دعا و نیایش
همه موجودات، فقیرِ رحمت و الطاف و عنایات و حول و قوه خداوند هستند و بدون قدرت او، و حول و قوه اش نمى توانند حرکتى داشته باشند.
یکى از این حرکاتِ در جهت حق، دعا است.
دعا در لغت به معناى صدا زدن، به یارى طلبیدن و خواندن است.
دعا در اصطلاح شرع، گفت وگو کردن و مناجات با حق تعالى به روش طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه او و یا به نحو نیایش و یاد کردن صفات جلال و جمال حضرت قدسى او است.
دعا صرف نظر از آثار نیکى که دارد، نوعى عبادت و برقرارى ارتباط، میان بنده و خدا است. وقتى که انسان خواسته اى داشته باشد، یا مشکلى برایش پیش بیاید و یا محتاج به چیزى باشد، رو به خدا مى آورد و خواسته هایش را با او در میان مى گذارد.
یکى از وظایف اساسى بندگان، دعا کردن و هر چیزى را از خدا خواستن است؛ چه آن که خود او، دستور به دعا داده و فرموده است:
«ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ، إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِین؛ (1)
مرا [با خلوص دل] بخوانید، تا دعاى شما را مستجاب کنم و آنانى که از [دعا و] عبادت من، اعراض و سرکشى کنند، زود باشد که با ذلت و خوارى، داخل جهنم شوند.»
دعا، حالت انس و الفت روح و دل، با ذات بارى تعالى و حصول آرامش و سکون براى نفس است؛ همانند مشتاقى که دوست خود را یافته و از دیدارش خوشحال است و از سخنانش لذت مى برد؛ مشکلاتش را با کمال اطمینان با او در میان مى گذارد و پرده از رازهاى دل برمى دارد. آرزوهایش را مطرح مى سازد و براى انجامش از وى یارى مى طلبد. از دیدارش خوشوقت شده و از گفت وگویش خرسند مى گردد. غبار غفلت از چهره ى جسم و جان زدوده و حجاب ما و من را کنار مى زند. دیده ى دل را به محبوب دوخته و در انتظار مهر و انعامش مى نشیند.
هر گاه بنده اى چنین کند، کمال عبودیت را به جاى آورده و آن وقت است که خداوند، به اندازه و به مقتضاى حکمت و مصلحت حال بنده، به او تفضل خواهد فرمود؛ زیرا جود و کرم الهى، از حکمتش تجاوز نمى کند و خداوند، چیزى را به جهت بخل، از بنده اش منع نمى نماید. پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله فرموده است:
«مَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَة؛(2)
هر کس نماز واجبش را بخواند، نزد خدا دعاى مستجابى خواهد داشت.»
پرواز عاشقانه ى پاکان چه باصفاست؟
آدینه ى وصال عزیزان چه باصفاست
دل خستگان! دلتان را جلا دهید
نور و ضیاى حضرت رحمان چه باصفاست؟
مهر و محبت ایزد شود عیان
در باغ دین، شکوه بهاران چه باصفاست؟
(رحیم کارگر)
دیلمى در ارشادالقلوب مى گوید:
هر که بسیار دعا کند و ذکر الهى را بگوید و شکر نعمت هاى او را به جاى آرد و به حمد و ثناى او مشغول باشد، پروردگار بهترین عطایى که براى سائلان مقرر داشته، به او عنایت خواهد فرمود؛ زیرا خود فرموده است:
«هر گاه بنده من به ذکر من مشغول شد، هر آینه بدون آن که سؤال کند، عطا خواهم کرد به او، بهترین چیزى که به سائلان عطا مى کنم.»(3)
آرى این دعا است که به فرموده ى حضرت رسول صلی الله علیه و اله سلاح مومنان است.(4)
دعا، مصباح روضه ى مناجات و مفتاح کومه ى حاجات است.
دعا، طریقت عاشقان مشتاق و شریعت پیامبران برگزیده است.
دعا، درمان دردها و چاره ى رنج هاى روحى و مادى است.
دعا، شالوده ى قصر سعادت و بنیان شهر محبت است.
دعا، دنیایى از عرفان و جهانى از اسرار است.
دعا، گنج بى پایان عشق و گوهر بى همتاى مهر است.
دعا، شاه راه کاروان نیازمندان و بارگاه دل هاى پریشان است.
دعا، اقیانوسى از چشم هاى گریان و کهکشانى از اشک هاى سوزان است.
دعا، آخرین پناهگاه درماندگان و اولین راه نجات حق باوران است.
دعا، ناب ترین هدیه ى آسمانى و خوش ترین زمزمه ى جاودانى است.
دعا، تکمیل کننده ى نماز و بیان کننده ى نیاز است.
دعا، آبادانى دل خاشعان و سرسبزى درون خاضعان است.
دعا، ملکوت مناجات عاشقانه و بهشت دیدار جاودانه است.
دعا، شعار شیرین بندگى و سروش راستین رستگارى است.(5)
نیایش، مغز عبادت و بهترین نوع آن است و محبوبترین کارها در پیش خدا محسوب مى شود.
دعا براى مومن سپرى از عذاب و سلاحى در برابر عوامل مخالف (از جاندار و بى جان) مى باشد.
نیایش، ستون دین و روشنى بخش جهان (در نظر نیایشگر) و کلید رحمت و موفقیت است.
دعا، مایه شفاى دردها و نفوذش بیش از نفوذ نیزه آهنى است (مقصود مجسم ساختن اثر دعاست).
نیایش برترین محصول قلب پاک و سینه بى آلایش است.
آرى راز و نیاز عامل نجات، و اخلاص، سبب خلاصى از بدبختى است. (6)
خداوندا شبى دمساز خود کن
مرا پروانه ى جانباز خود کن
چشان شهد وصالت را به جانم
اسیر درگه پُرراز خود کن
(رحیم کارگر)
دعایى که خود مظهر عجز و فقر و نیاز در برابر پروردگار است تا توجهى از مبدأ هستى به او نشود و تا إذنى از محضر او به بنده نرسد و تا کششى از جانب معشوق نباشد، عاشق و داعى بیچاره نمى تواند او را بخواند و لحظه اى در مقام مناجات با او بنشیند. و این مفهومِ همان کلام دلنشینى است که در آیه شریفه فرمود: أُدْعُونى أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛(7)
یعنى در ابتدا او به ما توجه مى کند و ما را صدا مى زند که اى بنده! خداى خویش را بخوان و صدا بزن و الّا انسان عاجزتر از آن است که خود به تنهایى بتواند خداى سبحان را بخواند و با او اُنس بگیرد. و چه زیبا سروده اند: «اى دعا از تو اجابت هم ز تو.»
از جناب حضرت صادق آل محمّد صلوات اللَّه علیهم منقول است:
«هیچ بنده اى دست به درگاه خداى عزیز جبّار نگشاید، جز اینکه خدای عزّوجلّ شرم کند آن را تهى بازگرداند تا اینکه از فضل و رحمت خود در آن بنهد، پس هرگاه یکى از شماها دعا کرد دستش را برنگرداند تا آن را به سر و روى خود بکشد.»(8)
یعنى طبق فرمایش امام، پروردگار، عزیز است؛ یعنى اثرپذیر نیست و نفوذناپذیر است و گریه و اشک و دعا و… در او اثرى نمى گذارد و اگر صداى بنده را مى شنود و عنایتى مى نماید از فضل دریاى رحمت اوست و هرچه به بنده اش عطا مى کند استحقاق و شایستگى مخلوق نیست، بلکه کرم و جود و عطا و رحمت حق است. و اگر مخلوقى خواست از این شاهراه دعا و اظهار نیاز، خارج شود و ترک سنت دعا نماید، نزد پروردگار هیچ جایگاهى ندارد.(9)
امام رضا علیه السلام به یاران خود مى فرمودند:
عَلَیْکُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِیَاءِ؛ بچسبید به اسلحه ى پیغمبران؛ عرض کردند: سلاح پیامبران چیست؟ فرمود: الدُّعَاءُ.(10)
دکتر فرانک لاباخ، دانشمند شهیر اروپایى مى گوید:
«اى خداوند! یک ساعت کوتاهى که در حضور تو صرف مى شود، چه تغییر عظیمى به وجود مى آید! چه بارهاى سنگین بر اثر آن از سینه ها برداشته مى شود و چه زمین هاى خشکى در اثر رگبارهاى دعا، شاداب مى گردد! وقتى ما زانو مى زنیم، همه چیز ما را تهدید مى کند؛ ولى وقتى بلند مى شویم، دور و نزدیک، با زمینه ى روشن و واضح در برابر ما نمودار مى شود.
هنگام زانو زدن و دعا کردن چقدر ضعیفیم و هنگام برخاستن، چقدر پر از نیرو! پس چرا ما چنین سستى به خود یا دیگران، روا مى داریم که پیوسته نیرومند نباشیم؟ چرا گاه گاهى دچار غم شده و ناتوان، ترسو، مضطرب و رنجدیده مى شویم؟!
در صورتى که دعا و نیایش با ما است و شادى و نیرو و شهامت نزد خدا است… هیچ کس جز خدا نمى داند که چه بسیار دعاها، که سیر تاریخ را تغییر داده است… اثر دعا هم، مثل اثر نبوغ، تازه، عجیب و محیرالعقول است؛ ولى در عین حال سالم و بدون خطر مى باشد». (11)
یکى دیگر از دانشمندان روان شناس مى نویسد:
«ممکن است ما رحمت خدا را به یک دستگاه مولد برق تشبیه کنیم که در ما این وجود دارد. با این دستگاه، به وسیله ى دعا ارتباط پیدا کرده و از آن کسب قدرت مى کنیم و یا این که مى توانیم این طور بگوییم: این دستگاه پرنیرو و پرقدرت، اثرى در زندگى ما ندارد؛ مگر از راه دعا و نیایش و روى آوردن بدان درگاه… امروزه دلایل فضیلت «دعا» آن اندازه است که راه انکار بر آن را بسته است. این امرى تعجب آور نیست که آدمى به هنگام سختى و مصیبت، به سوى نیرویى غیر از نیروى خود روى آورده است؛ بلکه عجیب و شگفتى آور این است که، این امر را شگفتى آور بدانیم.»(12)
اثر دعا در تغییر سرنوشت
از سوى خداوند به یکى از پیامبران به نام حِزقیل (13)
الهام شد که به فلان حاکم بگو: پس از مدت اندکى، مى میرى.
حزقیل پیام خداوند را به او ابلاغ کرد. حاکم سخت وحشت زده شد. روى تختش به دعا و راز و نیاز پرداخت و به قدرى در دعا متوجه خداوند بود که ضعف بر او عارض شد و از روى تخت به زمین افتاد، و در دعایش مى گفت: «یا رَبِّ أَجِّلْنِی حَتَّى یَشِبَّ طِفْلِی وَ أَقْضِیَ أَمْرِی؛ پروردگارا! به من آن قدر مهلت بده که کودکم بزرگ شود و زندگى خود را سامان دهم.»
خداوند دعاى او را به استجابت رساند، و به حزقیل وحى کرد: برو به حاکم بگو مرگ تو را تا پانزده سال تأخیر انداختم.
حزقیل عرض کرد: «اى خداى من! مى دانى که من هرگز دروغ نگفته ام.»
به او وحى شد: «تو بنده ى مأمور هستى، برو و این پیام مرا به او ابلاغ کن.»(14)
جدیت در دعا
رسول خدا صلى الله علیه و آله از خدا خواست تا بارانش را فروفرستد، باران بسیار آمد، به طورى که مردم از غرق شدن ترسیدند و گفتند: این بارندگى شدید و بسیار موجب غرق شدن خواهد شد.
پیامبر صلى الله علیه و آله با دست اشاره کرد و گفت: «خدایا! بارانت را به اطراف مدینه بفرست، بر ما نفرست.»
ابرها به اطراف پراکنده شدند.
جمعى از اصحاب از رسول خدا صلى الله علیه و آله پرسیدند: یک بار از درگاه خدا طلب باران کردى، ولى باران نیامد؛ سپس طلب باران کردى، باران آمد؛ چرا بار اول نیامد و بار دوم آمد؟!
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «من (بار اول) دعا کردم، ولى تصمیم جدى براى دعا و درخواست نداشتم؛ ولى بار دوم، در دعا تصمیم جدى داشتم.» (15)
یک دعاى سازنده
فضل بن یونس مى گوید: امام کاظم علیه السلام به من فرمود: این دعا را بسیار بخوان:
«اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْمُعَارِینَ وَ لَا تُخْرِجْنِی مِنَ التَّقْصِیرِ؛ خدایا! مرا از کسانى که ایمان عاریه اى دارند قرار مده، و مرا از تقصیر بیرون مبر.»
عرض کردم: معنى ایمان عاریه (ناپایدار) را دانستم، ولى معناى «مرا از تقصیر بیرون مبر» چیست؟
فرمود: «هر کارى که براى خدا انجام مى دهى، خود را در آن مقصر بدانى؛ زیرا همه ى انسان ها در مورد اعمالشان، بین خود و خدا، مقصرند.» (16)
چرا دعا مستجاب نمى شود؟
روزى ابراهیم ادهم از بازارهاى بصره عبور مى کرد. مردم اطرافش را گرفته گفتند: ابراهیم! خداوند در قرآن مجید فرموده: «اُدعونى اَستَجِب لَکُم؛ مرا بخوانید جواب مى دهم شما را.» ما او را مى خوانیم، ولى دعاى ما مستجاب نمى شود.
ابراهیم گفت: علتش آن است که دل هاى شما به واسطه ى ده چیز مرده است (دعایتان صفایى ندارد و دل ها پاک و بى آلایش نیست.
پرسیدند: آن ده امر چیست؟
ابراهیم گفت:
1- خدا را شناختید، ولى حقش را ادا ننمودید.
2- قرآن را تلاوت کردید، ولى عمل به آن نکردید.
3- ادعاى محبت با پیغمبر صلى الله علیه و آله نمودید، ولى با اولادش دشمنى کردید.
4- ادعا کردید با شیطان عداوت داریم، اما در عمل با او موافقت نمودید.
5- مى گویید به بهشت علاقه مندیم، لیکن براى وارد شدن در بهشت کارى انجام نمى دهید.
6- گفتید از آتش جهنم مى ترسیم، ولى بدن هاى خود را در آن افکندید.
7- به عیب گویى مردم مشغول شدید و از عیوب خود غافل ماندید.
8- گفتید دنیا را دوست نداریم و ادعاى بغض آن را نمودید، اما با حرص جمعش مى کنید.
9- اقرار به مرگ دارید، ولى خویشتن را مهیا براى آن نمى کنید.
10- مردگان را دفن نمودید، اما از آنها عبرت و پند نگرفتید. (17)
در کیفیت مناجات با رب الارباب
سزاوار است انسان در صفا و نیکویى خود مراقبت و سعى کند، و به هر نحوى که مى تواند از گریه و زارى، و ناله و آه و تضرع و ابتهال و تملق و گریه و دعا و خواندن پروردگار به اسماى جمالیه او و سکوت، و نگاه به آسمان، و سر به زیر افکندن، و نفس را به مجلس توبه کشاندن، کوتاهى نکند و این معنا را در خود تحقق بخشد و با پروردگار به مناجات بپردازد مکرر و بگوید:
«بار الها اى آقاى من نمى دانم که بین ساکنان این کره خاکى نظرت نسبت به من چگونه است، و در آن سراى وحشت با من چگونه رفتار خواهى کرد. و اى کاش مى دانستم در پاسخ دعاى من چه مى گویى.»
این جملات را تکرار کند و خود را در محضر خداوند متعال ببیند به طورى که گویا در محضر اوست، و بعد خطاب به مولایش بگوید:
«آیا باز هم مى گویى نه»، و گفتن لفظ نه برایش از کوه ها سنگین تر باشد، و در ادامه گوید:
«اگر بگویى نه، پس واى بر من واى از این بیچارگى»، بعد در خوارى و ذلتى که از این رانده شدن از محضر خداوند گریبان گیرش مى شود، و آثار آن در عقل و روح و قلب و بدن خود، به تفکر بپردازد، و به نوحه کردن هر یک از این ها مشغول شود، و بگوید:
واى بر این عقل اگر که پروردگارم او را از خود براند، و از مقام نور و شرف حضور و مرتبه تمکین و مقامى که در آن فرمانروا و امین است، دور گردد و بنده هوى و هوس و مطیعِ خوکِ شهوت و خادمِ سگِ غضب گردد، و از مجاورت با پاکیزگان محجوب، و از نزدیکى به پروردگار محروم شود. در این صورت از حقیقت و هویت خود مسخ شده، و شیطانى فتنه انگیز و ابلیس حیله باز خواهد شد. آنگاه به روح خود بپردازد که اگر از بارگاه ربوبى رانده شد چه بر سرش خواهد آمد، و بگوید: واى بر من که اگر از جوار خداوند متعال منع و از تعلق به عز قدسش محروم، و از حضور انس با آن مطرود، و از ورود به مرتبه علیین محجوب گشته، و در درکات سجین جاى گزین، و با شیاطین قرین گردد.
سپس متوجه قلب و روح خود شده و بر آن نوحه کند و بگوید:
اى واى بر قلبى مثل قلب من که از یاد خدا منع و از محبت خداوند مهربان محروم گشته، رو به سوى شیطان آورده و به این دنیاى پست عشق ورزیده، و شیداى او گشته و در دام او بیفتد و به دنیا دل بندد، مثلش مثل سگ است که اگر او را صدا بزنى بر تو پارس خواهد کرد.
در نتیجه از ظلمت معاصى سیاه گشته و یاد خدا را از یاد خواهد برد و به جاى کسب علم و دانش گرفتار وسواس خواهد گشت، و مهر بر قلب او زده خواهد شد، و راه خلاصى براى او باقى نخواهد ماند. و سپس براى اجزاى بدن خود نوحه بخواند و سرش را مورد خطاب قرار داده، و بگوید:
اى سر چگونه خواهى بود هنگامى که غضب خداوند رحمان تو را بگیرد، و بخواهد تو را در این دنیا عذاب دهد، و به سر خوک یا میمونى تو را مسخ گرداند، یا این که چهره ات را سیاه و بین همه جهانیان تو را رسوا سازد، و یا این که بینایى یا شنوایى و یا زبان تو را از تو بگیرد و یا چهره ات را زشت گرداند، آیا ندیدى و نشنیدى که بسیارى از گناهکاران بودند که خداوند بر آن ها غضب کرد و آنان را در همین دنیا عذاب نمود، یا آتش فرستاد و آنها را در همین دنیا سوزانید؛ بعد به آتش دوزخ آن ها را روانه نمود و حالت چگونه است اگر پس از مرگ به عذاب الهى گرفتار شوى، که آن عذاب به مراتب دردناکتر خواهد بود.
اى صاحب عقل و تدبیر احوال قبر و پوسیدگى بدن را در گور در نظر نمى آورى که آن گاه که بهره ات را از این دنیا گرفتى زود است که خاک گوشت تو را بخورد و کرم ها در بینى ات داخل شوند و گودى چشم بر گونه هایت جارى گردد و این چهره زیبا و لطیف به جیفه و مردار گندیده اى مبدل گردد، و گوشت صورت تو بر خاک ریزد، و چرک و خون با هم درآمیزد، پس در آینه عقلت خود را بنگر و آن حالات را در نظر آور و پند بگیر، و تفکر کن در عذاب آخرت که چگونه وقتى که «آب جوش بر سر آن ها ریزند آنچه در شکم هاى آن هاست به جوش آید؛ و به پتک هاى آهنین فکر کن»(18)
و بدان گناهکاران در آتش افکنده مى شوند که حرارتش شدید، و گودى آن بسیار، و زیورآلات آن زنجیرهاى آهنین، و شرابش آب جوش و چرک و خون است. خلاصه این که بر تک تک اجزایش نوحه و گریه کند، و به یاد آورد اگر اهل عذاب باشد چه بر سرش خواهد آمد، اگر خواست هر شب بر یکى از اعضاى بدن خود بگرید.
و بخواند آنچه را که زهرى از امام سجاد علیه السلام از نوحه و گریه بر خود به نثر و شعر روایت نموده، پس ابتدا نعمت هاى خداوند را نسبت به خود در نظر آورد و در حلم و بردبارى او در مقابل این همه نافرمانى خود، و لطف او را در دعوت بنده اش به خلوت و مجلس انس خود تفکر کند، و رفتار و کردار خود را نسبت به پروردگار به خاطر آورد و در آنچه لازم بود در قبال این همه کرامت و بخشش ها انجام مى داد تفکر کند. سپس بر این همه لطف و عنایت و بزرگوارى از طرف پروردگار و این همه بى حیایى و ناسپاسى از طرف خودش، به نوحه و گریه بپردازد و بگوید:
واى از این بى حیایى، واى از این فضاحت! این خدا و پادشاه پادشاهان و غلبه کننده بر جباران و بزرگوارترین بزرگواران مرا به یاد خود دعوت مى کند، و به مجالست و انس با خود فرامى خواند، در حالى که او ملک الملوک و بى نیازترین بى نیازان است و خداوند زمین و آسمان است، و من از قبول این کرامت بزرگ سرباز مى زنم، در حالى که من ذلیل ترین ذلیلان، و از هر جهت فقیر و بى چیز، بلکه فقر محض و مرهون نعمت هاى او، و موجود به عنایت او، و زنده به حیات او، روزى داده شده به نعمت هاى او، و مقصر و جانى در خدمت او هستم.
اگر حلم حق تعالى نبود چه بر سر من مى آمد حال که او مرا مهلت داده و عیوب مرا پوشیده داشته، و به معرفت خود مرا اکرام نموده و به راه هاى طاعت خود مرا هدایت نموده، و راه دست یابى به کرامت خود را برایم هموار ساخته، و با نعمت هاى پى در پى که بر من اعطا نموده، در پى دل جویى من برآمده، و براى مجلس کرامت او و انس با مناجات او گرامى ترین خلق و محبوب ترین بندگانش را مأمور دعوت من نموده، و در این راه به نعمتى غیر نعمت دیگر و کرامتى فوق کرامات دیگر قناعت ننموده بلکه تا آن جا پیش رفته که هر شب فرشته اى را براى دعوت من فرستاده، اما من در قبال این همه بزرگوارى بى ادبى نمودم، و به بدرفتارى پرداختم، و موجبات غضب او را فراهم نمودم، و با این که روزى او را مى خوردم و بر سر سفره نعمت او نشسته بودم، به معصیت او پرداختم، و با همه این ها باز هم خود را از طلبکاران او دانسته ام و انجام مهماتم را از او طلب مى کنم، به گونه اى که گویا از عذاب و قصاص او در امان هستم.
انا لله و انا الیه راجعون از این مصیبت که گناه و وبالش سنگین و عقابش سخت و بزرگ است.
این چه بى حیایى و چه فضاحت و چه رسوایى است. واى از این بى شرمى و بى وفایى که هرگاه مرتکب گناهى شدم از کوچک ترین افراد آن را پنهان داشتم، در حالى که ملاحظه حضور آن حق تعالى ننمودم، و حال این که مى دانستم او با من است. او به لطف و بزرگوارى خود گناهان مرا پوشیده و مرا رسوا نساخت، ولى من مراعات این پوشش داشتن را ننمودم. اى واى از این بى شرمى چگونه او را ملاقات کنم با چه زبانى به مناجات و گفت وگوى او بنشینم، و حال این که بسیار عهدها و پیمان ها و قسم ها شکستم، و در حالى که در گرداب گناه دست و پا مى زدم، او را خواندم و او جوابم داد. و مرا خواند، در حالى که بى نیاز بود ولى من اجابت نکردم و روى گرداندم. واى از این بى حیایى این چه جسارتى بود که نمودم و این چه سرزنشى بود که براى خود فراهم نمودم پس باید از این رسوایى و فضاحت به خدا پناه برد.
به عزت و جلالت سوگند اى سرور من، اگر مرا تحمل بر عذاب تو بود هرگز عفو و بخششت را خواستار نمى شدم، بلکه عذاب و عقاب خود را مى طلبیدم که چگونه پس از این همه کرامات که بر او نمودى باز معصیت تو نمود، و با این که تو راه را به سویش باز نمودى او اعراض نمود، و پس از این همه لطف از تو روى برگردانید. منزه است این خداوند مهربان از این همه صبر و حلم و این همه لطف که براى من و امثال من؛ از گناهکاران فرومایه و طاغیان پست باب توبه را باز نموده، و ما را از بازگشت به جوار خود منع ننموده، و براى توبه کنندگان وعده قبول و عفو گناهان و تبدیل آن به چندین برابر آن از حسنات داده است. خلاصه در اظهار جنایات و گناهان خود و کرامات پروردگار نسبت به او بیندیشد و بر زبان آورد تا حسرت و گریه اش افزون شود، و در نزول رحمت پروردگار و شمول کرامت او مؤثر واقع شود، و این که در آخر شب به نگهبانان آن شب و پاسداران امت از معصومین علیهم السلام متوسل شود، و بر آن ها سلام دهد و از آنان بخواهد که نزد پروردگار شفیع او گردند، تا خدا او را قبول کند و گناهانش را به حسنه مبدل نماید، و در ردیف شیعیان و دعوت کنندگان آن ها قرار دهد، و از پروردگار بخواهد که از او راضى شده و او را به آن ها ملحق سازد و از شیعیان مقرب و اولیاى سابقین آن ها قرار دهد. (19)
آداب دعا
همان طور که تلاوت قرآن، سخن گفتن خدا با بندگان است، دعا کردن نیز، سخن گفتن بندگان با معبود یکتا است و این همان چیزى است که به دعا ارزش مى دهد و حال دعا را از تمام حالات دیگر برتر مى کند؛ مخصوصا اگر دعاهایى باشد که از لب هاى گهربار معصومین علیهم السلام صادر شده باشد.
معلوم است که چنین حالتى، داراى آدابى است.
مهم ترین مسأله در آداب دعا، توجه قلب است به «مبدأ اعلى»؛ چه اگر روى قلب به سوى خدا نباشد، دعا سزاوار استجابت نیست؛ بلکه جا دارد که توجهى به انسان نشود؛ همان طور که در زندگى دنیایى، اگر کسى به سوى او رو نکند، سزاوار نیست که شخص متوجه او باشد؛ مثلا چون با کسى مواجه شود که از صحبت کردن با انسان غافل است و از ماندن در کنار او، روى برمى گرداند، سزد که از صحبت کردن با او روى برگردانده شود و به او جواب داده نشود.
