عصارهى چکیدهى سخن در مورد نماز و نیایش این است که: نماز و نیایش در آینهى قرآن جایگاه بلند و پرفرازى دارد، چرا که نماز راستین و با شرایط، یک برنامهى جامع و مترقى عبادى و انسانى است که در تمام شئون زندگى فرد و جامعه و مدیریت آن، سارى و جارى است، و ضمن بازداشتن آنان از بیداد و خودکامگى و حقکشى، نقش سازنده و معجزهآسایى در رشد و شکوفایى آنان ایفا مىکند.
نماز واقعى انسان را به پالایش و خودسازى، به بهداشت جسم و جان، به مبارزه با هرگونه پلیدى و پلشتى فردى، خانوادگى،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 84@
اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، فرهنگى، هنرى و اخلاقى برمىانگیزد، و به ایجاد روح تعاون و همدلى و برادرى و برابرى در میان خانوادهى بزرگ بشرى راه مىنماید.
فرد و خانواده و جامعه و مدیریت آن را به رعایت حقوق و حرمت هستىبخش، به رعایت حقوق پدر و مادر، به رعایت حقوق همسر و همنشین، به رعایت حقوق فرزند و شاگرد و زیردست، به رعایت حقوق همسایهى دور و نزدیک، به رعایت حقوق محرومان و آسیبپذیران و زندانیان و اسیران، به رعایت حقوق بشر و به رعایت حقوق دیگر پدیدهها و نعمتهاى خدا بر مىانگیزد.
به همین جهت است که قرآن:
1. نماز واقعى – نه سوداگرانه و سلطهجویانه و ابزارى – را، یاد جانبخش و انسانپرور خدا اعلام مىدارد؛
«أقم الصلاة لذکرى -» (1).
2. به انجام شایستهى آن فرمان مىدهد؛
«یا بنى أقم الصلاة -» (2).
3. آن را بازدارندهى از زشتکارى عنوان مىدهد:
«و أقم الصلاة ان الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنکر -» (3).
4. هدف ابراهیم خلیل پدر توحید گرایان و روش پرستش خاندان او مىنگرد:
«ربنا لیقیموا الصلاة… -» (4).
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 85@
5. از زبان مسیح، آن را سفارش خدا مىداند:
«… و اوصانى بالصلوة و الزکوة ما دمت حیا -» (5).
6. نشان مردم با ایمان و آزادمنش و رمز رابطهى عاشقانهى انسان رشد یافته و دگردوست با خدا مىنگرد؛ «… و یقیمون الصلوة و مما رزقناهم ینفقون -» (6).
7. به مراقبت از آن سرود عشق و ایمان توصیه مىکند؛
«حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى -» (7).
8. از ویژگىهاى مردم توحیدگرا مىشناسد؛
«انما المؤمنون الذین اذا ذکر الله و جلت قلوبهم… الذین یقیمون الصلوة… -» (8).
9. نماز و فرهنگ عادلانهى نماز و راه و رسم مترقى آن را (9).
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 86@
نشانهى جامعهى شایسته اعلام مىکند؛
«… والذین استجابوا لربهم و أقاموا الصلاة و أمرهم شورى بینهم… -» (10).
10. نماز و نیایش را از برنامههاى شبانهروزى و از ویژگىهاى معنوى رستگاران مىشمارد؛
«قد افلح المؤمنون –
الذین هم فى صلاتهم خاشعون -» (11).
11. آن را از عوامل پیروزى و پایدارى و سرافرازى ترسیم مىکند؛ «و استعینوا بالصبر و الصلوة… -» (12).
12. آموزش نماز و یادآورى و فرمان به آن را براى خانواده و جامعه لازم مىشمارد و آن را راه خودسازى و نشان برازندگى و
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 87@
خشنودى خدا مىنگرد؛
«و کان یامر اهله بالصلوة و الزکوة… -» (13).
14. انجام بدون شور و شوق آن را نشان نفاق و بازیگرى و بىچهرگى مىداند:
«و لا یأتون الصلوة الا و هم کسالى -» (14).
15. تباه کنندهى نماز و راه و رسم عادلانه و انسانى آن را، منفور بارگاه خدا اعلام مىکند:
«فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلوة… -» (15).
16. غفلت کنندهى از نماز را سخت هشدار مىدهد؛
«فویل للمصلین –
الذین هم عن صلاتهم ساهون – (16).
17. وانهندگان نماز و نیایش را از دوزخیان نگونبخت مىشمارد؛
«ما سلککم فى سقر –
قالوا لم نک من المصلین –
و لم نک نطعم المسکین –
و کنا نخوض مع الخائضین –
و کنا نکذب بیوم الدین –
حتى أتانا الیقین –
فما تنفعهم شفاعة الشافعین –
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 88@
فما لهم عن التذکرة معرضین -» (17).
ما، از نمازگزاران راستین نبودیم،
و بینوایان را غذا نمىدادیم،
و با یاوه گویان یاوه مىگفتیم.
و روز پاداش را دروغ مىشمردیم،
تا آن گاه که مرگ ما در رسید…
18. و بازدارندهى از نماز و نیایش را شیطان رانده شده مىنگرد؛
«انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة و البغضاء فى الخمر و المیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلوة فهل انتم منتهون -» (18).
