوِیلُ تَشَهُّدِکَ تَجْدِیدُ الْإِیمَانِ وَ مُعَاوَدَةُ الْإِسْلَامِ وَ الْإِقْرَارُ بِالْبَعْثِ بَعْدَ الْمَوْتِ. وَ تَأْوِیلُ قَوْلِکَ: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» تَرَحُّمٌ عَنِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَمَعْنَاهَا هَذِهِ أَمَانٌ لَکُمْ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»؛(182)
معناى تشهد: تجدید و تکرار شهادتین است که تجدید ایمان و اسلام است و اعتراف به مبعوث شدن بعد از مرگ. و معناى «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»: از خداوند ترحم خواستن براى خود و همه بندگان است، که این خود سبب ایمن شدن از عذاب قیامت خواهد شد.»
«قنوت و آداب آن»
البراء بن عازب:
ان النبى صلى الله علیه و آله کان لا یصلى صلاة مکتوبة الا قنت فیها؛(183)
براء بن عازب نقل کرده: پیامبر صلى الله علیه و آله نماز واجب نمى گزارد، جز اینکه در آن قنوت مى خواند.»
امام باقر علیه السلام:
«الْقُنُوتُ فِی کُلِّ الصَّلَوَات ؛(184)
قنوت در هر نمازى (مشروع) است.»
امام باقر علیه السلام:
«الْقُنُوتُ فِی کُلِّ رَکْعَتَیْنِ فِی التَّطَوُّعِ وَ الْفَرِیضَة؛(184)
قنوت در هر دو رکعت هست، واجب باشد یا مستحب.»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ تَرَکَ الْقُنُوتَ رَغْبَةً عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛(185)
هر کس از روى بى میلى قنوت را ترک کند، نمازى براى او نیست.»
امام صادق علیه السلام:
«الْقُنُوتُ فِی الْفَرِیضَةِ الدُّعَاءُ وَ فِی الْوَتْرِ الِاسْتِغْفَارُ؛(186)
قنوت در نمازهای واجب، دعاست و در نماز وتر استغفار است.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«أَطْوَلُکُمْ قُنُوتاً فِی دَارِ الدُّنْیَا أَطْوَلُکُمْ رَاحَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی الْمَوْقِفِ؛(187)
آن که قنوتش را در دنیا بیشتر طول دهد، در توقفگاه روز قیامت آسوده تر است.»
«نماز برتر»
هنگامى که ابوذر از پیامبر صلی الله علیه و اله پرسید کدام نماز برتر است؟ حضرت فرمود:
«طُولُ الْقُنُوتِ؛(188)
نمازى که قنوتش طولانى باشد.»
از معصومان علیهم السلام روایت شده است:
«أَفْضَلُ الصَّلَاةِ مَا طَالَ قُنُوتُهَا؛(189)
برترین نماز، آن است که قنوتش طولانى باشد.»
«قنوت با صدای بلند»
امام باقر علیه السلام:
الْقُنُوتُ کُلُّهُ جِهَار؛(190)
همه ى قنوتها، با صداى بلند خوانده مى شود.»
«دعای قنوت»
اسماعیل بن فضل می گوید از امام صادق علیه السلام درباره ى قنوت و آنچه در آن گفته مى شود، پرسیدم. حضرت فرمود:
«مَا قَضَى اللَّهُ عَلَى لِسَانِکَ وَ لَا أَعْلَمُ لَهُ شَیْئاً مُوَقَّتاً؛(191)
هر آنچه خداوند بر زبانت جارى کرد و براى آن چیز خاصى نمى دانم.»
«دعای قنوت»
امام صادق علیه السلام:
«یُجْزِئُکَ فِی الْقُنُوتِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ؛(191)
کافى است در قنوت بگویى: «خدایا ما را بیامرز و بر ما رحمت آور و به ما عافیت ده و از ما در دنیا و آخرت درگذر که تو بر هر کار توانایى.»
ک: احادیث تعقیبات نماز
«آیة الکرسى در تعقیب نماز»
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«یَا عَلِیُّ اقْرَأْ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّهُ لَا یُحَافِظُ عَلَیْهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ صِدِّیقٌ أَوْ شَهِید؛(192)
رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: یا على! در تعقیب هر نمازى آیة الکرسى را بخوان؛ زیرا کسى آن را پاس نمى دارد مگر پیامبر باشد یا به مقام صدیق و شهید رسیده باشد.»
«دعا بعد از نماز»
قال على علیه السلام:
«مَنْ جَلَسَ فِی مُصَلَّاهُ ثَانِیاً رِجْلَیْهِ یَذْکُرُ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَکاً یَقُولُ ازْدَدْ شَرَفاً تُکْتَبُ لَکَ الْحَسَنَاتُ وَ تُمْحَى عَنْکَ السَّیِّئَاتُ وَ تُبْنَى لَکَ الدَّرَجَاتُ حَتَّى یَنْصَرِف؛(193)
کسى که در جایگاه نمازش بنشیند و به ذکر خداى تعالى و به تعقیبات بپردازد، خداوند فرشته اى را بر او مامور گرداند که به وى مى گوید: «اى نمازگزارى که مشغول به دعا هستى، به شرف و کرامت و فضیلت خود بیفزا (یعنى بیشتر و زیادتر دعا کن) که از براى تو حسنات ثبت مى گردد و سیئات محو و نابود مى شود و درجات براى تو افزون مى گردد و این عنایت ادامه دارد تا وقتى که او از دعا و تعقیباتش فارغ شود.»
ل: احادیث سهل انگارى در نماز
«دزدترین مردم»
امام صادق علیه السلام:
«أَبْصَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام رَجُلًا وَ هُوَ یَنْقُرُ بِصَلَاتِهِ فَقَالَ مُنْذُ کَمْ صَلَّیْتَ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ مُنْذُ کَذَا وَ کَذَا قَالَ مَثَلُکَ عِنْدَ اللَّهِ مَثَلُ الْغُرَابِ إِذَا مَا نَقَرَ لَوْ مِتَّ مِتَّ عَلَى غَیْرِ مِلَّةِ أَبِی الْقَاسِمِ ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ أَسْرَقَ السُّرَّاقِ مَنْ سَرَقَ مِنْ صَلَاتِه ؛(194)
امام علی علیه السلام به مردی که نمازش را به سرعت می خواند، نگاه کرد. امام سؤال کرد از چه وقتی این طور نماز می خوانی؟ مرد پاسخ داد: از فلان وقت تا به حال. امام فرمودند: مَثَل (نماز خواندن) تو در پیش خداوند مَثَل کلاغی است که (بسرعت) از زمین دانه می چیند، اگرتو به این حالت بمیری، مرده ای به غیر دین پیامبر اسلام. امام فرمودند: همانا که دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد (یعنی کم کند).»
«نماز در حالت خواب»
قال على علیه السلام:
«إِذَا غَلَبَتْکَ عَیْنُکَ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ فَاقْطَعِ الصَّلَاةَ وَ نَمْ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی تَدْعُو لَکَ أَوْ عَلَى نَفْسِک ؛(195)
اگر چشمت در حال نماز سنگین و در خواب شد، نماز را قطع کن و بخواب، زیرا نمى دانى که به سود خود دعا مى کنى یا به زیانت. شاید در آن هنگام به زیان خود دعا کنى.»
«غفلت در نماز»
قال على علیه السلام:
«لَا یَعْبَثِ الرَّجُلُ فِی صَلَاتِهِ بِلِحْیَتِهِ وَ لَا بِمَا یَشْغَلُهُ عَنْ صَلَاتِه ؛(196)
مرد نباید در نماز با ریش خود بازى کند و همچنین نباید سرگرم کارى شود که او را از نماز غافل نماید.»
«اقامه نماز با توجه»
قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم:
«لَا یُصَلِّیَنَّ أَحَدُکُمْ وَ بِهِ أَحَدُ الْعَقْدَیْنِ یَعْنِی الْبَوْلَ وَ الْغَائِط؛(197)
کسى از شما در آن حال که بول و غائطش انبوه شده است، نماز نخواند.»
«لَا یُصَلِّی أَحَدُکُم وَ بِهِ أَحَدُ الْعَصْرَیْنِ یَعْنِی الْبَوْلَ وَ الْغَائِط؛(198)
هر یک از شما در حالیکه بول و غائط به وى فشار مى آورد، نباید نماز بخواند.»
«شتابزدگی در نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَا یُتِمُّ رُکُوعَهَا وَ سُجُودَهَا؛(199)
کسی که رکوع و سجودش را ناتمام و شتابزده به جا می آورد، نمازش پذیرفته نیست.»
«نماز با عجله»
امام صادق علیه السلام:
«إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا عَجِلَ فَقَامَ لِحَاجَتِهِ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَ مَا یَعْلَمُ عَبْدِی أَنِّی أَنَا اللَّهُ الَّذِی أَقْضِی الْحَوَائِج ؛(200)
زمانی که بنده برای رفع حاجت خود نمازش را با عجله بخواند، خداوند می فرماید: آیا بنده من نمی داند که حاجت او را من برآورده می کنم.»
«نتیجه سبک شمردن نماز»
امام صادق علیه السلام:
«إِذَا قَامَ الْعَبْدُ فِی الصَّلَاةِ فَخَفَّفَ صَلَاتَهُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِمَلَائِکَتِهِ أَ مَا تَرَوْنَ إِلَى عَبْدِی کَأَنَّهُ یَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِیَدِ غَیْرِی أَ مَا یَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِه بِیَدِی؛(201)
هرگاه بنده برای نماز به پا خیزد و نمازش را سبک ادا کند، خداوند به فرشتگان خود می فرماید: آیا به بنده من نمی نگرید که گویا برآوردن حاجتهایش را به دست دیگری غیر از من می بیند آیا نمی داند که برآوردن حوایج او به دست من است.»
«نماز کامل، عهد الهی»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
«خَمْسُ صَلَوَاتٍ افْتَرَضَهُنَّ اللَّهُ عَلَى عِبَادِهِ فَمَنْ جَاءَ بِهِنَّ لَمْ یَنْقُصْ مِنْهُنَّ شَیْئاً جَعَلَ اللَّهُ لَهُ عَهْداً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ یُدْخِلَهُ الْجَنَّة؛(202)
خداوند پنج نماز را بر بندگان واجب کرده است. پس هر کس آن ها را بیاورد بدون اینکه از روى سبک شمردن، کم بگذارد، خداوند تعهد مى کند او را روز قیامت به بهشت ببرد.»
«استخفاف در نماز مانع قبولی نماز»
امام صادق علیه السلام:
«وَ اللَّهِ إِنَّکُمْ لَتَعْرِفُونَ مِنْ جِیرَانِکُمْ وَ أَصْحَابِکُمْ مَنْ لَوْ کَانَ یُصَلِّی لِبَعْضِکُمْ مَا قَبِلَهَا مِنْهُ لِاسْتِخْفَافِهِ بِهَا إِنَّ اللَّهَ لَا یَقْبَلُ إِلَّا الْحَسَنَ فَکَیْفَ یَقْبَلُ مَا یُسْتَخَفُّ بِهِ؛(203)
قسم به خدا، شما از همسایگان و دوستان خود کسانی را می شناسید که اگر برای بعضی از شما نمازی بخوانند از او قبول نخواهیدکرد، به علت استخفاف و بی اعتنایی که بر آن روا داشته، همانا خداوند چیز نیکو و شایسته را فقط می پذیرد، پس چگونه بپذیرد عبادتی را که به آن بی توجهی شده است؟»
«سبک شمردن نماز»
امام صادق علیه السلام:
«لَا یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ؛(203)
هر کس نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما دست نخواهد یافت.»
«سبک شمردن نماز شب»
در توقیعى که از ناحیه ى امام عسکرى علیه السلام براى ابن بابویه صادر شده، آمده است:
«عَلَیْکَ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ فَلَیْسَ مِنَّا؛(204)
تو را به نماز شب سفارش مى کنم؛ زیرا هر کسى نماز شب را سبک بشمارد از ما نیست.»
«عذاب ضایع کننده نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لَا تُضَیِّعُوا صَلَاتَکُمْ فَإِنَّ مَنْ ضَیَّعَ صَلَاتَهُ حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَ قَارُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ أَخْزَاهُمْ وَ کَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ فَالْوَیْلُ لِمَنْ لَمْ یُحَافِظْ صَلَاتَهُ؛(85)
نماز خودتان را ضایع نکنید، به حقیقت هر کس نماز خویش را ضایع کند،خداوند عز و جل او را با قارون و فرعون و هامان محشور می کند، خداوند به آنان لعنت کند و آنها را رسوا سازد، وبر خدا لازم است آنها را با منافقها به آتش داخل کند، پس وای بر کسی که به نمازش مواظب نباشد.»
«بازى کردن»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً، وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا: کَرِهَ لَکُمُ الْعَبَثَ فِی الصَّلَاةِ…؛(205)
«اى امت، خداوند بیست و چهار خصلت را براى شما نپسندیده و شما را از آن ها بازداشته است، بازى کردن در نماز… .
«روى گرداندن به اطراف»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«لَا تَلْتَفِتُوا فِی صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهُ لَا صَلَاةَ لِمُلْتَفِتٍ؛(206)
در نمازتان به این سو و آن سو روى نگردانید، که چنین کسى نمازى ندارد.»
«عدم تمرکز در نماز»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
«مَنْ عَرَفَ مَنْ عَلَى یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ مُتَعَمِّداً فِی الصَّلَاةِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ؛(11)
هر کس در نماز از روى قصد به آن که در چپ و راستش هست، پى ببرد، نمازى ندارد.»