امام علیه السلام فرموده است: » احْفَظْ أَدَبَ الدُّعَاءِ وَ انْظُرْ مَنْ تَدْعُو کَیْفَ تَدْعُو وَ لِمَا ذَا تَدْعُو؛ (20)
ادب دعا را حفظ کن، خوب بیندیش که چه کسى را مى خوانى؟ چگونه مى خوانى؟ براى چه مى خوانى؟»
شهید ثانى قدس سره مى فرماید:
«بر نمازگزار است که به دنبال نماز، مشغول تعقیبات نماز شده و با ذکر و دعا و تلاش در اخلاص و انقطاع از خلق و توجه به حق بکوشد تا رحمت پروردگار را به سوى خود جلب کند و گناهانش آمرزیده شود و عباداتش پذیرفته گردد؛ که فضل و رحمت خدا، بسیار وسیع و بى پایان است و لطف و کرمش دائمى است و زمان، زمان استجابت دعا مى باشد.» (21)
در صحبت عارفانه با یار بگوى
از درد و فراق و هجر دلدار بگوى
آتش به نیستان دل خود انداز
آن گاه به اشک و آه بسیار بگوى:
کین بنده ى روسیاه و شرمنده منم
از شدت آتش گناه، سوزنده منم
از فیض نماز بى ریایم اکنون
دریاب مرا وگرنه بازنده منم
(رحیم کارگر)
دعا، این است که تمام وجود انسان، اجابت پروردگار باشد و دل وى در راه دیدن او، آب شود و اختیار از کف دهد و به طور کلى ظاهر و باطن را به خدا تسلیم کند.
پس اى عزیز! عظمت و کبریایى خداى – تبارک و تعالى – را در برابر دیدگانت، مجسم کن و به یاد آر که او از اعماق دلت، آگاه است و هر چه از حق و باطل، در دلت مخفى کنى، از او پوشیده نیست. راه نجات و هلاکت را خوب بیاموز تا چیزى را از خدا نخواهى که موجب هلاکت تو باشد و تو خیال کنى که نجات تو در آن است؛ چنان که قرآن کریم مى فرماید: «انسان شر را از خدا مى خواهد؛ آن چنان که خیر را مى خواهد که انسان، بسیار شتاب کننده است.»(22)
«پس اى انسان مکرم! بیندیش که از خدا چه مى خواهى و چرا مى خواهى و چگونه مى خواهى؟ آن گاه از خدا بخواه که همه ى دعاهایت را مستجاب فرماید و بدان که حقیقت دعا، اطاعت همه ى اعضاى بدن تو از پروردگار است؛ که باید تمام زوایاى قلبت براى معرفت خدا و ملاقات پروردگار در تلاش و تکاپو باشد و در برابر او، از خود اختیار نداشته باشى و در تمام امور، تسلیم فرمان خدا باشى و در ظاهر و باطن، مطیع و منقاد اوامر او گردى.»(23)
اى گشته به هر دعوت شیرین ز تو مشرب ها
اى بوده به هر ملت، راجع به تو مذهب ها
تسبیح تو مى گویند، تهلیل تو مى خوانند
ارواح به قالب ها، اطفال به مکتب ها
در کعبه و بتخانه، هر جا که شدم دیدم
سوداى تو در سرها، اوصاف تو بر لب ها(24)
برخی نکات برای رعایت آداب دعا:
1- بهتر است انسان قبل از شروع به دعا، بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و آل او صلوات و درود بفرستد.
مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السلام مى فرمایند: هر دعایى که خدا با آن خوانده شود، پوشیده است، بالا نمى رود و به هدف اجابت نمى رسد مگر اینکه صلوات بر محمد و آل محمد علیهماالسلام همراه با آن باشد.(25)
2- نمازگزار باید توجه داشته باشد که دعایش با حضور قلبى توأم گردد زیرا که خداوند دعایى را که به غفلت خوانده شود، نمى پذیرد.
پیامبر بزرگوار صلى الله علیه و آله و سلم خطاب به مولاى بزرگوار، امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرمایند:
یا على، خداى عزوجل دعاى کسى را که توجه قلبى نداشته باشد نمى پذیرد.(26)
بنابراین لازم است که دعا همراه با حضور قلب و با توجه، به درگاه خداى تعالى باشد. چنین دعایى مورد قبول درگاه حضرت بارى تعالى خواهد بود.
سلیمان بن عمر گوید: شنیدم که مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السلام مى فرمودند:
به راستى که خداى عزوجل دعایى را که به غفلت خوانده شود اجابت نمى کند. پس هر گاه دعا کردى به دعا توجه قلبى داشته باش و دعا کن و یقین داشته باش که به اجابت مى رسد. (27)
اگر دعا با توجه به مفهوم آن و با توجه قلبى همراه باشد در قلب انسان اثرى پدید مى آورد که آثارش در جسم انسان نیز ظاهر مى شود. بر اثر دعایى که از قلب برمى آید گاهى قطره ى اشکى در چشم و لرزشى در بدن آشکار مى شود که علامت قبولى دعا مى باشد.
مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السلام مى فرمایند:
آنگاه که اندامت مرتعش شد و دیدگانت اشک آلود گردید و خوفى در دلت پدید آمد هر چه زودتر حاجت خود را درخواست کن که اجابت در راه است. (28)
زمانى که نمازگزار دست به درگاه حضرت بارى تعالى بلند نموده و با توجه قلبى و با توجه به مفاهیم آن دعا کرد، اطمینان قلبى داشته باشد که دعایش مورد قبول حضرت حق تعالى قرار گرفته است.
به پاس موفق شدن در حضور حضرت بارى تعالى و عرض ارادت و بندگى به پیشگاه او و اداى فریضه نماز، لازم است نمازگزار نمازش را با سجده شکر به درگاه حضرتش به پایان رساند.(29)
شرایط استجابت دعا
این جهان، جهان اسباب و مسببات و عالم، عالم وسائل است.
براى زندگى در این جهان و در این عالم، قوانین و سنتهایى است که براى نیل به هدفها و احتیاجات زندگى، حتما باید مطابق با آن قوانین و سنتها مشى کرد، که انحراف از آن موجب محرومیت است.
کسى که نان مى خواهد، غذا مى خواهد، باید بر طبق مقررات زندگى و قوانین خلقت و موافق با سنت هاى الهى در آفرینش، اسباب آن را فراهم آورد، به دنبال مقدمات کار برود، کوشش کند، تا به وسیله اسباب و مقدمات مربوط، با کوشش و پشتکار، به نان و غذا دست بیابد، چنانچه براى سد جوعش باید نان و غذا را طبق قوانینى بخورد.
اگر از کار و کوشش باز نشیند، و به دنبال اسباب و مقدمات کار نرود، تنبلى کند، و براى رسیدن به نان و غذا به نماز و دعا مشغول شود، و بخواهد به وسیله نماز و دعا شکمش را سیر کند، این کار پیدا است که غلط و انحراف از قانون آفرینش و سنت خلقت است.
و چنین آدمى به نان و غذا نخواهد رسید، گرسنه خواهد ماند و بالاخره از گرسنگى خواهد مرد.
و خداوند که روزى دهنده و رزاق است، نه به این معناى غلط است و نه با انحراف از قانون و سنتى که خود او براى رسیدن به روزى قرار داده است.
اگر مى خواست انسان را بدون کار و فعالیت و بدون کوشش و زحمت و از این سو به آن سو رفتن، نان بدهد، غذا بدهد، روزى بدهد، او را در یک جا، ثابت و برقرار و پاى برجا، چون درخت مى آفرید.
و این همه اعضاء و جوارح و اسباب و وسائل کار براى او خلق نمى کرد و به او نمى داد پاى او را در گل و همین زبان دعا و نیایش به او عطا مى کرد و بس، که هر چه مى خواهد و هر چه آرزو مى کند، بوسیله دعا و نیایش به آن برسد.
و همچنین اگر کسى مریض شود، مجبور است طبق قوانین خلقت و سنن آفرینش، پى درمان و علاج برود، باید دنبال دارو بدود و با آن خود را درمان کند.
اما بنشیند و دعا بخواند و دست به موضع درد و کسالتش بمالد و یا بایستد و نماز بخواند، مرض و کسالتش درمان نخواهد شد، شفا نخواهد یافت. البته نمى توان، منکر این معنا شد، که خداوند مى تواند بدون این اسباب و وسائل، مریضى را شفا دهد، گرسنه اى را سیر کند، یا کار دیگرى بکند، نه نمى توان به طور کلى منکر شد، چون قدرت ذات مقدس او مقید به قید و مشروط به شرطى نیست، قدرت او مطلق است و اراده و مشیتش به هر چه تعلق بگیرد، نافذ است.
منتهى او خود این قوانین و سنن و نظامها را آفریده و خود خواسته و دستور داده که مطابق با آن زندگى باید کرد.
و براى نیل به هر هدف و هر مقصود، بایستى از این قوانین و سنن استفاده نمود که:
«أَبَى اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَاب «(30)
و آن موارد، موارد خیلى نادر و استثنائى است که به سببى مرموز و عاملى ناشناخته و وسیله اى غیر عادى، مثلا مریضى شفا یابد و یا نیازمندى به نیازش برسد.
نمى شود، و درست نیست، که انسان به امید آن سبب مرموز و عامل ناشناخته بنشیند و به آرزوى آن وسیله غیر عادى، دست از کار و کوشش بردارد و از قوانین آفرینش و سنت هاى الهى رو بگرداند و از آن منحرف شود. بنابراین، براى رفع حوائج و نیازمندیها، باید کوشش کرد، و از اسباب و وسائل کار استفاده نمود.
براى حل مشکلات زندگى، باید راهش را پیدا کرد، وسیله اش را جست و براى درمان مرض و کسالت بایستى به دنبال دکتر و دارو رفت.
این اشکالى است که در این مورد به نظر بعضى ها مى رسد و ما آن را خیلى مختصر و فشرده نگاشتیم.
در مقام پاسخ باید گفت: اشکال بسیار متین و به جا و وارد است و لیکن به اصل مطلب که نماز خواندن و دعا کردن در مورد مشکلات زندگى و براى حل آن و در مورد نیازها و حوایج و رفع آن، مربوط نیست و اشکال ناوارد و نابجا است.
اشکال، به طرز عمل و کار بعضى جهال و مردم نادان است، که مقصود و منظور از نماز و دعا را در این موارد، درست درک نکرده اند.
چنین پنداشته اند که معناى نماز و دعا در هنگام پیش آمد سخت و یا براى حل مشکل، و یا براى برآمدن حاجت و شفاى مریض، این است که از اسباب و وسائل کار و از قوانین آفرینش و سنن الهى باید دست کشید و به طور کلى چشم پوشید، و یکباره توکل به خدا کرد.
و از آن عامل مرموز و سبب مجهول و ناشناخته، اصلاح کار را خواست و به نیاز و حاجت خود هرچه باشد رسید.
در صورتى که این نوع تلقى از نماز و دعا و این جور برداشت از معناى آن غلط است.
معناى توسل به نماز و دعا این نیست که انسان از کار و کوشش بنشیند، و از اسباب و مقدمات و از قوانین و نظامهاى آفرینش و زندگى که خدا قرار داده چشم بپوشد، و معناى توکل به خدا هم این نیست.
اینان سخت در اشتباه اند، و انصافا اشکال مذکور بر کار اینها وارد است. از نظام آفرینش و قانون خلقت و سنت الهى که نمى شود رو گرداند.
همان طور که در ضمن بیان اشکال ذکر شد، جهان، جهان اسباب و وسائل است، هر کارى سبب و وسیله اى دارد، و براى هر کار باید به دنبال وسیله و سببش رفت و براى نیل به هر هدف و خواسته بایستى مطابق با قوانین و سنن الهى مشى کرد.
انحراف از این طریق مستقیم و گشتن از این راه راست، جز سقوط، جز تباهى، جز ماندن از هدف و مقصود، نتیجه دیگرى نخواهد داشت.
البته مردم خیلى اشتباه دارند، زیاد خلاف کارى مى کنند، ولى نباید اشتباهها و خلاف کاریها آنها را به حساب فرهنگ اسلام و مقدسات دینى آورد.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:
«خداى متعال براى هر دردى داروئى آفریده، پس هر دردى را با دارویش باید درمان کرد.»
در روایتى است که:
«موسى بن عمران کسالتى عارضش شد، از خدا خواست که او را شفا دهد، به او خطاب شد:
«اى موسى» من براى هر درد، دارویى آفریده ام، دردت را با دارویش درمان کن.»
مردى خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کرد:
«اى آقا، براى من از خدا بخواهید، دعا کنید، که روزى مرا توسعه دهد و فراخ گرداند، حضرت فرمود: من دعا نمى کنم، برو، و با کوشش بیشتر طلب روزى بیشتر کن».
خدمت حضرت صادق علیه السلام گفتند: مردى است، مى گوید: من از این به بعد، دست از کار مى کشم، و به عبادت خدا مى پردازم، نماز مى خوانم، روزه مى گیرم، و رزق و روزى ام از جانب خدا مى رسد.
حضرت فرمودند:
«این مرد از جمله آن کسانى است که دعایشان مستجاب نمى شود.»
و باز به آن حضرت عرض کردند: فلان شخص، دست از کار و کسب کشیده و به عبادت خدا پرداخته، ملازم مسجد شده.
فرمود:
«پس از کجا روزى مى خورد؟ (من این قوته)؟»
اجمالا، از این روایات و دهها روایات دیگر به این معنا و مضمون به خوبى و در کمال وضوح و روشنى، استفاده مى شود، که در زندگى باید کوشا و فعال بود و به اسباب و وسائل کار آشنا شد، و به وسیله آنها به مقصود و هدف رسید.
بایستى مطابق با نظام خلقت و قانون آفرینش که سنت الهى و راه راست و طریق مستقیم است مشى کرد.
هیچگاه خداوند از پنجره اتاق براى کسى نان نمى اندازد، و زیر متکایش پول نمى گذارد.
باید کار کرد و درست هم باید کار کرد.
آدمى که بخواهد کشاورزى کند، و از زحمت و کارش نتیجه خوب و حاصل فراوان برداشت کند، باید به اصول و قوانین کشاورزى آشنا باشد، نظام کشاورزى را آن طور که خدا قرار داده، بداند و طبق آن قوانین و اصول و موافق با آن نظام کار کند.
و ضمنا هنگام بذر افشاندن، نام خدا ببرد و توکل به او کند و از او خیر و برکت بخواهد.
در این صورت به امید برداشتن حاصل فراوان و نتیجه خوب، در انتظار باشد. و لیکن کشاورزى را مى بینى که رسما مسلمان، مؤمن، معتقد، هنگام بذر افشاندن نام خدا مى برد، ذکر و ورد مى خواند توکل به خدا مى کند و از او برکت مى خواهد، اما دانش کشاورزى ندارد، به قوانین آن آشنا نیست و به اصول آن اهمیت نمى دهد.
هیچ حساب نمى کند که این زمین مثلا براى چه بذرى مناسب است؟
این زمان براى بذر افشاندن مساعد است یا نه.
این زمین را براى فلان بذر با چه کودى باید تقویت کرد؟ و با چه وسیله باید آماده و مهیا نمود.
این حرفها را ابدا نمى داند و به آن توجه ندارد، منتهى پس از بذر پاشیدن دعا مى خواند، متوسل مى شود، نماز مى کند تا به حول و قوه خدا و فضل و کرم او نتیجه خوب و حاصل فراوان بردارد.
و معلوم است، که با این وصف، با عدم رعایت اصول و قوانین کشاورزى نتیجه و حاصل خوبى برنخواهد داشت.
حالا ناراحت مى شود، هى غرغر مى کند، دندانهایش را روى هم فشار مى دهد، غیظش مى گیرد، معما مى خواند که این همه دعا خواندم نماز کردم، نام خدا بردم، توکل به خدا نمودم.
چرا اینطور شد؟ این چه وضعى است؟
و حالى اش نیست که راه غلط پیموده، و انحراف از سنت الهى و قانون خلقت داشته، و طبق اصول کشاورزى عمل نکرده و براى این به نتیجه نرسیده است.
و چه بسا، چنانچه دیده شده، ایمانش به نماز حاجت و دعا، سلب مى شود و عقیده اش نسبت به آن امام زاده و یا آن آقا که برایش نذر کرده و به او متوسل شده برمى گردد.
و مى گوید: کى از این امام زاده معجز دید، که من به بینم؟ کى از این آقا کرامت دید که من به بینم؟ از این حرفها و از این خلق تنگیها و از این سوء ادبها.
و نیز دامدارى را ملاحظه مى کنى که به شرایط دامدارى و آداب آن آشنا نیست، و در عین حالى که اصول و قوانین دامدارى را رعایت نمى کند مى خواهد از دامش، مثلا از گاوش روزانه شصت کیلو، هفتاد کیلو شیر بدوشد، شیرش هم چرب و خوش طعم و معطر باشد.
و عملى که نسبت به گاوش انجام مى دهد فقط این است که شکم او را سیر مى کند، با هر خوراکى که شد، و دیگر هیچ.
نه خود حیوان را به نظافت و تمیزى اش مى رسد و نه خوابگاهش تمیز و طبق اصول است.
آرى دعا برایش مى گیرد، دعا برایش مى خواند، نذر مى کند، متوسل مى شود. ولى متأسفانه با این همه برنامه ها، روزانه، حداکثر هفت هشت کیلو شیر، بیشتر از این حیوان نمى دوشد، شیر بدون چربى کافى، بد طعم و بدون عطر.
خیلى ناراحت مى شود، پیش خود فکر مى کند و با خود مى گوید:
چقدر براى این حیوان دعا خواندم، و این همه برایش دعا گرفتم مضافا به اینکه همیشه دعا به همراه دارد، نذر هم برایش کرده ام.
پس چرا این طور است؟ چرا برکت ندارد؟ چرا شیرش کم است؟ چرب نیست، طعم و عطر ندارد.
غافل از اینکه علت اساسى چیز دیگر است، عدم مراعات آداب و شرائط دامدارى و جهل به قوانین خلقت و نوامیس آفرینش است.
آشنا نبودن به طرز صحیح و وضع درست کار است که این مشکلات را پیش آورده. رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «جاى خواب و محل آسایش دامتان را پاکیزه و نظیف بدارید، و اطراف بینى آن را پاک کنید که آلوده نباشد.»
یک اصل قابل ملاحظه و مهم و بسیار مؤثر، در مورد دامدارى همان نظیف کردن و پاکیزه داشتن خوابگاه و جاى آسایش دام است. و نیز پاکیزه و تمیز داشتن خود دام و مخصوصا اطراف بینى و دهان او که در غیر این صورت و با عدم رعایت این اصل، براى دام عوارض نامطلوبى پیش مى آید، خوراکش قهرا آلوده و کثیف مى شود. نفس که مى کشد، طبعا هواى آلوده به ریه خود مى برد.
و اینها آثار سویى روى دام مى گذارد و به این جهت نتیجه مطلوب از آن گرفته نمى شود.
و به اندازه اى در این باره حضرت اصرار داشته و مبالغه مى فرموده که در بعضى همین روایات پس از آن دو جمله فرمود:
«و در جاى خواب دامتان نماز بخوانید.»
موقعیت و حساسیت این سخن، وقتى دانسته مى شود که انسان بداند محل و مکان نماز هر چه بشود، باید تمیز و پاکیزه باشد، و از هر گونه آلودگى و بوى بد به دور.
حالا، جاى خواب و محل آسایش دام چقدر باید تمیز و پاکیزه باشد که حضرت بفرمایند در آنجا نماز بخوان.
و دیگر اینکه مکان نماز هرچه بیشتر مورد نزول رحمت خدا و خیر و برکت او باشد بهتر است.
و به همین جهت مسجد که محل نزول رحمت و برکت خدا است و اضافه خاصى به ذات مقدس او دارد و بیشتر مورد نظر و لطف و عنایت خدا است، براى نماز، امتیاز دارد، و حتى الامکان باید در مسجد نماز خواند. معلوم مى شود، خوابگاه دام و جاى آسایش آن که حضرت فرمود آنجا نماز بخوان، محل نزول رحمت و خیر و برکت خدا و مورد نظر و لطف و عنایت اوست، که همین طور هم هست.
و در ضمن این بیان ترغیب و تشویق عجیبى نیز به دامدارى شده. به هر حال اشکال مذکور که صددرصد وارد و بجا بود، حل شد و رفع گردید. ولى با حل این اشکال و رفع آن، اشکال دیگرى پیش مى آید و آن اینکه، بنابر آنچه یاد شد که براى هر گونه حادثه و براى حل هر مشکل در زندگى و براى هر حاجت و نیاز، راه و یا راههائى طبیعى هست. قوانین و سننى داریم که براى هر دو بایستى مطابق آن مشى کرد، و راه درست هر کار را باید جستجو نمود، و به نتیجه رسید.
بنابراین، پناه بردن به نماز چه سودى دارد؟ و براى چه؟ دعا کردن چه فایده دارد؟ و چرا دعا کنیم؟ این به چه معنا و دلیلش چیست؟
نماز و دعا، توجه به خدا و تجدید عهد و تقویت رابطه بنده با اوست.
این توجه و رابطه به انسان نیروى دیگرى مى بخشد، اطمینان و آرامش به او مى دهد، او را استوار و پایدار مى کند، و بالنتیجه در کوشش و فعالیت، و همچنین در برابر مشکلات زندگى و پیش آمدها، از پا درنمى آید از میدان در نمى رود، دیگر آشفتگى و پریشانى او را از کار و کوشش باز نمى دارد با دلى گرم، با یک دنیا امید و با پشت کارى سخت، به کار و کوشش خود ادامه مى دهد.
و خواه و ناخواه، این جور آدم در زندگى موفق و پیروز است و به هدف و مقصود خود مى رسد.
و هیچگاه در زندگى سرد نمى شود، یأس و نومیدى او را از کار و کوشش باز نمى دارد.
چون با خدا مربوط است، امیدوار به فضل و کرم و رحمت اوست متکى به قدرت او است.
زیرا که با قوت نفس و نیروى اراده و با ایمانى جدى و صمیمى به او تکیه کرده و از او کمک و یارى طلبیده و به فضل و کرم او چشم دوخته.
با یقین و اطمینان به اینکه او یارى اش مى کند و کمکش کرده و توفیقش مى دهد. و این خود رمز بزرگ موفقیت و پیروزى در زندگى است.
پس معناى توسل به نماز هنگام خواستن حاجت و یا براى رفع حادثه و حل مشکل، این است که انسان مو به مو، موافق با سنت الهى و مطابق با قانون آفرینش و نظام زندگى مشى کند و از خدا کمک و یارى بطلبد و خود را در پناه او قرار دهد و به او بسپارد، تا خداوند او را موفق داشته و به هدف و مقصودش برساند.
و معناى توکل نیز همین است، «از تو حرکت از خدا برکت»، «با توکل زانوى اشتر به بند.»
اما اگر از حرکت باز ایستى، بنشینى، سعى و کوشش نکنى، به خیر و برکت خدا نخواهى رسید و از هدف خواهى ماند.
و اگر زانوى شترت را باز گزاردى، و گفتى خدایا توکل بر تو، به امید تو، این توکل و امید، دروغ است، برخلاف سنت خدا است.
شترى که زانویش باز باشد، آزاد باشد، چموشى مى کند، رم مى کند، فرار مى کند، بالاخره ممکن است گم شود و از دست صاحبش برود. و در این صورت اگر براى رسیدن به شترش دعا کند، نماز بخواند، متوسل شود دعایش مستجاب نمى شود و نماز و توسلش اثرى ندارد.
اسماعیل پسر حضرت صادق علیه السلام مقدارى پول داشت و اتفاقا در آن ایام مردى از مدینه عازم یمن بود، و او آدمى حسابى و مردى امین نبود، چون مشهور بود میان مردم که شراب مى خورد.
اسماعیل مى خواست پولش را به او بدهد که از یمن براى او کالائى بخرد. با پدر بزرگوارش در این باره مشورت کرد. پدرش فرمود: پولت را به او مده، زیرا آدم درست و امینى نیست.
اسماعیل به سخن پدرش وقعى ننهاد و پولش را به آن مرد داده و دستور خرید کالائى از یمن به او داد.
آن مرد هم نامردى کرد، پول را گرفت و برد و خورد و اسماعیل از این ماجرا خیلى ناراحت و دلتنگ شد.
از قضا در همان ایام با پدرش به حج رفتند، در اثناء طواف که موقعیت حساسى دارد، در کنار خانه خدا، اسماعیل دست به دعا برداشت که پروردگارا در برابر پول از دست رفته ام به من اجر و پاداش ده، و نیز جاى خالى آن را پر کن.
اتفاقا حضرت دعا و درخواست او را شنیدند و به او فرمودند: بیهوده دعا نکن، که خدا نه به تو اجر مى دهد و نه جاى پول از دست رفته ات را پر مى کند.
چرا پولت را به او دادى؟ با اینکه او مردى لایق و آدمى درست و امین نبود…»
پس اینطور نیست که هر کس ولو، لاقید و بى بند و بار باشد و در کارهایش مسامحه کند، و بدون حزم و احتیاط قدم در کار بگزارد و یا به بیعارى و تنبلى و تن پرورى روز بگذراند، آنگاه براى سر و سامان دادن به زندگى، نماز حاجت بخواند، دعا کند، متوسل به این امامزاده و آن امامزاده بشود، نذر براى این و آن بکند.
نه، این درست نیست، برخلاف سنت خدا و قانون آفرینش و برخلاف نظام و برنامه زندگى است.
کسى که مى خواهد شغلى انتخاب کند، در ابتدا باید راه و رویه آن شغل را بیاموزد، دانش آن شغل را داشته باشد، تا بتواند به آن شغل بپردازد و چه بسا باید سالها در آن رشته شغل شاگردى کند، تا فوت و فن آن را یاد بگیرد و بتواند کار کند، وگرنه شاگردى نکرده چگونه خواهد توانست استادى کند؟
حضرت صادق علیه السلام به فضیل بن یسار که دست از تجارت و کارش کشیده بود، فرمود: برو دنبال کارت، اینطور اموالتان از میان مى رود، دست از تجارت و کارتان برندارید و از فضل خدا بخواهید.»
