کودک در اوایل تولد خود با دو احساس عمده و خودآورده ظاهر مىشود یکى احساس خوشحالى و لذت و دیگرى ترس و ناراحتى است. اولى از طریق عکسالعمل خنده و دومى از طریق عکسالعمل گریه بروز مىکند. این احساسهاى اولیه را که لذت و الم مقدماتى و ابتدایى مىنامند انفعال عاطفى نیز گفتهاند. ولى به مرور که کودک رشد مىکند، خشم و محبت او ابعاد پیچیدهترى پیدا مىکند. کودکى که در یک سالگى عکسالعمل ناراحتى او فقط گریه است در سه سالگى خشمگین مىشود و با گاز گرفتن و زدن، عکسالعمل نشان مىدهد و در 7 سالگى با الگوهاى کلامى و فحش دادن و قهر کردن و امتناع و تضادورزى ممکن است واکنش نشان دهد و در نوجوانى به پرخاشگرى شدیدتر روى آورد. علاوه بر این عواطف جدیدى از قبیل عشق و نفرت، تحقیر و تحسین، علاقمندى به شهر و دیار، احساس زیبایى و زشتى احساس گناه و… براى اولین بار به صورت انفعالات بسیار عمیق و شدید جلوهگر مىشوند و تحولات جدیدى در گسترهی عواطف و هیجانات او پدیدار مىشود.
**راهبردهاى روانشناختى تبلیغ، ص: 157@
آرزوها و آمال نوجوانان (خصوصاً در سنین 12 تا 14 سالگى) بطور نامنظم بسط و گسترش پیدا مىکند، خواستها و نیازهایشان به صورت آشوبطلبى خاصى که نشانه پیدایش قواى مردانگى و یا زنانگى است آشکار مىشود. نوجوانان در این سنین ناخودآگاه چیزى را مىطلبند که هنوز از نظر روانى و عاطفى براى آنها نامشخص و دور از تصور است. به همین جهت رفتار ظاهریشان بطور ناراحت کنندهاى درهم و برهم مىشود. عواطفشان نارسا و نامتوازن مىشود، عکسالعملهایشان بصورت رفتارهاى عصبى در مىآید و انفعالاتشان نسبت به جنس مخالف ممکن است بهنحوى نابجا و مضحک بروز نماید.
البته حالات عاطفى و روانى در نوجوانان از یک طرف بسیار زیاد است و از طرف دیگر نمىتوان گفت که همه نوجوانان داراى یک یا چند نوع عواطف به خصوصى هستند؛ بلکه هر کدام به نوع یا انواعى از عواطف و حالات روانى متصف مىباشند که همین امر وجه امتیاز و اختلاف را در آنان باعث مىشود. مهمترین تحولات عاطفى و روانى در دوره نوجوانى و بلوغ عبارت مىباشند از:
1ـ درونگرایى
یکى از مهمترین حالات عاطفى و روانى در دوره نوجوانى «توجه به خود» مىباشد که در آغاز به صورت درونگرایى و تفردجویى ظاهر مىشود. نوجوانان از سنین 12ـ 13 سالگى به بعد کم کم با اجتماع اطراف خود ناسازگار مىشوند، نسبت به واقعیتهاى عینى محیط که آنها را در برگرفته است بى توجه مىگردند، اغلب اوقات به گوشهاى پناه مىبرند و با فرو رفتن در تخیلات دور و دراز خود «خود» را موضوع مطالعه خود قرار مىدهند.
روانشناسان در توضیح رفتار درونگرایى نوجوانان علل بسیارى را ذکر مىکنند که از همه مهمتر پیدایش ناگهانى صفات ثانویه جنسى، پدیدار شدن تمایلات مربوط به سائقه تولید مثل و گسترش ذهن در جهت هوش نظرى را مىتوان نام برد.
2ـ شدت و نوسان حالات عاطفى
گرایش به خویشتن و توجه به خود، و تنوع احساسات و عواطف و زودرنجى و حساسیت نوجوان را در برخورد با واقعیتهاى بیرونى با دشوارى مواجه مىکند. حالات و واکنشهاى عاطفى در این دوره اغلب ناپایدار و در نوسان است. به طورى که نوجوان به آسانى با کوچکترین تحریک خشمناک و عصبانى مىشود. حساسیت در برابر پدیدههاى خارجى و اظهار نظر دیگران اوج مىگیرد. یک کنایه، یک اشاره یک
**راهبردهاى روانشناختى تبلیغ، ص: 158@
سرزنش کوچک مىتواند در آنها طوفانى از خشم و نفرت یا ترس و دلهره ایجاد کند و آنها را به رفتارى نامتعادل وادار کند. اما بلافاصله، پشیمانى و ندامت را به دنبال دارد که اغلب بعد از پیدایش این حالات در نوجوانان بوجود مىآید و همین باعث نوسان در حالات عاطفى نوجوان مىشود و نوجوان را بطور متوالى از شادى و خوشحالى به تأثر و افسردگى مىرساند (یا برعکس). درک این تغییر خُلق و شدت شادى یا افسردگى براى کودکان و بزرگترها مشکل است، مخصوصاً اگر حادثهاى کاملاً بى اهمیت و ناچیز علت چنان واکنشى باشد. همین مسئله یک نوع بى ثباتى و عدم تعادل در برقرارى ارتباط صحیح با همسالان و بزرگتران را براى نوجوانان به وجود مىآورد.
یکى از روانشناسان بنام هارلوک (E.B.Hurlock) حالات هیجانى و عاطفى نوجوان را به خصوص در اوایل و اواسط دوره بلوغ داراى 5 مشخصه به شرح زیر مىداند:
شدت، فقدان کنترل، عدم ثبات و یا تغییر ناگهانى از حالت شعف به حالت نومیدى افسردگى و خلق متغیر و پیدا شدن احساسات عاقلانه مانند: وطن پرستى، وفادارى، احترام به دیگران و خداجویى.
یکى از دلایلى که حالات هیجانى در پسران و دختران نوجوان، رنگهاى مختلفى به خود مىگیرد و عواطف آنها مرتب دچار نوسان مىشود این است که آنها بیشتر متوجه خود هستند و با مشکلات مخصوص به سن خود سرگرم مىباشند و از جلد خود کمتر مىتوانند بیرون آیند. از طرفى دیگر، طرح عکسالعملها و حالات هیجانى آنها نیز مناسب با این دوره نیست و فرصت آن را نداشتهاند که طرح جدیدى براى واکنشهاى خود بریزند و این خود باعث مىشود که بیشتر در خود فرو روند.
بدخلقى، نوسان هیجان، حالت طغیان، نگرانى، اضطراب و تمایل به گریه کردن با جزئىترین تحریک، از ویژگیهاى عاطفى اوایل دوره نوجوانى مىباشد. نوجوانان همانطور که بیشتر به بلوغ دسترسى پیدا مىکنند کمتر هیجانى مىشوند و از ایجاد حالات هیجانى زیاد در خود مانع میشوند.
