[محمد رسول الله: ابوالقاسم محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف بن قصى بن کلاب بن مرة بن لوى بن غالب بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانة بن خزیمة بن مدرکة بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان – از آن حضرت رسیده که چون نسب من به عدنان رسید بازایستید – مادرش آمنه بنت وهب بن عبدمناف بود که هنگامى که محمد صلى الله علیه و آله 6 ساله بود نزد اخوالش بنى عدى در مدینه به مکه بازمىگشت در محل ابواء بین راه مدینه به مکه درگذشت.
اصبغ بن نباته گوید: از امیرالمؤمنین علیهالسلام شنیدم مىفرمود: به خدا سوگند پدرم و جدم عبدالمطلب و هاشم بن عبدمناف هرگز بتى نپرستیدند. عرض شد: پس آنها چه چیزى را پرستش مىکردند؟ فرمود: بر طبق دین ابراهیم به سوى کعبه نماز مىگزاردند و به همان دین ابراهیم معتقد و پایبند بودند.
ابوالجارود گوید: از امام باقر علیهالسلام معنى «و تقلبک فى الساجدین» (ما جابجایى تو – محمد – را در میان سجده کنندگان مىدیدیم) پرسیدم فرمود: یعنى خداوند انتقال محمد را از پشت پیغمبرى به پشت پیغمبر دیگر آدم به بعد تا اینکه او را از پشت پدرش عبدالله به ازدواج حلال بیرون آورد زیر نظر داشت.
«نعمت پیغمبر اسلام در قرآن»
شایان ذکر است که در قرآن کریم حدود چهارصد آیه راجع به ابعاد گوناگون آن حضرت نازل گردیده که بخشى از آنها مربوط به خصائص اخلاقى و شخصیت و هویت او مىباشد، و از این بخش در اینجا به تعدادى از آنها اشاره مىشود:
1- «ما کان محمد أبا أحد من رجالکم ولکن رسول الله و خاتم النبیین…» (احزاب: 40)
2- «یا أیها النبى إنا أرسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا – و داعیا إلى الله بإذنه و سراجا منیرا» (احزاب:46 -45)
3- «و ما أرسلناک الا کافة للناس بل هو الله العزیز الحکیم بل هو الله العزیز الحکیم بشیرا و نذیرا ولکن أکثر الناس لا یعلمون» (سبأ: 28)
4- «و ما أرسلناک الا رحمة للعالمین» (انبیاء: 107)
5- «هو الذى أرسل رسوله بالهدى و دین الحق لیظهره على الدین کله و لو کره المشرکون» (صف: 9)
6- «و یوم نبعث فى کل أمة شهیدا علیهم من أنفسهم و جئنا بک شهیدا على هؤلاء و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شىء و هدى و رحمة و بشرى للمسلمین» (نحل: 89)
7- «لقد من الله على المؤمنین إذ بعث فیهم رسولا من أنفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین» (آلعمران: 164)
8- «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الأمر» (آلعمران: 159)
9- «و إنک لعلى خلق عظیم» (قلم: 4)
«کارنامه پیغمبر اسلام صلى الله علیه و آله»
کارهاى مهمى را که پیغمبر اسلام ظرف مدت 23 سال نبوتش انجام داد مىتوان در این امور خلاصه نمود:
1- آوردن دین تازه و نشر آن دین – به شایستگى – در میان مردم آن عصر.
2- تشکیل حکومتى نوین، مردمى و جامع الابعاد.
3- قبایل پراکنده عرب آن روز را که قرنها بر اثر جنگهاى خونین به دشمنى و خصومت عادت کرده بودند، به زیر خیمه اتحاد و اتفاق گرد آورد و خوى خصومت آنها را به خوى برادران و اخوت مبدل ساخت.
4- مجموعه قوانین دین خویش را ظرف مدتى کوتاه آنچنان در جامعه و حتى آن عصر پیاده کرد، و قوانین اخلاقى، اجتماعى، عبادى اسلامى را به نحوى به اعماق دلهاى سخت مردم جاهلیت و به درون خانهها و خانوادهها رسانید که دین اسلام به صورت شیوه و رسم مألوف درآمد و به عنوان سنت رسول شناخته گردید.]
مسائلى که در باب نماز در آیین رسول خدا صلى الله علیه و آله مطرح است در هیچ فرهنگى مطرح نبوده.
نماز در اسلام محمدى حقیقتى جامع و واقعیتى کامل است. که در پرتو آن، انسان به آداب الهى مؤدب مىشود و طریق رشد و کمال و عرفان و طریقت و عشق و حقیقت را مىپیماید.