باز آن حضرت فرمود: دست از تجارت و خرید و فروش برندارید که خوار و بى مقدار مى شوید، تجارت کنید تا خدا به شما برکت دهد.»
براى انجام هر کار و رسیدن به هر هدف، آنقدر اسباب و مقدمات زیاد است که امکان احاطه بر همه آنها براى انسان نیست.
و از طرفى حوادث و پیش آمدها و به اصطلاح موانع، به حدى فراوان است که آنها را نیز نمى توان به حساب آورد.
و فوق همه اینها اراده خدا و عدم اراده اوست که «یَدُ اللهِ فَوق أیدیهِم» دست خدا بالاى دستها است.
«ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِه وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیم ؛(31)
آن چه را از رحمت که خدا براى مردم بگشاید، پس باز گیرنده اى براى آن نیست، و آنچه را باز گیرد پس فرستنده اى جز او براى آن نیست و اوست عزیز حکیم.»
غفلت و فراموشى خود انسان اشتباه و سهو او، مسامحه هاى عمدى و غیر عمدى او، در این میان عوامل بسیار قوى و مؤثرى است.
و روشن است که اگر یک سبب و یک مقدمه از میان تمام اسباب و همه مقدمات مغفول عنه بماند، فراموش شود، درباره اش اندک مسامحه اى روى دهد، اسباب و مقدمات دیگر اثرى ندارد.
و بر فرض که تمام اسباب و مقدمات فراهم آید، رسیدن یک مانع کوچک، برخورد با یک حادثه ناچیز، بس است که همه آن اسباب و مقدمات را از اثر بیندازد و عقیم گرداند.
بسیار اتفاق افتاده و نیز اتفاق مى افتد، که شخصى براى انجام کارى، با کمال حزم و احتیاط، خیلى با مواظبت و محافظه کارى، با آشنائى به همه جهات آن کار، بسیار با دقت و با تصمیم، با اراده اى جدى وارد آن کار مى شود و به آن اقدام مى کند، حواسش جمع است، مسامحه کار نیست، چنان با حساب و نظم دقیق مقدمات و اسباب کار را یکى پس از دیگرى فراهم مى آورد، که چه بسا خود را صددرصد، با کمال اطمینان، موفق و پیروز مى داند و به هدف رسیده مى پندارد.
با این حال، مى بینى در اثناء و یا در آخر کار، پس از کوشش زیاد، پس از آن همه مواظبت و مراقبت و محافظه کارى، پس از آن همه دقت و حساب، بعد از همه زحمتها و رنجها که کشید، به یک پیش آمد و حادثه، به یک مانع غیر منتظر که ابدا و به هیچ وجه حسابش را نمى کرد، و به اصطلاح به عقل جن بار نمى آمد، برخورد مى کند، که تمام کوشش و زحمات او را ضایع و بى اثر مى گزارد.
خود اراده انسان و تصمیم او در مورد کارى، در معرض تغییر و دگرگونى است، بسا مى شود، در اثناء کار از تصمیمش برمى گردد، پشیمان مى شود، از وسط کار عقب گرد مى کند.
مطلب آنقدر حساس است که گاهى در اثر ده دقیقه و یا کمتر و یا بیشتر که زودتر، یا دیرتر کار را آغاز کند، نتیجه فرق مى کند. بنابراین توکل به خدا و توجه به ذات مقدس او، و توسل به نماز و دعا و از او توفیق خواستن و یارى طلبیدن و امید به او داشتن که انسان را پیروزى دهد و به هدف و مقصود برساند، براى این است که کارها را رو به راه کند، اسباب و مقدماتى را که انسان نمى داند یا از آن غافل است، فراهم سازد، مشکلات و موانع را از سر راه بردارد، انسان را حفظ فرماید و تصمیم و اراده او را به هر طور و به هر راه که خیر و صلاح اوست برانگیزد، زیرا تصمیم و اراده انسان در اختیار و تصرف ذات پاک او است.
او مقلب القلوب و الأبصار است، محول الحول و الأحوال است.
«عرفت اللّه سبحانه بفسخ الغرائم و حلّ العقود و نقض الهمم .»(32)
مگر هر کس ماشینش را قفل کرد و کلیدش را به همراه خود برداشت، ماشینش از دستبرد مردم نابکار محفوظ مى ماند؟
مگر هر که خانه اش را محکم کرد و در خانه اش را محکم بست، دزد به خانه اش نمى خورد؟ و اثاثش را نمى برد.
بسیار شده که ماشینهاى قفل شده را برده اند و به خانه هائى که از هر جهت محفوظ و محکم و در بسته و مقفول بوده، دست برد زده اند و چیزهایش را به یغما برده اند.
پس باید به خدا پناه برد و به او توکل کرد و از او خواست که نگهدارى کند.
ممکن است کسى در اینجا نقض کند و بگوید: هر کس هم به خدا پناه برد و بر او توکل کرد و متوسل به نماز و دعا شد، از این پیش آمدها و از این حوادث به طور کلى محفوظ نمى ماند.
اى بسا اشخاصى که توکل به خدا کردند، متوسل به نماز و دعا شدند، خود و همه هستى خود را در پناه خدا قرار دادند.
در عین حال در کارشان موفق نشدند، کسب و تجارتشان رونق و رواجى نگرفت، به هدف و آرزوى خود نرسیدند، دزد به خانه شان خورد و اموالشان را بردند.
آرى، این چنین است، نقض وارد و مطلب قابل انکار نیست.
و لیکن فرقى در میان هست آن هم فرقى خیلى دقیق و بسیار قابل ملاحظه و در خور توجه.
نوعا اشخاصى که در کارهاشان، توکل به خدا ندارند، و بدون توجه به او و عدم ارتباط با او به کارى اقدام مى کنند، وقتى که با این پیش آمدها و با این حوادث روبرو مى شوند که قهرا به مقصود و آرزوى خود نمى رسند و از نیل به هدف باز مى مانند، عجیب ناراحت و عصبانى شده و خشم مى کنند، امیدشان از کار قطع شده و از زندگى سرد و مأیوس مى گردند اطمینان و آرامش از آنان سلب مى شود و از کار و کوشش مى مانند زیرا که براى آنان موجبات جمع خاطر و تسلیت و تسکین قلب نیست.
و از همه اینها گذشته اجر و پاداشى در برابر حادثه و پیش آمدى که برایشان رخ داده ندارند.
و بسیار اتفاق افتاده که این جور اشخاص، چون در زندگى خود را موفق و پیروز ندیدند به امل و آرزوى خود نرسیدند، از هدف و مقصود ماندند انتحار نموده اند.
اما آن شخصى که با توجه به خدا و توکل بر او و درخواست کمک و یارى از او کارى را آغاز مى کند و اتفاقا سعى و کوشش او به نتیجه نمى رسد و زحماتش هدر مى رود و یا با اینکه توکل به خدا دارد، خانه و اموالش را به خدا مى سپرد و در پناه او قرار مى دهد، اموالش را مى برند، چیزهایش را مى دزدند با این حال ناراحت نمى شود، از جا در نمى رود، از زندگى سرد نشده و مأیوس نمى گردد، خودکشى نمى کند.
با یک آرامش کامل و اطمینان به زندگى اش ادامه مى دهد، از سعى و کوشش نمى نشیند.
زیرا او خود و کار خود را اموال و همه چیز خود را به خدا وا گزارده و در پناه او قرار داده و به اصطلاح بیمه او کرده است.
دلش قوى است، هیچ ترس و باک ندارد، پریشانى و وحشت او را نمى گیرد، هر چه مى شود به حساب خدا و به نظر او و به خواست و اراده او مى داند. و در حقیقت آن حادثه و پیش آمد و ربودن اموالش را به صلاح خود مى بیند، چون تقصیرى نکرده، در کارش هیچ گونه مسامحه نداشته و در حفظ اموالش اهمال نکرده و کوتاهى ننموده، توکل و اعتماد به خدا نیز داشته.
و از اینرو ایمان دارد و اطمینان کامل که خداوند در برابر این پیش آمد و حادثه به او اجر مى دهد و پاداش نیک عطا مى کند.
دیگر چرا ناراحت باشد؟ چرا از زندگى سرد شود و مأیوس و نومید گردد؟ با دلى گرم و روحى آرام و اعصابى راحت به کارش مى پردازد و به کوشش و فعالیت خود ادامه مى دهد و به یارى خدا آنچه از دستش رفته به او باز مى گردد و جاى خالى اش پر مى شود.
بنابراین، متوسل به نماز شدن، نماز حاجت خواندن، براى رفع پریشانى و آشفتگى، براى جلوگیرى از ظلم و ستم، براى حل هر مشکلى به نماز پناه بردن، براى شفاى مریض تقاضاى الحمد نمودن و براى رونق کار و رواج کسب دعا کردن، معنایش درست کار کردن و کوشا بودن، با عزمى راسخ و با اراده اى محکم و با تصمیم بپا خیزیدن اسباب و مقدمات کار را فراهم آوردن، موافق با قوانین آفرینش و سنتهاى الهى و مطابق با نظام و برنامه زندگى رفتن و خود را از هر جهت مجهز ساختن است.
نه تنبلى و اهمال در کار، و نه لاقیدى و بى بند و بارى، نه بیعارى و تن پرورى، نه مخالفت با قوانین خلقت و سنتهاى الهى، نه عدم مراعات نظام زندگى و به آن اعتناء نداشتن که اینها با توسل به نماز و دعا خواندن و با توکل به خدا جور نمى آید.
امیرالمؤمنین سلام الله علیه مى فرماید:
الدَّاعِی بِلَا عَمَلٍ کَالرَّامِی بِلَا وَتَر؛(33)
دعا کننده بدون کار و کوشش همچون تیرانداز با کمان بى زه است.
شخصى که کالایى بنجل و نامرغوب دارد و دلش مى خواهد آن را به قیمت جنس اعلى و مرغوب بفروشد، معلوم است که کسى نمى خرد، مگر به قیمت نازل و کم. حالا این آقا چه مى کند؟ دو رکعت نماز حاجت مى خواند، به دعا متوسل مى شود و توکل به خدا کرده و جنس نامرغوب و بنجلش را در معرض فروش مى گزارد.
باز کسى نمى خرد.
آقا، آخر نماز و دعا و توکل به خدا ماهیت جنس را که عوض نمى کند چیز بد و نامرغوب را تبدیل به چیز خوب و مرغوب نمى نماید.
ذهن کسى را کور و چشم کسى را نمى بندد که تو مى خواهى به وسیله آن جنس بد و بنجلت را به جاى جنس اعلى و خوب به کسى قالب کنى و پول خوب بگیرى.
بالاخره بار دیگر نماز حاجتى مى خواند، توسلى پیدا مى کند و بیش از پیش غوغا و جنجال مى کند.
در این میان تصادفا یک نفر آدم ساده و ناشى مى رسد و شخص نامبرده جنس بنجل و نامرغوب خود را به او قالب مى کند و پول جنس اعلى و مرغوب از او مى گیرد.
و شب هنگامى که به خانه مى آمد، با یک نشاط و شادابى، شنگول و خوشحال پیش خانمش مى نشیند و از جنس بد خود و کالاى بنجل و نامرغوبش و نیز از کار و عملش براى او تعریف مى کند.
که بله، دیشب نماز حاجتى که خواندم، توسلى که پیدا کردم، امروز کار خودش را کرد، راستى که معجزه کرد.
مشترى خیلى آمد و رفت تا بالاخره یک آدم ناشى و نابلد رسید و من جنس بد و نامرغوبم را به عنوان جنس خوب و مرغوب به او قالب کردم، و چه پول خوبى از او گرفتم.
من که عقیده ام به نماز حاجت چندین برابر شد و راستى که دعاى توسل چقدر مؤثر است؟ معجزه آسا است. چه زود و چه سریع و فورى اثر مى کند و نتیجه مى بخشد؟
آخر این چه نماز حاجتى است؟ این چه دعا و توسلى است؟ این چه عقیده و مرامى است؟
این نماز حاجت خواندن، این دعا کردن و این توسل جز مسخره و استهزاء به مقدسات دینى و بازى با شعائر بزرگ الهى چیز دیگرى است؟ این مکر و فریب است، این حیله و تزویر است، این تقلب و کلاه بردارى است، این خیانت و جنایت است، نه دعا و توسل و نه نماز حاجت.
ترسم نرسى به کعبه، اى اعرابى
کاین ره که تو مى روى به ترکستان است
چرا ما این طوریم؟ چرا وضعمان این چنین است؟ چه عاملى ما را به این طرز غلط تربیت نموده؟ چه چیز ما را به این نوع تلقى و برداشت از نماز و دعا و توسل برانگیخته؟
از اینها دردناکتر، چه سبب شده که نمى توانیم بفهمیم چه مى کنیم؟ آیا وقت آن نرسیده که به خود آئیم؟ بیدار شویم، قدرى بیاندیشیم و درست بیاندیشیم.
تا کى این بى خبرى و غفلت؟ و تا چند این ناآگاهى و جهالت؟
نماز حاجت خواندن براى تقلب و کلاه بردارى؟ نماز خواندن براى استفاده از غفلت و ناآگاهى مردم، براى برخوردارى از نادانى و جهالت آنان؟ دعا و توسل، و تن به تنبلى و بیعارى دادن، و دست از کار و کوشش کشیدن و از سنت آفرینش و قانون خلقت انحراف داشتن؟
اگر درست نماز حاجت مى خواندیم و روى مبنى و اصل صحیح دعا مى کردیم و توسل مى جستیم، این همه نماز و دعا و توسل در میانمان دائر نمى بود.
براى هر آرزو، براى هر کار، براى هر حادثه و پیش آمد، براى هر درد و هر مشکل، بدون هیچ تأمل و تدبر، بدون جستن راه و چاره، بدون دنبال کردن هیچ سبب و وسیله، فورا و بلادرنگ، بدون مقدمه نماز حاجت دعا و توسل و تمسک به نیروى مرموز و عوامل ناشناخته، آن هم بدون هیچ شرط و قید.
غافل از اینکه این کار غلط است، انحراف از سنت الهى و قانون خلقت است، درست است که براى نیل به هر هدف و براى هر کار گرچه خیلى ناچیز و ساده و کوچک باشد، باید دعا کرد، توکل به خدا نمود و از او مدد خواست و یارى طلبید، اما نه به آن طرز غلط و آن شکل انحرافى؟
زیاد نماز حاجت مى خوانیم و بسیار دعا مى کنیم و توسل مى جوئیم به مراتب بیش از کار و کوششمان، بلکه به جاى کار و کوشش و به جاى فعالیت و پشتکار، نماز و دعا و توسل داریم، کار و کوشش سخت است، دشوار است، حال مى خواهد، استقامت و پایدارى، صبر و تحمل مى خواهد، با مشکلاتى انسان روبرو مى شود، رنج دارد، زحمت دارد.
اما نماز حاجتى که ما مى خوانیم، دعاها و توسلهائى که ما داریم، هیچ از این چیزها را نمى خواهد، خیلى آسان و بسیار سهل و ساده است.
کار و کوشش اگر بخواهد مفید باشد، تصمیم و اراده اى جدى مى خواهد حواس جمع و اندیشیدن و تا اندازه اى علم و دانش ویژه مى خواهد براى کار و کوشش شرائط و مقرراتى هست، اسباب و وسائلى لازم دارد و بایستى طبق نظام و برنامه باشد و اینها همه همت مى خواهد.
اما نماز ما و دعا و توسل ما نه تصمیم و اراده اى جدى و نه حواس جمع و اندیشیدن و نه علم و دانش ویژه و نه شرائط و آداب و نه اسباب و وسائل مى خواهد و نه همت، خیلى ساده و بسیط است.
به کنجى نشستن و دعاى توسل خواندن، و یا در میان جمعى شدن، چاى نوشیدن و سیگار و قلیانى کشیدن و ضمنا با نواهاى گوناگون زمزمه کردن، بسیار آسان، و هیچ مونه و زحمتى ندارد.
به این جهت زیاد نماز مى خوانیم و دعا و توسل فراوان داریم.
ولى اگر کسى بخواهد دو رکعت نماز حاجت بخواند، آنطور که بایسته و سزاوار است، به طرز صحیح و درست، با آداب و شروط، خواهد دانست که چقدر مشکل است؟
و اگر بخواهد دعاى توسلى را روى مبنى و اصل، با تصمیم و اراده اى جدى بخواند، درک خواهد کرد که تا چه پایه دشوار است؟
دیگر نخواهد توانست، این همه دعا بخواند، و این همه دولا و راست شود و این همه اوراد و اذکار را میان دو فک خود بگرداند.
اگر بخواهد نماز حاجت و دعاى توسلى بخواند، اولا باید قانون خلقت و سنت الهى و نظام زندگى را از هر جهت رعایت کند، تنبلى را کنار بگذارد سپس با همت و قوت نفس، توجه به خدا و انقطاع از خلق و اقبال کلى به خالق داشته باشد، با اخلاص تام و قصد صحیح و نیت پاک، از نظر ظاهر و باطن طاهر و پاکیزه باشد، از روى حقیقت توبه و استغفار کند با دلى رقیق و نازک و اشک روان، با تضرع و زارى و ابتهال، خاضع و خاشع بوده و خائف و لرزان، اظهار مسکنت و فقر و نیاز نموده و با اصرار و الحاح خدا را بخواند، کسبش حلال و طیب باشد، و خوراکش نیز، لباسى که در بردارد از آن خودش باشد، در مکانى پاک و مقدس و عارى از پیرایه و هم چنین در اوقاتى مخصوص، اینها همه با حسن ظن و گمان نیک به خدا، بلکه با اطمینان و جزم به اینکه خداوند خواسته او را اجابت مى کند و مسئول او را عطا مى فرماید.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
«دعائى که با دل سخت و قساوت خوانده شود، خدا آن دعا را مستجاب نمى کند.»
و باز فرمود:
«هرگاه یکى از شما مى خواهد دعا کند و متوسل شود، پس کسب و کار خود را حلال و طیب گرداند، و از مظلمه ها و حقوق مردم خود را پاک کند، زیرا دعاى بنده اى که در شکمش حرام و بر گردنش مظلمه و حق کسى باشد بالا نمى رود یعنى مستجاب نمى شود.»
مردى خدمت رسول اکرم صلى الله علیه و آله عرض کرد: از خدا بخواهید که دعاهاى مرا مستجاب کند، فرمود:
«اگر مى خواهى دعایت مستجاب شود کسبت را پاک و پاکیزه کن.» (34)
شرط استجابت دعا
امام صادق علیه السلام فرمود: مردى در بنى اسرائیل سه سال دعا کرد که خدا به او پسرى عنایت کند، ولى دعایش مستجاب نشد. وقتى دریافت که خداوند دعایش را مستجاب نمى کند، گفت: «خدایا! آیا من از تو دورم که صدایم را نمى شنوى یا تو نزدیک هستى، ولى جواب مرا نمى دهى؟.»
شخصى در عالم خواب نزدش آمد و گفت: تو سه سال است خداى متعال را مى خوانى، ولیکن با زبانى هرزه، و دلى سرکش و ناپاک، و نیتى نادرست. بنابراین هرزه گویى را ترک کن و دل و نیت خود را پاک گردان، تا دعایت مستجاب گردد. او چنین کرد و سپس دعا نمود. خداوند دعایش را مستجاب کرد و پسرى به او داد. (35)
دعاى بى حاصل
روزى حضرت موسى علیه السلام از محلى عبور مى کرد. در مسیر راه مردى را دید که دستهایش را به سوى آسمان دراز کرده و با حالت خاص گریه و زارى دعا مى کند و خواسته هایش را از درگاه خدا مى طلبد.
حضرت موسى علیه السلام از آنجا گذشت و پس از یک هفته مراجعت نمود، باز دید او در همان محل، مشغول دعا و زارى است و حاجت خود را از خدا مى طلبد. در این هنگام خداوند به موسى علیه السلام وحى کرد:
«اى موسى! اگر آن مرد آن قدر دعا کند که زبانش بریده شده و بیفتد، دعایش را به استجابت نمى رسانم، مگر این که از طریقى که من به آن امر کرده ام وارد شود.» (یعنى رهبرى پیامبران و اوصیاى آنها را بپذیرد و با این اعتقاد دعا کند.)(36)
پس هر که در قلب و عمل و ظاهر و باطن، لحظه به لحظه خود را فقیر حق و محتاج عنایات خداوند جلیل مى داند حقیقتاً در حال دعاست و سلولهاى وجودش عاجزانه با همه وجود او را مى خوانند.
باشد که حضرتش با نظر رحمت، ما را بندگان دعاگو و ثناخوانش قرار دهد و از جامى که بندگان خاصش را سیراب مى نماید؛ همه ما را از صفات و مرامش سیراب نماید.
استقبال و بدرقه نماز
استقبال از نماز
نماز، حضور در پیشگاه خداوند و شرکت در ضیافتى معنوى است که وى، بندگان را به آن فراخوانده است.
همچنان که حضور در یک میهمانى، مقدمات و آدابى دارد و نسبت به مهمان، استقبال و بدرقه به عمل مى آید و مهمان هر چه عزیزتر باشد، مراسم پیشواز و بدرقه، با شکوهتر صورت مى پذیرد، اداى فریضه ى الهى نیز چنین است.
پیشوایان معصوم ما علیهم السلام پیش از فرارسیدن وقت نماز، خود را مهیاى آن مى ساختند و پس از نماز نیز، مدت ها به تعقیب نماز مى پرداختند و دل از یاد خدا نمى کندند و لب از ثناى او نمى بستند و چهره از قبله برنمى تافتند.
مگر نه آنکه نماز را «نور چشم» خود مى دانستند؟ مگر انسان به آسانى دل از نور چشم مى کند و از آن چشم مى پوشد؟
نشستن در مسجد و مصلا به انتظار نماز، اذان و اقامه گفتن، ذکرها و دعاهاى مستحب پیش از نماز، در حقیقت به استقبال نماز رفتن است.
در حدیثی از امام صادق علیه السلام منقولست:
هر که بعد از نماز، انتظارِ نمازِ دیگر برد در مسجد، و تعقیب خوانَد مهمان خداست، و بر خدا لازم است که مهمان خود را گرامى بدارد.(37)
بدرقه نماز
تعقیبات، بدرقه ى نماز محسوب مى شود.
جدایى از عزیزان و وداع یاران، جانکاه و طاقت فرسا است. نماز، نور چشم پیامبر و پیروان او است، چگونه مى توان آسان با آن، وداع کرد؟!
تعقیبات نماز، نشان آن است که نمازگزار بر استمرار ارتباط معنوى خود با خداوند مهربان، اصرار دارد. دیدار او با نماز، عاشقانه و وداعش ناباورانه است.
نماز که پایان یافت، باید نشست و دعا خواند و ذکر گفت و خدا را ستایش کرد و از او حاجت خواست و حالت معنوى نماز و صورت زیباى عبادت و بندگى را، تا مدتى پس از اتمام نماز، نگه داشت. استمرار بخشیدن به حالت نماز و خواندن دعاهاى مستحب، «تعقیب» نماز است.
مهمانى حق میزبان را ادا مى کند که قبل از طعام و پس از آن نیز با صاحبخانه، گفت و گو و احوالپرسى و حضور در محضر داشته باشد.
وگرنه آنکه خود را به سر سفره برساند و همین که خورد، فورا و بى خداحافظى و بى تشکر، برخاسته و میزبان را ترک کند، بى ادبى کرده است. بى اعتنایى به تعقیبات، بى علاقگى به نماز را مى رساند. (38)
پس از پایان فریضه و نیایش واجب، دعا و مناجات مستحب آغاز مى شود.
در قرآن کریم مى خوانیم:
«فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّکَ فَارْغَب «؛(39)
چون از کارى فارغ شدى، به کار دیگرى خود را مشغول کن، و به سوى پروردگارت رغبت نما.
امام صادق علیه السلام درباره این آیه شریفه مى فرماید:
هرگاه پس از سلام دادن، نماز را تمام کردى و هنوز نشسته اى، به دعا براى دنیا و آخرت بپرداز و هنگامى که از دعا فارغ شدى به خداوند تبارک و تعالى التماس کن، تا آن را از تو بپذیرد. (40)
خواندن قرآن پس از نماز، استغفار کردن، صلوات فرستادن، دعاهاى مختلف خواندن، از خداوند حاجت طلبیدن، تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، سجده ى شکر و… جزء تعقیبات به حساب مى آید.
ارزش و اهمیت تعقیب
تعقیبات نماز از مهمات و مکملات نماز و از شایسته ترین اعمالى است که بهتر است نمازگزار پس از انجام فریضه نمازش، به آن بپردازد تا از دریاى بیکران لطف و رحمت خداى تعالى بى بهره نگردد.
در این مورد مطالب زیادى از قرآن اذکار دعا نماز رسیده که بعضى از علماى شیعه در صدد جمع آن ها برآمده اند و کتاب هاى زیادى در این زمینه به رشته تحریر در آمده اند. کتاب هاى دعا مخصوصا کتاب پر ارزش مفاتیح الجنان، بهترین راهنما در این زمینه مى باشد.
زمانى که نمازگزار نمازش را به پایان مى برد، بهتر است نمازش را با تعقیقات آن تکمیل نماید زیرا که در تعقیبات نماز اسرارى نهفته است که بیان و توضیح آنها مى تواند راهنماى ما در این زمینه باشد.
از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام منقولست که: هر که از شما فارغ گردد از نماز پس باید دستهاى خود را بلند کند به سوى آسمان، و خود را در دعا به تَعَب افکند.(41)
و از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام منقولست که: دعا بعد از نماز واجب بهتر است از نماز نافله.(42)
شاید مراد، غیرِ نافله شبانه روز باشد.