«رویگردانی در نماز»
امام على علیه السلام:
«الِالْتِفَاتُ فِی الصَّلَاةِ اخْتِلَاسٌ مِنَ الشَّیْطَانِ فَإِیَّاکُمْ وَ الِالْتِفَاتَ فِی الصَّلَاةِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یُقْبِلُ عَلَى الْعِبَادِ إِذَا قَامَ فِی الصَّلَاةِ فَإِذَا الْتَفَتَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَا ابْنَ آدَمَ عَمَّنْ تَلْتَفِتُ ثَلَاثَةً فَإِذَا الْتَفَتَ الرَّابِعَةَ أَعْرَضَ اللَّهُ عَنْهُ؛(207)
روى گرداندن در نماز، ربودنى از شیطان است. پس مبادا در نماز به این سو و آن سو روى گردانید، که خداوند تبارک و تعالى، هنگام به نماز ایستادن بنده، به او روى مى آورد و آنگاه که روى گرداند، خداوند تبارک و تعالى مى گوید: اى فرزند آدم، از چه کسى روى مى گردانى؟ – تا سه بار – پس در بار چهارم خداوند از او روى مى گرداند.»
«غفلت در نماز»
امام صادق علیه السلام:
«إِذَا اسْتَفْتَحَ الْعَبْدُ صَلَاتَهُ أَقْبَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یَلْتَقِطُ الْقُرْآنَ مِنْ فِیهِ الْتِقَاطاً فَإِنْ أَعْرَضَ عَنْ صَلَاتِهِ أَعْرَضَ عَنْهُ وَ وَکَلَهُ إِلَى الْمَلَکِ وَ إِنْ أَقْبَلَ عَلَى صَلَاتِهِ بِکُلِّهِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ حَتَّى تُرْفَعَ صَلَاتُهُ کَامِلَةً وَ إِنْ سَهَا فِیهَا أَوْ غَفَلَ أَوْ شُغِلَ بِشَیْ ءٍ غَیْرِهَا رُفِعَ مِنْ صَلَاتِهِ بِقَدْرِ مَا أَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْهَا وَ لَا یُعْطَى الْقَلْبُ الْغَافِلُ شَیْئا؛(208)
هنگامى که بنده نماز را آغاز مى کند، خداوند با روى کریمانه اش به او روى مى آورد و فرشته اى را بر او مى گمارد، تا قرآن را کامل و تمام از لبش برچیند. پس اگر بنده از نمازش روى گرداند، خداوند نیز روى مى گرداند و او را به همان فرشته مى سپارد و اگر در همه ى نمازش، به آن متوجه باشد، خداوند با روى کریمانه اش به او رو مى کند تا آنکه نمازش کامل و تمام بالا رود. و اگر در آن دچار فراموشى یا غفلت گردید یا سرگرم به چیزى جز نماز شد، از نمازش، همان اندازه بالا مى رود که به خدا روى داشته است و به دل غافل هیچ چیز، بخشیده نمى شود.»
«نقش شیطان در اختلال تمرکز»
ابن ابى جمهور می گوید: در روایت چنین آمده است:
«فَإِذَا أَحْرَمَ الْعَبْدُ بِالصَّلَاةِ جَاءَهُ الشَّیْطَانُ فَیَقُولُ اذْکُرْ کَذَا اذْکُرْ کَذَا حَتَّى یَصِلَ الرَّجُلُ إِلَى أَنَّهُ لَمْ یَدْرِ کَمْ صَلَّى؛(209)
هرگاه بنده به نماز مى ایستد و کارهایى را در آن هنگام بر خود حرام مى گرداند، شیطانش نزد وى مى آید و مى گوید: این را به یاد آر، آن را به یاد آر، تا به آنجا مى رسد که نمى داند چند رکعت خوانده است.»
«چشم بستن»
امام على علیه السلام:
«أَنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله نَهَى أَنْ یُغَمِّضَ الرَّجُلُ عَیْنَیْهِ فِی الصَّلَاة؛(210)
همانا پیامبر از اینکه انسان در نماز چشمانش را ببندد، نهى کرد.»
«خمیازه کشیدن»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص إِیَّاکُمْ وَ شِدَّةَ التَّثَاؤُبِ فِی الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا عَوَّةُ الشَّیْطَانِ وَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْعُطَاسَ وَ یَکْرَهُ التَّثَاؤُبَ فِی الصَّلَاة؛(211)
مبادا در نماز زیاد خمیازه بکشید، که صداى شیطان است. همانا خداوند عطسه را دوست و خمیازه را در نماز ناپسند دارد.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«إِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ فَلْیَکْظِمْ مَا اسْتَطَاع ؛(212)
هرگاه یکى از شما در نماز دچار خمیازه شد، تا آنجا که مى تواند آن را فروخورد.»
امام على علیه السلام:
«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ کَانَ إِذَا تَثَاءَبَ وَ هُوَ فِی الصَّلَاةِ رَدَّهَا بِیَمِینِه ؛(213)
هرگاه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در نماز دچار خمیازه مى شد، با دست راستش جلوى آن را مى گرفت.»
«خواب آلود بودن»
أَبِی أُسَامَةَ می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: معنای فرموده خدای عزوجل در مورد آیه 43 سوره مبارکه نساء که می فرماید: لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکارى(در حال مستى به نماز نزدیک نشوید) چیست؟ حضرت فرمود: «سُکْرُ النَّوْمِ(مستی خواب).(214)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«اذا نعس أحدکم فِی صَلَاتِهِ فَلْیَنْصَرِف و لیرقد؛(215)
هرگاه یکى از شما در نمازش خواب آلود شد، آن را رها کند و بخوابد.»
امام على علیه السلام:
«إِذَا غَلَبَتْکَ عَیْنُکَ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ فَاقْطَعِ الصَّلَاةَ وَ نَمْ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی تَدْعُو لَکَ أَوْ عَلَى نَفْسِکَ لَعَلَّکَ أَنْ تَدْعُوَ عَلَى نَفْسِک ؛(195)
هرگاه در نماز، خواب بر چشمت غلبه کرد، نماز را قطع کن و بخواب که تو نمى دانى، شاید بر ضد خودت دعا مى کنى.»
«سستى کردن»
امام على علیه السلام:
«تکاسل المرء فى الصّلاة من ضعف الإیمان؛(216)
سستى کردن انسان در نماز، از سستى ایمان است.»
امام باقر علیه السلام:
«لَا تَقُمْ إِلَى الصَّلَاةِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا مُتَنَاعِساً وَ لَا مُتَثَاقِلًا فَإِنَّهَا مِنْ خِلَالِ النِّفَاقِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ نَهَى الْمُؤْمِنِینَ أَنْ یَقُومُوا إِلَى الصَّلَاةِ وَ هُمْ سُکَارَى یَعْنِی سُکْرَ النَّوْمِ وَ قَالَ لِلْمُنَافِقِینَ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِیلًا؛(217)
سست و خواب آلود و سنگین به نماز نایست که این ها از خوى منافقان است. همانا خداوند سبحان، مؤمنان را از ایستادن به نماز در حالت مستى – یعنى مستى خواب – بازداشته و در توصیف منافقان گفته است: «و چون به نماز ایستند، به سستى برخیزند، با مردم ریا مى کنند و خدا را جز اندکى یاد نمى کنند.»
«شکستن انگشتان»
امام صادق علیه السلام:
«أَنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سَمِعَ خَلْفَهُ فَرْقَعَةً فَرْقَعَ رَجُلٌ أَصَابِعَهُ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ النَّبِیُّ ص أَمَا إِنَّهُ حَظُّهُ مِنْ صَلَاتِهِ؛(218)
پیامبر در پشت خود صداى انگشتان کسى که در نماز آن ها را مى فشرد شنید، پس از آنکه نمازش را تمام کرد، حضرت فرمود: آگاه باشید، نصیب او از نماز همان است.»
امام باقر علیه السلام:
«إِذَا قُمْتَ فِی الصَّلَاةِ فَعَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا یُحْسَبُ لَکَ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ وَ لَا تَعْبَث فِیهَا بِیَدِکَ وَ لَا بِرَأْسِکَ وَ لَا بِلِحْیَتِکَ وَ لَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ وَ لَا تَتَثَاءَبْ وَ لَا تَتَمَطَّ وَ لَا تُکَفِّرْ فَإِنَّمَا یَفْعَلُ ذَلِکَ الْمَجُوس وَ لَا تَلَثَّمْ وَ لَا تَحْتَفِزْ وَ لَا تَفَرَّجْ کَمَا یَتَفَرَّجُ الْبَعِیر وَ لَا تُقْعِ عَلَى قَدَمَیْکَ وَ لَا تَفْتَرِشْ ذِرَاعَیْکَ وَ لَا تُفَرْقِعْ أَصَابِعَکَ فَإِنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ نُقْصَانٌ مِن الصَّلَاةِ ؛(219)
هنگامى که در نماز ایستاده اى به نمازت توجه کن، که تنها آنچه بدان توجه دارى برایت حساب مى شود و در آن با دست و سر و ریشت بازى نکن، با خود سخن مگو، خمیازه مکش و دستان و سینه ات را کشیده و باز مکن، دستانت را بر هم مگذار که این کار مجوس است بر دهانت چیزى مبند، خود را جمع نکن، بلکه باز کن همانگونه که شتر باز مى کند، بر کف پاهایت منشین و ساعدهایت را بر زمین مگستران، انگشتانت را مشکن، که همه ى این ها کم گذاشتن از نماز است.»
امام صادق علیه السلام:
«إِذَا قُمْتَ فِی الصَّلَاةِ فَاعْلَمْ أَنَّکَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ فَإِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَاعْلَمْ أَنَّهُ یَرَاکَ فَأَقْبِلْ قَبْلَ صَلَاتِکَ وَ لَا تَمْتَخِطْ وَ لَا تَبْزُقْ وَ لَا تَنْقُضْ أَصَابِعَکَ وَ لَا تَوَرَّکْ فَإِنَّ قَوْماً قَدْ عُذِّبُوا بِنَقْضِ الْأَصَابِعِ وَ التَّوَرُّکِ فِی الصَّلَاة؛(220)
هنگامى که به نماز ایستادى بدان که در پیشگاه خداوندى و اگر او را نمى بینى، بدان که او تو را مى بیند. پس به نمازت توجه کن و آب بینى و دهان مینداز و انگشتانت را نشکن و هنگام ایستادن دستانت را بر پشتت قرار مده که گروهى به جهت انگشت شکستن و دست بر پشت نهادن، کیفر شدند.»
«نگهدارى بول و غائط»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«لا یأت أحدکم الصلاة و هو حاقن؛(221)
کسى از شما در حالى که پیشابش را نگه داشته است، به نماز نیاید.
پیامبر صلى الله علیه و آله:
اذا اقیمت الصلاة و وجد أحدکم الخلاء فلیبدأ بالخلاء؛(222)
هرگاه نماز برپا مى شود و کسى از شما نیاز به دستشویى دارد، نخست به آنجا برود.»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ إِلَى سُتْرَةٍ فَلْیَدْنُ مِنْهَا فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَمُرُّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا وَ حَدَّ فِی ذَلِکَ کَمَرْبِضِ الثَّوْرِ؛(223)
هرگاه یکى از شما، در نماز به سمت پوششى مى ایستد، به آن نزدیک گردد وگرنه شیطان از میان او و آن پوشش مى گذرد.»
ابى یعفور می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: آیا اگر چیزى از جلوى انسان بگذرد، نماز را قطع و باطل مى کند؟ فرمود:
«لَا یَقْطَعُ صَلَاةَ الْمُؤْمِنِ شَیْ ءٌ وَ لَکِنِ ادْرَءُوا مَا اسْتَطَعْتُمْ؛(224)
چیزى نماز مؤمن را قطع نمى کند، ولى هر اندازه مى توانید، (آن را) دور کنید.»
«ممنوعیت نماز در حمام و قبر»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«الْأَرْضُ کُلُّهَا مَسْجِدٌ إِلَّا الْحَمَّامَ وَ الْقَبْرَ؛(225)
همه ى زمین مسجد است، جز مقبره و حمام.»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
«لا یُصَلِّیَنَّ أَحَدُکُمْ و هو حَقِنٌ حتى یتخَفَّفَ؛(226)
کسی از شما در حالى که پیشابش را نگه داشته، نماز نخواند تا آنگاه که خود را سبک کند.»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
«لَا یُصَلِّ الرَّجُلُ وَ هُوَ زَنَاءٌ؛(227)
کسى که در تنگناى پیشاب است، نماز نخواند.»
امام صادق علیه السلام:
«لَا صَلَاةَ لِحَاقِنٍ وَ لَا لِحَاقِبٍ وَ لَا لِحَاذِقٍ فَالْحَاقِنُ الَّذِی بِهِ الْبَوْلُ وَ الْحَاقِبُ الَّذِی بِهِ الْغَائِطُ وَ الْحَاذِقُ الَّذِی بِهِ ضَغْطَةُ الْخُفِّ؛(228)
براى «حاقن»، «حاقب» و «حاذق» نمازى نیست. «حاقن» کسى است که بول خود را نگه داشته و «حاقب» کسى است که غائطش را نگه داشته است و «حاذق» یعنی کسی که کفش پایش را می‌فشارد.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«الصَّلَاةُ إِلَى غَیْرِ سُتْرَةٍ مِنَ الْجَفَاءِ وَ مَنْ صَلَّى فِی فَلَاةٍ فَلْیَجْعَلْ بَیْنَ یَدَیْهِ مِثْلَ مُؤْخِرَةِ الرَّحْلِ؛(229)
نماز بدون پیش رو نهادن چیزى، جفا و بى وفایى است. کسى که در بیابان نماز مى خواند باید پیش رویش چیزى همچون دنباله ى جهاز شتر بنهد.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ إِلَى سُتْرَةٍ فَلْیَدْنُ مِنْهَا؛(230)
هرگاه یکى از شما نماز مى خواند، رو به پوشش و نزدیک به آن بخواند.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمْ أَنْ لاَ یَحُولَ بَیْنَهُ وَبَیْنَ قِبْلَتِهِ أَحَدٌ فَلْیَفْعَلْ؛(231)
هر یک از شما که مى تواند کارى کند تا کسى میان او و قبله اش فاصله نشود، چنین کند.»
