فیزیک نجومى به ما مىآموزد که آسمان صاف و بىابر، مجموعهى پهناورى است مرکب از خورشیدهاى بىشمار که مانند مولکولهاى گازى که به جنبش آورند، در جهان بسیار متفاوت، به طور شتابان رفت و آمد دارند.
«نسر واقع» با سرعت 13 کیلومتر در ثانیه به ما نزدیک مىشود، «الدبران» 53 کیلومتر در ثانیه از ما دور مىشود، «سماک رامح» با سرعت 135 کیلومتر در ثانیه مسیر موربى را مىپیماید، دو ستارهى آخرین دب اکبر به یک سو مىروند، در عین این که ستارگان دیگر این صورت فلکى با سرعت غیر قابل تصورى به جهت مخالف روانند.
منظومهى شمسى ما نیز از این سرنوشت مستثنى نیست: خورشید با سرعت 19 کیلومتر در ثانیه واله و حیران به سوى کنارهى کهکشان ما روان است و در این راه بىپایان، زمین و سیارات دیگرى را که موکب او را تشکیل مىدهند با خود مىبرد، و در همین حین، یک دستگاه منظومهى شمسى همراه کهکشان که یکپارچه مانند چرخ فلک آتشبازى عظیمى به دور خود مىچرخد، قوس بزرگى به سرعت 240 کیلومتر در ثانیه را طى مىکند.
خورشیدى که هم اکنون مقابل دیدگان ماست در حالى است که نسبت به عمر کهکشان یا عالم هشت دقیقه پیش بوده، با توجه به این که زمین خیلى جوانتر از خورشید است و در حدود 4 میلیارد و پانصد میلیون سال از
**سیماى نماز، ص: 132@
عمرش گذشته.
شعراى یمانى نه سال جوانتر به نظر مىرسد. خوشهى پروینى که تماشا مىکنیم منظرهى پانصد سال پیش آن است.
در شب صاف بىماه، با چشم بىسلاح در صورت مرأة المسلسله قطعهى ابر مانندى به بزرگى قرص ماه مىتوان تشخیص داد که نور ضعیفى مىپراکند. این تودهى ابر مانند، ستارگان سحابى است. خارج از کهکشانها وضعى که اکنون از آن به نظر ما مىرسد آنچنان است که در دو میلیون سال پیش داشت. از آن زمان تا کنون بر ستارگان بىشمار آن چه گذشته در این باره هیچ چیز نمىتوان گفت.
کهکشان مرأة المسلسله آخرین مرز دید بشر است، اما با کمک تلسکوپ مىتوانیم میلیاردها سال نورى پیش برویم.
انوارى که اجرام این جهان دور مىپراکنند به «نور فسیل» موصوف شدهاند. البته این انوار بر بیشتر فسیلهایى که در زمین به دست آمدهاند مقدم مىباشند.
شگفت آن که نورى آنچنان ضعیف که ورقهى شفاف نازکى یا ذرهى غبارى مانع تابشش مىشود، با سرعت 300 هزار کیلومتر در ثانیه، صد میلیون کیلومتر راه پیموده است. ظهور همین انوار که از راهى بسیار دور به ما مىرسند خلأ نسبى فضا را ثابت مىکند و تصویرى از عظمت دستگاه آفرینش را (که دخالت عظیمى در کارگردانى حیات همهى موجودات دارد) آشکار مىسازد، و اینجاست که انسان را با تمام وجود وادار مىکند فریاد بزند: «ألحمد لله رب العالمین».
با تقسیم آسمان به چندین بخش، و عکسبردارى از هر بخش، ممکن خواهد بود که ستارگان گنبد نیلگون را شماره کرد. در رصدخانهها این کار
**سیماى نماز، ص: 133@
مىشود. مثلا در رصدخانهى دانشگاه هاروارد، کلیشهاى که 35 در 45 سانتىمتر مساحت دارد بیش از دو هزار کهکشان را نمایان مىسازد، اما شمار کهکشانهایى که جهان را تشکیل مىدهند در حدود پانصد میلیون است.