و به سند صحیح از امام محمّد باقر علیه السلام مرویست که: پیوسته مؤمن در نماز است، و ثوابِ نماز دارد، مادام که به ذکرِ حق تعالى مشغول است؛ خواه ایستاده، و خواه نشسته، و خواه بر پهلو خوابیده.(43)
و در حدیث معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام منقولست که: دعا بعد از نمازِ واجب بهتر است از دعا بعد از نمازِ سنّت، به قدرِ فضیلتِ نماز واجب بر نمازِ سنّت.(44)
و امّا حقیقت تعقیب؛ ظاهرش آنست که قرآن و دعا و ذکر که متّصل به نماز واقع شود، عرفاً داخل تعقیب باشد، ولیکن افضل آنست که با وضو باشد، و نشسته باشد رو به قبله، و بهتر آنست که بر هیئتِ تشهّد نشسته باشد، و سخن نگوید در اثناى تعقیب، خصوصاً در تعقیبِ نماز شام. (45)
و بعضى گفته اند که: بهتر آنست که جمیع شرایط نماز را در تعقیب رعایت کند؛ و ظاهر آنست که بر هر حالى که بعد از نماز مشغول قرآن و دعا و ذکر باشد ثواب تعقیب فى الجمله داشته باشد، اگر چه در راه رفتن باشد.
تعقیب نماز داراى مراتب متفاوت و درجات و فضایل مختلفى است؛
امام صادق علیه السلام در جواب کسى که از او پرسید: من بلافاصله پس از نماز در پى نیاز و کارم مى روم ولى دوست دارم به تعقیب پردازم، فرمود: «إِنْ کُنْتَ عَلَى وُضُوءٍ فَأَنْتَ مُعَقِّب (46)
اگر با وضو باشى گویا در حال تعقیب نماز هستى.»
آنچه گفته شد اجمال سخن در اصل تعقیب و برترى آن بود.
– درمان انسان با تعقیبات
چون تعقیب، مشقتى افزون بر نماز واجب است، نمازى که خود، نیز جز بر فروتنان گران و دشوار است،(47)
اثر مهمى در دوام عبادت دارد، از این رو از امام صادق علیه السلام درباره ى آن وارد شده که فرمود:
«مَا عَالَجَ النَّاسُ شَیْئاً أَشَدَّ مِنَ التَّعْقِیب ؛(48)
هیچ چیز شدیدتر و سریع تر از تعقیب مردم را درمان نمى کند.
امام صادق علیه السلام در این باره سفارش نمودند:
خداوند متعال نمازهاى واجب پنج گانه را در بهترین زمانها بر شما واجب کرده است؛ پس پیوسته در پى نمازها، دعا کنید.(49)
– افزایش رزق
رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید:
«التَّعْقِیبُ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ یَعْنِی بِالدُّعَاءِ أَبْلَغُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْبِلَاد ؛(50)
دعاى پس از نماز صبح، براى زندگى و جلب رزق، مؤثرتر است از گشتن در میان سرزمین ها(کار فیزیکی).
امیرالمؤمنین علیه السلام نیز فرمودند:
تعقیب پس از نماز صبح و عصر، روزى را افزون مى کند.(51)
یکى از یاران امام باقر علیه السلام از حضرتش پرسید: بعضى مى گویند؛ خوابیدن بعد از اذان صبح تا طلوع خورشید مکروه است؛ زیرا پروردگار در آن ساعت، روزى بندگان را تقسیم مى کند. حضرت فرمود: رزق ها از پیش، تقسیم شده، اما خداوند متعال، فضلى دارد که آن هنگام، آن را – علاوه بر روزى – به آفریدگان عطا مى کند؛ همان گونه که خود فرموده است: «وَ اسْئَلوا اللّهَ مِنْ فَضْلِه ؛(52)
از خداوند، از فضلش بخواهید.» سپس افزود: ذکر خدا بعد از نماز صبح، در کسب روزى و مال، مؤثرتر از تلاش و تجارت است. (53)
در روایتى دیگر وعده داده شده: تا زمانى که نمازگزار در مصلاى خود بنشیند، مقام او نزد خداوند متعال بالا رود و گناهانش محو و بر حسناتش افزوده شود.(54)
در حدیث مى خوانیم:
وقتى مؤمنى نماز به جا مى آورد، خداوند، گروهى از فرشتگان را مأمور مى سازد، تا گرداگردش حلقه زنند، اما وقتى مى بینند از خدا چیزى نمى خواهد، پراکنده مى شوند.(55)
– روا شدن حاجات
مولاى بزرگوار، امام موسى بن جعفر علیه السلام مى فرمایند:
هر کس در تعقیب نماز صبح و مغرب پیش از آنکه برخیزد و یا با کسى سخن گوید، آیه:
«إِنَّ اللَّهَ و َمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛(56)
خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستد اى کسانى که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملًا تسلیم (فرمان او) باشید.» را قرائت کند و بعد بگوید:
«اللّهمّ صلّ على محمّد النّبىّ و ذریّته ؛ خدایا بر محمد صلى الله علیه و آله و سلم و ذریه او درود بفرست.»خداوند یکصد حاجت او را روا کند، هفتاد حاجت در دنیا و سى حاجت در آخرت.(57)
پس از ذکر آیه شریفه و صلوات فرستادن بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و ذریه ایشان علیهم السلام بهترین عملى که یک نمازگزار مى تواند به آن مبادرت ورزد، ذکر بانوى بزرگوار، حضرت فاطمه مى باشد.
مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السلام مى فرمایند:
هر کس تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها را قبل از اینکه وضع خود را بعد از نماز واجب به هم زند، به جا بیاورد، خداى متعال او را مشمول مغفرت خود مى گرداند و آن تسبیح با «الله اکبر» آغاز مى شود.(58)
– بخشایش گناهان
در حدیث معتبری از حضرت رسالت صلى الله علیه وآله روایت شده است:
هر که در جاىِ نمازِ خود بنشیند به نحوى که در نماز نشسته بود و مشغول یاد خدا باشد، خدا ملکى را بر او موکّل مى گرداند که او را ندا مى کند که زیاده گردان شرف خود را، تا نشسته اى براى تو حسنات نوشته مى شود، و گناهان از نامه عمل تو محو مى شود، و درجات تو در بهشت بلند مى شود.(59)
بنده ى سالک باید در تعقیب نماز در نقص خود و عبادتش و غفلت هاى در حال عبادت خود قدرى تفکر کند؛ غفلت هایى که در مذهب عشق و محبت گناه محسوب مى شود.
او باید محرومیت خویش از بهره ى حضور در محضر خداوند را در نظر آورده و در تعقیبات به اندازه ى توان جبران کند. این ذکرها را به قلب رسانده و دل را به آن زنده کند؛ شاید عاقبتش ختم به نیکى و سعادت گردد.
در «تحمید» تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام نیز این حمد را به خداوند نسبت دهد و توفیق آن را از سوى خداوند بداند. حقایق این امور را هم به قلب رسانده و سر این لطایف را به کام دل بچشاند تا قلب به ذکر حق زنده گردد و دل حیات جاودانى یابد.
صبح آغاز مشغول شدن به کثرات و ورود به دنیا است. در این زمان انسان با خطر اشتغال به خلق و غفلت از حق روبرو است. خوب است، در این زمان اندک انسان براى ورود به ظلمتکده ى تاریک به خداوند متوسل شده و تنها متوجه او گردد. از آن جایى که براى خود در محضر خداوند آبرویى نمى بیند، به رسول ختمى مرتبت صلى الله علیه و آله و سلم و ائمه ى معصومین علیهم السلام توسل جسته و آن ها را واسطه و شفیع خود قرار دهد. هر روزى پناهى دارد؛ روز شنبه به وجود مبارک رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم، یکشنبه به امیرمؤمنان على علیه السلام، دوشنبه به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام، سه شنبه به امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام، چهارشنبه به امام کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادى علیهم السلام، پنجشنبه به امام حسن عسکرى علیه السلام و روز جمعه به ولى امر امام زمان صلى الله علیه و آله و سلم، تعلق دارد. (60)
خوب است در تعقیب نماز صبح براى ورود به این دریاى مهلک ظلمانى و دامگاه مهیب شیطانى به صاحبان آن روز متوسل شده و با شفاعت آن ها از خداوند متعال رفع شر شیطان و نفس اماره را بخواهد و در اتمام و قبول عبادات ناقص و اعمال غیر شایسته ى خویش آن بزرگواران را واسطه قرار دهد. خداوند متعال نیز به وسیله ى شفاعت آن ها کوتاهى و نقص ما را جبران کرده، عبادات ناقابل ما را قبول مى فرماید. تعقیباتى از زبان معصومین علیهم السلام در کتب ادعیه آمده که هر کس باید مناسب با حال خویش انتخاب کرده و این سفر شریف را به خیر و سعادت به پایان برد.(61)
اما سرّ این که تفکر بهتر از عمل است این مى باشد که حقیقت تفکر همان ذکر و یادآورى است که این امر سبب زیادى معرفت و محبت مى شود؛ زیرا فکر کلید معرفت است، و معرفت سبب آشکار شدن معروف و شهود آن مى شود و شناخت و شهود سبب محبت است؛ زیرا قلب تا جمال و جلال و خیرى نبیند و معتقد نباشد، دوست دار آن نمى شود و چنین معرفتى و شناختى جز به صفات جمیله و جلیله خداوندى میسر نیست، و کلید آن فکر است، اگر چه ذکر هم باعث محبت و دوستى مى گردد، ولى فرق بین این دو محبت فرق بین خبر و دیدن است؛ زیرا تفکر کلید کشف و شهود است و این از ذکر برنمى آید هر چند که ذکر موجب محبت و انس مى شود.(62)
– تعقیبات، گاهِ اجابت دعا
از حضرت رسالت پناه صلى الله علیه و آله منقولست که حق تعالى مى فرماید:
اى فرزندِ آدم! یاد کن مرا بعد از نماز بامداد، ساعتی و بعد از عصر، ساعتی، تا من کارهاى تو را بسازم، و غمِ هر چیز را از تو بردارم.(63)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در جایی دیگر فرمودند:
بعد از هر نماز واجب، بنده را نزد خدا دعاى مستجابى هست.(64)
امام صادق علیه السلام مى فرماید:
«ثَلَاثَةُ أَوْقَاتٍ لَا یُحْجَبُ فِیهَا الدُّعَاءُ عَنِ اللَّهِ (تَعَالَى): فِی أَثَرِ الْمَکْتُوبَةِ، وَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ، وَ ظُهُورِ آیَةٍ مُعْجِزَةٍ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ؛(65)
در سه وقت نیایش به درگاه خداوند متعال را حاجب و مانعى نیست و به اجابت مى رسد، نیایش در تعقیب نماز واجب، و هنگام بارش باران، و آنگاه که نشانه اعجاز آمیزى از خداوند در زمین ظاهر شود.»
و از حضرت صادق علیه السلام مرویست که: دعا در چهار ساعت مستجاب است: در نماز وتر، و بعد از نماز صبح، و بعد از نماز ظهر، و بعد از نماز شام.(66)
آن حضرت علیه السلام در جایی مى فرماید:
همین که از نماز واجب فارغ شدى، به دعا و تعقیب نماز مشغول شو. دعاى بعد از نماز صبح و ظهر و مغرب، مستجاب مى شود.(67)
لذّت نماز و خاطره بهجت انگیز جلسه سلام تا مدتى پس از نماز ادامه دارد و نمازگزار مایل نیست که به این زودى رشته این حالت را بگسلد؛ پس به دنبال نماز مشغول اعمال و اذکارى مى شود تا«خِتامُهُ مِسکٌ»(68)
گردد (با مشگ و عنبر مهر کرده شود).
نمازى که به این طریق خوانده مى شود کانون نورانیّت است، سزاوار است که فرشتگان اله در اطراف چنین نمازگزارى صف کشند و رحمت خداوندى از عرش عظیم تا محل نماز، مانند، ستونى از نور وى را احاطه کند و منادى غیبى مخاطبش ساخته بگوید: اگر مى دانستى که چه مقام و موقعیّتى دارى، راضى نمى شدى که از حال نماز خارج شوى.
زیان های ترک تعقیبات
تعقیب یکى از مستحبات مؤکد بوده و ترک آن نیز مکروه است.
خداوند متعال از ترک تعقیب نهى فرموده؛ زیرا این پندار پیش مى آید که بنده بى نیاز از خداى متعال است.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: وقتى بنده از نماز فارغ آمد و از خداوند درخواست حاجتى نکرد، خدا به فرشتگان خویش مى فرماید: بنده مرا بنگرید که نماز به جاى آورد ولى درخواست حاجت نکرد. گویا از من بى نیاز است! نمازش را برگردانید و بر چهره اش بکوبید!؛(69)
این روایت تکان دهنده، عمل به تعقیبات و دعا بعد از فریضه نماز را مورد توجه قرار مى دهد و نمازگزار را به عمل نمودن آنها وامى دارد. زیرا عمل ننمودن به تعقیقات نماز موجب ناخشنودى خداى تعالى مى باشد.
مولاى بزرگوار، امام صادق علیه السلام مى فرمایند:
همانا چون بنده (پس از نماز) شتاب کند و بدنبال انجام کار خود رود خداى تبارک و تعالى فرماید:
آیا بنده من نمى داند که به راستى منم آن خدایى که حاجتها را برمى آورم؟!(70)
حسن ختام
بار خدایا! ما بندگان ضعیف را بدون سابقه ى خدمت و طاعت و بى آن که احتیاجى به بندگى و عبادت ما داشته باشى، با تفضل، عنایت، محض رحمت و کرامت، لباس هستى پوشاندى و به انواع نعمت هاى روحانى و جسمانى و اقسام رحمت هاى باطنى و ظاهرى مفتخر نمودى؛ بى آن که از نبود ما خللى در قوت و قدرت تو راه یابد یا از بود ما به عظمت و حشمت تو چیزى افزاید.
اکنون که سرچشمه ى رحمانیت تو جوشید و چشم خورشید جمال تو درخشید و ما را به دریاى رحمت غرق و به انوار جمال نورانى فرمود، نقص ها و اشتباهات و گناهان و کوتاهى هاى ما را نیز به نور توفیق باطنى و هدایت سرى جبران فرما و دل سر تا پا تعلق ما را از وابستگى هاى دنیایى برهان و به تعلق به عز قدس خود آراسته نما.
بارالها! از طاعت ما ناچیزان بسطى در ملک تو حاصل نشود و از سرپیچى ما نقصى در مملکتت راه نیابد، از عذاب گنهکاران نفعى به تو نرسد و از بخشش و رحمت افتادگان کمبودى به قدرتت راه نیابد، وجود خطاکاران طالب رحمت و فطرت ناقصان در انتظار کمال است. تو با لطف فراگیرت با ما رفتار فرما و به سوء استعداد ما نظر ننما. (71)
«خدایا! اگر من شایسته ى رحمت تو نیستم، تو اهل آن هستى که با فضل شاملت بر من کرم نمایى.
خداى من! در دنیا گناهانى از من پوشانیدى و من نیازمندترم به این که در آخرت آن گناهان را بپوشانى.
بارالها! کمال بریدگى (از تعلقات دنیایى) براى توجه به خودت ارزانى ام فرما و چشم دلمان را به نور نظر کردن به خودت روشن گردان تا دیدگان دل، پرده هاى نور را دریده به کان عظمت و جلال برسد و جان هایمان به عزت قدس تو آویخته گردد.»(72)
درود و نفرین
از جمله کارهاى تعقیباتى، درود و صلوات فرستادن بر نیکان و زبده هاى کمال بشرى، و لعن و نفرین بر مظاهر شرک و پلیدى و سردمداران کفر و ستم است.
در آنچه به عنوان دعاهاى تعقیب آمده، هم به موارد متعددى از «صلوات» برمى خوریم، هم به مواردى از لعن.
این، گوشه اى از تولى و تبرى در یک مکتب زنده و جهت دار است.
در نمونه هاى فراوانى، عبارت «اللّهم صَلّ على مُحمّدٍ و آلِ محمّد»، به عنوان یکى از تعقیبات نمازها بیان شده است.
درود فرستادن بر پیامبر و خاندانش
اهمیت درود بر پیامبر خاتم به اندازه ای است که آخرین کتاب آسمانی یعنی قرآن کریم درود فرستادن بر نبی اعظم را کار همیشگی خداوند و ملائکه می داند و مؤمنان را به این امر مهم، امر می نماید:
«إِنَّ اللَّهَ و َمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛(56)
خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستد اى کسانى که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملًا تسلیم (فرمان او) باشید.»
امام علی علیه السلام فرمودند:
فَإِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنْ صَلَاتِهِ فَلْیُصَلِّ عَلَى النَّبِیِّ ص وَ لْیَسْأَلِ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ لْیَسْتَجِرْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ لْیَسْأَلْهُ أَنْ یُزَوِّجَهُ مِنَ الْحُورِ الْعِین؛ (73)
هرگاه بنده از نمازش فارغ شود، بر پیامبر درود فرستد و بهشت را از خداوند بخواهد و از آتش به خدا پناه ببرد و بخواهد که حوریه هاى بهشتى را به همسریش درآورد.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«مَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُصَلِّ عَلَى النَّبِیِّ وَ تَرَکَ ذَلِکَ مُتَعَمِّداً فَلَا صَلَاةَ لَه ؛(74)
کسی که نماز بخواند و بر پیامبر صلوات نفرستد و آن را از روی عمد ترک نماید پس نمازی برای او نیست.»
آثار صلوات در دنیا
– رفع نفاق
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
«الصَّلَاةُ عَلَیَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِی تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ؛(75)
صلوات و درود بر من و خاندان من نفاق را از بین مى برد.»
– رفع نیازها
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«مَنْ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قَضَى اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَة؛(76)
هر کس صد مرتبه بر محمد و آل محمد علیهم السلام صلوات و درود بفرستد خداوند یک صد حاجت او را برآورده سازد.»
– تندرستى و بخشش گناهان
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«کسى که یک بار بر من درود بفرستد، خداوند ده بار بر او درود مى فرستد و کسى که ده بار بر من درود بفرستد، خدا صد بار بر او درود مى فرستد و البته صد بار نیز، هزار بار درود خدا را در پى دارد و کسى که هزار بار بر من درود فرستد، هیچ گاه عذاب نخواهد دید (و افزود) کسى که یک بار بر من درود بفرستد، خداوند درى از رحمت و عافیت را به روى او مى گشاید و نیز کسى که بر من درود فرستد، گناهانش از بین خواهد رفت.»(77)
– انهدام گناهان
امام رضا علیه السلام فرمود:
«هر کس نتواند کفاره گناهانش را بپردازد، باید بر محمد و آلش درود فراوان بفرستد چه آن گناهان را منهدم مى سازد.»(78)
آثار صلوات در برزخ
– نورى در قبر
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «أَکْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَیَّ فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَیَّ نُورٌ فِی الْقَبْر وَ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ وَ نُورٌ فِی الْجَنَّة؛(79)
بسیار بر من صلوات بفرستید. صلوات بر من، نورى در قبر، نوری بر صراط و نوری در بهشت است.»
– رفع عذاب از همه اهل قبرستان
زنى دخترى داشت. آن دختر وفات نمود، مادرش او را در خواب دید که به عذاب الیم و عقاب عظیم گرفتار است. با اندوه بسیار از خواب بیدار شد و ناله و زارى آغاز نمود، چند روز بر حال فرزند خود اشک مى بارید و مى نالید، تا آن که بار دیگر، آن دختر را در خواب دید، خوشدل و شادمان و در روضه ى فردوس خرامان. به او گفت: اى دختر! آن چه حال بود که دیدم و این چه صورت است که مشاهده مى کنم؟
جواب داد: اى مادر! به جهت گناهان خود در عذاب بودم، چنان که دیدى. در این روزها، عزیزى از کنار مقبره ى ما گذشت و چند نوبت صلوات فرستاد و ثواب آن را به اهل گورستان بخشید حق تعالى به برکت صلوات، عذاب از اهل آن قبرستان برداشت. (80)
– ایمنى از تلخى جان کندن
فرد صالحى به عیادت بیمارى رفت، او آخرین لحظات زندگانى اش را مى گذرانید، به او گفت: دوست من! آیا جان کندن تلخ است؟
بیمار گفت: من جز شیرینى و خوبى نمى بینم، و هیچ گونه تلخیى را حس نمى کنم. آن شخص صالح متعجب شد؛ زیرا او مى دانست که دل کندن از این دنیا و جان دادن بسیار ناگوار و تلخ است.
شخص بیمار چون تعجب او را دید، به او گفت: تعجب مکن؛ زیرا من حدیثى از پیامبر صلی الله علیه و اله شنیده بودم که: «هر کس زیاد بر من صلوات بفرستد، از تلخى جان دادن در امان است.» از آن پس من به فرستادن صلوات مداومت نمودم و بسیار صلوات فرستادم. اینک تو علت جان دادن راحت مرا فهمیدى. (81)
آثار صلوات در قیامت
– نزدیک ترین افراد به پیامبر در قیامت
رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
«أَوْلَى النَّاسِ بِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَکْثَرُهُمْ عَلَیَّ صَلَاة؛ (82)
نزدیک ترین شخص به من در فرداى قیامت کسى است که صلوات بیشترى بر من فرستاده باشد.»
– گشایش هفتاد حاجت اخروى
معاویة بن عمار گوید:
امام صادق علیه السلام فرمود:
«هر کس در یک روز، صد بار «رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِه » بگوید، خداوند یک صد حاجت او را برآورد و سى حاجت از آنها براى دنیا و هفتاد براى آخرت.»(57)
– پرتوهای نور در قیامت
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«هر کس بر من یک بار صلوات فرستد، خداى تعالى در روز قیامت بر بالاى سر و جانب راست و چپ و بر بالا و پایین و در همه ى اعضاء و جوارح او نور مى دهد.» (83)
– صلوات در روز جمعه و روا شدن حاجات
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرموده است:
«مَنْ صَلَّى عَلَیَّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مِائَةَ صَلَاةٍ قَضَى اللَّهُ لَهُ سِتِّینَ حَاجَةً ثَلَاثُونَ لِلدُّنْیَا وَ ثَلَاثُونَ لِلْآخِرَةِ؛ (57)
هر کس روز جمعه صد بار بر من صلوات فرستد، خداوند شصت حاجت او را روا کند، سى حاجت براى دنیا و سى حاجت براى آخرت.»
– سنگین ترین عمل در قیامت
امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام فرمودند:
«أَثْقَلُ مَا یُوضَعُ فِی الْمِیزَانِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ؛(84)
سنگین ترین عملى که روز قیامت در ترازو(ى اعمال) گذاشته مى شود، درود بر محمد و اهل بیت اوست.»
– افضل اعمال در قیامت
امام صادق علیه السلام فرمود:
«مَا مِنْ عَمَلٍ أَفْضَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِه ؛(85)
در قیامت هیچ عملى برتر و گرامى تر از صلوات بر محمد و آل او نیست.»
– نورى در صراط
رسول خدا – صلی الله علیه وآله وسلم – فرمودند:
«الصَّلَاةُ عَلَیَّ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ وَ مَنْ کَانَ لَهُ عَلَى الصِّرَاطِ مِنَ النُّورِ لَمْ یَکُنْ مِنْ أَهْلِ النَّار؛(86)
درود فرستادن بر من، نورى است بر روى صراط و کسی که برایش روی صراط روشنایی باشد از اهل آتش نخواهد بود.»
– واجب شدن شفاعت
رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در وصیت خود به امیرالمؤمنین على علیه السلام فرمود:
«یا على! هر کس بر من، هر روز و هر شب صلوات فرستد، شفاعتم بر او واجب مى شود؛ اگرچه گناهانش از گناهان بزرگ باشد.» (87)
– محافظت از آتش دوزخ
امام صادق علیه السلام فرمودند: «هر که بعد از نماز صبح پیش از آن که تکلم کند بگوید: رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ [عَلَى ] أَهْلِ بَیْتِهِ، حق تعالى روى او را از آتش جهنم نگاه دارد.» (88)
– مانع آتش جهنم
امام صادق علیه السلام به صباح بن سبابه فرمود: «آیا دعایى به تو بیاموزم که روى تو را از آتش جهنم حفظ کند؟»
گوید: عرض کردم: آرى.
فرمود: «پس از دمیدن سپیده ى صبح صد بار بگو: «اللهم صل على محمد و آل محمد» خداوند روى تو را از حرارت آتش دوزخ در امان دارد.» (89)
تحفه اى در بهشت
شخصى از پیامبر پرسید: صلوات فرستادن امت، ارسال تحفه اى است به نزد شما، آیا از جانب شما تحفه اى براى ایشان خواهد بود؟
آن حضرت فرمود: «امروز، صلوات امت بر من، تحفه اى است از ایشان براى من؛ و فردا، تحفه ى من براى ایشان، در بهشت خواهد بود.» (90)
شرط ورود به بهشت
رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرموده است: «مَنْ کَانَ آخِرُ کَلَامِهِ الصَّلَاةَ عَلَیَ وَ عَلَى عَلِیٍ دَخَلَ الْجَنَّة؛(91)
«هر که آخرین سخنش «به هنگام مرگ» صلوات بر من و على علیهماالسلام باشد، داخل بهشت مى گردد.»
اما در مورد لعن:
امام باقر علیه السلام مى فرماید: «إِذَا انْحَرَفْتَ عَنْ صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ فَلَا تَنْحَرِفْ إِلَّا بِانْصِرَافِ لَعْنِ بَنِی أُمَیَّة؛(92)
هر گاه نماز واجب را تمام کردى، جز با لعن بنى امیه، از جاى خود حرکت نکن.»
چرا که آن دودمان ننگین و تبهکار، نمونه ى طاغوت ها و از بارزترین چهره هاى مخالفت با خط رهبران معصوم و آل پیامبر بودند و مستحق هر گونه نفرت و نفرین!