«نماز در وسط جاده»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«ثَلَاثَةٌ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ لَهُمْ بِالْحِفْظِ … وَ رَجُلٌ صَلَّى عَلَى قَارِعَةِ الطَّرِیقِ؛(232)
سه کس هستند که خداوند عزوجل نگهدارى آنان را نپذیرفته است:… کسى که در میان جاده نماز مى گزارد.»
«جاهایی که نباید در آن نماز گزارد»
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«عَشَرَةُ مَوَاضِعَ لَا یُصَلَّى فِیهَا الطِّینُ وَ الْمَاءُ وَ الْحَمَّامُ وَ الْقُبُورُ وَ مَسَانُّ الطُّرُقِ وَ قُرَى النَّمْلِ وَ مَعَاطِنُ الْإِبِلِ وَ مَجْرَى الْمَاءِ وَ السَّبَخُ وَ الثَّلْجُ؛(233)
ده مکان است که در آن ها نماز خوانده نمى شود: گِل، آب، حمام، گورستان، راهى که در آن رفت و آمد مى شود، لانه ى مورچگان، جاى باش شتران، راه آب، شوره زار و یخ و برف.»
«وَ لَا یَجُوزُ الصَّلَاةُ فِی بَیْتٍ فِیهِ خَمْرٌ مَحْصُورَةٌ فِی آنِیَة؛(234)
مجاز نیست در خانه ای که شراب مست کننده در آن باشد، نماز خوانده شود.»
«نماز در اتاق حاوی مشروبات مست کننده»
«لَا تُصَلِّ فِی بَیْتٍ فِیهِ خَمْرٌ وَ لَا مُسْکِرٌ لِأَنَّ الْمَلَائِکَةَ لَا تَدْخُلُهُ وَ لَا تُصَلِّ فِی ثَوْبٍ قَدْ أَصَابَهُ خَمْرٌ أَوْ مُسْکِرٌ حَتَّى یُغْسَلَ؛(235)
در اتاقى که در آن شراب یا مست کننده ى دیگرى هست، نماز نخوان؛ زیرا فرشتگان داخل آن نمى شوند و در لباس که بر آن شراب یا مست کننده دیگری ریخته نماز نخوان تا وقتی که شسته شود.»
«نماز در کنار جاده»
معلى بن خنیس می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ى نماز بر روى جاده پرسیدم. فرمود:
«لَا تُصَلِّ عَلَى الْجَادَّةِ وَ صَلِّ عَلَى جَانِبَیْهَا؛(232)
بر روی جاده نماز نخوانید و در اطراف آن نماز بگزارید.»
م: احادیث آثار ترک نماز
«گرفتار شدن در دوزخ»
قال على علیه السلام:
«أَ لَا تَسْمَعُونَ إِلَى جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِینَ سُئِلُوا: ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّین؛(236)
آیا به پاسخ اهل دوزخ گوش فرانمى دهید که وقتى از آنها سؤال مى شود: «چه چیز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.»
«عظمت نماز»
نزد امام باقر علیه السلام سخن از مردى به میان آمد و گفته شد: پرده درى کرده، مرتکب محرمات گشته، واجبات را سبک شمرده و حتى نماز واجب را ترک کرده است. امام که تکیه داده بودند، راست نشست و فرمود:
«سُبْحَانَ اللَّهِ تَرَکَ الصَّلَاةَ الْمَکْتُوبَةَ إِنَّ تَرْکَ الصَّلَاةِ الْمَکْتُوبَةِ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیم ؛(237)
سبحان الله، نماز واجب را ترک کرده است؟ همانا ترک نماز واجب، نزد خداوند، بزرگ و گران است.»
«لعنت خدا»
قال على علیه السلام:
«اللَّهُمَّ الْعَنْ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً؛(238)
خدایا لعنت کن کسى را که عمدا نماز را ترک کند.»
«بى نمازى و کفر»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
«مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ کَفَر؛(239)
هر کس نماز را عمداً ترک کند، کفر ورزیده است.»
«عقوبت ترک نماز جمعه»
امام صادق علیه السلام فرمود:
«مَنْ تَرَکَ ثَلَاثَ جُمَعٍ مُتَعَمِّداً مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِه ؛(240)
کسى که سه مرتبه عمداً و بدون جهت نماز جمعه را ترک کند، خداوند قلب او را مهر مى زند.»
«بیزاری از تارک الصلوة»
امام صادق علیه السلام:
«جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ صلی الله علیه و اله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی فَقَالَ لَا تَدَعِ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَإِنَّ مَنْ تَرَکَهَا مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ مِلَّةُ الْإِسْلَامِ؛(241)
«مردی پیش رسول خدا صلی الله علیه و اله آمد و عرض کرد: یا رسول الله! مرا نصیحتی بفرمایید، حضرت فرمود: نماز را عمدا رها مکن، کسی که عمداً نماز را ترک کند ملت اسلام از او بیزار است.»
«تباه شدن عمل»
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
«مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً أحبَطَ الله عَمَلَهُ؛(242)
هر کس نماز را از روى قصد ترک کند، خداوند عملش را تباه مى کند.»
«عقاب تارک الصلوة»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ؛(243)
کسی که نماز را عمدا و بدون علت ترک کند از امان خدا و رسولش دورخواهد بود.»
«کیفر ترک کننده ى نماز»
رسول الله صلى الله علیه و آله:
«أُمّتى عَلى أربعة أصناف:… صِنفٌ لا یَصلون أبداً، فَکانَ لَهُم سَقَر، و سَقَر إسم دَرکَة مِن دَرکات جَهنّم، قال الله تبارک و تعالى: ما سَلَکَکُم فى سَقَر، قالوا لَم نَکُ مِنَ المُصَلّین؛(244)
امت من چهار دسته اند:… دسته اى هیچگاه نماز نمى خوانند، پس براى اینان «سقر» است و «سقر» نام طبقه اى از طبقات دوزخ است. خداوند متعال گفته است: «چه چیز شما را به سقر درآورد؟ گفتند: از نمازگزاران نبودیم.»
«انهدام دین با ترک نماز»
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:
«فَمَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فَقَدْ هَدَمَ دِینَهُ؛(85)
هر کس نمازش را عمداً ترک کند، دینش را نابود کرده است.»
«نشانه کفر و نفاق»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«الجفاء کلّ الجفاء و الکفر مَن سَمِعَ مُنادی اللَّه تعالى ینادی بِالصّلاةِ و یَدعوهُ إلى الفلاح فلا یجیبه؛(245)
نشانه ستمکاری و کفر(نفاق ) آن است که کسی منادی خدا را بشنود که به نماز ندا می دهد و وی را به رستگاری می خواند و دعوت او را اجابت نکند.»
«درخواست بی نماز در برزخ»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«یَا عَلِیُّ تَارِکُ الصَّلَاةِ یَسْأَلُ الرَّجْعَةَ إِلَى الدُّنْیَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ؛(246)
بی نماز درخواست می کند به دنیا برگردد، و این است سخن خداوند متعال تا گاهی که به یکی از آنان مرگ آمد گوید: پروردگارا مرا برگردانید تا شایدعمل شایسته انجام دهم در آنچه بازگزاردم.»
«نتیجه ترک نماز»
پیامبر صلی الله علیه السلام:
«لَتَنْقُضُنَّ عُرَى الْإِسْلَامِ عُرْوَةً عُرْوَةً کُلَّمَا انْتَقَضَتْ عُرْوَةٌ تَشَبَّثَ النَّاسُ بِالَّتِی تَلِیهَا فَأَوَّلُهُنَّ نَقْضُ الْحُکْمِ وَ آخِرُهُنَّ الصَّلَاةُ؛
دستگیره های اسلام یک به یک شکسته می شود، هرگاه یک دستگیره نابود شود ردم به آنچه نزدیک آن است چنگ می زنند، اول آنها شکستن حکومت است (حکومت اسلامی را از دست صاحب آن خارج می کنند) و آخر آنها نمازاست (نماز را ترک می کنند).(247)
«ترک نماز باعث حبط عمل»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ حَتَّى تَفُوتَهُ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ؛(85)
کسی که نمازش را بدون عذر ترک کند (نخواند) تا وقت آن بگذرد، عمل او نابود شده است.»
«فاصله کفر و ایمان»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْکُفْرِ تَرْکُ الصَّلَاةِ؛(85)
فاصله کفر و بندگی ترک نماز است.»
«مورد لعن واقع شدن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«تَارِکُ الصَّلاةِ مَلْعُونٌ فِی التَّوْرَاةِ، ملَعْوُنٌ فِی الإِنْجِیلِ، مَلْعُونٌ فِی الزَّبُورِ، مَلْعُونٌ فِی القُرْآنِ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ جِبْرَئِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ مِیکَائِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ اِسرَافِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسانِ مُحَمَّدٍ؛(248)
ترک کنندة نماز در تورات و انجیل و زبور و قرآن، مورد لعنت قرار گرفته و به زبان جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و محمّد معلون است.»
«ترک نماز و هنگام مردن»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
» مَنْ تَرَکَ صَلَاةً لَا یَرْجُو ثَوَابَهَا وَ لَا یَخَافُ عِقَابَهَا فَلَا أُبَالِی أَ یَمُوتُ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً أَوْ مَجُوسِیّاً؛(249)
کسی که نماز را ترک کند، در حالی که امید به پاداش نمازش ندارد و از عذاب ترک نماز نیز ترسناک نیست، پس باکی نیست که یهودی بمیرد، یا نصرانی، یا مجوسی.»
ن: احادیث شرایط قبولى نماز
«شرط قبولى نماز»
قال على علیه السلام:
«یَا کُمَیْلُ- انْظُرْ فِی مَا تُصَلِّی وَ عَلَى مَا تُصَلِّی إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُولَ؛(250)
على علیه السلام خطاب به کمیل فرمود: اى کمیل! نگاه کن ببین که در کجا نماز مى گزارى و بر روى چه چیز به نماز ایستاده اى. اگر آن چیزى را که براى نمازت استفاده مى کنى حلال و مباح نباشد، نمازت قبول نیست.»
«قبولى نماز، عید است»
قال على علیه السلام:
«فِی بَعْضِ الْأَعْیَادِ إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا [نَعْصِی اللَّهَ ] یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِیدٍ [عِیدٌ]؛(251)
امیرالمؤمنین در یکی از عیدها (که عید روزه بوده درباره عید) فرمودند:
امروز عید کسى است که خداوند روزه اش را پذیرفته و نمازش را پاداش داده است و هر روز که خدا را در آن نافرمانى نکنند، آن روز عید است.»
س: موانع قبولى نماز
«گناه مانع نماز شب»
«جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِین علیه السلام فقال: یا أمیر المؤمنین إِنِّی قَدْ حُرِمْتُ الصَّلَاةَ بِاللَّیْل فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ؛(252)
مردى نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و گفت: اى امیرمؤمنان! من از نماز شب محروم شدم. على علیه السلام فرمود: تو مردى هستى که گناهانت تو را گرفتار (اسیر) کرده است.»
«پرخورى و نماز»
قال على علیه السلام:
«إِیَّاکُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَقْسَاةٌ لِلْقَلْبِ مَکْسَلَةٌ عَنِ الصَّلَاةِ وَ مَفْسَدَةٌ لِلْجَسَدِ؛(253)
از پرخورى دورى کنید که موجب قساوت قلب و باعث کسالت از اقامه نماز و سبب تباهى بدن است.»
«منع از زکات»
قال على علیه السلام:
«لَا تُقْبَلُ الصَّلَاةُ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّکَاة؛(254)
هر کس مانع دادن زکات شود، نمازش قبول نمى شود.»
ع: احادیث نمازهاى مستحبى
«تقدم نماز واجب»
قال على علیه السلام:
«لَا تَقْضِ نَافِلَةً فِی وَقْتِ فَرِیضَةٍ ابْدَأْ بِالْفَرِیضَةِ ثُمَّ صَلِّ مَا بَدَا لَکَ؛(151)
نماز مستحبى را در وقت نماز واجب به جا نیاور. اول نماز واجب را شروع کن سپس نماز مستحبى را انجام بده.»
«نماز واجب و مستحب، پنجاه و یک رکعت»
قال على علیه السلام:
«قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِنَبِیِّهِ ص وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَةُ قَدْ فَرَضْتُ عَلَیْهِمْ خَمْسِینَ صَلَاةً فِی خَمْسِینَ وَقْتاً وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَرَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ جَعَلْتُهَا خَمْساً فِی خَمْسَةِ أَوْقَاتٍ وَ هِیَ إِحْدَى وَ خَمْسُونَ رَکْعَةً وَ جَعَلْتُ لَهُمْ أَجْرَ خَمْسِینَ صَلَاة؛(255)
از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که خداوند به رسولش صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: من براى پیشینیان پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب کرده بودم. و این یکى از مشکلاتى بود که امتهاى گذشته داشتند، ولى این بار را از دوش امت تو برداشتم و به جاى آن، پنج نماز در پنج وقت براى شما قرار دادم. که این پنج نماز در پنج نوبت [به همراه نوافل آن] پنجاه و یک رکعت است و ثواب پنجاه نماز را دارد.»