نماز در آیین محمد صلى الله علیه و آله بال پرقدرتى است که اگر با شرایط مخصوص به خودش انجام بگیرد، انسان را تا مقام قرب و وصال محبوب ابدى و معشوق سرمدى پرواز مىدهد.
عارفان عاشق و واصلان کامل مىفرمایند: نماز معجونى است که حضرت شارع حکیم آن را ترتیب فرموده و به لطف عمیم خود ترکیب نموده.
مشخص است که هر جزء آن مبتنى بر حکمتى، و مقتضى سرى و مصلحتى است، و هویدا و مبرهن است که افضل اعمال بنىآدم، سجده کردن است، چنان که صریح اخبار بر آن ناطق و شاهد است، صادق از آن که اعضاى سبعه را در آن حال مصلى بر خاک گذارد و مجمع النورین که اشرف
**سیماى نماز، ص: 57@
جوارح است بر زمین مالد و به زبان نیاز به درگاه کریم کارساز بندهنواز نالد. در حدیثى بسیار مهم از قول رسول خدا صلى الله علیه و آله آمده است:
انما العلم ثلاثة: ایة محکمة، او فریضة عادلة او سنة قائمة…(1).
آیهى محکمه تفسیر به توحید و معرفة الله شده، و فریضهى عادله به اخلاق و تزکیهى نفس معنا گشته، و سنت قائمه به فروع شریعت محمدى تبیین شده است.
نماز معجونى است که اجزاء آن از این سه علم ترکیب گشته و جامهاى است که از این سه رشته دوخته شده و حقهاى است که در آن این سه گوهر نفیس اندوخته گشته و صدفى است که این سه لؤلؤ نایاب را در بر دارد و منبعى است که این سه چشمه از آن منفجر گردد، و این همه در رابطه با نماز اسلام محمدى است.
اما اشتمال نماز بر توحید، از آن است که افتتاح نماز با تکبیرةالاحرام است و مفهوم تکبیر، توحید ذات و نفى صفات است، و بلند کردن انگشتان دهگانه که هر یک دلیل و نشانهاى بر صفات جلالیه و جمالیه است، که انسان به هنگام راه یافتن به نماز باید متوجه این معانى بلند آسمانى و مفاهیم جانانهى ملکوتى باشد.
اما اشتمال نماز بر تزکیهى اخلاق به این است که طهارت بر دو نوع است: طهارت ظاهر از خبائث و احداث، و طهارت باطن از ذمائم اخلاق، و چنان که تطهیر ظاهر شرط صحت نماز است، هم چنان تطهیر باطن نیز شرط قبولى این عبادت الهیه است.
و اشتمال نماز بر سنت قائمه از این جهت است که نماز اشرف عبادات
**سیماى نماز، ص: 58@
و افضل طاعات است و در فروع، هیچ عملى با آن برابرى نمىکند.
آرى، نماز اسلام محمدى سراپا آداب الهى و مسائل تربیتى و حقایق ملکوتى و واقعیات آسمانى است.
با چنین نمازى است که انسان به معراج مربوط به خودش مىرسد و به دریاى نور سرمدى متصل مىگردد، چنان که در روایات معتبره از قول معصومین علیهمالسلام آمده است:
قال رسول الله صلى الله علیه و آله: اذا قام العبد الى الصلوات المکتوبة مقبلا الى الله تعالى بقلبه و سمعه و بصره و انصرف و قد خرج من ذنوبه کیوم ولدته امه(2).
رسول الهى صلى الله علیه و آله فرمود: زمانى که عبد به نمازهاى واجب برخیزد و با قلب و گوش و چشم به سوى حضرت حق رود، پس از پایان نماز از گناهانش هم چون روز ولادت از مادر بیرون رفته!
در روایت بسیار مهم دیگر آمده است:
چون عبد به نماز برخیزد، حجاب بین او و حق برداشته مىشود و حضرت محبوب با وجه کریم با او روبرو مىگردد. ملائکه از دو طرفش تا انتهاى آسمان صف بسته و با او نماز مىگزارند و دعایش را آمین مىگویند و تمام جوارح و اعضاى بدن و هر آنچه در اطراف اوست تسبیح مىگویند(3).
در روایات معتبر آمده:
**سیماى نماز، ص: 59@
الصلوة نور المؤمن(4).
نماز روشنایى انسان با ایمان است.
الصلوة نور(5).
نماز نور است.
افضل الاعمال بعد الایمان الصلوة(6).
برترین کارها پس از ایمان، نماز است.
الصلوة کفارات الخطایا(7).
نماز کفاره گناهان است.
الصلوة معراج المؤمن(8).
نماز معراج مؤمن است.
إن أول الوقت رضوان الله و آخر الوقت عفو الله(9).
نماز اول وقت موجب خشنودى حق و آخر وقت موجب آمرزش الهى است.