امام صادق علیه السلام در پى هر نماز، به چهار مرد و چهار زن (که از دشمنان سرسخت مقام امامت بودند) لعن و نفرین مى کرد. (93)
چه زیباست اسلامى که در کنار برنامه هاى عبادى و الهى خویش، بیزارى از ستمگران و مفسدان و طاغوت ها را هم جزء برنامه هاى خود، ساخته و نماز و عبادات و حج آن، همراه با برائت و اعلام تنفر از کفار و مشرکان و منافقان است. پس تعقیبات نماز، برخوردار از نوعى فریاد لعنت بر دشمنان خدا و مخالفان خط رهبرى الهى است.(94)
دعای فرج یکی از وظایف شیعیان
شیعیان در زمان غیبتِ آخرین امام معصوم خود وظایفی دارند که می توان به مواردی از این قبیل اشاره نمود:
1- شناخت حضرت مهدی از طریق آگاهی از صفات آن حضرت. مداومت داشتن بر خواندن دعای زیر در این زمینه سفارش شده است:
«اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی .» (95)
2- منتظر ظهور و فرج آن حضرت بودن، به گونه اى که این انتظار در انسان تحرک ایجاد کرده و در عمل ظاهر شود، تا آنجا که در انجام واجبات الهى و ترک محرمات کوتاهى نکند.
3- تسلیم و انقیاد براى امر امام عجل الله تعالی فرجه داشته باشد و عجله نکند، یعنى چون و چرا در امر ظهور آن جناب ننماید و آن چه از جانب آن حضرت مى رسد، صحیح و مطابق حکمت بداند.
4- از مال خود به آن حضرت هدیه نماید، مثلا مالى را که مى خواهد به امام عجل الله تعالی فرجه هدیه دهد، به همین قصد در راهى که مى داند رضاى آن حضرت است مصرف نماید، مانند این که به صالحین از دوستان و شیعیان آن حضرت کمک نماید.
5- صدقه دادن به قصد سلامتى آن حضرت.
6- مداومت نمودن بر خواندن این دعا که در کتاب کمال الدین از حضرت صادق علیه السلام روایت شده:
یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِک . (96)
7- در هر حال و زمانى آماده ى یارى نمودن آن حضرت باشد، و در فراقش مغموم بوده و ندبه و زارى نماید. (مداومت داشتن بر خواندن دعاى ندبه در صبح هاى جمعه.)
8- در مشکلات و گرفتارى هاى مهم به آن حضرت متوسل شود.
9- فضایل و کمالات و صفات آن حضرت را ذکر نمودن و مردم را به سوى معرفت و شناخت آن جناب و خدمت به آن بزرگوار دعوت کردن.
10 – صبر کردن بر سختى ها و اذیت و سرزنش دشمنان دین در زمان غیبت.
11- ثواب اعمال نیک و عبادات را به آن حضرت هدیه نمودن.
12 – دعاء کردن براى سلامتى آن بزرگوار و طلب پیروزى و یارى و ظهور آن جناب را، از خداى متعال نمودن.
13 – خواندن زیارت آن حضرت و دعاى عهد که در این کتاب نقل شده است.
14 – بر دین و اعتقادات خود ثابت باشد و با نااهلان و منحرفین که او را نسبت به دینش سست کنند معاشرت نکند.
خداوندا! ما را از پیروان و سربازان امام زمان عجل الله تعالی فرجه قرار بده و قلب مبارک آن حضرت را از ما راضى و خشنود بفرما. ان شاء الله. (97)
از حضرت صادق علیه السلام روایت آمده که فرمود:
از جمله حقوق ما بر شیعیان این است که بعد از فریضه ى نماز دست بر چانه بگیرد و سه مرتبه بگوید:
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ عَجِّل فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ.
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ إِحفَظ غَیبَةَ مُحَمَّدٍ.
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ إِنتَقِم لِابنَةِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله و سلم؛
اى پروردگار محمد! فرج آل محمد را زودتر گردان.
ای پروردگار محمّد! محافظت کن (دین را در) غیبت محمّد.
ای پروردگار محمّد! انتقام دختر محمّد را بگیر. (98)
یکى از یاران حضرت امام هادى علیه السلام درباره ى برنامه ى عملى و وظیفه ى عموم شیعیان در زمان غیبت سئوال کرد: در زمان غیبت، شیعیان شما چه کارى انجام دهند؟
امام هادى علیه السلام فرمودند: «عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَج؛ (99)
بر شما باد به دعا و نیایش و دارا بودن حالت انتظار.»
کیفیت خواندن دعاى فرج
اول: مستحب بودن دعا درباره ى حضرت حجت علیه السلام و درخواست تعجیل فرج آن حضرت بعد از نماز ظهر.
دوم: بلند کردن دست ها هنگام دعا کردن براى آن حضرت علیه السلام.
سوم: شفاعت خواستن از امامان علیهم السلام و سوگند دادن به حق ایشان پیش از دعا و تقاضاى حاجت.
چهارم: مقدم داشتن حمد و ثناى الهى پیش از عرض حاجت.
پنجم: مقدم داشتن درود و صلوات بر محمد و آل او علیهم السلام پیش از طلب حاجت.
ششم: پاک کردن دل از گناهان به وسیله ى استغفار و مانند آن، تا از لوث آلودگى ها پاکیزه شد و آماده ى اجابت گردد، که درخواست مغفرت و آزادى گردن از آتش، بر این امر دلالت دارد. (100)
امام صادق علیه السلام فرمود:
«هر کس بعد از نماز صبح و ظهر بگوید:
«اللهم صلّ على محمد و آل محمد و عجّل فرجهم»، نمى میرد تا این که قائم علیه السلام را دیدار کند. (101)
اوقات دعا براى حضرت
از مواقعى که دعا براى تعجیل فرج تأکید بیشترى دارد، پس از نماز صبح است، و دلیل بر این معنى روایتى است که مجلسى در کتاب مقباس در تعقیب نماز صبح آورده: پس از نماز پیش از آن که حرفى بزند صد بار بگوید:
«یا ربّ صلّ على محمد و آل محمد و عجّل فرج آل محمد و عتق رَقَبَتى مِنَ النار.»
هنگامى که دعا براى تعجیل فرج تأکید بیشترى دارد حالت سجده براى خداى متعال است؛ زیرا که نزدیک ترین حالات به خداى قاضى الحاجات سجده است، چنان که روایات از امامان بر حق علیهم السلام در این باره رسیده، پس شایسته است که بنده در حال سجده، مهم ترین حاجت ها را بخواهد و به آن اهتمام ورزد، به خصوص در سجده ى شکر به جهت توجه داشتن و ملتفت بودن به این که هر چه خداوند به ما نعمت بخشیده به برکت مولایمان صاحب الزمان است – که درود خداوند بر او و پدران پاکیزه اش باد – و به خاطر این دعا براى ولى نعمت و واسطه ى فیض و رحمت از مهم ترین اقسام شکر مى باشد و شاهد بر این روایت شدن آن در خصوص سجده ى شکر است که در کتاب «تحفة الأبرار» به نقل از شیخ مفید رحمة الله علیه آمده:
آن چه در سجده ى شکر گفته مى شود این دعا است:
«اللَّهُمَّ إِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ بِکَ اعْتَصَمْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی فَاکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَم یُهِمُّنِی وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُم ؛
پروردگارا! به سوى تو روى آوردم و به تو پیوستم و بر تو تکیه و اعتماد کردم، پروردگارا! تو پناه و امید منى، پس کفایت کن آن چه مرا اندوهگین ساخته و آن چه اندوهگین نساخته و آن چه تو بهتر از من آن را مى دانى، پناهنده به تو عزت یافت و ثناى تو والاست و هیچ خدایى جز تو نیست، بر محمد و آل محمد درود فرست و گشایش أمر آنها را زودتر برسان…»
اضافه بر این که این کار تأسى جستن و اقتدا کردن به خود آن حضرت – که درود و سلام خداوند بر او باد – مى باشد، چنان که در اخبار با صراحت آمده که آن بزرگوار براى این امر در سجده دعا کرد، هنگام ولادتش، که این أمر دلالت دارد بر اهمیت آن و تعلیم به دوستان و شیعیانش.
شیخ صدوق در کتاب «کمال الدین» به سند خود از جناب حکیمه خاتون ضمن حدیثى طولانى آورده که گفت:
ناگهان او را دیدم آن چنان نورى او را فراگرفته که دیدگانم را پوشانید، و یک دفعه دیدم نوزاد – که بر او و پدرانش سلام باد – صورتش را به حالت
سجده بر زمین نهاده و بر زانو تکیه داده و دو انگشت سبابه اش را بلند کرده و مى گوید:
«گواهى مى دهم که جز «الله» خدایى نیست و این که جدم محمد رسول خداست و پدرم امیرمؤمنان است.» سپس یک یک امامان را برشمرد تا به خودش رسید، آن گاه گفت: «خدایا! آن چه به من وعده داده اى انجام ده، و امرم را به مرحله ى اتمام برسان، و گامم را استوار گردان، و زمین را به ظهور من پر از عدل و داد فرماى…» (102)
دعا در همه ى ساعات روز جمعه
در تمام ساعت هاى روز جمعه به طور عموم، و به خصوص پس از نماز صبح، و هنگام ظهر، و هنگام رفتن به مسجد، و بعد از نماز عصر، و در قنوت نماز ظهر آن روز، و در قنوت نماز جمعه، و در خطبه ى نماز جمعه، و در آخرین ساعت روز جمعه، گواه است که دعا براى آن حضرت در اوقات مخصوص از امامان معصوم علیهم السلام وارد شده است. (103)
فواید دعا براى امام زمان عجل الله تعالی فرجه
1- گشایش امور فردی، طبق فرمایش حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف: «بسیار دعا کنید براى تعجیل فرج که فرج شما در آن است.»
2- این دعا سبب زیاد شدن نعمت ها است.
3- اظهار محبت قلبى است.
4- نشانه ى انتظار است.
5- زنده کردن امر ائمه ى اطهار علیهم السلام.
6- مایه ى ناراحتى شیطان لعین است.
7- سبب نجات یافتن از فتنه هاى آخرالزمان است.
8- اداء قسمتى از حقوق آن حضرت است، که اداء حق هر صاحب حقى واجب ترین امور است.
9- تعظیم خداوند و دین خداوندى است.
10 – حضرت صاحب الزمان علیه السلام در حق دعا کننده دعا مى کند.
11 – شفاعت آن حضرت علیه السلام در قیامت شامل حال دعا کننده مى شود.
12 – شفاعت پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم انشاء الله شامل حالش مى شود.
13- این دعا امتثال امر الهى و طلب فضل و عنایت او است.
14 – مایه ى استجابت دعا مى شود.
15 – اداى اجر رسالت است.
16- مایه ى دفع بلا است.
17 – سبب وسعت روزى است ان شاء الله.
18- باعث آمرزش گناهان مى شود.
19- تشرف به دیدار آن حضرت در بیدارى یا خواب.
20 – رجعت به دنیا در زمان ظهور آن حضرت.
21 – از برادران پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم خواهد بود.
22 – فرج مولاى ما حضرت صاحب الزمان علیه السلام زودتر واقع مى شود.
23 – پیروى از پیغمبر و امامان صلوات الله علیهم اجمعین خواهد بود.
24 – وفاى به عهد و پیمان خداوندى است.
25- آثار نیکى به والدین براى دعا کننده حاصل مى گردد.
26- فضیلت رعایت و اداى امانت برایش حاصل مى شود.
27- زیاد شدن اشراف نور امام علیه السلام در دل او.
28- طولانى شدن عمر، ان شاء الله.
29- تعاون و همکارى در کارهاى نیک و تقوى.
30- یارى و پیروزى خدا بر دشمنان به کمک خداوند.
31 – هدایت به نور قرآن مجید.
32 – نزد اصحاب اعراف معروف مى گردد.
33 – به ثواب طلب علم نایل مى شود، ان شاء الله.
34 – از عقوبت هاى اخروى ان شاء الله در امان مى ماند.
35 – هنگام مرگ به او مژده مى رسد و با او به نرمى رفتار مى شود.
36- این دعا اجابت دعوت خدا و رسول صلى الله علیه و آله و سلم است.
37- با امیرالمؤمنین و در درجه ى آن حضرت خواهد بود.
38- محبوب ترین افراد نزد خداوند خواهد بود.
39- عزیزترین و گرامى ترین افراد نزد پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم مى شود.
40 – ان شاء الله از اهل بهشت خواهد شد.
41- دعاى پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم شامل حالش مى گردد.
42 – کردارهاى بد او به کردارهاى نیک مبدل شود.
43- خداوند متعال در عبادت او را تأیید مى فرماید.
44- ان شاء الله با این دعا عقوبت از اهل زمین دور مى شود.
45- ثواب کمک به مظلوم را دارد.
46- ثواب احترام به بزرگتر و تواضع نسبت به او را دارد.
47- پاداش خونخواهى مولاى مظلوم شهیدمان حضرت ابى عبدالله الحسین علیه السلام را دارد.
48- شایستگى دریافت احادیث ائمه ى اطهار علیهم السلام را مى یابد.
49- نور او براى دیگران نیز – روز قیامت – درخشان مى گردد.
50- هفتاد هزار نفر از گنهکاران را شفاعت مى کند.
51 – دعاى امیرالمؤمنین علیه السلام در حق او روز قیامت.
52- بى حساب داخل بهشت شدن.
53- در امان بودن از تشنگى روز قیامت.
54- جاودان بودن در بهشت.
55- مایه ى خراش روى ابلیس و مجروح شدن دل او است.
56- روز قیامت هدیه هاى ویژه اى دریافت مى دارد.
57- خداوند عزوجل از خدمتگزاران بهشت نصیبش فرماید.
58 – در سایه ى گسترده ى خداوند قرار گرفته و رحمت بر او نازل مى شود تا مادامى که مشغول آن دعا باشد.
59- پاداش نصیحت مؤمن را دارد.
60- مجلسى که در آن براى حضرت قائم – عجل الله فرجه – دعا شود، محل حضور فرشتگان گردد.
61- دعا کننده مورد مباهات خداوند شود.
62- فرشتگان براى او طلب آمرزش مى کنند.
63- از نیکان مردم – پس از ائمه ى اطهار علیهم السلام مى شود.
64- این دعا اطاعت از اولى الامر است که خداوند اطاعت شان را واجب ساخته است.
65- مایه ى خرسندى خداوند عزوجل مى شود.
66- مایه ى خوشنودى پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم مى گردد.
67- این دعا خوشایندترین اعمال نزد خداوند است.
68- از کسانى خواهد بود که خداوند در بهشت به او حکومت دهد ان شاالله تعالى.
69- حساب او آسان مى شود.
70- این دعا در عالم برزخ و قیامت مونس مهربانى خواهد بود.
71- این عمل بهترین اعمال است.
72- باعث دورى غصه ها مى شود.
73- دعاى هنگام غیبت، بهتر از دعاى هنگام ظهور امام علیه السلام است.
74 – فرشتگان درباره اش دعا مى کنند.
75- دعاى حضرت سیدالساجدین علیه السلام که نکات و فواید متعددى دارد شامل حالش مى شود.
76- این دعا تمسک به ثقلین (کتاب و عترت) است.
77- چنگ زدن به ریسمان الهى است.
78- سبب کامل شدن ایمان است.
79- مانند ثواب همه ى بندگان به او مى رسد.
80- تعظیم شعایر خداوند است.
81- این دعا ثواب کسى که با پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم شهید شده را دربردارد.
82- ثواب شهید شدن در زیر پرچم حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه را دارد.
83- ثواب احسان به مولاى ما حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه را دارد.
84- در این دعا ثواب گرامى داشتن عالم است.
85- پاداش گرامى داشتن شخص کریم را دارد.
86- در میان گروه ائمه اطهار علیهم السلام محشور مى شود.
87- درجات او در بهشت بالا مى رود.
88- از بدى حساب در روز قیامت در امان مى ماند.
89- نایل شدن به بالاترین درجات شهدا در روز قیامت.
90- رستگارى به شفاعت فاطمه ى زهرا علیهاالسلام. (104)
دعاى امام مهدى در تعجیل فرج خویش
از نائب دوم حضرت مهدى علیه السلام، محمد بن عثمان روایت شده که گفت: آخرین مرتبه اى که آن حضرت را دیدم کنار خانه ى کعبه بود که مى فرمود:
اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی؛(105)
پروردگارا! وعده هایى که به من داده اى را تحقق بخش.
همگى یک صدا از خداوند بخواهیم فرج او را نزدیک کند:
«اِلهی عَظُمَ الْبَلاءُ، وَ بَرِحَ الْخَفاءُ، وَ انْکَشَفَ الْغِطاءُ، وَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ، وَ ضاقَتِ الاَْرْضُ، وَ مُنِعَتِ السَّماءُ، و اَنْتَ الْمُسْتَعانُ، وَ اِلَیْکَ الْمُشْتَکی، وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ و الرَّخاءِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، اُولِی الاَْمْرِ الَّذینَ فَرَضْتَ عَلَیْنا طاعَتَهُمْ، وَعَرَّفْتَنا بِذلِکَ مَنْزِلَتَهُمْ، فَفَرِّجْ عَنا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عاجِلاً قَریباً کَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ، یا مُحَمَّدُ یا عَلِیُّ یا عَلِیُّ یا مُحَمَّدُ اِکْفِیانی فَاِنَّکُما کافِیانِ، وَ انْصُرانی فَاِنَّکُما ناصِرانِ، یا مَوْلانا یا صاحِبَ الزَّمانِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ، اَدْرِکْنی اَدْرِکْنی اَدْرِکْنی، السّاعَةَ السّاعَةَ السّاعَةَ، الْعَجَلَ الْعَجَلَ الْعَجَل، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، بِحَقِّ مُحَمَّد وَآلِهِ الطّاهِرینَ.»
تعقیبات مستحب بعد از هر نماز
تسبیح حضرت سیّدة النساء فاطمه زهراء صلوات اللَّه علیها
در روایت معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام است:
خداوند متعال به چیزى برتر از تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام عبادت نشده است، همانا اگر چیزى با فضیلت تر و برتر از آن وجود داشت، رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم آن را به حضرت فاطمه علیها السّلام تعلیم مى نمود.(106)
در کیفیّت این تسبیحات اختلاف در احادیث هست، ولی مشهورتر آن است که:
سى و چهار مرتبه «أللَّهُ أکْبَر»، سپس سى و سه مرتبه «اَلْحَمْدُللَّهِ»، و سى و سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بگوید.
در بعضى از روایات «سُبْحانِ اللَّهِ» پیش از «اَلْحَمْدُللَّهِ» وارد شده.
و بعضى از علماء جمع به این نحو کرده اند که: فرد بعد از نماز به طریق اوّل بخواند، و در هنگام خواب رفتن به طریق دوم. و ظاهراً به طریق اوّل که مشهور است اولویت دارد.
سنّت است که بعد از تمام کردن تسبیح یک نوبت «لا إِلهَ إِلّا اللَّه» بگوید؛ چنانکه از حضرت صادق علیه السلام مرویست که: هر که بعد از نماز فریضه تسبیح فاطمه علیها السلام را بگوید و از عقب آن یک مرتبه «لا إِلهَ إِلّا اللَّه» بگوید خدا او را بیامرزد.(107)
احادیث در فضیلتِ این تسبیحات از حدّ شمارش فراتر است.
از حضرت صادق علیه السلام منقولست:
ما امر مى کنیم کودکان خود را به تسبیح فاطمه همانطور که امر مى کنیم ایشان را به نماز؛ پس آن را ترک مکن که هر که مداومت نماید بر آن شقى و بدبخت نمى شود.(107)
و در روایات معتبره وارد شده:
ذکر کثیر که خداى تعالى در قرآن مجید به آن امر فرموده تسبیح حضرت فاطمه است؛ و هر که بعد از هر نماز بر آن مداومت نماید خدا را بسیار یاد کرده، و به آیه کریمه وَ اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً(108) عمل نموده.(109)
و به سند معتبر از امام محمّد باقر علیه السلام مرویست:
هر که تسبیح فاطمه علیها السلام بگوید و بعد از آن استغفار کند خدا او را بیامرزد، و آن بر زبان صد است، و در میزانِ عمل هزار است، و شیطان را دور مى کند، و خدا را خوشنود مى گرداند.(110)
و به سندهاى صحیح از حضرت صادق علیه السلام منقولست که: هر که تسبیحِ آن حضرت را بعد از نماز بگوید – پیش از آن که پاها را از هیأتِ نماز بگرداند – آمرزیده شود، و بهشت او را واجب گردد.(111)
و در حدیث معتبر دیگر فرمود:
تسبیح فاطمه را بعد از هر نماز خواندن بهتر است از آن که هر روز هزار رکعت نماز بگذارد.(112)
و بهتر آنست که به تربت حضرت امام حسین علیه السلام حساب آن را نگاه دارد، و در جمیع اذکار سنّت است.
و پیوسته تسبیح تربتِ آن حضرت را با خود داشتن مستحب است(113)
و حرز از بلاهاست، و مورِث ثوابِ بى انتهاست.(114)
و منقولست که: در ابتدا حضرت فاطمه – صلوات اللَّه علیها – رشته اى از پشم تابیده بودند، و بر آن گره ها زده بودند و به آن تسبیح مى گفتند، تا آن که حمزة بن عبدالمطّلب رضى الله عنه شهید شدند، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن شهید بزرگوار خاک برگرفت، و تسبیح ساخت، و به آن تسبیح مى کرد. مردم نیز چنان کردند، و چون سیّد شهدا حسین بن على علیه السلام شهید شد سنّت شد که از تربتِ آن امام مظلوم، تسبیح سازند و به آن ذکر گویند.(115)
از حضرت صاحب الامر روایت است که هر که تسبیح تربت امام حسین علیه السلام در دست داشته باشدو ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر برای او نوشته می شود. (116)
و از حضرت صادق علیه السلام منقولست:
تسبیح تربت آن حضرت ذکر مى گوید، و تسبیح مى گوید بى آنکه آدمى ذکر کند.(117)
و فرمود که: یک ذکر یا استغفار که به آن گفته شود برابر است با هفتاد ذکر که با چیز دیگر گفته شود؛ و اگر بى ذکر بگرداند به هر دانه اى هفت تسبیح براى او نوشته مى شود.(118)
و به روایت دیگر: اگر با ذکر بگرداند به هر دانه اى چهل حسنه براى او نوشته شود. (119)
روایت است که: حوریان بهشت چون ملکى را مى بینند که به زمین مى آید از او التماس مى کنند که تسبیح و تربت آن حضرت را براى ما بیاور.(120)
و در حدیث صحیح از حضرت امام موسى علیه السلام منقولست:
مؤمن مى باید که خالى نباشد از پنج چیز: مسواک، و شانه، و سجّاده اى که به روى آن نماز کنند، و تسبیحى که در آن سى و چهار دانه باشد، و انگشتر عقیق.(121)
و ظاهر آنست که خام و پخته هر دو خوبست، و خام بهتر است.
و از حضرت صادق علیه السلام منقولست:
هر که با تسبیح تربت امام حسین علیه السلام تسبیح کند، حق تعالى براى او چهار صد حسنه بنویسد، و چهار صد گناه از او محو کند، و چهار صد حاجت او را برآورد، و چهار صد درجه براى او بلند گرداند.(122)
و روایت شده: مستحب است که رشته اش کبود باشد به رنگ آسمان.(122)
و از بعضى روایات مستفاد مى شود:
زنان را به انگشتان شمردن افضل است؛(123)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
کسى که پس از نماز واجب در پى کار دیگر نارفته، تسبیحات حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام را بگوید، خداوند او را مى آمرزد و باید (تسبیحات را) با الله اکبر آغاز کند.(124)
ابودرداء نزد پیامبر خدا صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا، ثروتمندان، دنیا و آخرت را بردند، نماز مى خوانیم و مى خوانند، روزه مى گیریم و مى گیرند، صدقه مى دهند و ما نمى دهیم.
فرمود: آیا تو را به چیزى راهنمایى نکنم که اگر انجام دهى هیچکس پیش از تو به آن پیشى نگرفته و هیچکس هم از این پس، به تو نمى رسد جز کسى که همچون تو کند؟ در پى هر نماز، سى و سه بار سبحان الله، سى و سه بار الحمدلله و سى و چهار بار الله اکبر مى گویى.(125)
تکبیرات
مستحب است که بعد از سلام نماز فریضه سه مرتبه دست بردارد تا محاذى رو، و برگرداند تا به زانو یا نزدیک به آن، و با هر مرتبه یک «اَللَّهُ اَکبَر» بگوید؛ چنانچه علىّ بن ابراهیم و سیّد بن طاوس و ابن بابویه -رضى اللَّه عنهم – به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
مفضّل بن عمر از آن حضرت پرسید که به چه علّت نماز گذارنده بعد از سلام، سه مرتبه تکبیر مى گوید، و دست برمى دارد؟
فرمود: براى آن که چون حضرت رسالت پناه صلى الله علیه وآله، فتحِ مکّه نمود، نزد حجرالاسود نماز ظهر با اصحاب خود ادا کرد، و سه نوبت تکبیر گفت، و با هر نوبت دست برداشت؛ پس گفت: «لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأحْزابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیىْ وَ یُمیتُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ؛ معبودى جز خداوند یگانه نیست، که به وعده ى خود وفا، و بنده اش را یارى نمود، و لشگرش را سرافراز و پیروز گردانید، و به تنهایى و بدون اینکه شریکى داشته باشد – نه پیش از آن و نه بعد از آن – تمام حزبها و گروهها را درهم شکست [یا: بر آنها غلبه کرد]، پس فرمانروایى فقط براى اوست، و ستایش تنها او را سزد، زنده مى کند و مى میراند، و هم او بر هر چیز تواناست.»
پس رو به جانب اصحاب گردانید و گفت: ترک مکنید این تکبیر و این دعا را بعد از هر نماز فریضه؛ زیرا که هر که بعد از سلام چنین کند ادا کرده است شکر نعمت خدا را بر تقویتِ اسلام و لشکر اسلام.(126)
و در حدیث صحیح نقل شده است:
چون حضرت صادق علیه السلام از نماز فارغ مى شدند دستها را بالاى سر مبارک خود بلند مى کردند، و دعا مى کردند.(127)
و از امام محمّد باقر علیه السلام روایت شده است:
هر بنده اى که دستها به سوى خدا بلند کند، خدا شرم مى کند که دستهاى او را خالى برگرداند؛ پس چون دعا کنید دستها را فرو میارید مگر آن که بر سر و رو بکشید.(128)
طلب عفو نمودن
کلینى به سند معتبر از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز فریضه پیش از آن که پاهاى خود را بگرداند سه مرتبه این دعا بخواند، خدا گناهان او را بیامرزد اگر چه مانند کف دریا باشد در بسیارى:
«اَسْتَغْفِرُاللَّهَ الّذى لا إلهَ إلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ ذُوالْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ أَتُوبُ إلَیْهِ.»
