یکى از فواید نماز که در زندگى دنیا و آخرت ما بسیار مفید و توجه به آن لازم است، استعانت و استمداد از نماز در برابر مشکلات و رفع دشواریها است. در دو آیه از آیات قرآن کریم در سوره یبقره آمده است:
«… استعینوا بالصبر و الصلاة».
«کمک گیرید از صبر و نماز.»
نخست آیه 45 این سوره مبارکه است که مىفرماید:
«و استعینوا بالصبر و الصلاة و إنها لکبیرة إلا على الخاشعین».
و دیگر آیه 53 از این سوره است که مىفرماید:
«یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلاة ان الله مع
**سخنى درباره ی نماز، ص: 16@
الصابرین…».
که در هر دوى این آیات دستور استعانت و مددجوئى از نماز آمده.
آیه ینخست در ذیل آیاتى است که درباره یبنىاسرائیل و دستوراتى که به آنها داده شده نازل شده، و آیه یدوم خطاب به مسلمانان و همه یمؤمنان است.
ولى آیه یاول نیز به گفته یاهل تفسیر شامل همه یمکلفین مىشود، اگر چه در ذیل آیات مربوط به بنىاسرائیل نازل گشته… (1) و ترجمه آیه ینخست اینگونه است:
«و استعانت و کمک گیرید از صبر و نماز و به راستى که گران است مگر بر خاشعان و فروتنان.»
و در این که مرجع ضمیر در جمله ی«و انها…» چیست و به کجا باز مىگردد. اختلاف است و مجموع گفتهها و اقوال در این باره به پنج قول یا بیشتر مىرسد، (2) که مشهورترین و شاید بىاشکالترین و بهترین آنها آن است که به نماز بر مىگردد، یعنى نماز سنگین است مگر بر خاشعان…
زیرا آنهایند که خود را براى انجام نماز آماده کرده و بلکه از آن لذت مىبرند و حاضرند کارهاى دیگر و لذتهاى دیگر را فداى نماز کنند.
و آنهایند که به خاطر ایمانى که دارند مىدانند با انجام نماز و صرف وقت براى آن، نه تنها چیزى از دست ندادهاند بلکه ثوابهاى زیادى کسب کرده و فوائد زیادى در دنیا و آخرت به دست آوردهاند و از این رو بر آنها
**سخنى درباره ی نماز، ص: 17@
سنگین نیست.
ولى براى کسى که ایمان ندارد و نماز را وقت گیر و دست و پا گیر زندگى مىداند نماز و انجام آن سنگین است. و چون ما فعلا در صدد تحقیق و بیان این قسمت از آیه نیستیم، به همین مقدار در این باره اکتفا مىکنیم، و به دنبال بحث اصلى خود یعنى استعانت از نماز باز مىگردیم.
آنچه در این دو آیه، بیشتر مربوط به بحث ما مىشود این مطلب است که منظور از استعانت و کمکگیرى از صبر و نماز، کمک گرفتن در چه چیز و بر چه چیز است؟
برخى گفتهاند: کمک گرفتن بر همه یاطاعتهاى الهى، مانند این که فرموده باشد: کمک گیرید از این نمونه از عبادتهاى الهى (صبر و نماز) براى انجام عبادتهاى دیگر زیرا این دو عبادت اساس و پایه عبادتهاى دیگر است.
برخى گفتهاند: از این دو کمک گیرید براى جهاد در راه خدا. (3).
ولى قول سومى را با توجه به روایاتى که ذیلا مىخوانید، و با استشهاد به آنها – مىتوان ذکر کرد و آن این که در همه یکارهاى دشوار و مشکلات زندگى باید از این دو کمک گرفت و به وسیله یآنها بر مشکلات فائق آمد. که منظور ما از تدوین این مقاله نیز همان است.
**سخنى درباره ی نماز، ص: 18@
1) مجمع البیان، ج 1، ص 99 و 100 و تفسیر روح المعانى، ج 1، ص 249.
2) همان مدرک.
3) مجمع البیان، ج 1، ص 235.