«انجام نافله با اقبال قلب»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِض ؛(256)
دلها را رو کردن و رو برگرداندنی است. پس چون رو کردند آنها را (علاوه بر واجبات) به انجام مستحبات وادارید و هر گاه روبرگرداندند به انجام واجبات اکتفا نمایید.»
«اعتدال در نمازهاى مستحبى»
قال على علیه السلام:
«لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ؛(257)
اگر نمازهاى مستحبى به نمازهاى واجب ضرر برساند، موجب قرب به خداوند نخواهد شد.»
«اولویت نماز واجب»
قال على علیه السلام:
«إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا؛(258)
هر گاه مستحبات به واجبات زیان رساند، آن مستحبات را ترک کنید.»
«نماز بعد از سفر»
قال على علیه السلام:
کان النبى (صلى الله علیه و آله و سلم) اذا قدم من سفر یصلى رکعتین.»
(میزان الحکمة ج 9 ص 474)
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) هنگام بازگشت از سفر دو رکعت نماز مى خواند.
ف: احادیث نماز شب
«آثار نماز شب»
قال على علیه السلام:
«قِیَامُ اللَّیْلِ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّکٌ بِأَخْلَاقِ النَّبِیِّین ؛(259)
برخاستن براى نماز شب، موجب تندرستى و خشنودى پروردگار عزوجل و استحقاق رحمت و تمسک به اخلاق پیامبران است.»
«ترک نکردن نماز شب»
قال على علیه السلام:
«مَا تَرَکْتُ صَلَاةَ اللَّیْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِیِّ صَلَاةُ اللَّیْلِ نُورٌ فَقَالَ ابْنُ الْکَوَّاءِ وَ لَا لَیْلَةَ الْهَرِیرِ قَالَ وَ لَا لَیْلَةَ الْهَرِیر؛(260)
از زمانى که گفتار رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را شنیدم که فرمود: نماز شب نور است، نماز شب را ترک نکردم. ابن کواء عرض کرد: حتى در لیلة الهریر [هم آن را ترک نکردید؟] فرمودند: حتى در لیلة الهریر هم آن را ترک نکردم.
«سفارش به نماز شب»
قال على علیه السلام:
«أُوصِیکُمْ بِقِیَامِ اللَّیْلِ أُوصِیکُمْ بِقِیَامِ اللَّیْلِ؛(261)
شما را سفارش مى کنم به شب زنده دارى، شما را وصیت مى کنم به شب زنده دارى.»
«نماز شب در شب عملیات»
قال على علیه السلام:
«أَلَا إِنَّکُمْ لَاقُو الْعَدُوِّ غَداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَطِیلُوا اللَّیْلَةَ الْقِیَامَ وَ أَکْثِرُوا تِلَاوَةَ الْقُرْآنِ وَ اسْأَلُوا اللَّهَ الصَّبْرَ وَ النَّصْرَ؛(262)
در جنگ صفین به همراهان خود فرمود: شما فردا با دشمن نبرد خواهید کرد؛ لذا امشب را بیشتر در نماز باشید (نماز شب بخوانید) و فراوان قرآن بخوانید و از خداوند صبر و نصرت بخواهید.»
«نماز شب یاران محمد صلى الله علیه و آله و سلم»
قال على علیه السلام:
«لَقَدْ رَأَیْتُ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ ص فَمَا أَرَى أَحَداً یُشْبِهُهُمْ مِنْکُمْ لَقَدْ کَانُوا یُصْبِحُونَ شُعْثاً غُبْراً وَ قَدْ بَاتُوا سُجَّداً وَ قِیَاماً یُرَاوِحُونَ بَیْنَ جِبَاهِهِمْ وَ خُدُودِهِمْ وَ یَقِفُونَ عَلَى مِثْلِ الْجَمْرِ مِنْ ذِکْرِ مَعَادِهِمْ کَأَنَّ بَیْنَ أَعْیُنِهِمْ رُکَبَ الْمِعْزَى مِنْ طُولِ سُجُودِهِمْ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ هَمَلَتْ أَعْیُنُهُمْ حَتَّى تَبُلَّ جُیُوبَهُمْ وَ مَادُوا کَمَا یَمِیدُ الشَّجَرُ یَوْمَ الرِّیحِ الْعَاصِفِ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ وَ رَجَاءً لِلثَّوَاب ؛(263)
من، اصحاب محمد صلى الله علیه و آله و سلم را دیده ام و کسى از شما را شبیه به آنان نمى بینم.
اصحاب محمد صلى الله علیه و آله و سلم شب را در حال سجده و قیام بودند و با چهره ى ژولیده و غبار آلوده شب را به صبح مى رساندند و پیشانى ها و صورت هاى خویش را به طور متناوب بر زمین مى نهادند. آن رشد یافتگان با یادآورى بازگشت خویش، چنان مى شدند که گویى بر گدازه ى آتش ایستاده اند. از طول سجود، میان چشمانشان مانند زانوى بز برآمده بود. چشمانشان چنان گریان بود که گریبان شان را خیس مى کرد، و به جهت ترس از کیفر و امید پاداش، مانند درختى در تند باد مى لرزیدند.»
«نماز شب، شعار پرهیزکاران»
قال على علیه السلام:
«سَهَرُ اللَّیْلِ شِعَارُ الْمُتَّقِینَ وَ شِیمَةُ الْمُشْتَاقِینَ؛(264)
شب زنده دارى، شعار پرهیزکاران و روش مشتاقان است.»
«تأثیر شب زنده دارى»
قال على علیه السلام:
«فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تَقِیَّةَ ذِی لُبٍّ شَغَلَ التَّفَکُّرُ قَلْبَهُ وَ أَنْصَبَ الْخَوْفُ بَدَنَهُ وَ أَسْهَرَ التَّهَجُّدُ غِرَارَ نَوْمِهِ وَ أَظْمَأَ الرَّجَاءُ هَوَاجِرَ یَوْمِهِ وَ ظَلَفَ الزُّهْدُ شَهَوَاتِهِ وَ أَوْجَفَ الذِّکْرُ بِلِسَانِهِ وَ قَدَّمَ الْخَوْفَ لِأَمَانِه ؛(265)
اى بندگان خدا! از خدا بترسید، همانند ترسیدن خردمندى که اندیشه [قیامت] او را به خود مشغول کرده، و ترس از خدا جسمش را رنجور ساخته، و شب زنده دارى، (براى عبادت) خواب اندک او را گرفته، و امید به حق، او را در نیم روز نگاه داشته، بى توجهى به دنیا خواهش هاى نفس را از او دور کرده است. او پیوسته ذکر خدا بر زبانش جارى است و ترس (از خدا) را براى امنیت (روز رستاخیز بر همه چیز) مقدم داشته است.»
«آداب نماز شب و شب زنده داران»
قال على علیه السلام:
«أَمَّا اللَّیْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِینَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ یُرَتِّلُونَهَا تَرْتِیلًا یُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ یَسْتَثِیرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ فَإِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَشْوِیقٌ رَکَنُوا إِلَیْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَیْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ وَ إِذَا مَرُّوا بِآیَةٍ فِیهَا تَخْوِیفٌ أَصْغَوْا إِلَیْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِیقَهَا فِی أُصُولِ آذَانِهِمْ فَهُمْ حَانُونَ عَلَى أَوْسَاطِهِمْ مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاهِهِمْ وَ أَکُفِّهِمْ وَ رُکَبِهِمْ وَ أَطْرَافِ أَقْدَامِهِمْ یَطْلُبُونَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى فِی فَکَاکِ رِقَابِهِمْ وَ أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ أَبْرَارٌ أَتْقِیَاء؛(266)
(پرهیزکاران) به هنگام شب به پا مى خیزند و آیات قرآن را با دقت و تأمل مى خوانند و با خواندن و اندیشیدن در آن، خود را محزون مى سازند و مى کوشند که با آن، درد خود را درمان کنند.
هر گاه به آیه اى برسند که شوق انگیز و امید آفرین باشد، به آن طمع ورزند و مشتاقانه به آن نگرند. گویى پاداشى که آن آیه بازگو مى کند در برابر دیدگان آنهاست. و چون به آیه اى برسند که در آن ترس و بیم است، گوش دل خویش را مى گشایند که گویى فریاد و فغان اهل دوزخ در کنار گوش آنهاست. قامت خود را در مقابل حق خم مى کنند و پیشانى و کف دستان و زانوان و سر انگشتان را بر زمین مى نهند و از خداوند بزرگ آزادى خویش را (از آتش دوزخ) درخواست مى کنند و به هنگام روز، شکیبا و دانا و نیکوکار و پرهیزکار مى باشند.»
«شب زنده دارى»
قال على علیه السلام:
«نِعْمَ عَوْنُ الْعِبَادَةِ السَّهَرُ؛(264)
شب زنده دارى براى عبادت، کمک خوبى است.»
«شب زنده دارى بهار اولیاء»
قال على علیه السلام:
«سَهَرُ اللَّیْلِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ رَبِیعُ الْأَوْلِیَاءِ وَ رَوْضَةُ السُّعَدَاءِ؛(264)
شب در طاعت و عبادت خدا بیدار ماندن، بهار اولیاء و بوستان نیک بختان است.»
«نماز شب مانع از عذاب الهی»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ إِذَا رَأَى أَهْلَ قَرْیَةٍ قَدْ أَسْرَفُوا فِی الْمَعَاصِی وَ فِیهَا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ نَادَاهُمْ جَلَّ جَلَالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ یَا أَهْلَ مَعْصِیَتِی لَوْ لَا مَا فِیکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْمُتَحَابِّینَ بِجَلَالِی الْعَامِرِینَ بِصَلَاتِهِمْ أَرْضِی وَ مَسَاجِدِی الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ خَوْفاً مِنِّی لَأَنْزَلْتُ بِکُمْ عَذَابِی ثُمَّ لَا أُبَالِی ؛(267)
چون خداوند جل جلاله دید که مردمى در گناهان زیاده روى کردند و در میان آنها، سه نفر از مؤمنین هستند. خداوند عزوجل ندا مى کند: اى گناه کاران! اگر در میان شما نبودند کسانى که براى من با هم دوستى مى کنند و با نماز خواندنشان، زمین من و مسجدهاى مرا آباد مى کنند و شب ها در موقع سحر از خوف من، آمرزش مى خواهند، عذابم را بر شما نازل مى کردم و هیچ درنگى نمى کردم.»
«تقوا و نماز شب»
قال على علیه السلام:
عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ تَقْوَى اللَّهِ حَمَتْ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ مَحَارِمَهُ وَ أَلْزَمَتْ قُلُوبَهُمْ مَخَافَتَهُ حَتَّى أَسْهَرَتْ لَیَالِیَهُمْ؛(268)
اى بندگان خدا، پرهیزکارى، دوستان خدا را از انجام کارهاى حرام باز مى دارد و ترس از خدا آن چنان در دل آنان جاى مى گیرد که شب ها را (براى نماز) بیدار مى مانند.»
«نماز شب بى حاصل»
قال على علیه السلام:
«کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ ؛(269)
چه بسا شب زنده دارانى که ایستادن و نمازگزاردنشان جز بیدارى و رنج حاصلى ندارد؛ چه نیکو است خواب زیرکان.»
ص: احادیث نماز جمعه
«وجوب نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«الْعَشِیرَةُ إِذَا کَانَ عَلَیْهِمْ أَمِیرٌ یُقِیمُ الْحُدُودَ عَلَیْهِمْ فَقَدْ وَجَبَ عَلَیْهِمُ الْجُمُعَةُ وَ التَّشْرِیق ؛(270)
هرگاه طایفه اى امیرى داشته باشند که حدود (الهى) را برایشان اجرا نماید، اقامه نماز جمعه و رفتن به منى در ایام تشریق بر آنان واجب است.»
«آداب ورود به نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«لَا بَأْسَ بِأَنْ یَتَخَطَّى الرَّجُلُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- إِلَى مَجْلِسِهِ حَیْثُ کَانَ فَإِذَا خَرَجَ الْإِمَامُ فَلَا یَتَخَطَّأَنَّ أَحَدٌ رِقَابَ النَّاسِ وَ لْیَجْلِسْ حَیْثُ یَتَیَسَّرُ إِلَّا مَنْ جَلَسَ عَلَى الْأَبْوَابِ وَ مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یَمْضُوا إِلَى السَّعَةِ فَلَا حُرْمَةَ لَهُ أَنْ یَتَخَطَّاهُ؛(271)
مانعى ندارد که نمازگزار روز جمعه به سمت جاى خود در نماز گام بردارد؛ ولى وقتى امام براى ایراد خطبه آماده شد، کسى نباید بر سر و گردن مردم راه برود. (بلکه باید هر کجا که ممکن بود بنشیند) مگر بر کسى که در کنار درهاى ورودى نشسته باشد و وجود او در آنجا مانع ورود دیگران به قسمتهاى خالى باشد که در این صورت اگر لگد مال شود حرمتى ندارد.»
«قرائت سوره جمعه و منافقین در نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«تَقْرَأُ فِی صَلَاةِ الْجُمُعَةِ فِی الْأُولَى الْحَمْدَ وَ الْجُمُعَةَ وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ الْمُنَافِقِینَ؛(272)
در نماز جمعه در رکعت اول حمد و سوره ى جمعه، و در رکعت دوم سوره حمد و منافقین را بخوانید.»