و در روایت دیگری وارد شده:
هر که این استغفار را هر روز بخواند حق تعالى چهل کبیره او را بیامرزد.(129)
به فرموده رسول الله صلى الله علیه و آله:
گناهان کسى که در پى هر نماز سه بار استغفار کند و بگوید: » اَسْتَغْفِرُاللَّهَ الّذى لا إلهَ إلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ و أتوب الیه؛ از خدایى که جز او خدایى نیست و زنده و پاینده است، آمرزش مى طلبم و به سویش بازمى گردم.» آمرزیده مى شود. (130)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هرگاه نمازش را به پایان مى برد، سه بار استغفار مى کرد و مى گفت: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْکَ السَّلَام تَبَارَکْت ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام ؛ خدایا تو سلام هستى و سلام از توست، مبارکى، اى شکوهمند گرامی.»(131)
چهارم دعای بعد نماز
شیخ کلینى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
ترک مکن بعد از هر نماز این دعا را:
«اُعیذُ نَفْسى وَ ما رَزَقَنى رَبّى بِاللَّهِ الْوَاحِدِ الصَّمَدِ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَد وَ لَمْ یَکُن لَهُ کُفُواً اَحَدٌ وَ اُعیذُ نَفْسى وَ ما رَزَقَنى رَبّى بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ اِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَاثَاتِ فِى الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ اِذا حَسَدَ وَ اُعیذُ نَفْسى وَ ما رَزَقَنى بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ اِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذى یُوَسْوِسُ فى صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الجِنَّةِ وَ النَّاسِ.»(132)
به سند معتبر از آن حضرت روایت شده است:
هر که این دعا را بعد از هر نماز واجب بخواند جانش و خانه اش و مالش و فرزندانش از بلاها محفوظ گردد:
«اُجیرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى وَ اَهْلى وَ دَارى وَ کُلَّ ما هُوَ مِنّى بِاللَّهِ الْواحِدِ الْاَحَدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یَلِدْ (تا آخر سوره)وَ اُجیرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى وَ کُلَّ ما هُوَ مِنّى بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ (تا آخر سوره)وَ اُجیرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى وَ کُلَّ ما هُوَ مِنّى بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النّاسِ (تا آخر سوره)وَ اُجیرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى وَ کُلَّ ما هُوَ مِنّى بِاللَّهِ الَّذى لا اِلهَ اِلّا هُوَ، تا العَلِىُّ الْعَظیمُ.» (133)
پنجم دعای بعد نماز2
شیخ کلینى به سند معتبر از علىّ بن مهزیار روایت کرده است:
محمّد بن ابراهیم به خدمت حضرت امام على نقى – صلوات اللَّه علیه – نوشت که اگر مصلحت دانى – اى سیّدِ من!- تعلیم نما مرا دعایى که بعد از نمازها بخوانم تا حق تعالى جمع نماید براى من، خیر دنیا و آخرت را.
پس آن حضرت علیه السلام نوشت که مىگویى بعد از نماز:
«أعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ وَ عِزَّتِکَ الّتى لا تُرامُ وَ قُدْرَتِکَ الّتى لا یَمْتَنَعُ مِنها شَىْءٌ مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنْ شَرِّ الْاَوْجاعِ کُلِّها؛ از بدى دنیا و آخرت و بدى همهى دردها، به روى کریمانهات و عزت زوال ناپذیرت، پناه مىبرم.»
و در بعضى روایات این ادامه را دارد: «وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ.»(133)
ششم دعای بعد نماز3
شیخ کلینى و ابن بابویه به سندهاى صحیح و غیر صحیح از حضرت امام محمّد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام روایت کرده اند:
کمتر چیزى که تو را مجزیست از دعا بعد از نماز واجب آن است که بگویى:
«أللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ اَحاطَ بِه عِلْمُکَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ اَحاطَ بِه عِلْمُکَ أللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ عافِیَتَکَ فى اُمُورى کُلِّها وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْیا وَ عَذابِ الْاخِرَةِ؛
خدایا، همانا من هر نیکى را که به آن آگاهى دارى، از تو مى خواهم و از هر بدى که به آن دانایى، به تو پناه مى برم. خدایا، همانا من آسایش در همه ى کارهایم را از تو مى خواهم و از رسوایى دنیا و عذاب آخرت به تو پناه مى برم.»
و در روایات ابن بابویه چنین است: «أللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أللَّهُمَّ إنّى أسْئَلُکَ» تا آخر دعا.(134)
هفتم دعای بعد نماز4
سنّت است که چون مسلمان از نماز فارغ شود بگوید:
«أللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أجِرْنى مِنَ النَّارِ وَ ارْزُقْنى الْجَنَّةَ وَ زَوِّجْنى الْحُورَ الْعینَ.»
چنانکه در حدیث معتبر از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – منقولست:
باید که بنده از نماز فارغ نشود تا آن که از حق تعالى سؤال کند بهشت را، و پناه برد به خدا از آتش جهنّم و سؤال کند که تزویج کند به او حورالعین را.
و همچنین فرمود:
چهار چیزند که حق تعالى شنیدنِ سخنِ خلایق، به ایشان عطا کرده است: حضرت رسول صلى الله علیه و آله و بهشت، و دوزخ، و حورالعین. پس هر گاه فارغ شود بنده از نمازش باید که صلوات فرستد بر حضرت رسالت پناه، و سؤال کند از خدا بهشت را، و پناه برد به او از جهنّم، و سؤال کند از او که تزویج نماید او را به حورالعین؛ زیرا که هر که صلوات فرستد بر آن حضرت، دعاى او مستجاب مى گردد؛ و هر که بهشت را از خدا سؤال کند، بهشت گوید: پروردگارا به بنده خود عطا کن آنچه سؤال کرد؛ و هر که امان خواهد از خدا از جهنّم، جهنّم مى گوید: پروردگارا بنده خود را امان ده از آنچه امان طلبید از آن؛ و هر که از خدا حورالعین سؤال کند، حوریان گویند: پروردگارا عطا کن به بنده خود آنچه از تو طلبید.
و به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام قریب به این مضمون روایت شده، و در آخرش مذکور است:
چون بنده از جاىِ نماز خود برخیزد، و از خدا، بهشت و حور العین و خلاصى از جهنّم را سؤال نکند، حوریان بهشت گویند: این بنده مرا نمى خواهد، و بهشت گوید: این بنده به من رغبت ندارد، و جهنّم گوید: این بنده مرا نمى شناسد، و شدّت عذاب مرا نمى داند.
و فرمود که: هر بنده اى که صلوات یا سلام بر حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرستد، البتّه به آن حضرت مى رسد و مى شنود.
و به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام منقولست که: فراموش مکنید دو چیز را که بر شما واجبست: اوّل آن که: سؤال کنید بهشت را، دویّم آن که: سؤال کنید خلاصى از جهنم را.
و به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقولست:
اگر یکى از حوریان بر اهل دنیا مشرف گردد و یک گیسوى خود را به ایشان بنماید، هر آینه اهل دنیا همه عاشق و مفتون او گردند؛ و چون کسى از نماز فارغ شود، و حورالعین را از خدا نطلبد، ایشان مى گویند که: این بنده چه بى رغبتست به ما.
و در تفسیر حضرت امام حسن عسکرى علیه السلام مذکور است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
در شب معراج قصرهاى بهشت را به من نمودند، دیدم که به خشت طلا و نقره ساخته اند؛ و به جاى گل، مُشک و عنبر به کار برده اند؛ ولیکن بعضى کنگرهاى رفیع داشت، و بعضى نداشت؛ چون از جبرئیل سؤال کردم از سبب آن، گفت: آن قصرها که کنگره نداشت قصر جماعتی است که بعد از نماز بر تو و آل تو صلوات نمى فرستند، تا نمایان باشد که اینها قصر جماعتى است که صلوات نفرستاده اند.(135)
هشتم برخی آیات قرآن
به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام آمده است:
چون حق تعالى امر کرد که این آیات را به زمین آورند چنگ زدند بر عرش الهى و گفتند:
پروردگارا ما را به سوى اهل خطا و گناهان مى فرستى؟ پس حق تعالى وحى کرد به سوى ایشان که بروید به سوى زمین؛ به عزّت و جلال خود سوگند یاد مى کنم که تلاوت نکند شما را احدى از آل محمّد و شیعیان ایشان مگر آن که نظر رحمت کنم به سوى او از رحمت هاى پنهان خود، هر روز هفتاد نظر و در هر نظرى هفتاد حاجت او را برآورم، و او را قبول کنم هر چند معصیت بسیار کرده باشد.
و به روایت دیگر: هر که این آیات را بعد از هر نماز بخواند او را ساکن گردانم در حظیره قدس با هر گناهى که داشته باشد؛ و اگر نکنم، نظر کنم به سوى او به نظر رحمتِ خاصّ خود در هر روز هفتاد نظر کردن؛ و اگر نکنم، هر روز هفتاد حاجت او را برآورم که کمترِ آنها آمرزیدن گناهان باشد؛ و اگر نکنم، او را پناه دهم از شرّ هر دشمنى، و یارى دهم او را بر ایشان، و مانع نشود او را از داخل شدن بهشت غیر از مرگ.
و آن آیات اینهاست: سوره «فاتحه» تا آخر، و «آیةالکرسى» تا (وَ هُوَ الْعَلىُّ الْعَظیمُ) و اگر تا (هُمْ فیها خالِدُونَ)بخواند بهتر است.(136)
و آیه شهادت یعنى: «شَهِدَ اللَّهُ أ نَّهُ لا إلهَ إلّا هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ اُولُوالْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إلهَ إلّا هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ – إنَّ الدّینَ عِنْدَاللَّهِ الْإسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ اُوتُوا الْکِتابَ إلّا مِنْ بَعْدِ ما جائَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ.»(137)
و آیه ملک یعنى: «قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِى الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إنَّکَ عَلى کُلِّ شَى ءٍ قَدیرٌ – تُولِجُ اللَّیْلَ فى النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فى اللَّیْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ.»(138)
و به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام منقول است:
هر که آیةالکرسى را بعد از هر نماز فریضه بخواند او را گزنده ضرر نرساند.
و از حضرت رسالت صلى الله علیه وآله منقولست: هر که آیةالکرسى بعد از هر نماز بخواند مانعى نباشد او را از داخل شدن بهشت به غیر از مرگ.
و به روایت دیگر: هر که آیةالکرسى بعد از هر نماز فریضه بخواند نمازش مقبول گردد، و در امان خدا باشد، و خدا او را از بلاها و گناهان نگاه دارد.(139)
رسول الله صلى الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند:
یَا عَلِیُّ اقْرَأْ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّهُ لَا یُحَافِظُ عَلَیْهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ صِدِّیقٌ أَوْ شَهِید؛(140)
اى على، پیوسته در پى نماز واجب، «آیةالکرسى» را بخوان که جز پیامبر، درستکار و شهید بر آن مواظبت نمى ورزد.
نهم دعای بعد از نماز صبح
شیخ کلینى و ابنبابویه و دیگران به سندهاى معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کردهاند:
«شیبه هذلى» به خدمت حضرت رسول صلى الله علیه وآله آمد و گفت: یا رسولاللَّه! من پیر شدهام، و قوّتم وفا نمىکند به اعمالى که قبل از این خود را به آن عادت داده بودم از نماز و روزه و حج و جهاد؛ پس تعلیم کن مرا کلامى که خدا مرا به آن نفع بخشد، و بر من سبک و آسان باشد.
حضرت فرمود که: بار دیگر بگو. او سه مرتبه این سخن را اعاده کرد. پس حضرت فرمود که: نماند بر دور تو درختى و کلوخى مگر آن که گریست بر تو براى ترحّم بر تو.
هر گاه از نماز صبح فارغ شوى ده مرتبه بگو: «سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِه وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللَّهِ الْعَلىّ الْعَظیمِ» تا خدا تو را عافیت دهد به برکت این دعا از کورى و دیوانگى و خوره و پیسى و پریشانى و خرف شدن.
شیبه گفت: یا رسولاللَّه! این براى دنیاى من است، براى آخرت من چیزى بفرماى.
فرمود: مىگویى بعد از هر نماز: «أللَّهُمَّ اهْدِنى مِنْ عِنْدِکَ وَ أفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَکاتِکَ؛ خدایا! مرا از ناحیهى خویش هدایت فرما، و از فضل و بخششت بر من فروریز، و از رحمتت بر من بگستر، و از برکاتت بر من فروفرست.»
پس حضرت فرمود که اگر بر این دعا مواظبت نماید و عمداً ترک نکند تا وقت مردن، چون به صحراى محشر درآید هشت در بهشت براى او گشوده شود که از هر درى که خواهد داخل شود.
و دعاى اخیر به اسانید معتبره دیگر وارد شده.(141)
دهم تسبیحات اربعه
تعقیبات دیگر، خواندن تسبیحات اربعه است.
چنانچه شیخ طوسى و ابن بابویه و حِمیَرى به سندهاى صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
«روزى حضرت رسالت صلى الله علیه وآله به اصحاب خود گفت: اگر جمع کنید آنچه دارید از جامها و ظرفها و بر روى هم گذارید آیا به آسمان مى رسد؟ گفتند: نه یارسول اللَّه! فرمود که: مى خواهید تعلیم کنم شما را چیزى که اصلش در زمین است و شاخش در آسمانست؟ گفتند: بلى یا رسول اللَّه! فرمود که: بعد از هر نماز سى نوبت بگوئید: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أکْبَرُ» که اصل اینها در زمین است و فرعشان در آسمان؛ و رفع مى کنند از آدمى، خانه فرود آمدن، و غرق شدن، و سوختن، و در چاه افتادن، و دریدن درندگان، و به مرگهاى بد مردن، و هر بلائى که در آن روز از آسمان نازل مى گردد، و اینهایند باقیات صالحات که حق تعالى در قرآن(142) فرموده است».
و به سندهاى صحیح دیگر نقل شده است: «ذکر کثیر که خدا در قرآن(108)
به آن امر فرموده است این است.»
در حدیث صحیح دیگر از حضرت صادق علیه السلام آمده:
هر که این تسبیحات را بعد از هر نماز فریضه چهل نوبت بخواند – پیش از آن که از جاى نماز حرکت کند – هر حاجت که از خدا سؤال کند روا گردد.
به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام نقل است: هر که بعد از نماز فریضه سى مرتبه «سُبحانَ اللَّهِ» بگوید بر بدنش گناهى نماند مگر آن که بریزد.
و در حدیث صحیح دیگر از آن حضرت است: «ذکر بسیار» که حق تعالى در کلام مجید آن را مدح کرده است این است که سى مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بعد از هر نماز فریضه بگوید.
قطب راوندى روایت کرده است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به براء بن عاذب فرمود:
مى خواهى تو را دلالت کنم بر امرى که چون به جا آورى به حق و راستى دوست خدا باشى؟ گفت: بلى. فرمود که: بعد از هر نماز هر یک از تسبیحات اربع را ده مرتبه بگو؛ چون چنین کنى هزار بلیّه در دنیا از تو دور گردد که یکى از آنها مرتد شدن باشد؛ و هزار مرتبه در آخرت براى تو ذخیره کنند که یکى آن باشد که در جوار حضرت رسول صلى الله علیه وآله باشى.(143)
یازدهم ذکر بعد نماز
شیخ کلینى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از هر نماز فریضه سه مرتبه بگوید:
«یا مَنْ یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ لا یَفْعَلُ ما یَشاءُ أحَدٌ غَیْرُهُ»،
هر حاجت که سؤال کند روا شود.(144)
دوازدهم: لعن
شیخ کلینى و شیخ طوسى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
آن حضرت بعد از هر نماز فریضه چهار مرد و چهار زن را لعنت مى کردند، و ایشان را نام مى بردند:
«أللَّهُمَّ الْعَنْ فلاناً و فلاناً و فلاناً و معاویة و فلانة و فلانة و هند و أمّ الحکم.»
(أمّ الحکم خواهر معاویه است).
شیخ طوسى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
از جاى بر نخیز تا لعن کنى بنى امیّه را، پس باید بگوید «أللَّهُمَّ الْعَنْ بَنِى أُمَیّة.»(145)
سیزدهم: ذکر بعد نماز
شیخ طوسى به سند موثق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
بخوان بعد از سلام نماز این دعا را:
«اَللَّهُ اَکْبَرُ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیى وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ، صَدَقَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ هَزَمَ الْاَحْزابَ وَحْدَهُ، أللَّهُمَّ اهْدِنى لِمَا اخْتُلِفَ فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإذْنِکَ اِنَّکَ تَهْدى مَنْ تَشاءُ اِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ.»(145)
چهاردهم: تهلیل بعد نماز
احمد بن برقى به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از فارغ شدن از نماز – پیش از آن که زانوها را از جاى خود حرکت دهد – ده مرتبه این تهلیل را بخواند حق تعالى چهل هزار هزار گناه او را محو کند، و چهل هزار هزار حسنه براى او بنویسد، و چنان باشد که دوازده مرتبه قرآن را ختم کرده باشد؛ و فرمود که من صد مرتبه مى خوانم، و شما را ده مرتبه کافی است.
تهلیل اینست: «أشْهَدُ أَنْ لا إلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ إلهاً واحِداً أحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً.»
و فضیلت این تهلیل بسیار وارد شده خصوصاً در تعقیب نماز صبح و شام، و هنگام طلوع و غروب آفتاب. (146)
پانزدهم: دعای بعد از نماز
ابن بابویه و شیخ طوسى و غیر ایشان به سندهاى معتبر از حضرت صاحب الأمر علیه السلام روایت کرده اند:
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بعد از هر نماز فریضه این دعا مى خواندند:
أللَّهُمَّ اِلَیْکَ رُفِعَتِ الاَصْواتُ وَ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ وَ لَکَ خَضَعَتِ الرِّقابُ وَ اِلَیْکَ التَّحاکُمُ فِى الْاَعْمالِ یا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یا خَیْرَ مَنْ اَعْطى یا صادِقُ یا بارُّ یا مَنْ «لا یُخْلِفُ الْمیعادَ»(147)
یا مَنْ اَمَرَ بِالدُّعاءِ وَ تَکَفَّلَ بِالْاِجابَةِ یا مَنْ قالَ: «ادْعُونى اَسْتَجِبْ لَکُمْ اِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتى سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ»(7)
یا مَنْ قالَ: «وَ اِذا سَئَلَکَ عِبادى عَنّى فَاِنّى قَریبٌ اُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لى وَ لْیُؤْمِنُوا بى لَعَلَّهُم یَرْشُدُونَ»(148)
وَ یا مَنْ قالَ: «یا عِبادِىَ الَّذینَ اَسْرَفُوا عَلى اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»(149)
لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ ها أنا ذا بَیْنَ یَدَیْکَ المُسْرِفُ عَلى نَفْسى وَ اَنْتَ الْقائِلُ: «لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.»(150)
صداها تنها به سوى تو بلند، و چهره ها تنها در برابر تو فروتن، و گردنها فقط براى تو خاضع هستند، و داورى در اعمال تنها به درگاه توست. اى بهترین کسى که از او درخواست مى شود، و بهترین کسى که عطا مى فرمایى، اى راستگو، اى نیکوکار، اى کسى که خلف وعده نمى فرمایى، اى کسى که دستور دعا و وعده اجابت دادى، اى کسى که فرمودى: «مرا بخوانید، تا دعاى شما را اجابت نمایم.» اى کسى که فرمودى: «و هرگاه که بندگانم درباره ى من درخواست نمایند، [بگو] من نزدیکم و دعاى دعا کنندگان را هرگاه که مرا بخوانند اجابت مى نمایم، پس باید آنان [بندگان] دعوت مرا پذیرفته و به من ایمان آورند، امید که رهنمون گردند.» و اى کسى که فرمودى: «اى بندگان من که بر نفس خویش اسراف نمودید، از رحمت خدا نومید نشوید، چرا که حتماً خداوند همه ى گناهان را مى آمرزد، براستى که اوست بسیار آمرزنده ى مهربان.» آرى و آرى، هان، اینک من همان اسراف کننده ى [بر نفس خویش] هستم، و تو فرموده اى: «از رحمت خدا نومید نشوید، براستى که خداوند همه ى گناهان را مى آمرزد همانا او آمرزنده مهربان است.»
شانزدهم دعای بعد هر نماز
شیخ کلینى و ابن بابویه و دیگران به سندهاى صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
جبرئیل به نزد حضرت یوسف علیه السلام آمد در زندان، و گفت: بعد از هر نماز بگو:
«أللَّهُمَّ اجْعَلْ لى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنى مِنْ حَیْثُ أحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ».
در بعضى روایات آمده: این عبارت را بعد از هر نماز فریضه سه مرتبه بگو.(151)
هفدهم دعای بعد هر نماز
قطب راوندى از حضرت رسالت صلى الله علیه و آله روایت کرده است:
هر که بعد از نماز دستها را بردارد و این دعا بخواند، دستهایش ناامید برنگردد:
«إلهى وَ إلهَ إبْراهیمَ وَ إسْحقَ وَ یَعْقُوبَ وَ إلهَ جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ إسْرافیلَ أَسْئَلُکَ أنْ تَسْتَجیبَ دَعْوَتى فَإنّى مُضْطَرٌّ وَ تَعْصِمُنى فى دینى فَإنّى مُبْتَلى وَ تَنالَنى بِرَحْمَتِکَ فَإِنّى مُذْنِبٌ وَ تَنْفِىَ عَنّى الْفَقْرَ فَإنّى مِسْکینٌ».(152)
هیجدهم: دعای بعد هر نماز
قطب راوندى روایت کرده است:
مردى به حضرت صادق علیه السلام شکایت کرد از درد زانو. حضرت فرمود:
بعد از نماز این دعا بخوان، راوى گفت: خواندم و عافیت یافتم.
دعا این است:
«یا أجْوَدَ مَنْ أعْطى وَ خَیْرَ مَنْ سُئِلَ یا أرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ إرْحَمْ ضَعْفى وَ قِلَّةَ حیلَتى وَ عافِنى مِنْ وَجَعى.»(153)
نوزدهم: روسپیدی در قیامت
در بلدالأمین از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است:
هر که خواهد که خدا او را در قیامت بر اعمال بدِ او مطّلع نگرداند و دیوان گناهان او را نگشاید باید که بعد از هر نماز این دعا بخواند:
«أللَّهُمَّ اِنَّ مَغْفِرَتَکَ اَرْجى مِنْ عَمَلى وَ اِنَّ رَحْمَتَکَ اَوْسَعُ مِنْ ذَنْبى أللَّهُمَّ اِنْ کانَ ذَنْبى(عندک) عَظیماً فَعَفْوُکَ اَعْظَمُ مِنْ ذَنْبى أللَّهُمَّ اِنْ لَمْ اَکُنْ اَهْلاً اَنْ تَرْحَمَنى فَرَحْمَتُکَ اَهْلٌ اَنْ تَبْلُغَنى وَ تَسَعَنى لِاَ نَّها وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ ءٍ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛(154)
خدایا! آمرزشت امیدبخش تر از عمل من، و رحمتت وسیع تر از گناه من است. خدایا! گرچه گناه من در پیشگاه تو بزرگ است؛ اما عفو تو بزرگ تر است. خدایا! اگر من شایستگى رحمت را ندارم؛ اما رحمت و لطف تو سزاوار است که به من برسد و مرا فراگیرد؛ زیرا رحمت تو همه چیز عالم را فراگرفته است، به حق رحمتت یا أرحم الراحمین.»
بیستم: دعای بعد از تسبیحات
ابنبابویه – رحمة اللَّه علیه – گفته است:
چون از تسبیح فاطمه – صلوات اللَّه علیها – فارغ شوى بگو:
«أللَّهُمَّ اَنْتَ السَّلامُ وَ مِنْکَ السَّلامُ وَ لَکَ السَّلامُ وَ إلَیْکَ السَّلامُ وَ اِلَیْکَ یَعُودُ السَّلامُ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ العِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرسَلینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ السَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ السَّلامُ عَلَى الْأَئِمَةِ الْهادینَ الْمَهْدیینَ السَّلامُ عَلى جَمیعِ اَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِه وَ مَلائِکَتِه السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلى عِبادِ اللَّهِ الصَّالِحینَ السَّلامُ عَلى عَلىٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ السَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ سَیّدَى شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ اَجْمَعینَ السَّلامُ عَلى عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدینَ السَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ باقِرِ عِلْمِ النَبِیّینَ السَّلامُ عَلى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ السَّلامُ عَلى مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْکاظِمِ السَّلامُ عَلى عَلىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا السَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ الْجَوادِ السَّلامُ عَلى عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهادى السَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ الزَّکىِّ الْعَسْکَرىّ السَّلامُ عَلى حُجَّةِ ابْنِ الْحَسَنِ الْقائِمِ الْمَهْدِىّ.»
پس هر حاجت که دارى از خدا بطلب.(155)
بیست و یکم: دعای بعد از نماز
شیخ کلینى به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است:
چون از نماز فارغ شوى بگو:
«أللَّهُمَّ اجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فى کُلِّ عافِیَةٍ وَ بَلاءٍ و اجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ فى کُلِّ مَثْوىً وَ مُنْقَلَبٍ أللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیاهُمْ وَ مَماتى مَماتَهُمْ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فِى الْمَواطِنِ کُلِّها وَ لا تُفَرِّقْ بَیْنى وَ بَیْنَهُمْ اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.»(156)
بیست و دوم: برای حفاظت از جان و مال و اهل
شیخ کلینى و دیگران به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
هر که بعد از نماز فریضه این دعا بخواند بالى از بالهاى جبرئیل به او احاطه کند،
و محفوظ باشد جان و اهل و مالش:
«اَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْعَظیمَ الْجَلیلَ(الخلیل) نَفْسى وَ اَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ مَنْ یَعْنینى اَمْرُهُ وَ اَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الْمَرْهُوبَ الْمَخُوفَ الْمُتَضَعْضِعَ بِعَظَمَتِه کُلُّ شَىْ ءٍ نَفْسى وَ اَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ مَنْ یَعْنینى اَمْرُهُ؛(156)
خود و خانواده و فرزندانم و هر کس که نگهداریش با من است را، به خداى بزرگ و شکوهمند مى سپارم و به خدایى که همه چیز در برابر بزرگى اش وحشت زده و ترسان و خوار است، خود و خانواده، دارایى، فرزندان و هر کس را که نگهداریش با من است مى سپارم.»