در هر کهکشان چند ستاره وجود دارد؟ قطاعهاى چندى از کهکشان منظومهى شمسى را شمردهاند. یک منجم جوان، بیش از دو میلیون ستارهى جدا از یکدیگر شمرده است. به موجب این رصدها و آزمایشهاى دقیق ستارههاى یک کهکشان ما فقط بالغ بر صد میلیارد است!
توجه به این حقایق از طرف انسان منصف و خردمند است که او را به تعظیم در برابر جلال و جبروت رب عالمین وا مىدارد و از او مىخواهد که با تمام هستى ظاهر و باطنش بگوید: «الحمد لله رب العالمین».
در فهرست کتاب علم و زندگى عناوین شگفت آورى را دربارهى اوضاع هستى و مسائلى که در اطراف ما مىگذرد و آنچه در حیات ما مؤثر است و چیزى جز جلوهى ربوبیت حضرت رب العالمین نیست، بدین صورت مىخوانیم:
آب به چه شکلهایى یافت مىشود؟ آب از چه چیز ترکیب شده؟ چگونه آب براى ما کار انجام مىدهد؟ چگونه آب در هوا وارد مىشود و چگونه از آن خارج مىگردد؟ موجبات وزش باد چیست؟ چگونه رطوبت هوا در وضع جوى تأثیر مىکند؟ موجب اختلاف آب و هوا در نقاط مختلف چیست؟
عمر زمین چقدر است؟ چه نیروهایى باعث تخریب زمین مىگردد؟ چه نیروهایى سبب پیدایش کوهها مىگردد؟ خاک چگونه تشکیل مىگردد؟
چه فلزات سودمندى از زمین به دست مىآیند؟ چه سوختهایى از زمین مىگیریم؟ کدام مصالح ساختمانى را از زمین به دست مىآوریم؟
**سیماى نماز، ص: 134@
حرارت چطور به وجود مىآید و چگونه اندازه گرفته مىشود؟ چگونه حرارت از جایى به جاى دیگر منتقل مىشود؟ حرارت چگونه اداره مىشود؟
نور چیست؟ اشیاء را چگونه مىبینیم؟ چرا اشیاء رنگ دارند؟ الکتریسیتهى ساکن از کجا مىآید؟ چگونه از مغناطیس استفاده مىکنیم؟ جریان برق چگونه تولید مىشود؟ چگونه جریان برق به ما مىرسد؟
چگونه صوت به وجود مىآید؟ صداها با هم چه تفاوتهایى دارند؟ چگونه مىتوانیم بشنویم؟
چگونه در خشکى مسافرت مىکنیم؟ چگونه روى آب سفر مىکنیم؟
موجب پیدایش فصول چیست؟ گیاهان و جانوران از چه ساخته شدهاند؟
بدن گیاهان و جانوران چگونه ساخته شده است؟ جانوران و گیاهان چه کارهایى مىتوانند انجام دهند؟ گیاهان چگونه براى انسان مفیدند؟ جانوران چگونه براى انسان مفیدند؟ گیاهان چگونه تکثیر مىشوند؟ جانوران چگونه تولید مثل مىکنند؟
چرا ما به غذا احتیاج داریم؟ به چه نوع غذاهایى نیازمندیم؟ چگونه گیاهان سبز غذاى ما را مىسازند؟ غذاى ما چگونه هضم مىشود؟ غذاى هضم شده چگونه به تمام اعضاى بدن مىرسد؟ انرژى چگونه در بدن تولید مىشود؟
جواب هر یک از این سؤالات کتاب مفصلى لازم دارد؟ و به قول فخر رازى عالم بزرگ قرن پنجم براى برشمردن نعمتهاى الهى، یک میلیون کتاب هم کفایت نمىکند(1) به راستى در برابر این مالک و مربى، با کمال معرفت باید گفت: «الحمد لله رب العالمین».
**سیماى نماز، ص: 135@
1) تفسیر الکبیر: 1 / 229.
