پاداش زکات دهندگان در قرآن

شیوه آگاهى دادن قرآن بر اساس بشارت دادن و بر حذر داشتن است. وقتى به کارى نیک مى خواند بشارت پاداش عظیمى را ضامن اجراى آن قرار مى دهد. در آیاتى که دعوت به زکات داده شده خداوند پاداش هاى تقریباً متفاوتى را نیز بشارت داده است. این پاداش هاى مختلف بى گمان به علت دستورهاى دیگرى است که همراه زکات دادن مطرح شده است. ما در این جا سعى در معرفى این پاداش ها داریم. بهتر است به این نکته توجه کنیم که تمامى پاداش هاى ذکر شده در این جا یا به طور مستقیم در خود آیه ذکر شده یا در آیات قبل یا بعد صریحاً مربوط به آیات زکات است وگرنه مى توان با ربط دادن معنى کلمات در جاى جاى قرآن پاداش هاى دیگرى را نیز یافت که البته انجام این کار اگرچه جالب اما از حوصله این مطلب خارج است، یک نمونه به عنوان مثال ذکر مى شود.

در آیه هفتاد و دو سوره توبه مى خوانیم: «وعدالله المؤمنین والمؤمنات جنات تجرى من تحتهاالانهار خالدین فیها و مساکن الطیّبه فى جنات عدن و رضوان من الله اکبر ذلک هوالغفور العظیم.» یعنى: «خدا اهل ایمان از مرد و زن را فرموده که در بهشت ابدى که زیر درختانش نهرها جارى است در آورد و در عمارت نیکوى بهشت منزل دهد و برتر و بزرگ تر از هر نعمت مقام رضا و خشنودى خدا را به آنان کرامت فرماید و آن حقیقت پیروزى بزرگى است.»

همچنین در آیات ابتداى سوره مؤمنون انسان هاى مؤمن را خداوند به صفاتى توصیف مى کند از جمله نماز و زکات(1) بنابراین با ارتباط واژه «مؤمن» در این دو آیه مى توان پاداش آیه هفتاد و دو سوره توبه را در ضمن پاداش هاى سوره مؤمنون آورد. همان گونه که قبلاً هم ذکر شده در این جا از چنین قیاسى خوددارى شده است.

همان گونه که مى دانیم خدا با دستور زکات از بندگان مى خواهد بخشى از اموال خود را که از راه هاى درست و دینى و انسانى و با تلاش و زحمت به دست آورده اند، بدون هیچ چشم داشت مادى به بندگان خدا ببخشند و در این راه نه تنها اظهار ناراحتى نکنند بلکه راضى و خوشحال نیز باشند و در چنین مواقعى بندگانى که در درجات مختلف ایمانى قرار دارند و شاید بسیارى از حقایق ماوراء طبیعى را درک نمى کنند نگران و ترسان مى شوند از این که بخشى از ثروت خود را از دست مى دهند خداوند آن ها را به پاداشى نوید مى دهد و در مجموع با بیان این وعده هاى راستین حقایق را براى آن ها آشکار مى کنند که آنچه در راه پروردگارشان مى بخشند نه تنها از بین نمى رود بلکه نزد پروردگار چندین برابر مى شود. آن ها به این وسیله از دام دنیا نجات مى یابند و سعادت دنیا و آخرت را به دست مى آورند پس نباید از این بخشش ترسان و محزون باشند چرا که خوشنودى پروردگار بالاتر از هر چیز است.

فهرست پاداش هاى بشارت داده شده در قرآن:

الف) وَ ما تُقَّدِمُوا لِاَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَاللهِ (بقره، آیه 110) خداوند مى فرماید: «آنچه براى خود از پیش مى فرستید در نزد خدا خواهید یافت.» آرى شما زکات را از دست نداده اید بلکه آن را به امانت نزد خداوند فرستاده اید و چه امانت دارى بهتر از پروردگار که همه هستى ما از او است. به طور کلى در آیات مربوط به بخشش، مردم و خدا برابرند هر جا به مردم و بندگان خدا لطف و احسانى مى کنید گو این که آن کار را براى رضاى خدا انجام داده اید و او پاداش دهنده شما است. در آیات بسیارى مى خوانیم: اَقْرِضُوا اللهَ قَرْضَاً حَسَناً (مزمل، آیه20) آیا ما بندگان ناچیز مى توانیم چیزى به خدا قرض دهیم؟ یا معنى درست آن است که بگوییم خداوند بندگانش را آن قدر دوست دارد که وقتى قرضى بى منت و بى ریا، قرضى نیکو به بندگانش مى دهیم او جبران مى کند. گو این که براى او کار کرده ایم و باز هم مى خوانیم: وَ ما تُقَدَّمُوا لاَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَاللهِ هُوَ خَیْراً وَ اَعْظَمَ اَجْراً (مزمل، آیه20) یعنى: «هر عمل نیک که از پیش فرستاده اید پاداش آن را نزد خداوند بیابید و آن اجر و ثواب آخرت بسى بهتر و بزرگ تر است.» خداوند در این آیه بشارتى دیگر مى دهد آن چه نزد خدا مى فرستیم بهتر و بهتر و بیش تر و بیش تر شده و به سوى ما بازمى گردد.