«سکوت در نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«لَا کَلَامَ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ وَ لَا الْتِفَاتَ إِلَّا کَمَا یَحِلُّ فِی الصَّلَاةِ وَ إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجُمُعَةُ رَکْعَتَیْنِ مِنْ أَجْلِ الْخُطْبَتَیْن ؛(273)
در حالى که امام خطبه مى خواند، نباید سخن گفت و نباید به غیر امام التفات و توجه نمود. مگر همان مقدارى که در نماز تجویز شده است. و نماز جمعه به خاطر دو خطبه، دو رکعت مقرر گردیده است.»
«گوش دادن به خطبه هاى نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«یَسْتَقْبِلُ النَّاسُ الْإِمَامَ عِنْدَ الْخُطْبَةِ بِوُجُوهِهِمْ وَ یُصْغُونَ إِلَیْهِ؛(274)
مردم به هنگام خطبه روبروى امام مى نشینند و به خطبه ى او گوش فرامى دهند.»
«کفایت نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«إِذَا شَهِدَتِ الْمَرْأَةُ وَ الْعَبْدُ الْجُمُعَةَ أَجْزَتْ عَنْهُمَا یَعْنِی مِنْ صَلَاةِ الظُّهْر؛(275)
چون زن و غلام در نماز جمعه حاضر شدند. (نماز جمعه) به جاى نماز ظهر آنها محسوب خواهد شد.»
«اثر مخالفت با نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«ثَلَاثَةٌ إِنْ أَنْتُمْ خَالَفْتُمْ فِیهِنَّ أَئِمَّتَکُمْ هَلَکْتُمْ جُمُعَتُکُمْ وَ جِهَادُ عَدُوِّکُمْ وَ مَنَاسِکُکُم؛) 310)
310- مستدرک الوسائل، ج 6، ص 7.
اگر در سه چیز با رهبران و پیشوایان خود مخالفت ورزید، هلاک خواهید شد: نماز جمعه، جهاد با دشمن و مناسک حج.»
«مرگ در راه نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«ضَمِنْتُ لِسِتَّةٍ الْجَنَّةَ رَجُلٌ خَرَجَ بِصَدَقَةٍ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ:… وَ رَجُلٌ خَرَجَ إِلَى الْجُمُعَةِ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ؛(276)
براى شش نفر ضمانت مى کنم که خداوند بهشت را به آنها عطا کند:… از آنها مردى است که در راه نماز جمعه بمیرد؛ پس جایگاهش بهشت است.»
«ترس از عدم حضور در نماز جمعه»
«نَهَى عَلِیٌّ ع أَنْ یَشْرَبَ الدَّوَاءَ یَوْمَ الْخَمِیسِ مَخَافَةَ أَنْ یَضْعُفَ عَنِ الْجُمُعَةِ؛(277)
على علیه السلام از خوردن دارو در روز پنجشنبه نهى فرمود تا مبادا (به دلیل سستى) از حضور در نماز جمعه ناتوان شود.»
«ترک نماز جمعه بدون عذر»
قال على علیه السلام:
«مَنْ تَرَکَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثاً مُتَتَابِعَةً لِغَیْرِ عِلَّةٍ کُتِبَ مُنَافِقاً؛(278)
هر کس سه نوبت پیاپى نماز جمعه را بدون عذر ترک نماید، در زمره ى منافقان است.
«افراد معاف از نماز جمعه»
قال على علیه السلام:
«وَ الْجُمُعَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ إِلَّا الصَّبِیَّ وَ الْمَرْأَةَ وَ الْعَبْدَ وَ الْمَرِیضَ؛(279)
نماز جمعه بر هر فرد مؤمن واجب است مگر بر کودک، زن، غلام و مریض.»
«مسافرت در روز جمعه»
قال على علیه السلام:
«وَ لَا تُسَافِرْ فِی یَوْمِ جُمُعَةٍ حَتَّى تَشْهَدَ الصَّلَاةَ إِلَّا فَاصِلًا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ فِی أَمْرٍ تُعْذَرُ بِهِ؛(280)
پیش از حضور در نماز جمعه مسافرت نکن، مگر اینکه کار واجبى (مانند جهاد) در راه خدا انجام دهى، یا به سراغ کارى بروى که شرعا معذور باشى.»
ق: احادیث مسجد
«حریم مسجد»
قال على علیه السلام:
«حَرِیمُ الْمَسْجِدِ أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً وَ الْجِوَارُ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ أَرْبَعَةِ جَوَانِبِهَا؛(281)
حریم مسجد، چهل ذرع است و چهل خانه از چهار طرف، همسایه مسجد است.»
«احترام به مسجد»
قال على علیه السلام:
«مَنْ وَقَّرَ مَسْجِداً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ ضَاحِکاً مُسْتَبْشِراً وَ أَعْطَاهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ؛(282)
کسى که حرمت مسجد را نگه دارد، روز قیامت خداوند را با چهره اى خندان و شادمان ملاقات مى کند و خداوند نامه اش (نامه اعمالش) را به دست راستش مى دهد.»
«همسایه مسجد»
قال على علیه السلام:
«لَا صَلَاةَ لِجَارِ الْمَسْجِدِ إِلَّا فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ لَهُ عُذْرٌ أَوْ بِهِ عِلَّةٌ فَقِیلَ لَهُ وَ مَنْ جَارُ الْمَسْجِدِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ مَنْ سَمِعَ النِّدَاء؛(283)
نماز همسایه ى مسجد چنانچه عذر یا بیمارى نداشته باشد جز در مسجد مقبول درگاه الهى نخواهد بود. از آن حضرت سؤال شد: همسایه مسجد چه کسى است؟ فرمود: کسى که صداى اذان را بشنود.»
«نماز همسایه مسجد»
قال على علیه السلام:
«لَیْسَ لِجَارِ الْمَسْجِدِ صَلَاةٌ إِذَا لَمْ یَشْهَدِ الْمَکْتُوبَةَ فِی الْمَسْجِدِ إِذَا کَانَ فَارِغاً صَحِیحاً؛(284)
براى همسایه ى مسجد (در صورتى که فارغ و تندرست باشد) نمازى نیست مگر در مسجد.»
«همسایگان مسجد»
حضرت على علیه السلام فرمود:
«لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ یَشْهَدِ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ مِنْ جِیرَانِ الْمَسْجِدِ إِذَا کَانَ فَارِغاً صَحِیحاً؛(284)
بر آن دسته از همسایگان مسجد که تندرست و فارغند ولى در نمازهاى واجب حاضر نمى شوند، نمازى نیست.»
«آبادى مسجد»
قال على علیه السلام:
«إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُصِیبَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِعَذَابٍ قَالَ لَوْ لَا الَّذِینَ یَتَحَابُّونَ فِیَّ وَ یَعْمُرُونَ مَسَاجِدِی وَ یَسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَارِ لَوْلَاهُمْ لَأَنْزَلْتُ عَذَابِی؛(285)
خداوند سبحان وقتى اراده مى کند مردم روى زمین را گرفتار عذاب (دنیوى) کند گوید: اگر نبودند افرادى که مرا به خاطر جلال و جبروتم دوست مى دارند و مساجد مرا آباد مى کنند و سحرگاهان استغفار مى کنند، عذابم را بر زمینیان نازل مى کردم.»
«آداب ورود به مسجد»
قال على علیه السلام:
«وَ مَنْ أَرَادَ دُخُولَ الْمَسْجِدِ فَلْیَدْخُلْ عَلَى سُکُونٍ وَ وَقَارٍ فَإِنَّ الْمَسَاجِدَ بُیُوتُ اللَّهِ وَ أَحَبُّ الْبِقَاعِ إِلَیْه؛(286)
هر کس مى خواهد داخل مسجد گردد، با آرامش و با طمأنینه وارد شود؛ چون مساجد خانه هاى خدا و محبوب ترین محلها در نظر اوست.»
«نرفتن به مسجد با دهان بد بو»
قال على علیه السلام:
«مَنْ أَکَلَ شَیْئاً مِنَ الْمُؤْذِیَاتِ بِرِیحِهَا فَلَا یَقْرَبَنَّ الْمَسْجِد؛(142)
کسى که چیز بدبویى بخورد (مثل سیر) (در صورتى که موجب آزار مردم مى شود)، نباید به مسجد برود.»
«فضیلت نماز در مکانهاى مقدس»
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«الصَّلَاةُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مِائَةُ أَلْفِ صَلَاةٍ،
وَ الصَّلَاةُ فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ عَشْرَةُ آلَافِ صَلَاةٍ
وَ الصَّلَاةُ فِی بَیْتِ الْمَقْدِسِ أَلْفُ صَلَاةٍ
وَ الصَّلَاةُ فِی الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ مِائَةُ صَلَاةٍ
وَ الصَّلَاةُ فِی مَسْجِدِ الْقَبِیلَةِ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ صَلَاةً
وَ الصَّلَاةُ فِی مَسْجِدِ السُّوقِ اثْنَتَا عَشْرَةَ صَلَاةً؛(283)
یک نماز در مسجد الحرام برابر صدهزار نماز،
یک نماز در مسجد مدینه برابر ده هزار نماز،
یک نماز در بیت المقدس برابر با هزار نماز،
و در مسجد بزرگ شهر (مسجد جامع شهر) برابر با صد نماز،
و در مسجد قبیله (محله) برابر بیست و پنج نماز،
و در مسجد بازار برابر دوازده نماز فضیلت دارد.»
«فضیلت مساجد خاص»
قال على علیه السلام:
«أَرْبَعَةٌ مِنْ قُصُورِ الْجَنَّةِ فِی الدُّنْیَا الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ ص- وَ مَسْجِدُ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ؛(287)
در دنیا چهار عمارت از کاخهاى بهشت مى باشند: مسجد الحرام، مسجد النبى صلى الله علیه و آله و سلم مسجد بیت المقدس و مسجد کوفه.»
«نماز در مسجد الحرام»
قال على علیه السلام:
«النَّافِلَةُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الْأَعْظَمِ تَعْدِلُ عُمْرَةً مَبْرُورَةً وَ صَلَاةُ فَرِیضَةٍ تَعْدِلُ حَجَّةً مُتَقَبَّلَة؛(288)
نماز نافله (مستحب) در مکان عظیم مسجد الحرام برابر با یک عمره است. و نماز واجب در آنجا معادل با یک حج مقبول است.»
«نشستن رو به قبله»
قال على علیه السلام:
«مِنَ السُّنَّةِ إِذَا جَلَسْتَ فِی الْمَسْجِدِ أَنْ تَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَة؛(283)
رو به قبله نشستن در مسجد، سنت (و مستحب) است.»
«نشستن در مسجد»
قال على علیه السلام:
«الْجَلْسَةُ فِی الْجَامِعِ خَیْرٌ لِی مِنَ الْجَلْسَةِ فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ الْجَنَّةَ فِیهَا رِضَا نَفْسِی وَ الْجَامِعُ فِیهَا رِضَا رَبِّی ؛(289)
نشستن در مسجد براى من بهتر از نشستن در بهشت است؛ زیرا بودن در بهشت مرا خوشنود مى سازد و بودن در مسجد موجب رضایت و خوشنودى خدایم مى باشد.»
«خوشبو کردن مسجد»
قال على علیه السلام:
«وَ جَمِّرُوهَا (المساجد) فِی کُلِّ سَبْعَةِ أَیَّامٍ؛(290)
و مساجد را هر هفته خوشبو و معطر کنید.»
«رعایت بهداشت در مسجد»
قال على علیه السلام:
«مَنْ وَقَّرَ الْمَسْجِدَ مِنْ نُخَامَتِهِ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ضَاحِکاً فَقَدْ أُعْطِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ أَنَّ الْمَسْجِدَ لَیَلْتَوِی مِنَ النُّخَامَةِ کَمَا یَلْتَوِی أَحَدُکُمْ بِالْخَیْزَرَانِ إِذَا وَقَعَ بِه ؛(290)
کسى که به احترام مسجد از انداختن اخلاط (آب بینى و سینه) در آن خوددارى کند، در روز قیامت با سرور و شادمانى و در حالى که نامه اعمالش را در دست راست دارد، خداوند متعال را ملاقات مى کند و کسى که در مسجد خلط مى اندازد، مسجد (از نفرت) به خود مى پیچد، همان طور که اگر یکى از شما را با چوب خیزران بزنند، از شدت درد به خود مى پیچید.»
«معطر کردن مساجد به طور هفتگی»
قال على علیه السلام:
«وَ جَمِّرُوهَا (المساجد) فِی کُلِّ سَبْعَةِ أَیَّام ؛ (291)
مساجد را هر هفته خوشبو و معطر کنید.»
«بهداشت ورودی مساجد»
قال رسول الله صلى الله علیه و آله:
«وَ اجْعَلُوا مَطَاهِرَکُمْ عَلَى أَبْوَابِ مَسَاجِدِکُمْ؛ (292)
بر درهاى ورودى مساجد، مطهره یا وسیله ى پاکسازى کفش ها قرار دهید.»
«دورى مسجد از نجاسات»
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«جَنِّبُوا مَسَاجِدَکُمُ النَّجَاسَةَ؛ (293)
مساجد را از نجاسات دور نگه دارید.»
«افزایش روزى»
قال على علیه السلام:
«الْجُلُوسُ فِی الْمَسْجِدِ مِنْ بَعْدِ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى حِینِ طُلُوعِ الشَّمْسِ لِلِاشْتِغَالِ بِذِکْرِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَسْرَعُ فِی تَیْسِیرِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ؛(294)
نشستن در مسجد از طلوع فجر تا طلوع خورشید روزى را بهتر (سریعتر) از تلاش براى کسب آن، به تو مى رساند (یعنى بودن در مسجد در اوقات یاد شده روزى انسان را زیاد مى کند.»
