در مورد نقش انسانپرور نماز و نیایش و رابطهى انسان با خدا از امام صادق آوردهاند که چنین فرمود:
«… و فى الرکوع أدب، و فى السجود قرب، و من لا یحسن الأدب لا یصلح القرب؛» (1).
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 139@
در رکوع نماز است که ادب بندهى عبادت کننده و یکتاپرست در برابر خدا جلوهگر مىشود. و در سجدههاى آن، راهى است براى نزدیک شدن به خدا و قرب معنوى به ذات بىهمتاى او؛ و کسى که مراتب ادب را در بندگى به صورت شایستهاى به جاى نیاورد، شرایط و صلاحیت نزدیک شدن به خدا را ندارد.
و نیز آوردهاند که فرمود:
«ما یمنع احدکم اذا دخل علیه غم من غموم الدنیا أن یتوضا، ثم یدخل المسجد فیرکع رکعتین یدعو الله فیها؟ أما سمعت الله تعالى یقول:
«و استعینوا بالصبر و الصلوة و انها لکبیرة الا على الخاشعین -» (2).
هنگامى که اندوهى از اندوههاى این جهان بر دل شما نشست، چه چیز شما را باز مىدارد که وضو بسازید و به مسجد بروید و در آنجا دو رکعت نماز عشق و اخلاص بخوانید و از خداى گره گشا بخواهید که گرفتارى و اندوه شما را برطرف سازد؟!
آن گاه افزود: آیا نشنیدهاید که خداى مهر گستر مىفرماید: از شکیب و نماز یارى بجویید؛ و راستى که این کار، جز بر فروتنان راستین، بسى گران است؟ (3).
و نیز از آن حضرت آوردهاند که در بیانى روشنگر فرمود:
«امتحنوا شیعتنا عند ثلاث:
عند مواقیت الصلاة کیف محافظتهم علیها؛
و عند اسرارهم کیف حفظهم لها عند عدونا؛
و الى اموالهم کیف مواساتهم لاخوانهم فیها؛» (4).
شیعیان و دوستداران ما را به وسیلهى سه چیز بیازمایید:
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 140@
1. به بهادادن به فرارسیدن وقت نماز، که مراقبت آنان در مورد خواندن نماز در اول وقت چگونه است؟
2. در حفظ اسرار خود که چگونه اسرار خود و جامعه و مذهب خود را در برابر دشمن ما نگاه مىدارند؟
3. و به وسیلهى دارایىشان آنان را بیازمایید و ببینید آیا برادران و خواهران خود را از دارایى خود بهرهور مىسازند و در فراز و فرود روزگار نسبت به آنان ایثار مىکنند؟
و نیز در تعبیرى بسیار زیبا و عارفانه فرمود:
«ان الصلاة حجرة الله فى الأرض؛» (5).
نماز و نیایش با روح، دژ و نگهبان خدا در زمین و زمان، براى بندگان خداجو و نمازگزار است.
و نیز فرمود:
«ان الله یدفع بمن یصلى من شیعتنا عمن لا یصلى منهم، و لو اجتمعوا على ترک الصلاة لهلکوا…؛»
خدا از سر مهر و به برکت نماز و نمازگزاران راستین از شیعیان ما، کیفر و بلا را از آنان که نماز نمىخوانند، دور مىسازد؛ و اگر همهى آنان نماز را وانهند، کیفر و عذاب بر آنان فرود خواهد آمد. خدا همچنین به برکت آن گروه از پیروان راستین ما که زکات و حقوق مالى خویش را مىپردازند، کیفر و بلا را از کسانى که زکات نمىدهند، دور مىسازد؛ و اگر همهى آنان زکات و حقوق مالى خود را ندهند، کیفر و بلا بر آنان فرود خواهد آمد؛ و نیز خدا به برکت کسانى که حج با معنویت و
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 141@
با شرایط بجا مىآورند، کیفر و بلا را از کسانى که حج نمىروند و یا آن را به گونهاى شایسته و خدا پسندانه انجام نمىدهند، دور مىکند؛ و اگر همهى آنان این برنامهى عبادى را وانهند، گرفتارى و بلا بر همه فرود خواهد آمد.
و سرانجام آنکه همسر امام صادق آورده است که آن حضرت در آخرین ساعت زندگى در این جهان، دیدگانش را گشود و رو به خاندانش فرمود:
«اجمعوا لى کل من بینى و بینه قرابة؛»
همه ی کسانى را که با من پیوند خویشاوندى دارند، گرد آورید.
همه را گرد آوردیم، آن گاه آن حضرت به هر یک، نگاهى دقیق و سرشار از مهر و صفا افکند و چنین فرمود:
«… ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة؛» (6).
به کسانى که نماز و رابطهى عاشقانه و خالصانهى خود را با خدا سبک بشمارند، شفاعت ما نخواهد رسید.
و این سان روشنگرى فرمود که باید نماز را بزرگ شمرد و فرارسیدن وقت آن را غنیمت دانست و به آن بها داد، نه بسان برخى آن را سبک شمرد، چرا که سبک شمردن نماز و نیایش یعنى بها ندادن به روش مترقى پیشوایان راستین در عبادت خدا، و این کار سبب حرمان از مهر خدا و بهشت زیباى او و محرومیت از شفاعت اهل بیت مىگردد.
اینک باید اندیشید و پرسید که کدامین کار عبادى، به پاى نماز و
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 142@
نیایش با خدا مىرسد؟
باید دید چه کار معنوى و انسانى مىتواند ارزشمندتر از نماز باشد، که خدا به برکت آن، به نمازگزاران آگاه و با اخلاص، این گونه وعدهى بخشش و آمرزش و نوید نعمت مىدهد؟
راستى که چه مژدهى روحبخش و چه نوید امیدوار کنندهاى است براى آن ایماندارانى که به نماز و نیایش با خدا و عشق به او دل بستهاند، و با واژهها و مفاهیم جانبخش نماز به معراج مىروند!
درست به همین جهت است که بهترین لحظههاى انسان با ایمان آن لحظههایى است که به نماز مىایستد و در پیشگاه محبوبش به سجده مىرود و با او به زمزمه و بیان سخن دل مىپردازد.
آرى، این است جایگاه پرفراز نماز در میان دیگر کارها و دیگر برنامههاى روزانهى عبادى در سیره و سخن امام صادق.
برخى از اعمال عبادى و اخلاقى، ممکن است گاه تعطیل گردد، یا به تعویق افتد؛ به عنوان مثال: رفتن به میدان جهاد و دفاع، براى یک بیمار و یا نابینا واجب نیست؛ اما نماز در هر حال و در همه جا با انسان همراه و همدم است.
1) بحار / ج 85 / ص 108.
2) ترجمهى مجمع البیان / ج 1 / ص 100.
3) بقره / آیهى 45.
4) خصال صدوق / ج 1 / ص 103.
5) بحار / ج 78 / 199.
6) بحار / ج 83 / ص 20؛ فروع کافى / ج 3 / ص 270 / حدیث 15.