19. و نماز و نیایش با خدا را رمز شکوفایى رابطهى عاشقانه و آگاهانه با سرچشمهى هستى و از نشانههاى یاران پیامبر و رهروان راه او مىشمارد؛
«محمد رسول الله و الذین معه أشداء على الکفار رحماء بینهم تراهم رکعا سجدا -» (19).
20. برپایى راستین نماز و فرهنگ نماز و راه و رسم آزاد منشانهى آن را در جامعه، نشان و وظیفهى مدیریت درست اندیش مىخواند؛
«الذین ان مکناهم فى الارض اقاموا الصلاة… -» (20).
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 89@
21. و بر این اندیشه رهنمون است که انجام راستین نماز و عبادت خدا، انسان را از آفتهاى ذلتبارى چون بخل و حرص و آز و طمع و خودخواهى و خودکامگى مىپالاید و به او امنیت انسانى و اخلاقى مىبخشد؛
«ان الانسان خلق هلوعا.. الا المصلین –
الذین هم على صلاتهم دائمون -» (21).
22. و کیفر وانهادن آن را، آتش دوزخ اعلام مىدارد؛
«فلا صدق و لا صلى –
ولکن کذب و تولى…
ثم أولى لک فأولى -» (22).
آن روز است که به انکارگر روز پاداش و کیفر، گفته مىشود: او، هرگز، نه حق را باور کرد و ایمان آورد، و نه نماز خواند، به خاطر این حق ناپذیرى و ترک نماز عذاب خدا بر تو سزاوارتر است.
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 91@
1) طه / آیهى 14.
2) لقمان / آیهى 17.
3) عنکبوت / آیهى 45.
4) ابراهیم / آیهى 37.
5) مریم / آیهى 31.
6) بقره / آیهى 3.
7) بقره / آیهى 239.
8) أنفال / آیهى 3.
9) نماز و نیایش، فرهنگ و راه و رسم زیبا و پرجاذبهاى در ابعاد گوناگون زندگى دارد که یکى از شاخصههاى آن، در بعد فردى و خانوادگى و اجتماعى و سیاسى و اقتصادى و… روش مترقى مشورت و لوازم آن، همچون آزادى بیان و قلم و احزاب و انجمنهاى مدنى و صنفى و نیز نظرخواهى و رفراندم در گسترهى ملى و جهانى و یا روش مدیریت به سبک دموکراسى و مردم سالارى است. رهاورد مشورت را – که از فرهنگ نماز و نیایش راستین مىجوشد – در یک نگاه متفکرانه مىتوان این سان فهرست نمود: 1. کاهش لغزشها و اشتباهات در برنامهها و تصمیمها و در عمل. 2. بهرهورى رایگان از خرد جمعى و ملى و جهانى. 3. شکوفایى اندیشهها و استعدادها. 4.بها و شخصیت دادن به دیگران و ساختن شرایط و فضاى مساعد براى رشد آنان.5. به رسمیت شناختن حقوق بشر. 6. گشودن راه به سوى دموکراسى یا بهترین شیوهى موجود مدیریت و حکومت. 7. مسدود ساختن بیراههى ویرانگر استبداد و انحصار و اختناق و سانسور و مانعتراشى در راه ارتباط مردم و توسعهى ارتباطات، که یکى از راههاى رشد فرد و جامعه و مدیریت آن و از شاخصههاى پیشرفت و شکوفایى است.8. انگیزش مهر و همدلى و جوشش مشارکت ملى. 9. راه شناخت وزن عملى و تجربى و عملى افراد و احزاب و راه تجربه آموختن و کارآمد شدن آنها. 10. راه جلب مهر و لطف خدا، چرا که «ید الله مع الجماعة». 11. جامعتر و پربارتر شدن طرحها و برنامهها و مدیریتها و کاهش تلفات و ضایعات. 12. و مسدود ساختن راههاى منفى و ویرانگر، نظیر انگیزش حسادت و رواج غیبت و تهمت و شایعه و جک و متلک و بىرونق ساختن روش تخریب و خشونت و…
10) شورى / آیهى 38.
11) مؤمنون / آیههاى 1 – 2.
12) بقره / آیهى 45.
13) مریم / آیهى 56.
14) توبه / آیهى 54؛ نساء / 142.
15) مریم / آیهى 59.
16) ماعون / آیههاى 3 – 4.
17) مدثر / آیههاى 42 – 49.
18) شیطان تنها مىخواهد با شراب و قمار، میان شما دشمنى و کینهتوزى پدید آورد، و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد؛ پس آیا شما از نزدیک شدن به آنها باز مىایستید؟ مائده / 91.
19) فتح / آیهى 29.
20) حج / آیهى 41.
21) راستى که انسان سخت آزمند و بىتاب آفریده شده است. هنگامى که بدى و رنجى به او مىرسد، سخت عجز و لابه مىکند؛ و هنگامى که خیر و نعمتى به او مىرسد، بخل و حرص مىورزد؛ مگر نمازگزاران راستین و آگاه؛ همان کسانى که بر نماز خود پایدارى مىورزند…؛ معارج / 19 – 22.
22) قیامت / 23 – 35.