ر: احادیث نماز و خانواده
«سن آموزش نماز به فرزندان»
قال على علیه السلام:
«عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمُ الصَّلَاةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا ثَمَانِیَ سِنِینَ؛(295)
نماز را به فرزندان خویش بیاموزید. و چون به هشت سالگى رسیدند آنان را به خواندن این فرضیه ى الهى وادار نمایید.»
«آموزش نماز به فرزندان»
قال على علیه السلام:
«عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمُ الصَّلَاةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا الْحُلُمَ؛(151)
به کودکان خود نماز بیاموزید و آنها را به هنگام بلوغ به خاطر ترک نماز مؤاخذه کنید.»
«آموزش نماز به فرزندان»
قال على علیه السلام:
«إِذَا عَقَلَ الْغُلَامُ وَ قَرَأَ شَیْئاً مِنَ الْقُرْآنِ عُلِّمَ الصَّلَاة؛(296)
هر گاه کودک به حد رشد برسد و مقدارى از قرآن را بخواند، به او نماز آموخته شود.»
«زمان نماز کودکان»
قال على علیه السلام:
«تَجِبُ الصَّلَاةُ عَلَى الصَّبِیِّ إِذَا عَقَل ؛(297)
نماز بر کودک، زمانى که عقلش رسید لازم است.»
«همراهى طفل براى نماز»
قال الصادق علیه السلام:
«کَانَ عَلِیٌّ ع قَدْ جَعَلَ بَیْتاً فِی دَارِه لَیْسَ بِالصَّغِیرِ وَ لَا بِالْکَبِیرِ لِصَلَاتِهِ وَ کَانَ إِذَا کَانَ اللَّیْلُ ذَهَبَ مَعَهُ بِصَبِیٍّ لَا یَبِیتُ مَعَهُ فَیُصَلِّی فِیهِ؛(298)
امام صادق علیه السلام مى فرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام در خانه ى خود اتاق متوسطى براى نماز خود اختصاص داده بود. شبها براى نماز خواندن طفل کوچکى را که نمى خوابید با خود به آن اتاق برده، نماز مى خواند.»
«نماز و خانواده»
امام على علیه السلام:
«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص نَصِباً بِالصَّلَاةِ بَعْدَ التَّبْشِیرِ لَهُ بِالْجَنَّةِ لِقَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها فَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ وَ یُصَبِّرُ عَلَیْهَا نَفْسَهُ ؛(299)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله با خواندن نماز خود را به رنج مى افکند، با آنکه مژده ى بهشت شنیده بود. چون خداوند سبحان گفت: (و خانواده ات را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش). پس خانواده اش را به آن فرمان مى داد و خود بر انجام آن شکیبایى مى ورزید.»
«توصیه به عایشه»
عایشه نقل کرده است:
پیامبر [پاسى] از شب را نماز مى خواند و در پایان، به من مى گفت:
«قومى فَأوترى؛(300)
برخیز و نماز وتر بخوان.»
نماز کلید هر خوبى است.»
ش: احادیث نماز جماعت
«علت نماز جماعت»
امام رضا علیه السلام:
«إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجَمَاعَةُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَةُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُوراَ؛(301)
نماز جماعت قرار داده شده است، تا اخلاص و یگانگی و اسلام و عبادت برای خداوند آشکار، باز و ظاهر باشد.»
«خوش گمانی به نمازگزار»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ فِی جَمَاعَةٍ فَظُنُّوا بِهِ خَیْراً وَ أَجِیزُوا شَهَادَتَه ؛(302)
هر که پنج نماز شبانه روز را به جماعت می خواند به او خوش گمان باشید و گواهی اش را بپذیرید.»
«ثواب پشت سر عالم»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ صَلَّى خَلْفَ عَالِمٍ فَکَأَنَّمَا صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ؛(303)
کسی که پشت سر عالم نماز به جا آورد، مانند کسی است که پشت سر پیغمبر خدا نماز خوانده است.»
«صف جهاد و صف جماعت»
امام کاظم علیه السلام:
«إِنَّ الصَّلَاةَ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَالْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل ؛(304)
نماز خواندن در صف اول، مانند جهاد در راه خداست.»
«ثواب اقتدا به عالم»
امام صادق علیه السلام:
«الصَّلَاةُ خَلْفَ الْعَالِمِ بِأَلْفِ رَکْعَةٍ؛(305)
نماز در پشت سر یک عالم برابر هزار رکعت است.»
«صف اول جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«اِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى الَّذینَ یَصِلُونَ الصُّفُوفَ الْاَوَّلَ؛(306)
به حقیقت خداوند و فرشتگانش بر کسانی که صفهای اول نماز جماعت را به هم پیوند می دهند، درود می فرستند.»
«امام جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«إِمَامُ الْقَوْمِ وَافِدُهُمْ فَقَدِّمُوا فِی صَلَاتِکُمْ أَفْضَلَکُمْ؛(307)
امام جماعت هر جمعی نماینده آن در پیشگاه خداوند می باشد، پس برای امامت جماعت خود بهترینها را برگزینید.»
«نماز جماعت در صبح»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«لان اصلی الصبح فی جماعة احب الی من ان اصلی لیلتی حتی اصبح؛(308)
اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم، در نظرم محبوبتر از عبادت و شب زنده داری تا صبح است.»
«آفات جدایی از جمعیت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«مَنْ فَارَقَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ عُنُقِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا جَمَاعَةُ الْمُسْلِمِینَ قَالَ جَمَاعَةُ أَهْلِ الْحَقِّ وَ إِنْ قَلُّوا؛(309)
کسی که از جمعیت مسلمان جدا شود، رشته اسلام را از گردنش باز نموده. از حضرت سؤال شد: منظور کدام جمعیت است؟ آن حضرت فرمود: مردم اهل حق، هر چند کم باشند.»
«فضیلت نماز جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«صَلَاةُ الرَّجُلِ فِی جَمَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ صَلَاتِهِ فِی بَیْتِهِ أَرْبَعِینَ سَنَةً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَاةُ یَوْمٍ فَقَالَ صَلَاةٌ وَاحِدَة؛(310)
نماز خواندن انسان در جماعت بهتر است از نمازی که چهل سال در خانه خوانده شود. عرض کردند: یا رسول الله! نماز یک روز؟ حضرت فرمود: بلکه یک نماز.»
«اخطار پیامبر و ترک نماز جماعت»
امام صادق علیه السلام:
«هَمَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِإِحْرَاقِ قَوْمٍ فِی مَنَازِلِهِمْ کَانُوا یُصَلُّونَ فِی مَنَازِلِهِمْ وَ لَا یُصَلُّونَ الْجَمَاعَة؛(311)
حضرت پیغمبر صلی الله علیه و اله خواست خانه ها را بر قومی که در منازل نماز می گذاردند و به جماعت حاضر نمی شدند، بسوزاند.»
«برائت از آتش دوزخ و نفاق»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«مَنْ صَلَّى أَرْبَعِینَ یَوْماً فِی جَمَاعَةٍ یُدْرِکُ التَّکْبِیرَةَ الْأُولَى کُتِبَ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ النِّفَاقِ؛(312)
کسی که نماز خود را با جماعت و با درک تکبیر اول نماز، چهل روز انجام دهد، خداوند دو برائت را برای او مقرر می سازد: 1- برائت از آتش دوزخ ، 2- برائت از نفاق.»
«ترک نماز جماعت»
امام باقر علیه السلام:
«مَنْ تَرَکَ الْجَمَاعَةَ رَغْبَةً عَنْهَا وَ عَنْ جَمَاعَةِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَا صَلَاةَ لَه ؛(313)
کسی که از روی بی میلی، بدون عذر و علت نماز جماعت را که اجتماع مسلمانان است ترک کند، نمازی برای او نیست.»
«رعایت حال مأمومین»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«انی لأکون فی الصلوة فاسمع بکاء الصبی فاخفف مخافة ان اشق علی امه؛(314)
من گاهی در حال نماز که هستم صدای گریه کودکی رامی شنوم و نماز را سبک و کوتاه می کنم، چرا که می ترسم مادرش را به رنج افکنم.»
«دوری از ایمان»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ خَلَعَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ قَدْرَ شِبْرٍ خَلَعَ رِبْقَ الْإِیمَانِ مِنْ عُنُقِهِ؛(315)
کسی که به اندازه یک وجب از جماعت مسلمانان (عملا) دوری کند، ریسمان ایمان را از گردنش در آورده و به دور افکنده است.»
«نظم صفهای جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَقِیمُوا صُفُوفَکُمْ وَ امْسَحُوا بِمَنَاکِبِکُمْ لِئَلَّا یَکُونَ فِیکُمْ خَلَلٌ وَ لَا تُخَالِفُوا فَیُخَالِفَ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ أَلَا وَ إِنِّی أَرَاکُمْ مِنْ خَلْفِی؛(316)
رسول خدا خطاب به جمعیتی فرمود: ای مردم صفهای (نماز جماعت ) رامنظم و مساوی کنید و دوش به دوش بایستید تا فاصله و جدایی میان شما نیفتد و نامرتب نباشید که خداوند دلهای شما را از یکدیگر دور گرداند و بدانید که من شما را از پشت سرم می بینم که چگونه نظم را در صف های جماعت برقرار می کنید.»
نماز و وحدت اسلامی
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی الصَّفِّ الْأَوَّل ؛(317)
کسی که در صف اول نماز جماعت اهل سنت شرکت نماید، مانند آن است که در صف اول پشت سر پیامبر صلی الله علیه نماز خوانده باشد.»
«تأخیر نماز به خاطر جماعت»
جمیل بن صالح از امام صادق علیه السلام سؤال کرد: کدام یک از این دو افضل است: انسان در اول وقت نمازش را بخواند یا مقداری نماز را تأخیر بیندازد تا با اهل مسجد به جماعت نماز بخواند، زمانی که مسجد امام جماعت دارد؟ حضرت علیه السلام فرمود:
«یُؤَخِّرُ وَ یُصَلِّی بِأَهْلِ مَسْجِدِهِ إِذَا کَانَ هُوَ الْإِمَام ؛(318)
نماز را به تأخیر بینداز، با اهل مسجد نماز بخوان، زمانی که مسجد امام جماعت دارد.»
«آفات بی میلی به مساجد»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى فِی بَیْتِهِ جَمَاعَةً رَغْبَةً عَنِ الْمَسَاجِدِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ وَ لَا لِمَنْ صَلَّى مَعَهُ إِلَّا مِنْ عِلَّةٍ تَمْنَعُ مِنَ الْمَسْجِدِ؛(319)
و هر کس از روی بی میلی به مساجد در خانه اش هر چند نماز جماعت بخواند برای او نمازی نخواهد بود و حتی برای کسانی که با او نماز خوانده اند، مگرآن که واقعا علتی مانع از حضور در مسجد بوده باشد.»
«مداومت بر نماز جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ لَزِمَ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ حَرُمَتْ عَلَیْهِمْ غِیبَتُهُ وَ ثَبَتَتْ عَدَالَتُهُ؛(320)
کسی که بر نماز جماعت مداومت داشته باشد، غیبت او بر مسلمانان حرام و عدالتش ثابت می شود.»
«فضیلت نماز جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«صَلَاةُ الْجَمَاعَةِ أَفْضَلُ مِنْ صَلَاةِ الْفَرْدِ بِخَمْسٍ وَ عِشْرِینَ دَرَجَةً؛(321)
یک نماز که به جماعت برگزار گردد، برتری و فضیلت دارد بر بیست و پنج نماز فرادی.»
«برتری نماز جماعت بر فرادی»
امام باقر علیه السلام:
«فَضْلُ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ عَلَى صَلَاةِ الرَّجُلِ فَرْداً خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ؛(322)
نماز جماعت بر نماز فرادی بیست و پنج درجه بهشتی فضیلت و برتری دارد.»
«امام جماعت و رعایت حال مأمومین»
امام صادق علیه السلام:
«یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ تَکُونَ صَلَاتُهُ عَلَى صَلَاةِ أَضْعَفِ مَنْ خَلْفَهُ؛(323)
بر امام جماعت شایسته است که نمازش بر اساس نماز ضعیفترین مأمومین خود باشد (نماز را در حال نماز جماعت طولانی نکند).»
«اهمیت نماز جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«الصَّلَاةَ جَمَاعَةً وَ لَوْ عَلَى رَأْسِ زُج إِذَا سُئِلْتَ عَمَّنْ لَا یَشْهَدُ الْجَمَاعَةَ فَقُلْ لَا أَعْرِفُهُ؛(305)
نماز باید به صورت جماعت خوانده شود، و لو بر نوک تیز پیکان باشد، زمانی که از شما سؤال شد در مورد کسی که به جماعت حاضر نمی شود، بگویید او را نمی شناسیم.»
«فضیلت سمت راست»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«فَضْلُ مَیَامِنِ الصُّفُوفِ عَلَى مَیَاسِرِهَا کَفَضْلِ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ عَلَى صَلَاةِ الْفَرْدِ؛(324)
فضیلت سمت راست بر سمت چپ، صفهای جماعت همانند فضیلت نمازجماعت است بر نماز فرادی.»
«کامل کننده نماز»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«سَوُّوا صُفُوفَکُمْ فَإِنَّ تَسْوِیَةَ الصَّفِّ تَمَامُ الصَّلَاةِ؛(122)
صفهای نماز جماعت را مساوی کنید، پس همانا که مساوی کردن صفها، کامل کننده نماز است.»
