نماز و نیایش از راههاى گوناگونى انسان را به اندیشه و منش و روش سالم فرا مىخواند:
نخست از راه آشنا ساختن گسترهى جان با یاد خدا و عشق به او و انجام فرمان او براى جلب خشنودى او.
آن گاه از راه دمیدن روح اخلاص و راستى و درستى در وجود نمازگزار و اندیشه و منش و عملکرد او.
سپس از راه دل سپردن به محتواى واژه واژهاى نماز که در هر شبانهروز از بینش و باورها و از شناخت خدا و راز و نیاز با او تا حکمت و مهر و عدالت او و دادن پاداش و کیفر کارها و تا رفتار و کردار درست را در چشمانداز نمازگزار قرار مىدهد.
و یکى هم از راه توجه دادن به شناخت شرایط و مقدماتى است
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 171@
که رعایت آنها براى درستى نماز واجب است، و نمازگزار را موظف مىسازد تا در راه آماده سازى خود براى نماز به بهداشت جسمى و روحى و پاکسازى ظاهرى و باطنى و پالایش مادى و مالى و مسکن و لباس خود بیندیشد؛ چرا که برابر مقررات، نمىتوان در مکان غصبى نماز خواند، نمىتوان با لباس غصبى و نیز غیر بهداشتى نماز خواند، نمىتوان بر روى فرشى که از پول حرام فراهم آمده است، نماز خواند. جز با آب پاک و مباح و جز در مکانى که از غصب و حقکشى و تجاوز به حقوق دیگران پاک و پاکیزه باشد، نمىتوان به نماز و نیایش ایستاد، و نیز نمىتوان با ستم و تجاوز، غصب و بردن حقوق خصوصى و ملى، با ربا و رانتخوارى، و رشوه و کم فروشى و…، مقدمات نماز و پیش شرطهاى آن را فراهم آورد؟
پس فرد و خانوادهى نمازگزار و جامعه و مدیریتى که به راستى در اندیشهى نماز و برپایى نماز و ترویج و همگانى ساختن فرهنگ و ادب و اخلاق نماز است نمىتواند تنها به شعار و آداب ظاهرى و انواع تحمیلها و تهدیدها بسنده نماید، بلکه براى خواندن نماز واقعى و برپایى فرهنگ و منش نماز و نیایش، ناگزیر از رعایت همهى اینها در فراهم ساختن مقدمات و پیش شرطهاى نماز درست است.
با این بیان، فرد و جامعهى با ایمان و نمازگزار با دل سپردن به نماز و نیایش و تعهد به تمرین و تکرار این برنامهى معنوى و سرود شبانهروزى باید هر روز بارها و بارها مراقب رعایت حقوق مردم باشد و بکوشد تا با دست و زبان و قلم و قدم و اندیشه و روش و قدرت و رفتار و برنامهریزى و سیاستورزى خویش از هر نوع ستم و حقکشى
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 172@
و تحمیل و تهدید دورى جوید.
امام سجاد در این مورد فرمود:
«فأما حق الصلاة فأن تعلم أنها وفادة الى الله، و أنک قائم بین یدى الله، فاذا فعلت ذلک کنت خلیفا أن تقوم فیها مقام العبد الذلیل الراغب…؛» (1).
حق نماز بر تو آن است که بدانى به وسیلهى آن به ضیافت خدا مىروى، و در پیشگاه او مىایستى؛ پس هنگامى که این را دانستى، شایسته است که بسان بندهاى فروتن و خواهان و ترسان و امیدوار و بینوا و گریان و بزرگ دارندهى خدا، با نهایت آرامش و وقار و زیبایى در سخن و با تقاضاى آزادى از آتش دوزخ به خاطر گناهان، نمازت را با جان و دل به پا دارى و حقوق و مرزهاى آن را رعایت نمایى.
بار دیگر به این سخن ژرف بیندیشیم، که نمازگزار باید این سان و با این وصف و حال و این خودسازى و مقدمات روحى و معنوى و درونى و اخلاقى به انجام نماز برخیزد تا حق آن را ادا نموده باشد:
1. بسان بندهاى فروتن،
2. بسان بندهاى خواهان رشد و اوج و…،
3. بسان بندهاى ترسان از کوتاهى و حقکشى،
4. بسان بندهاى امیدوار و پرنشاط،
5. بسان بندهاى بینوا و نیازمند بارگاه خدا،
6. بسان بندهاى گریان نه مغرور و غفلتزده،
7. بسان بندهاى بزرگ دارندهى خدا نه بىتوجه و ساده اندیش،
8. بسان بندهاى با نهایت آرامش و وقار،
**زلال جارى نماز و نیایش در آیینهى قرآن و روایات، ص: 173@
بسان بندهاى در اوج زیبایى در سخن و منش،
10. و بسان بندهاى با تقاضاى آزادى از آتش دوزخ به خاطر تلاش در راه جبران و اصلاح خود و رشد هماره و اداى حقوق دیگران؛
آرى، به بیان امام سجاد باید نماز را این گونه به پاداشت و حقوق و مرزهاى آن را رعایت نمود.
راستى اگر کسى نماز را این سان ببیند و با این وصف و شرایط بخواند، آن هم چندین بار در شبانهروز، آیا حقوق مردم را پایمال مىسازد؟
پس، نماز و نیایش حقیقى – که رمز ارتباط عاشقانه و خالصانهى انسان با خداست – خود انگیزانندهى او به پاسداشت مقررات خدا و رعایت حقوق دیگران است، و این رهاورد و فلسفهى دیگر نماز در قرآن و روایات است.
1) سیرى در رسالهى حقوق / ج 1 / ص 262.