ب) وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (بقره، آیه 277) یعنى: «ترسى ندارند و غمى ندارند.» به راستى چه ترس و غمى باقى مى ماند وقتى خدا با توست؟! اگر بخشى از مال خود را به دستور او پرداخته اى، اگر هدف تو رضاى او بوده، هیچ عاملى تو را از پاى درنمى آورد. پس بى هیچ ترس و غمى کمر همت به انجام دستورات او ببندیم.

ج) وَ قالَ اللهُ اِنّى مَعَکُمْ (سوره مائده، آیه 12) خداوند با شماست آیا همراهى بهتر و تواناتر از خداوند مى شناسید؟! او همراه شماست به شرط آنکه شما همراه بندگان او باشید، بندگان او را در اموال خود همراه و سهیم بدانید. اگر مى خواهید با خدا باشید یا اگر نمازگزار واقعى هستید، پس باید همراه بندگان او نیز باشید و زکات یکى از این راههاست.

د) لَاُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ (سوره مائده، آیه 12) آمرزش گناهان پاداش دیگرى براى آنان که با زکات دادن مهر تأییدى بر ایمان خود مى زنند و ثابت مى کنند لغزشهایشان از سر جهل بوده و نه عناد ورزیدن.

ه) وَلَاُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَاالْاَنْهارُ. (سوره مائده، آیه 12) بهشت زیبا نیز پاداش آنهاست که زکات مى دهند. آن ها از هدایت یافتگان هستند. فَعَسى اُولئِکَ اَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدینَ (سوره توبه، آیه18) و هدایت شدن آن ها حاصل اعمال نیکشان در دنیاست. آنان که با نماز و زکات رابطه خویش با خدا و بندگان خدا را در دنیا محکم کردند و نگذاشتند دنیا آن ها را فریب دهد؛ از اموال دنیاى خود گذشتند تا هدایت یابند.

و) و اما رحمت پروردگار که بى مدد آن هرگز هدایت نمى شویم و سعادت آخرت را جز به مدد آن به دست نمى آوریم. مژده اى دیگر براى زکات دهندگان است. جاى تأمل است که این مژده سه بار تکرار شده و مورد تأیید قرار گرفته است که مى فرماید: لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (سوره نور، آیه 56) و سَیَرْحَمُهُمُ الله (سوره توبه، آیه 71) و در نهایت مژده رحمت الهى. وَ رَحْمَتى وَسِعَتْ کُلَّ شَىءٍ فَسَاَکْتُبُها لِلَّذینَ یَتَّقُونَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکوةَ (سوره اعراف، آیه 156)

ز) سَنُؤْتیهِمْ اَجْراً عظیماً (سوره نساء، آیه 162) اجر و پاداش عظیم براى زکات دهندگان است اما بى شک پاداش عظیم نزد پروردگار است. لَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِهِمْ (سوره بقره، آیه 277) کسى جز پروردگار قادر به پاداش دادن به این بندگان سخاوتمند نیست که زکات دادن را لطف خویش نمى دانند بلکه وظیفه اى کوچک مى شمارند.

ح) سوره مؤمنون، آیه 1، با: قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، یعنى «به راستى مؤمنان رستگار شدند» آغاز مى شود و بعد در آیات ابتداى این سوره صفات مؤمنان را یک به یک مى شمرد در آیه چهار مؤمنان را کسانى مى داند که همیشه زکات خود را مى دهند.

ط) نگران روزى خود در این دنیا نباشید خداوند روزى دهنده بى منت است و هر چه در راه او بدهید چند برابر و بى حد و حساب به شما پاداش خواهد داد. این مژده اى است که در آیه سى و هشت سوره نور به عنوان پاداش، بعد از آیه سى و هشت این سوره مى آید: لِیَجْزِیَهُمُ اللهُ اَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ؛ «خدا در مقابل بهترین اعمال ایشان جزا و پاداش عطا مى فرماید و از فضل و احسان خویش (به هر که بخواهد) بر آن ها مى افزاید و روزى بى حد و حساب مى بخشد.»

ى) در آیه پنجاه و پنج سوره نور وعده خلافت روى زمین را به مؤمنان صالح مى دهد. در آیه پنجاه و شش و پنجاه و هفت این سوره مردم براى فراهم آوردن این وعده بسیج مى شوند و یکى از وظایف آن ها در آیه پنجاه و شش، نماز و زکات معرفى مى شود. مى توان خلافت بر روى زمین را نیز پاداشى دانست که در نتیجه تلاش مسلمانان و اجراى دستورات الهى نصیب آن ها مى شود.

1) سوره مؤمنون، آیات 2 و 4.