«حضور در نماز جماعت با قصد پاک»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ أَتَى الْجَمَاعَةَ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً اسْتَأْنَفَ الْعَمَل ؛(325)
کسی که در نماز جماعت با ایمان و قصد پاک و خشنودی خدا داخل شود، اعمال خود را از سر گیرد. (کنایه از این است که گناهان گذشته اش بخشیده می شود).»
«سبب ورود بهشت»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ صَلَّى عَنْ یَمِینِ الْإِمَامِ أَرْبَعِینَ یَوْماً دَخَلَ الْجَنَّةَ؛(326)
کسی که سمت راست امام جماعت چهل روز نماز بخواند وارد بهشت می شود.»
«صف اول و صف ملائکة»
امام علی علیه السلام:
«أَفْضَلُ الصُّفُوفِ أَوَّلُهَا وَ هُوَ صَفُّ الْمَلَائِکَةِ وَ أَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَیَامِنُ الْإِمَام ؛(327)
بهترین صفهای نماز جماعت، صف اول است، وآن صف ملائکه است و بهترین جای صف اول سمت راست امام است.»
«فضیلت یک رکعت»
امام رضا علیه السلام:
«وَ الصَّلَاةُ فِی الْأَوْقَاتِ وَ فَضْلُ الْجَمَاعَةِ عَلَى الْفَرْدِ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفَا رَکْعَةٍ؛(328)
فضیلت نماز جماعت بر نماز فرادی هر یک رکعت برابر دو هزار رکعت است.»
«نماز جماعت سبب ورود به بهشت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ مَشَى إِلَى الْجَمَاعَةِ إِلَّا خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ؛(329)
پس مؤمنی نیست که در راه نماز جماعت قدم بردارد مگر این که خداوند تبارک و تعالی ترس و هراس روز قیامت را برای او سبک می گیرد، سپس او را امر می کند به ورود به بهشت.»
«اقتدا به امام جماعت اهل ولایت»
امام رضا علیه السلام:
«لَا صَلَاةَ خَلْفَ الْفَاجِرِ وَ لَا یُقْتَدَى إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَایَة؛(330)
پشت سر آدم فاجر نماز نخوان، اقتدا فقط بر شخص اهل ولایت اهل بیت عصمت و طهارت جایز است.»
«استجابت دعا»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«إِنَّ اللَّهَ یَسْتَحْیِی مِنْ عَبْدِهِ إِذَا صَلَّى فِی جَمَاعَةٍ ثُمَّ سَأَلَهُ حَاجَةً أَنْ یَنْصَرِفَ حَتَّى یَقْضِیَهَا؛(331)
خداوند شرم مى کند، از بنده اى که پس از نماز جماعت از او چیزى بخواهد و به او عطا نفرماید.»
«محافظت بر صف اول»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«وَ مَنْ حَافَظَ عَلَى الصَّفِّ الْأَوَّلِ وَ التَّکْبِیرَةِ الْأُولَى لَا یُؤْذِی مُسْلِماً أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا یُعْطِی الْمُؤَذِّنِینَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة؛(332)
کسی که محافظت و مداومت بر صف اول و تکبیر اول نماید، و مسلمانی را اذیت نکند، خداوند به او اجری معادل اجری که مؤذن در دنیا و آخرت دریافت می کند، عطاخواهد کرد.»
«اقتدا به سه گروه ممنوع است»
امام صادق علیه السلام:
«ثَلَاثَةٌ لَا یُصَلَّى خَلْفَهُمُ الْمَجْهُولُ وَ الْغَالِی وَ إِنْ کَانَ یَقُولُ بِقَوْلِکَ وَ الْمُجَاهِرُ بِالْفِسْقِ وَ إِنْ کَانَ مُقْتَصِداً؛(333)
پشت سر سه گروه نماز نخوان (اقتداء نکن (:1- پشت سر شخص ناشناخته.2- مرد غلو کننده، هر چند که امامی و هم عقیده تو باشد.3- شخص متظاهر به فسق و گناه، اگر چه مردی میانه رو و معقول باشد.»
«آفات بی نظمی در نماز جماعت»
امام باقر علیه السلام:
«یَنْبَغِی لِلصُّفُوفِ أَنْ تَکُونَ تَامَّةً مُتَوَاصِلَةً بَعْضُهَا إِلَى بَعْضٍ وَ لَا یَکُونَ بَیْنَ الصَّفَّیْنِ مَا لَا یُتَخَطَّى یَکُونُ قَدْرُ ذَلِکَ مَسْقَطَ جَسَدِ إِنْسَانٍ إِذَا سَجَد؛(334)
سزاواراست که صفها کامل و به هم پیوسته باشند، و میان دو صف فاصله به اندازه ای باشد که یک انسان بتواند سجده کند و اگر در نماز جماعت فاصله دو صف جلو و عقب کمتر از این باشد، چنین نمازی نماز کامل و درستی نیست.»
«مانع اقتدا به مؤمنین»
امام صادق علیه السلام:
«مَنْ قَالَ بِالْجِسْمِ فَلَا تُعْطُوهُ شَیْئاً مِنَ الزَّکَاةِ وَ لَا تُصَلُّوا خَلْفَه ؛(333)
هر کس قائل به جسمانیت خدا باشد از زکات چیزی به او ندهید و در پشت سرش نماز نخوانید.»
«آفات بی نظمی در نماز جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و آله شانه های نمازگزاران را در نماز جماعت می گرفت و منظم می کرد و می فرمود:
«اسْتَوُوا وَ لَا تَخْتَلِفُوا فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُکُمْ؛(335)
مساوی و منظم باشید، نامنظم و جدا از هم نباشید که قلبهای شما از یکدیگر جدا می شود.»
«فضیلت تکبیر اول»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«التَّکْبِیرَةُ الْأُولَى مَعَ الْإِمَامِ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا؛(336)
تکبیر اول را با امام جماعت گفتن بهتر است از دنیا و آنچه در آن است.»
«نمازهای پنج گانه با جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و آله:
«مَنْ صَلَّى الْخَمْسَ فِی الْجَمَاعَةِ وَ حَافَظَ عَلَى الْجُمُعَةِ فَقَدِ اکْتَالَ الْأَجْرَ بِالْمِکْیَالِ الْأَوْفَى ؛(337)
کسی که نماز پنج وقت خود را به جماعت بخواند و به نماز جمعه حاضر شود، پس به تحقیق اجر خود را به حد کافی دریافت کرده است.»
«مقدار نماز جماعت»
امام علی علیه السلام:
«وَ إِذَا قُمْتَ فِی صَلَاتِکَ لِلنَّاسِ فَلَا تَکُونَنَّ مُنَفِّراً وَ لَا مُضَیِّعاً فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَة؛(338)
و هنگامی که به نمازجماعت برای مردم می ایستی باید نمازت نه نفرت آور و نه تضییع کننده باشد (نه آن قدر آن را طول بده که موجب تنفر مأمومین شود و نه آن قدر سریع که نماز را ضایع کنی) چرا که در بین مردمی که با تو به نماز ایستاده اند، هم بیمار وجود دارد و هم افراد حاجتمند هست.»
«مورد شفیع امام جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«إِنَّ إِمَامَکَ شَفِیعُکَ إِلَى اللَّهِ فَلَا تَجْعَلْ شَفِیعَکَ سَفِیهاً وَ لَا فَاسِقاً؛(339)
همانا امام و پیشنماز تو، شفیع و واسطه توبه درگاه با عظمت الهی است، پس هرگز کسی را که فاسد و بی خرد است وسیله و شفیع خود به درگاه الهی قرار مده.»
«اولین نماز جماعت «
امام صادق علیه السلام:
«أَوَّلُ جَمَاعَةٍ کَانَتْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ کَانَ یُصَلِّی وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مَعَه ؛(340)
نخستین جماعتی که برگزار شد، روزی بود که رسول خدا داشت نماز می خواند وعلی بن ابی طالب امیرالمؤمنین همراه آن حضرت بود.»
«سفارش رسول خدا در مورد اندازه نماز جماعت»
امام علی علیه السلام:
«و قد سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ حِینَ وَجَّهَنِی إِلَى الْیَمَنِ کَیْفَ أُصَلِّی بِهِمْ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ کُنْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً؛(80)
من از رسول خدا به هنگامی که مرا به سوی یمن فرستاد، پرسیدم: چگونه با آنان نماز بخوانم؟ آن حضرت در پاسخم فرمود: نمازی بخوان همچون نمازی که ناتوان ترین آنها می خواند و نسبت به مؤمنان رحیم و مهربان باش.»
«شفاعت کننده»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«إِنَّ اللَّهَ وَعَدَ أَنْ یُدْخِلَ الْجَنَّةَ ثَلَاثَةَ نَفَرٍ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ یُشَفِّعَ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فِی ثَمَانِینَ أَلْفاً الْمُؤَذِّنُ وَ الْإِمَامُ وَ رَجُلٌ یَتَوَضَّأُ ثُمَّ یَدْخُلُ الْمَسْجِدَ فَیُصَلِّی فِی الْجَمَاعَة؛(341)
همانا خداوند به سه گروه وعده داد، بدون حساب وارد بهشت شوند، و هر یک از این سه گروه (روز قیامت) می توانند هشتاد هزار نفر را شفاعت کنند و آنها عبارتند از: 1- مؤذن. 2- امام جماعت. 3- کسی که وضو بگیرد، سپس داخل مسجد شود و نماز را به جماعت به جا آورد.»
«عبور از صراط»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«مَنْ حَافَظَ عَلَى الْجَمَاعَةِ أَیْنَ کَانَ وَ حَیْثُ مَا کَانَ مَرَّ عَلَى الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ اللَّامِعِ فِی أَوَّلِ زُمْرَةٍ مَعَ السَّابِقِین ؛(342)
کسی که محافظت و مداومت بر نماز جماعت کند، مانند برق سریع و درخشان همراه نخستین گروه بهشتیان از روی صراط می گذرد.»
«تسریع در نماز جماعت»
امام صادق علیه السلام:
«صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ فَخَفَّفَ الصَّلَاةَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ لَهُ النَّاسُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ حَدَثَ فِی الصَّلَاةِ شَیْ ءٌ قَالَ وَ مَا ذَاکَ قَالُوا خَفَّفْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَخِیرَتَیْنِ فَقَالَ لَهُمْ أَ مَا سَمِعْتُمْ صُرَاخَ الصَّبِیِّ؛(343)
روزی رسول خدا نماز ظهر و عصر را به جا می آورد، ناگهان دو رکعت آخر نماز را تخفیف (تسریع) دادند، اصحاب پس از نماز از حضرت سؤال کردند، که آیا دستور جدید آمده؟ فرمود: برای چه؟ گفتند: چرا دو رکعت آخر نماز را سبکتر خواندی؟ فرمود: مگر صدای فریاد گریه کودک را نمی شنوید.»
«نماز با جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«لو یعلمون ما فی العشاء و الفجر لأتوهما و لو حَبْوا الحبو أن یمشی على یدیه و رکبتیه أو استه؛(344)
اگر بدانند آنچه را که در خواندن نماز عشاء و صبح با جماعت هست به آن می آیند، هر چند با زانوها و دستها باشد، مانند راه رفتن کودک با نشستن گاه خود.»
«کناره گیری از جماعت»
پیامبر صلی الله علیه و اله:
«ان الشیطان ذئب الانسان کذئب الغنم یأخذ الشاة القاصیة و الناحیة فایاکم و لشعاب و علیکم بالجماعة و العامة و المسجد؛(345)
شیطان گرگ انسان است همانند گرگ گوسفندان که همیشه میشهای دور افتاده وکناره گیر را می گیرد. پس از دسته بندیها (گروه گرایی و خط بازی) بپرهیزید و برشما باد به حضور در جماعت و مجالس عمومی و مسجد.»
«مواظبت بر نماز جماعت»
امام علی علیه السلام:
«مُرُوءَةُ الْحَضَرِ فَقِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ مُجَالَسَةُ الْعُلَمَاءِ وَ النَّظَرُ فِی الْفِقْهِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الصَّلَوَاتِ فِی الْجَمَاعَاتِ؛(346)
جوانمردی در حضور در وطن، قرآن خواندن و همنشینی با علماء و نگریستن در احکام دین و مواظبت بر نمازخواندن در جماعتهاست.»
1) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج20، ص 239.
2) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 7، ص 97.
3) وسائل الشیعة، ج 1، ص 487.
4) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 127.
5) وسائل الشیعة، ج 1، ص 438.
6) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 215.
7) وسائل الشیعة، ج 1، ص 247.
8) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 102.
9) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 67، ص 400.
10) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 261.
11) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 249.
12) الخصال، ج 2، ص 627.
13) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 358.
14) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 50.
15) وسائل الشیعة، ج 1، ص433.
16) بحارالانوار، ج 77، ص 310.
17) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 300.
18) بحارالانوار، ج 77، ص 311.
19) دعائم الاسلام، ج 1، ص 105.
20) دعائم الاسلام، ج 1، ص 100.
21) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 301.
22) دعائم الإسلام، ج 1، ص 100.
23) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 323.
24) شرح فارسى شهاب الأخبار(کلمات قصار پیامبر خاتم)، متن، ص 123.
25) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 33، ص 587.
26) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 288.
27) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 49.
28) وسائل الشیعة، ج 2، ص 245.
29) وسائل الشیعة، ج 1، ص402.
30) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 296.
31) وسائل الشیعه، ج 1، ص 366.
32) نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ص 485، حدیث 1588.
33) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 257.
34) محجة البیضاء، ج 1، ص 281.
35) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 238.
36) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 41.
37) دعائم الإسلام، ج 1، ص 119.
38) بحار الأنوار، بیروت، ج 80، ص 377.
39) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 26.
40) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 18.
41) من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 358.
42) وسائل الشیعة، ج 24، ص 337.
43) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 77، ص 311.
44) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 352.
45) مصباح الشریعة، ص 129.
46) وسائل الشیعة، ج 1، ص 367.
47) وسائل الشیعة، ج 1، ص 380.
48) وسائل الشیعة، ج 4، ص 274.
49) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 357.
50) بحارالانوار، ج 77، ص 303.
51) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 8، ص 79.
52) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص481.
53) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 98، ص 132.
54) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 54.
55) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 22.
56) نهج البلاغه، خطبه50.
57) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 230.
58) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 79، ص 219.
59) وسائل الشیعة، ج 5، ص 14.
60) وسائل الشیعة، ج 4، ص 459.
61) ثواب الأعمال، النص، ص 40.
62) وسائل الشیعة، ج 4، ص 124.
63) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 2، ص 672.
64) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 29.
65) صحیفة سجادیة، دعای 44.
66) وسائل الشیعة، ج 4، ص 118.
67) وسائل الشیعة، ج 4، ص 114.
68) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 20.
69) وسائل الشیعة، ج 4، ص 113.
70) نهج البلاغه، نامه 27.
71) بحارالانوار، ج 80، ص 23.
72) لیلة الهریر: شبى بود که میان امیرالمؤمنین علیه السلام و معاویه در صفین جنگى سخت درگرفت که تا صبح ادامه داشت.
73) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 74، ص293.
74) دعائم الاسلام، ج 2، ص 351.
75) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 248.
76) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 3، ص 149.
77) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 136.
78) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 14.
79) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 9.
80) نهج البلاغه، نامه 52.
81) مجموعة ورام، ج 2، ص 78.
82) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 66، ص 413.
83) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 2، ص 158.
84) وسائل الشیعة، ج 4، ص 29.
85) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 79، ص 202.
86) وسائل الشیعة، ج 4، ص 108.
87) عوالی اللئالی، ج 2، ص 213.
88) المعجم الکبیر، طبرانی، جزء 17، ص 369.
89) تفسیر القمی، ج 2، ص 89. فى قوله تعالى: وَ الَّذِینَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ؛ على أوقاتها و حدودها.
90) فلاح السائل، ص 127.
91) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 482.
92) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 80، ص 20.
93) وسائل الشیعة، ج 4، ص 208.
94) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 79، ص 349.
95) نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ص 416.
96) دعائم الإسلام، ج 1، ص 135.
97) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 36.
98) سوره مبارکه بقرة، آیه 238.
99) وسائل الشیعة، ج 4، ص 23.
100) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 149.
101) وسائل الشیعة، ج 8، ص 291.
102) بحار الأنوار، بیروت، ج 81، ص 177.
103) عوالی اللئالی، ج 1، ص 352.
104) دعائم الإسلام، ج 1، ص 147.
105) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 80، ص160.
106) دعائم الإسلام، ج 1، ص 144.
107) دعائم الإسلام، ج 1، ص 371.
108) وسائل الشیعة، ج 5، ص 374.
109) التوحید (للصدوق)، ص241.
110) کنز العمال، ج 7، ص 548.
111) وسائل الشیعة، ج 5، ص 390.
112) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 81، ص 154.
113) وسائل الشیعة، ج 5، ص 376.
114) مستدرک الوسائل، ص 249.
115) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 286.
116) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص283.
117) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 31.
118) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص33.
119) وسائل الشیعة، ج 5، ص 377.
120) مستدرک الوسائل، ج 1، ص 227.
121) کنز العمال، حدیث 20951.
122) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 20.
123) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 282.
124) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 162.
125) وسائل الشیعة، ج 5، ص 454.
126) وسائل الشیعة، ج 5، ص 417.
127) وسائل الشیعة، ج 5، ص 410.
128) وسائل الشیعة، ج 5، ص 431.
129) کنز العمال، ج 7، ص690.
130) فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 145.
131) نهج البلاغه، حکمت 93.
132) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 85.
133) اثنی عشریة، ص 327.
134) مجموعة ورام، ج 2، ص 122.
135) الخصال، ج 2، ص 628.
136) نهج البلاغه، خطبه ى 199.
137) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 79، ص 354.
138) الخصال، ج 2، ص 635.
139) علل الشرائع، ج 1، ص 271.
140) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 60، ص 221.
141) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 205.
142) الخصال، ج 2، ص 630.
143) نهج البلاغه حکمت 291.
144) الفردوس، ج 2، ص 404، ح 3796.
145) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج20، ص 295.
146) سوره مبارکه احزاب، آیه 32؛ بحارالانوار، ج 35، ص 209.
147) دعائم الإسلام، ج 1، ص 133.
148) وسائل الشیعة، ج 5، ص486.
149) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 74، ص 272.
150) الخصال، ج 2، ص 632.
151) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 175.
152) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 28.
153) بحار الأنوار، بیروت، ج 79، ص 233.
154) نهج البلاغه، حکمت 244.
155) نهج البلاغه، شرح و ترجمه فیض الاسلام، خطبه 190.
156) نهج البلاغه، خطبه 190.
157) نهج البلاغه خطبه 192.
158) نهج البلاغه، خطبه 234.
159) وسائل الشیعة، ج 15، ص 347.
160) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج20، ص 313.
161) تحف العقول، النص، ص 174.
162) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 10، ص 106.
163) وسائل الشیعة، ج 5، ص 477.
164) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 1، خطبه 23، ص 325.
165) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 59- 60.
166) وسائل الشیعة، ج 5، ص 472.
167) بحار الأنوار، بیروت، ج 81، ص 254.
168) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 117.
169) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 311.
170) بحارالانوار ج 85 ص 104.
171) تصنیف غررالحکم ص 175.
172) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 79، ص 233.
173) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 163.
174) بحارالانوار ج 71 ص 344.
175) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 68، ص 344.
176) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 161.
177) غررالحکم ج 2 ص 165.
178) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 139.
179) |من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 314.
180) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 207.
181) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 10، ص 108.
182) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 254.
183) شرح فروع الکافی، ملا محمدهادی مازندرانی، ج 3، ص 170.
184) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 316.
185) وسائل الشیعة، ج 6، ص 263.
186) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 340.
187) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 487.
188) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 200.
189) وسائل الشیعة، ج 6، ص 292.
190) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 318.
191) الکافی، انتشارات اسلامیة، ج 3، ص 340.
192) مستدرک الوسائل، ج 5، ص 68.
193) دعائم الاسلام، ج 1، ص 165.
194) روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، چاپ قدیم، ج 2، ص 319.
195) الخصال، ج 2، ص 629.
196) الخصال، ج 2، ص 620.
197) معانی الأخبار، النص، ص 164.
198) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 323.
199) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 69، ص 198.
200) عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 154.
201) وسائل الشیعة، ج 4، ص 35.
202) عوالی اللئالی، ج 3، ص 64.
203) وسائل الشیعة، ج 4، ص 24.
204) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 64.
205) من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 556.
206) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 211.
207) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 64.
208) مکارم الأخلاق، ص 300.
209) عوالی اللئالی، ج 1، ص 409.
210) وسائل الشیعة، ج 7، ص 249.
211) دعائم الإسلام، ج 1، ص 174.
212) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 202.
213) دعائم الإسلام، ج 1، ص 175.
214) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 358.
215) شرح فروع کافی، ملا محمد هادی مازندرانی، ج 2، ص 495.
216) الاثنی عشریة، ص 20.
217) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 299.
218) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 365.
219) مرآة العقول، ج 15، ص 74-76.
220) وسائل الشیعة، ج 5، ص 465.
221) مسند احمد ابن حنبل، ح 22206.
222) سنن الترمذى: 142/263/1.
223) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 304.
224) الکافی، انتشارات الإسلامیة، ج 3، ص 297.
225) وسائل الشیعة، ج 5، ص 118.
226) الفایق فی غریب الحدیث، ج 1، ص 262.
227) المجازات النبویة، ص 126.
228) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 81، ص 320.
229) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 303.
230) دعائم الإسلام، ج 1، ص 150.
231) سنن أبی داود، باب 110، جزء 1، ص258، حدیث 699.
232) وسائل الشیعة، ج 5، ص 149.
233) وسائل الشیعة، ج 5، ص 142.
234) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 246.
235) وسائل الشیعة، ج 3، ص 470.
236) نهج البلاغه خطبه 190، ذیل آیات 42 و 43، سوره مبارکه مدثر.
237) دعائم الإسلام، ج 1، ص 63.
238) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 91.
239) عوالی اللئالی، ج 2، ص 224.
240) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 86، ص 166.
241) وسائل الشیعة، ج 4، ص 42.
242) الصّلاه فی الکتاب و السُنه، ص 125.
243) وسائل الشیعة، ج 15، ص 320.
244) إثنی عشریة، ص 159.
245) نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ص 433.
246) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 74، ص 58.
247) اصول وافی ، ج 2، ص 72.
248) الحکم الزاهره، ص294.
249) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 79، ص 203.
250) وسائل الشیعة، ج 5، ص 119.
251) نهج البلاغه، شرح و ترجمه فیض الاسلام، حکمت 420.
252) کافی، انتشارات دارالحدیث، ج 6، ص550.
253) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 360.
254) دعائم الإسلام، ج 1، ص 247.
255) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 51.
256) نهج البلاغه، شرح و ترجمه فیض الاسلام، حکمت 304.
257) نهج البلاغه حکمت 39.
258) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 176.
259) الخصال، ج 2، ص 612.
260) مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، ابن شهرآشوب، ج 2، ص 123.
261) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 65.
262) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 32، ص 465.
263) نهج البلاغه، خطبه 97.
264) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 319.
265) نهج البلاغه، خطبه 82.
266) نهج البلاغه، شرح و ترجمه فیض الاسلام، خطبه 184(خطبه همّام یا خطبه متّقین).
267) بحارالانوار ج 87 ص 140.
268) نهج البلاغه، خطبه 114.
269) نهج البلاغه، حکمت 137.
270) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 13.
271) وسائل الشیعة، ج 7، ص 418.
272) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 19.
273) وسائل الشیعة، ج 7، ص 331.
274) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 86، ص 256.
275) مستدرک الوسائل ج 6 ص 26.
276) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص140.
277) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 86، ص 197.
278) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 86، ص 183.
279) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 86، ص 239.
280) نهج البلاغه، نامه 69.
281) وسائل الشیعة، ج 5، ص 202.
282) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 7، ص 304.
283) دعائم الإسلام، ج 1، ص 148.
284) وسائل الشیعة، ج 5، ص 195.
285) وسائل الشیعة، ج 5، ص 204.
286) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص240.
287) وسائل الشیعة، ج 5، ص 283.
288) جامع احادیث الشیعه ج 4 ص 505.
289) مستدرک الوسائل، ج 3، ص 358.
290) دعائم الإسلام، ج 1، ص 149.
291) بحار الأنوار (چاپ بیروت)، ج 80، ص 349.
292) وسائل الشیعة، ج 5، ص 231.
293) وسائل الشیعة، ج 5، ص 229.
294) تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 188.
295) وسائل الشیعة، ج 4، ص 21.
296) دعائم الاسلام، ج 1، ص 193.
297) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 132.
298) وسائل الشیعة، ج 5، ص 295.
299) نهج البلاغه، خطبة 190.
300) مسند احمد بن حنبل، ح25225.
301) وسائل الشیعة، ج 8، ص 287.
302) الأمالی، صدوق، ص 339.
303) وسائل الشیعة، ج 8، ص 348.
304) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 385.
305) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 5.
306) کنز العمال، ج 2، ص 623.
307) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 109.
308) کنز العمال، ج 8، ح 22792.
309) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 27، ص 67.
310) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 446.
311) وسائل الشیعة، ج 8، ص 293.
312) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 4.
313) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 233.
314) کنز العمال، ج 7، ص601 ، ح 20455.
315) وسائل الشیعة، ج 8، ص 294.
316) وسائل الشیعة، ج 8، ص 424.
317) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 382.
318) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 381.
319) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 80، ص 367.
320) وسائل الشیعة، ج 8، ص 317.
321) بحار الأنوار، بیروت، ج 85، ص 11.
322) وسائل الشیعة، ج 8، ص 286.
323) وسائل الشیعة، ج 8، ص 420.
324) هدایة الأمة، ج3، ص 369.
325) ثواب الأعمال، النص، ص 37.
326) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 85، ص 98.
327) دعائم الإسلام، ج 1، ص 155.
328) وسائل الشیعة، ج 8، ص 290.
329) وسائل الشیعه ، ج 5، ص 372.
330) وسائل الشیعة، ج 8، ص 315.
331) بحار الأنوار، بیروت، ج 85، ص 4.
332) مکارم الأخلاق، ص 432.
333) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 379.
334) دعائم الاسلام ، ج 1، ص 155.
335) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 507.
336) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 445.
337) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 448.
338) نهج البلاغه، نامه 53.
339) وسائل الشیعه ، ج 5، ص 492.
340) وسائل الشیعة، ج 8، ص 288.
341) مستدرک الوسائل، ج 6، ص 449.
342) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 73، ص 370.
343) وسائل الشیعة، ج 8، ص 419.
344) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 97، ص 390.
345) کنز العمال، ج 7، ص581، ح 20355.
346) وسائل الشیعة، ج 11، ص 437.