علم الایمان الصلوة(10).
نشانهى ایمان نماز است.
المصلى یناجى ربه(11).
**سیماى نماز، ص: 60@
نمازگزار با پروردگارش مناجات مىکند.
از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت شده:
چون عبد رو به قبله کند از براى نماز به اخلاص تمام، و نیت کند و بگوید: «الله اکبر» بیرون آید از گناه چنان که از مادر زاده شده، و چون بگوید: «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» به هر تار مویى که بر تن او باشد خداى تعالى ثواب یک سال عبادت در دیوان اعمال او نویسد، و چون فاتحه و سوره بخواند چنان بود که یک حج و عمره بجا آورده، و چون رکوع کند و تسبیح بگوید چنان باشد که به وزن خود طلاى سرخ صدقه داده باشد و همانند آن است که تمام کتابهاى خدا را خوانده باشد، و چون بگوید «سمع الله لمن حمده» خداوند مهربان به نظر رحمت به وى نگاه کند، و چون سجده کند و تسبیح گوید حضرت حق ثواب پیامبران روزى او نماید، و چون تشهد گوید خداوند او را ثواب صابران دهد، و چون سلام دهد و فارغ شود خداى کریم درهاى بهشت را به روى او باز کند پس، [در قیامت] از هر درى که بخواهد، بىحساب وارد رضوان حق مىشود(12).
آیات قرآن مجید به شخص رسول خدا صلى الله علیه و آله امر به نماز شده که این امر واجب و لازم متوجه تمام مرد و زن امت او نیز هست:
«و أقم الصلوة طرفى النهار و زلفا من اللیل إن الحسنات یذهبن السیئات ذلک ذکرى للذاکرین»(13).
**سیماى نماز، ص: 61@
و نماز را در دو طرف روز و ساعات نخستین شب برپادار، که یقینا نیکىها، بدىها را از میان مىبرند، این براى یادکنندگان تذکر و یادآورى است.
«أقم الصلوة لدلوک الشمس إلى غسق اللیل و قرآن الفجر إن قرآن الفجر کان مشهودا»(14).
نماز را از ابتداى تمایل خورشید به جانب مغرب [که شروع ظهر شرعى است] تا نهایت تاریکى شب برپادار، و [نیز] نماز صبح را [اقامه کن] که نماز صبح مورد مشاهده [فرشتگان شب و فرشتگان روز] است.
قرآن مجید به رسول اکرم صلى الله علیه و آله دستور مىدهد که اهل بیت خود را به نماز امر کن و بر این مسأله استقامت نما:
«و أمر أهلک بالصلوة و اصطبر علیها لا نسألک رزقا نحن نرزقک و العاقبة للتقوى»(15).
و خانوادهات را به نماز فرمان بده و خود نیز بر آن شکیبایى ورز؛ از تو رزقى نمىطلبیم، ما به تو روزى مىدهیم و عاقبت نیک براى پرهیزکارى است.
مسألهى نماز به اندازهاى مهم است که جداگانه به زنان پیامبر امر به نماز مىفرماید:
«و أقمن الصلوة و آتین الزکوة و أطعن الله و رسوله»(16).
**سیماى نماز، ص: 62@
و نماز را برپا دارید و زکات بدهید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید.
1) الکافى: 1 / 32، باب صفة العلم و فضله…، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 17 / 327، باب 105، حدیث 22682.
2) اسرار الصلوة: 24.
3) «إذا قام العبد المؤمن فى صلاته نظر الله إلیه أو قال أقبل الله علیه حتى ینصرف و أظلته الرحمة من فوق رأسه إلى أفق السماء و الملائکة تحفه من حوله إلى أفق السماء و وکل الله به ملکا قائما على رأسه یقول له ایها المصلى لو یعلم من ینظر إلیک و من تناجى ما التفت و لأزلت من موضعک أبدا» الکافى: 3 / 265، حدیث 5؛ اسرار الصلوة: 24.
4) جامع الاخبار: 85، فصل 41؛ مستدرک الوسائل: 3 / 92، باب 29، حدیث 3098.
5) عوالى اللآلى: 1 / 104، حدیث 36؛ ارشاد القلوب: 1 / 73.
6) اسرار الصلوة: 28 – 24.
7) الکامل ابن عدى: 1 / 409.
8) اسرار الصلوة: 28 – 24؛ کشف الأسرار 2 / 676.
9) مستدرک الوسائل: 3 / 100، باب 3، حدیث 1.
10) جامع الأخبار: 73، فصل 33.
11) بحارالأنوار: 68 / 215، باب 66، حدیث 17.
12) اسرار الصلوة: 27.
13) هود (11): 114.
14) اسراء (17): 78.
15) طه (20): 132.
16) احزاب (33): 33.