بیست و سوم: دعای بیماری و تنگدستی
کفعمى از حضرت رسالت صلى الله علیه وآله روایت کرده است:
(مردی) به آن حضرت شکایت کرد بیمارى و تنگدستى را، فرمود که: بعد از هر نماز فریضه بگو:
«تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَالْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً»
و به روایت دیگر فرمود که: هیچ شدّتى مرا روى نداد مگر آن که جبرئیل علیه السلام براى من ممثّل (متمثل) شده و گفت که: این دعا بخوان.
و در احادیث معتبره بسیار وارد شده است که: براى وسواس سینه و قرض و پریشانى و بیمارى، مکرّر این دعا را باید خواند. و در بعضى روایات اوّلش: «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إلّا بِاللَّهِ» هست. (157)
بیست و چهارم: دعا بعد نماز
کفعمى روایت کرده است:
حضرت رسالت صلى الله علیه وآله در شب معراج ملکى را دید که هزار هزار سر داشت، و در هر سرى هزار هزار رو، و در هر رویى هزار هزار دهان، و در هر دهانى هزار هزار زبان، و در هر زبانى هزار هزار لغت.
روزى از خدا سؤال کرد که آیا تو را بند ى هست که عبادتش مانند عبادت من باشد؟
حق تعالى وحى کرد به او که مرا در زمین بنده اى هست که عبادتش از تو افزونتر و تسبیحش از تو بیشتر است.
پس ملک از حق تعالى رخصت طلبید که به زیارت او رود؛ چون رخصت یافت و به زمین آمد، ندید از عبادت(کننده) او مگر آن که بعد از هر نماز این تسبیحات مىخواند:
«سُبْحانَ اللَّهِ کُلَّما سَبَّحَ اللَّهَ شَىْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللَّهُ اَنْ یُسَبَّحَ وَ کَمَا هُوَ اَهْلُهُ وَ کَمَا یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِه وَ عِزِّ جَلالِه وَ الْحَمْدُ للَّهِ کُلَّما حَمِدَ اللَّهَ شَىْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللَّهُ اَنْ یُحْمَدَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِه وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ لا إلهَ اِلّا اللَّهُ کلَّما هَلَّلَ اللَّهَ شَىْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللَّهُ اَنْ یُهَلَّلَ وَ کَما هُوَ أهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِه وَاللَّهُ اَکْبَرُ کُلَّما کَبَّرَ اللَّهُ شَىْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللَّهُ اَنْ یُکَبَّرَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِه وَ عِزِّ جَلالِه وَ سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ للَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ واللَّهُ اَکْبَرُ عَلى عَدَدِ کُلِّ نِعْمَةٍ اَنْعَمَ بِها عَلَىَّ وَ عَلى کُلِّ اَحَدٍ مِنْ خَلْقِه مِمَّنْ کانَ اَوْ یَکُونُ اِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ أللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما اَرْجُوا وَ خَیْرَ ما لا اَرْجُوا وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ ما لا اَحْذَرُ.»
و این دعا اگرچه در سند شرحش ضعفى هست امّا در جمیع کتب دعا مذکور است.(158)
بیست و پنجم: دعای در تعقیب هر نماز
شیخ مفید رحمه الله در مقنعه در تعقیب هر نماز این دعا را آورده است:
«أللَّهُمَّ انْفَعْنا بِالْعِلْمِ وَ زَیِّنَّا بِالْحِلْمِ وَ جَمِّلْنا بِالْعافِیَةِ وَ کَرِّمْنا بِالتَّقْوى إنَّ وَلیّى اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحینَ.»(159)
بیست و هفتم: دعا تا یک سال
شیخ کلینى و غیر او به سند معتبر از حضرت امام محمّد تقى علیه السلام روایت کرده اند:
هر که این دعا را بعد از هر نماز فریضه بخواند جان او و مال او و فرزندان او از بلاها محفوظ مانند. و عامّه و خاصّه این دعا را به سندهاى دیگر از حضرت رسالت پناه صلى الله علیه وآله نیز روایت کرده اند. دعا این است:
«أللَّهُمَّ اغْفِرْ لى ما قَدَّمْتُ وَ ما اَخَّرْتُ وَ ما اَعْلَنْتُ وَ ما اَسْرَرْتُ وَ اِسْرافى عَلى نَفْسى وَ ما اَنْتَ أَعْلَمُ بِه مِنّى أللَّهُمَّ أَنْتَ الْمُقَدِّمُ وَ أَنْتَ الْمُؤَخِّرُ لا إِلهَ إلّا أَنْتَ بِعِلْمِکَ الْغَیْب وَ بِقُدْرَتِکَ عَلى الْخَلْقِ أَجْمَعینَ ما عَلِمْتَ الْحَیاةَ خَیْراً لى فَاَحْیِنى وَ تَوَفَّنى إِذا عَلِمْتَ الْوَفاةَ خَیْراً لى أَللَّهُمَّ إنّى أَسْئَلُکَ خَشْیَتَکَ فِى السِّرِ وَ الْعَلانِیَةِ وَ کَلِمَةَ الْحَقِّ فِى الْغَضَبِ وَ الرِّضا وَالْقَصْدَ فِى الْفَقْرِ وَ الْغِنى وَ أَسْئَلُکَ نَعیماً لا یَنْفَدُ وَ قُرَّةَ عَیْنٍ لا یَنْقَطِعُ وَ اَسْئَلُکَ الرِّضا بِالْقَضاءِ وَ بَرْدَ الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلى وَجْهِکَ وَ شَوْقاً إلى لِقائِکَ مِنْ غَیرِ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ وَ لا فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ. أللَّهُمَّ زَیِّنّا بِزینَةِ الإیمانِ و اجْعَلْنا هُداةً مُهْتَدینَ أللَّهُمَّ اهْدِنا فیمَنْ هَدَیْتَ أللَّهُمَّ إنّى أَسْئَلُکَ عَزیمَةَ الرَّشادِ وَ الثَّباتَ فِى الأَمِرْ وَ الرُّشْدِ وَ أَسْئَلُکَ شُکْرَ نِعْمَتِکَ وَ حُسْنَ عافِیَتِکَ وَ أَداءَ حَقِّکَ وَ أَسْئَلُکَ یا رَبِّ قَلْباً سَلیماً وَ لِساناً صادِقاً وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِما تَعْلَمُ وَ أَسْئَلُکَ خَیْرَ ما تَعْلَمُ وَ أعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما تَعْلَمُ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ (تَعَلَّمُ) وَ لا نَعْلَمُ وَ أَنْتَ عَلّامُ الْغُیُوبِ؛(160)
– خدایا، آنچه را کرده و مى کنم، نهان و آشکار کرده ام، اسراف بر خود را و آنچه را که تو بهتر از من مى دانى، بر من بیامرز. خدایا تو پیش از همه و پس از همه هستى، جز تو خدایى نیست. به داناییت بر نهان و به تواناییت بر همه ى خلقت سوگند، تا آنگاه که زندگى را برایم بهتر مى دانى، مرا زنده نگاه دار و آنگاه که مرگ را برایم بهتر مى دانى، مرا بمیران. خدایا، همانا من بیم از تو را در نهان و آشکار، سخن حق را در خشم و خشنودى و میانه روى را در تنگدستى و توانگرى، از تو مى خواهم. نعمتى تمام ناشدنى و روشنى چشمى ناگسستنى را از تو مى خواهم. خشنودى به حکم تو، مرگى مبارک پس از زندگى و زندگانى آرام پس از مرگ، لذت نگاه به تو و شوق دیدارت و ملاقات تو بى رنجى گزنده و فتنه اى گمراه کننده را، از تو مى خواهم. خدایا، ما را به زینت ایمان، مزین کن و راهنما و رهیافته قرار ده. خدایا، ما را در میان آنان که ره نمودى، ره بنما. خدایا، همانا من اراده ى قوى بر یافتن راه راست و پایدارى در کار و استوارى در راه حق را از تو مى خواهم. سپاسگزارى نعمتت را، سلامتى کامل و اداى حقت را مى خواهم. اى پروردگار من، دلى پیراسته و زبانى راستگو از تو مى خواهم. از آنچه که مى دانى آمرزش مى طلبم و نیکوترین آنچه که مى دانى از تو مى خواهم و از بدى آنچه مى دانى به تو پناه مى برم، که تو مى دانى و ما نمى دانیم و تو به نهانها بسیار دانایى.»
سیّد بن طاوس رضى الله عنه به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر که تسبیح فاطمه زهراء – صلوات اللَّه علیها – را بخواند و بعد از آن این دعا بخواند، حق تعالى جمیع گناهان او را بیامرزد، و از ساعتى که این دعا را مىخواند تا یک سال عافیت یابد از پریشانى و تنگدستى و دیوانگى و خوره و پیسى و مرگهاى بد، و از هر بلایى که نازل گردد به سوى زمین؛ و نوشته شود براى او به سبب این دعا شهادت اخلاص با ثواب آن تا روز قیامت و ثواب آن بهشت است البتّه.
راوى گفت که: این ثواب از براى او خواهد بود هر گاه در عرض یک سال هر روز این دعا را بخواند؟ حضرت فرمود که: بلکه اگر سالى یک مرتبه این دعا بخواند این ثواب از براى او خواهد بود.
و دعا اینست:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً أللَّهُمَّ لَبَّیْکَ رَبَّنا لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ أللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلى أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلى ذُرِیَّةِ مُحَمَّدٍ وَالسَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ التَّسْلیمَ مِنَّا لَهُمْ وَ الْإئْتِمامَ بِهِمْ وَ التَّصْدیقَ لَهُمْ رَبَّنا آمَنَّا بِکَ وَ صَدَّقْنا رَسُولَکَ وَ سَلَّمْنا تَسْلیماً رَبَّنا امَنَّا بِما اَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدینَ أللَّهُمَّ صُبَّ الرِّزْقَ عَلَیْنا صَبّاً صَبّاً بَلاغاً لِلْآخِرَةِ وَ الدُّنْیا مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَ لا نَکَدٍ وَ لا مَنٍّ مِنْ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ إِلّا سَعَةً مِنْ رِزْقِکَ وَ طَیِّباً مِنْ وُسْعِکَ مِنْ یَدِکَ الْمَلْأى عَفَافاً لا مِنْ أَیْدى لِئامِ خَلْقِکَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ أَللَّهُمَّ اجْعَلِ النُّورَ فى بَصَرى وَ الْبَصیرَةَ فى دینى وَ الْیَقینَ فى قَلْبى وَ الْإخْلاصَ فى عَمَلى وَ السَّعَةَ فى رِزْقى وَ ذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ عَلى لِسانى وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنى أللَّهُمَّ لا تَجِدْنى حَیْثُ نَهَیْتَنى وَ بارِکْ لى فیما أَعْطَیْتَنى وَ ارْحَمْنى إِذا تَوَفَّیْتَنى إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.»(160)
بیست و هشتم: برای حوائج
سیّد بن طاوس به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر گاه از نماز فارغ شوى این دعا بخوان:
«أللَّهُمَّ إنّى أَدینُکَ بِطاعَتِکَ وَ وِلایَتِکَ وَ وِلایَةِ رَسُولِکَ صلى الله علیه وآله وَ وِلایَةِ عَلىٍّ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ وَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلىِّ بْنِ مُوسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ وَالْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ علیهم السلام اَللَّهُمَّ اِنّى اَدینُکَ بِطاعَتِهِمْ وَ وِلایَتِهِمْ وَالرِّضا بِما فَضَّلْتَهُم بِه غَیْرُ مُتَکَبِّرٍ وَ لا مُسْتَکْبِرٍ عَلى مَعْنى ما أَنْزَلْتَ فى کِتابِکَ عَلى حُدُودِ ما أتانا فیهِ وَ ما لَمْ یَأْتِنا مُؤْمِنٌ مُعْتَرِفٌ مُسَلِّمٌ(مُقِرُّ) بِذلِکَ راضٍ بِما رَضیتَ بِه یا رَبِّ أُریدُ بِه وَجْهَکَ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَیْکَ فیهِ فَأَحْیِنى ما اَحْیَیْتَنى عَلى ذلِکَ وَ أَمِتْنى إِذا أَمَتَّنى عَلى ذلِکَ وَ ابْعَثْنى إِذا بَعَثْتَنى عَلى ذلِکَ وَ إِنْ کانَ مِنّى تَقْصیرٌ فیما مَضى فَإنّى أَتُوبُ إِلَیْکَ مِنْهُ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فیما عِنْدَکَ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنى بِوِلایَتِکَ عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ(ابداً) وَ لا أَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إلّا ما رَحِمْتَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ أسْئَلُکَ أَنْ تَعْصِمَنى بِطاعَتِکَ حَتّى تَتَوفَّانى عَلَیْها وَ أَنْتَ عَنّى راضٍ وَ أَنْ تَخْتِمَ لى بِالسَّعادَةِ وَ لا تُحَوِّلْنى عَنْها أَبَداً وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِکَ أللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِحُرْمَةِ وَجْهِکَ الْکَریمِ وَ بِحُرْمَةِ اسْمِکَ الْعَظیمِ وَ بِحُرْمَةِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ بِحُرْمَةِ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِکَ عَلىٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلىٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسى وَ عَلىٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلىٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُجَّةِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛
– خداوندا، من به واسطه ى اطاعت و ولایت و دوستى آنان، و خشنودى از مقاماتى که ایشان را به آن بر دیگران برترى دادى، بدون اینکه تکبر [یا انکار] نموده و یا گردنکشى نمایم، براساس آنچه که در کتابت فروفرستادى، و بر اساس احکام و حدودى که در آن به ما رسیده و یا نرسیده، از تو اطاعت نموده و مى پرستمت. و به آن ایمان آورده و معترف و تسلیم آن هستم، و به هر چه که تو بدان خشنودى، خرسندم. پروردگارا، مقصودم از این [روى و اسماء و صفات – گرامى و رضاى تو و] و سراى آخرت مى باشد، در حالى که در این باره هم از تو هراسانم و هم به سوى تو تمایل و رغبت دارم. پس مرا بر همین اعتقاد زنده بدار، و هنگامى که مى میرانى بر همان بمیرانم، و بر همان در قیامت مبعوثم بدار، و اگر در گذشته تقصیر و کوتاهى از من سر زده از آن به سوى تو توبه مى نمایم، و نسبت به آنچه در نزد توست میل و رغبت دارم، و از تو درخواست مى کنم که مرا تحت سرپرستى خود از نافرمانى ات نگاه دارى، و هیچگاه به اندازه ى چشم برهم زدنى مرا به خود وامگذار، نه کمتر و نه بیشتر از آن، زیرا نفس بسیار بدفرماست، مگر اینکه تو رحم آرى. اى مهربانترین مهربانان. و از تو درخواست مى نمایم به حرمت روى [و اسماء و صفات] باکرامتت، و به احترام اسم بزرگت، و به حرمت رسول خدا صلى الله علیه وآله و به احترام اهل بیت رسولت علیهم السلام – که بر محمد و آل او درود فرستى.»
و بعد از آن حاجات خود را از حق تعالى طلب کند.(161)
بیست و نهم: دعای بعد نماز
در روایت آمده که امام صادق علیه السلام فرمود:
روزى به خدمت پدر بزرگوارم وارد شدم که در همان روز هشت هزار دینار به فقراى اهل مدینه صدقه داده و خانواده اى را که به یازده برده مى رسیدند آزاد فرموده بود، و این کار مرا به شگفت آورد.
حضرتش به من نگریست و فرمود: آیا مى خواهى کارى انجام دهى که اگر آن را یک بار در تعقیب نمازهاى واجب انجام دهى، برتر از کارى که من انجام دادم باشد، اگر چه من آن را در هر روز به اندازه ى عمر حضرت نوح علیه السلام انجام دهم، حضرت فرمود: عرض کردم آن چیست؟ پدرم فرمود: بعد از نماز بگو:
«اَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى(بِیَدِهِ الخَیر) وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ العَلىِّ العَظیمِ سُبْحانَ(الله) ذِى الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحانَ ذِى الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحانَ ذِى الْکِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ سُبْحانَ الحَىِّ الَّذى لایَمُوتُ سُبْحانَ رَبِّىَ الْاَعْلى سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظیمِ سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه کُلُّ هَذا قَلیلٌ یا رَبِّ وَ عَدَدَ خَلْقِکَ وَ مِلْ ءَ عَرشِکَ وَ رِضا نَفْسِکَ وَ مَبْلَغَ مَشِیَّتِکَ وَ عَدَدَ ما أَحْصى کِتابُکَ وَ مِلْ ءَ ما أَحصى کِتابُکَ وَ زِنَةَ ما أَحْصى کِتابُکَ وَ مِثْلَ ذلِکَ أَضْعافاً لاتُحْصى وَ عَدَدَ خَلْقِکَ وَ مِلْ ءَ خَلْقِکَ وَ زِنَةَ خَلْقِکَ وَ مِثْلَ ذلِکَ وَ أَضْعافاً لاتُحْصى وَ عَدَدَ بَرِیَّتِکَ وَ زِنَةَ بَریَّتِکَ وَ مِثْلَ ذلِکَ أَضعافاً لا تُحْصى وَ عَدَدَ ماتَعْلَمُ وَ زِنَةَ ماتَعْلَمُ وَ مِلْ ءَ ماتَعْلَمُ وَ مِثْلَ ذلِکَ أَضْعافاً لا تُحْصى وَ مِنَ التَّحْمیدِ وَ التَّعْظیمِ وَ التَّقْدیسِ وَ الثَّناءِ وَ الشُّکْرِ وَ الْخَیْرِ وَالْمَدْحِ وَ الصَّلَوةِ عَلَى النَّبىِّ وَ أَهْلِ بَیْتِه صلّى اللَّهُ علیه وَ عَلَیْهِمْ مِثْلَ ذلِکَ وَ أَضْعافَ ذلِکَ وَ عَدَدَ ما خَلَقْتَ وَ ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ وَ عَدَدَ ما أَنْتَ خالِقُهُ مِنْ شَىْ ءٍ وَ مِلْ ءَ ذلِکَ کُلِّه وَ أَضْعافَ ذلِکَ کُلِّه أَضْعافاً لَوْ خَلَقْتَهُمْ فَنَطَقُوا بِذلِکَ مُنْذُ قَطُّ إِلى الْأَبَدِ لاَ انْقِطاعَ لَهُ یَقُولُونَ کَذلِکَ لا یَسْأَمُونَ وَ لا یَفْتُرُونَ أَسْرَعُ مِنْ لَحْظِ الْبَصَرِ وَ کَما یَنْبَغى لَکَ وَ کَما أَنْتَ لَهُ أَهْلٌ وَ أَضْعافُ ما ذَکَرْتَ وَ عَدَدَ ما ذَکَرْتَ وَ مِثْلَ جَمیعِ ذلِکَ کُلُّ هَذا قَلیلٌ یا اِلهى تَبارَکْتَ وَ تَقَدَّسْتَ وَ تَعالَیْتَ عُلُوّاً کَبیراً یا ذَا الْجَلالِ وَ الْاِکْرَامِ اَسْئَلُکَ عَلَى اَ ثَرِ هَذَا الدُّعاءِ بِاَسْمائِکَ الْحُسْنى وَ اَمْثالِکَ الْعُلْیا وَ کَلِماتِکَ التَّامَّاتِ اَنْ تُعافِیَنى فِى الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ؛
– گواهى مى دهم که معبودى جز خداوند یگانه وجود ندارد و شریکى براى او نیست، و فرمانروایى تنها از آن توست، و ستایش مختص اوست، زنده مى گرداند و مى میراند، و مى میراند و زنده مى کند، خیر و خوبى تنها به دست [جمال] اوست، و او بر همه چیز تواناست، و هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به خداوند بلند مرتبه ى بزرگ. پاک و منزه است خداوند صاحب ملک و ملکوت، منزه است خداوند صاحب عزت و جبروت، و منزه است خداوند صاحب کبریاء و عظمت، منزه است خداوند زنده اى که هرگز نمى میرد، منزه است پروردگار برترم. همراه با حمد و ستایش، پروردگار بزرگم را به پاکى مى خوانم، همه ى اینها اندک است، اى پروردگار من، بلکه به شماره ى مخلوقاتت و پرى عرشت و به اندازه خشنودى و مشیتت و به شماره و پرى و وزن و مشابه آنچه که کتابت به شمار درآورده، و چندین [و چند برابر آن، که به شماره نمى آید و به شماره و پرى و وزن مخلوقاتت، و مثل و چندین برابر آن که به شماره درنمى آید، و به شماره و مشابه و پرى، و وزن خلائقت و مثل و چندین برابر آن که به شماره درنمى آید، و به شماره و وزن و پرى و مثل آنچه که خود مى دانى و چندین] برابر آن که به شماره درنمى آید تو را مى ستایم، و از ستایش و تعظیم و تقدیس و ثنا و سپاسگزارى و خیر و مدح و درود بر پیامبر اکرم و اهل بیتش – که درود خداوند بر او و ایشان باد – [مثل آن] و چندین برابر آن، و به شماره ى آنچه آفریده و خلق فرموده و پدید آوردى، و به شماره ى اشیایى که مى آفرینى، و به اندازه ى پرى همه اینها و چندین و چند برابر همه اگر بیافرینى و زبان بگشایند و از ازل تا ابد، در حالى که به اندازه ى کم تر از چشم برهم زدن نه خسته شده و نه سستى کنند، چنین بگویند، و به همان صورتى که شایسته و زیبنده ى آن هستى، و به اندازه ى چندین برابر و وزن و شماره آنچه یادآور شدم، و همانند همه ى اینها تو را مى ستایم، اى معبود من، همه ى اینها اندک است، تو بلندمرتبه و مقدس و بسیار برترى. اى صاحب بزرگى و بزرگوارى، در پى این دعا، به حق نامها و کمالات نیکوتر و صفات والاتر، و کلمات کاملت از تو درخواست مى کنم که در دنیا و آخرت به من عافیت و تندرستى عنایت فرمایى.»(162)
سی ام: دعا بعد از نمازهای فریضه
به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
بعد از نمازهاى فریضه این دعا را باید خواند:
«أللَّهُمَّ إنّى أَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بَراءَةً مِنَ النَّارِ فَاکْتُبْ لَنا بَراءَتَنا وَ فِى جَهَنَّمَ فَلاتَجْعَلَنا وَ فى عَذابِکَ وَ هَوانِکَ فَلاتَبْتَلِنا وَ مِنَ الضَّریعِ وَ الزَقُّومِ فَلاتُطْعِمْنا وَ مَعَ الشَّیاطینِ فى النَّارِ فَلاتَجْمَعْنا وَ عَلى وُجُوهِنا فِى النَّارِ فَلا تَکَبُّنا(تَکبَبنا) وَ مِنْ ثِیابِ النَّارِ وَ سَرابیلِ الْقَطِرانِ فَلاتُلْبِسْنا وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ بِلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَنَجِّنا وَ بِرَحْمَتِکَ فى الصَّالِحینَ فَأَدْخِلْنا وَ فى عِلّیّینَ فَارْفَعْنا وَ مِنْ کَأْسٍ مَعینٍ وَ سَلْسَبیلٍ فَاسْقِنا وَ مِنَ الْحُورِ الْعینِ بِرَحْمَتِکَ فَزَوِّجْنا وَ مِنَ الْوِلْدانِ الْمُخَلَّدینَ کَأَ نَّهُم لُوءلُوءٌ مَنْثُورٌ(مَکنون) فَأَخْدِمْنا وَ مِنْ ثِمارِ الْجَنَّةِ وَ لُحُومِ الطَّیْرِ فَأَطْعِمْنا وَ مِنْ ثِیابِ الْحَریرِ وَ السُّنْدُسِ وَ الْإسْتَبْرَقِ فَاکْسُنا(فَالبِسنا) وَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فَارْزُقْنا وَ سَدِّدْنا وَ قَرِّبْنا إِلَیْکَ زُلْفى وَ صالِحَ الدُّعاءِ وَ الْمَسْأَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنا یا خالِقَنا اِسْمَعْ لَنا وَ اسْتَجِبْ لَنا وَ إِذا جَمَعْتَ الأَوَّلینَ وَ الآخِرینَ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَارْحَمْنا یا رَبِّ عَزَّ جارُکَ وَ جَلَّ ثَناؤُکَ وَ لا إِلهَ غَیْرُکَ؛(163)
– خداوندا، به حق محمد و آل محمد از تو برائت از آتش جهنم را درخواست مىنمایم، پس براى ما برائت از آتش جهنم را بنویس، و در جهنم قرارمان مده، و به عذاب و خوارى گرفتار منما، و ضریع و زقوم [دو خوراک اهل جهنم] را خوراک ما قرار مده، و همراه با شیاطین در آتش یک جا جمع مگردان، و به رو بر زمین مزن، و از جامههاى آتشین و پیراهنهایى که از مس مذاب هستند به تن ما مفرما، و از هر بدى – اى خدایى که معبودى جز تو نیست – در روز قیامت نجات بخش، و به رحمت خود ما را در میان صالحان داخل فرما، و در علیین [و والاترین مقام بهشتى] بالایمان بر، و از پیمانه پر از آب دو چشمهى معین و سلسبیل سیرابمان گردان، و به رحمتت از حور عین به ازدواجمان درآور، و از پسرانى جاودانه [که همواره جوان هستند و پیر نمىشوند] که بسان مروایدند خدمتکارمان قرار بده، و از میوههاى بهشت و گوشت پرندگان خوراکمان قرار ده، و از جامههاى ابریشمى سندس و پرنیان نازک و استبرق و پرنیان ضخیم به تنمان کن، و شب قدر و حج خانهى ارجمندت را روزىمان فرما، و مؤفق و استوارمان بدار، و مقرب درگاه خویش بگردان، قرب و منزلت یافتن ویژهاى، و دعا و درخواست شایستهى ما را اجابت فرما، اى آفریدگار ما، از ما بشنو و دعایمان را اجابت فرما، و هنگامى که اولین و آخرین مخلوق را در روز قیامت گرد آوردى، بر ما رحم آر، اى پروردگار ما، کسى که در جوار تو باشد عزیز، و ثنایت بزرگ است، و معبودى غیر تو نیست.»
سی و یکم: سلام بر حضرت رسول بعد از نماز
به سند صحیح در قرب الاسناد و غیر آن از کتب معتبره روایت کرده اند:
بزنطى به حضرت امام رضا علیه السلام عرض کرد که: ما دانستیم صلوات بر حضرت رسالت صلى الله علیه وآله را بعد از هر نماز؛ پس بفرمایید که: سلام بر آن حضرت چگونه باید کرد؟ حضرت فرمود: چنین بگو:
«السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَاللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یا حَبیبَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفْوَةَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یا أَمینَ اللَّهِ أَشْهَدُ أَ نَّکَ رَسُولُاللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَ نَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِاللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جاهَدْتَ فى سَبیلِاللَّهِ (ربِّک) وَ عَبَدْتَهُ حَتّى أَتاکَ الْیَقینُ فَجَزاکَ اللَّهُ یا رَسُولَاللَّهِ أَفْضَلَ ما جَزى نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِه اللَّهُمَّ صَلِّ (فَصَلِّ) عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ ما صَلَّیْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَ آلِ إِبْراهیمَ إِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ.» (164)
سی و دوم: دعای بعد نماز
ابن بابویه و شیخ طوسى و غیر ایشان به سندهاى معتبر از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – روایت کرده اند:
هر که خواهد که بیرون رود از دنیا و حال آن که پاک شده باشد از گناهان، چنانچه پاک مى شود طلا از غش؛ و از او احدى بازخواست مظلمه ننماید در قیامت، پس بخواند بعد از نمازهاى پنجگانه نسبتِ پروردگار را یعنى سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» دوازده مرتبه، پس دستها را به سوى آسمان بگشاید و این دعا بخواند.
پس حضرت فرمود:
این از رازهاى مکنون است که تعلیم کرد مرا رسول خدا صلى الله علیه وآله و امر کرد مرا که تعلیم نمایم به حسن و حسین – صلوات اللَّه علیهما – و دعا این است:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الطَّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبارَکِ وَ أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ(المَکنون) العَظیمِ وَ سُلْطانِکَ الْقَدیمِ یا واهِبَ الْعَطایا یا مُطْلِقَ الأُسارى یا فَکَّاکَ الرِّقابِ مِنَ النَّارِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَفُکَّ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ وَ أَخْرِجْنى مِنَ الدُّنْیا آمِناً وَ أَدْخِلْنى الجَنَّةَ سالِماً وَاجْعَلْ دُعائى أَوَّلَهُ فَلاحاً وَ أَوْسَطَهُ نَجاحاً وَ آخِرَهُ صَلاحاً إِنَّکَ أَنْتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ؛
خداوندا، به درستى که از تو به اسم پوشیده ى مخزون پاکیزه ى پاک خجسته ات درخواست مى نمایم، و به اسم بزرگ و فرمانروایى دیرینه و بى آغازت تقاضا مى نمایم، اى بخشنده ى عطایا، اى رها کننده ى اسیران، اى آزاد کننده ى بندگان از آتش جهنم، از تو مسألت دارم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و مرا از آتش جهنم آزاد نمایى، و سالم و بى گزند از دنیا خارج نموده، و ایمن و آسوده در بهشت داخلم فرما، و آغاز این روزم را رستگارى، و میانه اش را کامیابى، و پایانش را صلاح و درستى قرار ده، به راستى که تویى بسیار آگاه بر نهانها.»
و در بعضى از نسخ معتبره دعا چنین است:
«یا فَکَّاکَ الرِّقابِ مِنَ النَّارِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ وَ أَنْ تُخْرِجَنى مِنَ الدُّنْیا سالِماً وَ تُدْخِلَنِى الجَنَّةَ آمِناً وَ أَنْ تَجْعَلَ دُعائى أَوَّلَهُ صَلاحاً(فلاحاً) وَ أَوْسَطَهُ نَجاحاً وَ آخِرَهُ فَلاحاً(صلاحاً) إِنَّکَ أَنْتَ عَلّامُ الْغُیُوبِ.»
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که ایمان دارد به خدا و روز قیامت، باید که ترک نکند بعد از هر نماز فریضه، خواندنِ سوره (قل هو اللَّه)را. به درستى که هر که بخواند، خدا جمع مى کند براى او خیر دنیا و آخرت را و مى آمرزد او را و پدر و مادر او را و هر که از پدر و مادر او به هم رسیده اند.
و در حدیث دیگر وارد شده:
هر که بعد از هر نماز فریضه ده مرتبه سوره (قُلْ هُوَ اللَّهُ)بخواند، حق تعالى از حورالعین به او تزویج نماید.
و سیّد بن طاوس از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده که: هر که بعد از هر نماز سوره (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد)بخواند رحمت از آسمان بر سرش فرو ریزد و سکینه بر او نازل گردد و خدا نظر رحمت به سوى او افکند و گناهانش را بریزد و هر حاجت که سوال کند برآید و در امان خدا باشد.(165)
سی و سوم: دعا برای قبولی نماز
شیخ طوسى و کفعمى و علامه حلى و غیر ایشان – رحمة اللَّه علیهم – در ادعیه سرّ از حضرت رسالت پناه صلى الله علیه و آله روایت کرده اند:
حق تعالى وحى کرد به آن حضرت که اى محمد! هر که خواهد از امّت تو که قبول کنم نمازهاى فریضه و نافله او را، پس بگوید بعد از هر نماز فریضه یا نافله:
«یا شارِعاً لِمَلائِکَتِهِ الدّینَ الْقَیِّمَ دیناً راضِیاً بِه مِنْهُمْ لِنَفْسِه وَ یا خالِقَ مَنْ سِوَى (خالقاً سَویَّ الخَلیقة) الْمَلائِکَةِ مِنْ خَلْقِه لِلاِبْتِلاءِ بِدینِه وَ یا مُسْتَخِصّاً مِنْ خَلْقِه لِدینِه رُسُلاً بِدینِه إِلى مَنْ دُونَهُمْ وَ یا مُجازى أَهْلِ الدّینِ بِما عَمِلُوا فِى الدّینِ اجْعَلْنى بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذى کُلُّ شَىْ ءٍ مِنَ الْخَیْراتِ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلِ دینِکَ الْمُؤْثِرِ بِه بِإِلْزامِکَهُم حَقَّهُ وَ تَفْریغِکَ قُلُوبَهُم لِلرَّغْبَةِ فى أَداءِ حَقِّکَ فیهِ إِلَیْکَ لا تَجْعَلْ بِحَقِّ اسْمِکَ الَّذى فیهِ تَفْصیلُ الأُمُورِ کُلِّها شَیْئاً سِوى دینِکَ عِنْدى اَبْیَنَ فَضْلاً وَ لا إِلَىَّ أَشَدَّ تَحَبُّباً وَ لا بى لاصِقاً وَ لا أَنَا إِلَیْهِ مُنْقَطِعاً وَ اَغْلِبْ بالى وَ هَواىَ وَ سَریرَتى وَ عَلانِیَتى وَ اسْفَعْ(وَ اشفَع) بِناصِیَتى إِلى کُلِّ ما تَراهُ لَکَ مِنّى رِضىً مِنْ طاعَتِکَ فِى الدّینِ.»(166)
سی و چهارم: دعای بعد نماز
شیخ کلینى و دیگران به سند معتبر از اهلبیت علیهم السلام روایت کرده اند:
هر که بعد از هر نماز، ریش خود را به دست راست بگیرد، و دست چپ را به سوى آسمان بگشاید، و سه مرتبه بگوید: «یا ذَالْجَلالِ وَ الاْکْرامِ ارْحَمْنى مِنَ النَّارِ» پس سه مرتبه بگوید: «أجِرْنى مِنَ الْعَذابِ الْألیمِ» پس دست راست را از ریش بردارد، و هر دو دست را به سوى آسمان بگشاید، و سه مرتبه بگوید: «یا عَزیزُ یا کَریمُ یا رَحْمنُ یا رَحیمُ» پس دستها را بگرداند، و پشت دستها را به جانب آسمان کند و سه مرتبه بگوید: «أجِرْنى مِنَ الْعَذابِ الْألیمِ» پس بگوید: «وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحمّدٍ وَ آلِهِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ.»
پس حضرت فرمود:
هر که این دعا را بخواند خدا گناهان او را بیامرزد، و از او راضى شود، و استغفار کنند براى او جمیع خلایق به غیر از جنّ و انس، تا هنگام مردن او.(167)
سی و پنجم: دعای بعد نماز
شیخ کلینى به سند معتبر از ائمّه هدى علیهم السلام روایت کرده است:
چون از تشهّد فارغ شوى بلند کن دستها را و بگو:
«اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لى مَغْفِرَةً عَزْماً لا نُغادِرُ ذَنْباً وَ لا أَرْتَکِبُ بَعدَها مُحَرَّماً أَبَداً وَ عافِنى مُعافاةً لا بَلْوى بَعْدَها أَبَداً وَ اهْدِنى هُدىً لا أَضِلُّ بَعْدَهُ أَبَداً وَ انْفَعْنى یا رَبِّ بِما عَلَّمْتَنى وَ اجْعَلْهُ لى وَ لاتَجْعَلْهُ عَلَىَّ وَارْزُقْنى کَفافاً وَ بِه یا رَبَّاهُ وَ تُبْ عَلَىَّ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ یا رَحْمانُ یا رَحْمانُ یا رَحْمانُ یا رَحیمُ یا رَحیمُ یا رَحیمُ اِرْحَمْنى مِنَ النَّارِ ذاتِ السَّعیرِ وَ ابْسُطْ عَلَىَّ مِنْ سَعَةِ رِزْقِکَ وَ اهْدِنى لِمَا اخْتُلِفَ فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ وَ اعْصِمْنى مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ وَ أبْلِغْ مُحَمَّداً صلى الله علیه وآله عَنّى تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً وَ اهْدِنى بِهُداکَ وَ أَغْنِنى بِغِناکَ وَ اجْعَلْنى مِنْ أَوْلِیائِکَ الْمُخْلِصینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ امینَ».(168)
سی و ششم: دعای بعد نماز
شیخ طوسى و کفعمى و دیگران گفته اند:
سنّت است که بعد از فارغ شدن از نماز این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفى خاتَمِ النَّبیّینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى عَلىٍّ أَمیرِالْمُؤمِنینَ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَالْعَنْ مَنْ ظَلَمَهُ وَ اقْتُلْ مَنْ قَتَلَ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْنَ وَالْعَنْ مَنْ شَرِکَ مِنْ(فی) دِمائِهِما وَ صَلِّ عَلى فاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (رَسولِک) صلى الله علیه وآله وَالْعَنْ مَنْ آذى نَبِیَّکَ فیها وَ صَلِّ عَلى رُقِیَّةَ وَ زَیْنَبَ وَالْعَنْ مَنْ آذى نَبِیَّکَ فیهِما وَ صَلِّ عَلى إِبْراهیمَ وَ الْقاسِمِ ابْنَىْ نَبِیِّکَ وَ صَلِّ عَلى الْأَئِمَةِ مِن أهْلِ بَیْتِ نبیِّکَ أَئِمَةِ الْهُدى وَ اَعْلامِ الدّینِ اَئِمَةِ الْمُؤْمِنینَ وَ صَلِّ عَلى ذُرِّیَةِ نَبِیِّکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِم وَ علیهم السلام وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ.»(169)
سی و هفتم: دعای ولایت
شیخ طوسى به سند معتبر از محمّد بن سلیمان دیلمى روایت کرده است:
به خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم که شیعیان تو مى گویند که: ایمان بر دو قسم است: یکى آن که مستقر و ثابت است، و دیگرى آن که به امانت سپرده شده و زایل مى گردد؛ پس به من بیاموز دعایى که هر گاه بخوانم ایمان من کامل گردد و زایل نشود. فرمود که: بگو بعد از هر نماز واجب:
«رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً وَ بِالإسْلامِ دیناً وَ بِالْقُرانِ کِتاباً وَ بِالْکَعْبَةِ قِبْلَةً وَ بِعَلىٍّ وَلِیّاً وَ إماماً وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلىِّ بْنِ مُوْسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ وَالْحُجَةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةً اَللَّهُمَّ إنّى رَضیتُ بِهِمْ أئِمَّةً فَارْضَنى(فَرَضِّنی) لَهُمْ إنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ؛(170)
خشنودم به این که خداوند پروردگارم، اسلام دینم، محمد که درود خداوند بر او و خاندانش باد پیامبرم و على امام من است. و حسن، حسین، على، محمد، جعفر، موسى، على، محمد، على، حسن و فرزند صالح او که درود خدا بر ایشان باد، پیشوایان و سروران و راهبرانم هستند. آنان را دوست دارم و از دشمنانشان بیزارى مى جویم.
سی و هشتم: دعای بعد نماز
کلینى به سند معتبر از امام محمّد تقى علیه السلام روایت کرده است:
هر گاه فارغ شوى از نماز فریضه این دعا بخوان:
«رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً وَ بِالإسْلامِ دیناً وَ بِالْقُرانِ کِتاباً وَ بِعَلىٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلىِّ بْنِ مُوْسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ وَالْحُجَةِ بْنِ الْحَسَنِ اَئِمَّةً اَللَّهُمَّ وَلِیُّکَ الْقائِمُ الحُجَّةُ فَاحْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه وَ عَنْ یَمینِه وَ عَنْ شِمالِه وَ مِنْ فَوْقِه وَ مِنْ تَحْتِه وَ امْدُدْ لَهُ فى عُمْرِه وَاجْعَلْهُ الْقائِمَ بِأَمْرِکَ وَ الْمُنْتَصِرَ لِدینِکَ وَ اَرِه ما یُحِبُّ وَ تَقَرُّ بِه عَیْنُهُ فى نَفْسِه وَ ذُرِیَّتِه وَ فى أهْلِه وَ مالِه وَ فى شیعَتِه وَ فى عَدُوِّه وَ أرِهِمْ مِنْهُ مایَحْذَرُونَ وَ اَرِه فیهِمْ ما یُحِبُّ وَ تَقَرُّ بِه عَیْنُهُ وَ اشْفِ بِه صُدُورَنا وَ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ.»(170)
سی و نهم: دعای بعد نماز از امام کاظم
شیخ طوسى و شیخ طبرسى و کفعمى – رحمةاللَّه علیهم – و دیگران به سندهاى معتبر از حضرت امام موسى بن جعفر علیهما السلام روایت کرده اند:
از جمله حق واجب ما بر شیعیان آن است که پاهاى خود را نگردانند از نماز فریضه تا آن که بگویند:
«اَللَّهُمَّ بِبِرِّکَ الْقَدیمِ وَ رَأْفَتِکَ بِبَرِیَّتِکَ اللَّطیفَةِ وَ شَفَقَتِکَ بِصَنْعَتِکَ الْمُحْکَمَةِ وَ قُدْرَتِکَ بِسَتْرِکَ الْجَمیلِ وَ عِلْمِکَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أحْىِ قُلُوبَنا بِذِکْرِکَ وَ اجْعَلْ ذُنُوبَنا مَغْفُورَةً وَ عُیُوبَنا مَسْتُورَةً وَ فَرائِضَنا مَشْکُورَةً وَ نَوافِلَنا مَبْرُورَةً وَ قُلُوبَنا بِذِکْرِکَ مَعْمُورَةً وَ نُفُوسَنا بِطاعَتِکَ مَسْرُورَةً وَ عُقُولَنا عَلى توحیدِکَ مَجْبُورَةً وَ أرْواحَنا عَلى دینِکَ مَفْطُورَةً وَ جَوارِحَنا عَلى خِدْمَتِکَ مَقْهُورَةً وَ أسْماءَنا فى خَواصِّکَ مَشْهُورَةً وَ حَوائِجَنا لَدَیْکَ مَیْسُورَةً وَ أرْزاقَنا مِنْ خَزائِنِکَ مَدْرُورَةً أَنْتَ اللَّهُ الَّذى لا اِلهَ إلّا أنْتَ لَقَدْ فازَ مَنْ والاکَ وَ سَعِدَ مَنْ ناجاکَ وَ عَزَّ مَنْ ناداکَ وَ ظَفِرَ مَنْ رَجاکَ وَ غَنِمَ مَنْ قَصَدَکَ وَ رَبِحَ مَنْ تاجَرَکَ.»
و در بعضى از روایات این زیادتى هست: «وَ اَنْتَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاسْمَعْ دُعائى کَما تَعْلَمُ فَقْرى إلَیْکَ إنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»(171)
بار خدایا سوگند به نیکى دیرینت، و به مهربانى لطف گونه به مخلوقت و دلسوزى و ترحمى که به مصنوع محکم خویش دارى، و توانمندى و دانشى به پرده پوشى زیبایت، بر محمد و آل محمد درود بفرست و دلهاى ما را به ذکر خویش زنده کن، و گناهانمان را بیامرز، عیبهایمان را پوشیده دار، واجباتمان را مشکور قرار بده، نمازهاى نافله ى ما را نیکو بدار، دلهایمان را به ذکرت آباد ساز، جانهایمان را به طاعتت خرسند فرما، خردهایمان را بر توحیدت مجبور گردان، ارواحمان را بر دینت فطرى نما، اعضاى ما چیره ى خدمت تو باشد، نامهایمان را در زمره ى خاصانت مشهور کن، نیازهایمان را نزد خودت آسان ساز، روزى هایمان را از گنجینه هایت توفیر ده. تو آن خدایى هستى که هیچ خدایى جز تو نیست، آن که تو را دوست داشت رستگار شد، و کسى که با تو مناجات کرد، به سعادت رسید و کسى که تو را خواند عزیز شد و کسى که امیدش به تو بود پیروزمند گردید و آن که تو را خواست غنیمت برد و کسى که با تو به تجارت پرداخت، سود کرد.
و تو بر هر چیز توانایى. بار خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و نیایش مرا به اجابت رسان، چنان که به نیاز من آگاهى، و تو بر هر چیز توانایى.
کفعمى در کتاب بلدالأمین از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده است:
بخوان براى طلب روزى بعد از هر نماز فریضه این دعا را:
«یا مَنْ یَمْلِکُ حَوائِجَ السَّائِلینَ یا مَنْ لِکُلِّ مَسْألَةٍ مِنْکَ سَمْعٌ حاضِرٌ وَ جَوابٌ عَتیدٌ وَ لِکُلِّ صامِتٍ مِنْکَ عِلْمٌ باطِنٌ مُحیطٌ أَسْئَلُکَ بِمَواعیدِکَ الصَّادِقَةِ وَ اَیادیکَ الْفاضِلَةِ وَ رَحْمَتِکَ الْواسِعَةِ وَ سُلْطانِکَ الْقاهِرِ وَ مُلْکِکَ الدَّائِمِ وَ کَلِماتِکَ التَّامَّاتِ یا مَنْ لا تَنْفَعُهُ طاعَةُ الْمُطیعینَ وَ لا تَضُرُّهُ مَعْصِیَةُ الْعاصینَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى مِنْ فَضْلِکَ (بِفَضلِک) وَ أَعْطِنى فیما تَرْزُقَنى الْعافِیَةَ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(172)
شیخ مفید – علیه الرّحمه – در کتاب مجالس از محمّد بن الحنفیّه رضى الله عنه روایت کرده است:
روزى حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – در دور کعبه طواف مى کرد؛ ناگاه مردى را دید که چنگ در پرده هاى کعبه زده و این دعا مى خواند؛ پس حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام گفت: این است دعاى تو؟ گفت: بلى مگر شنیدى؟ حضرت فرمود: بلى شنیدم.
گفت: پس بخوان این دعا را بعد از هر نماز؛ به خدا سوگند که هر مؤمنى که این دعا را بخواند بعد از نمازها البتّه حق تعالى مى آمرزد گناهان او را، هر چند به عدد ستاره هاى آسمان، و قطره هاى باران، و ریگ زمین، و ذرّه هاى خاک آن باشد.
پس حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
من مى دانم این را، و حق تعالى واسع العطا (العطایا) و کریم است. آن مرد گفت: راست گفتى یا أمیرالمؤمنین! و بالاىِ هر دانایى، داناترى هست. و آن مرد خضر علیه السلام بود.
و کفعمى نیز این دعا را در کتاب بلدالأمین روایت کرده است. و دعا این است:
«یا مَنْ لایَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ السَّائِلُونَ یا مَنْ لا یُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّینَ اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ حَلاوَةَ رَحْمَتِکَ.»(173)
در کتب غیبت به سندهاى معتبر از حضرت صاحب الأمر علیه السلام روایت کرده اند:
حضرت امام زین العابدین علیه السلام بعد از نماز این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ إنّى أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذى بِه تَقُومُ السَّماءُ وَ الْأرْضُ وَ بِاسْمِکَ الَّذى بِه تَجْمَعُ الْمُتَفَرِّقَ وَ بِه تُفَرِّقُ الْمُجْتَمِعَ وَ بِاسْمِکَ الَّذى تَفْرُقُ بِه بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ وَ بِاسْمِکَ الَّذى تَعْلَمُ بِه کَیْلَ الْبِحارِ وَ عَدَدَ الرِّمالِ وَ وَزْنَ الْجِبالِ؛(174)
– خداوندا، به حق آن اسمت که به وسیله ى آن آسمان برپا، و زمین پابرجاست، و میان حق و باطل جدایى مى افکنى، و میان [امور و یا اشخاص] پراکنده جمع مى نمایى، و بین جمع جدایى مى افکنى، و شماره ى سنگریزه ها و وزن کوهها و پیمانه ى دریاها را با آن حساب مى نمایى، از تو درخواست مى کنم.»
پس حاجت خود را طلب نماید.
سیّد بن طاوس و دیگران به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کردهاند:
از جمله حقِّ لازمِ ما بر دوستان ما و شیعیان ما آنست که از جاى نماز برنخیزند تا این دعا بخوانند:
«اَللَّهُمَّ إنّى أسْئَلُکَ بِحَقِّکَ الْعَظیمِ الْعَظیمِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه الطَّاهِرینَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَیْهِمْ صَلاةً تامَّةً دائِمَةً وَ أَنْ تُدْخِلَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مُحِبّیهمْ وَ أَوْلِیائِهِمْ حَیْثُ کانُوا وَ أَیْنَ کانُوا فى سَهْلٍ أَوْ جَبَلٍ أَوْ بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ مِنْ بَرَکَةِ دُعائى ما تَقَرُّ بِه عُیُونُهُمْ اِحْفَظْ(أَحفِظ) یا مَوْلاىَ الْغائِبینَ مِنْهُمْ وَ ارْدُدْهُمْ إِلى أَهالیهِمْ سالِمینَ وَ نَفِّسْ عَنِ الْمَهْمُومینَ وَ فَرِّجْ عَنِ الْمَکْرُوبینَ وَاکْسُ الْعارینَ وَ أَشْبِعِ الْجائِعینَ وَ أَرْوِ الظَّامِئینَ وَاقْضِ دَیْنَ الْغارِمینَ وَ زَوِّجِ الْعازِبینَ وَاشْفِ مَرْضى الْمُسْلِمینَ وَ أَدْخِلْ عَلى الْأَمْواتِ ما تَقَرُّ بِه عُیُونُهُمْ(عَینُهُم) وَانْصُرِ الْمَظْلُومینَ مِنْ أَوْلِیاءِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَاَطْفِ نائِرَةَ الْمُخالِفینَ اَللَّهُمَّ وَ ضاعِفْ لَعْنَتَکَ(لَعَناتِک) وَ بَأْسَکَ وَ نَکالَکَ وَ عَذابَکَ عَلى اللَّذَیْنَ کَفَرَا نِعْمَتَکَ وَ خَوَّنا رَسُولَکَ وَ اتَّهَما نَبِیَّکَ وَ بایَناهُ وَ حَلّا عَقْدَهُ فى وَصِیِّه وَ نَبَذا عَهْدَهُ فى خَلیفَتِه مِنْ بَعْدِه وَادَّعَیا مَقامَهُ وَ غَیَّرا أَحْکامَهُ وَ بَدَّلا سُنَّتَهُ وَ قَلَّبا دینَهُ وَ صَغَّرا قَدْرَ حُجَجِکَ وَ بَدا بِظُلْمِهِمْ وَ طَرَقَا طَریقَ الْغَدْرِ عَلَیْهِم وَالْخِلافَ عَنْ أَمْرِهِمْ وَ الْقَتْلِ لَهُمْ وَ إِرْهاجِ الْحُرُوبِ عَلَیْهِمْ وَ مَنْعِ خَلیفَتِکَ مِنْ سَدِّ الثُّلَمِ وَ تَقْویمِ الْعِوَجِ وَ تَثْقیفِ الْاَوَدِ وَ إِمْضاءِ الْأَحْکامِ وَ إِظْهارِ دینِ الْإِسْلامِ وَ إِقامَةِ حُدُودِ الْقُرْانِ اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما وَ ابْنَتَیْهِما وَ کُلَّ مَنْ مالَ مَیْلَهُمْ وَ حَذا حَذْوَهُمْ وَ سَلَکَ طَریقَتَهُمْ وَ تَصَدَّرَ(تَصَدّی) بِبِدْعَتِهِمْ لَعْناً لا یَخْطُرُ عَلى بالٍ وَ یَسْتَعیذُ مِنْهُ أَهْلُ النَّارِ الْعَنِ اللَّهُمَّ مَنْ دانَ بِقولِهِمْ وَاتَّبَعَ أَمْرَهُمْ وَ دَعا إِلى وَلایَتِهِمْ وَ شَکَّ فى کُفْرِهِمْ مِنَ الأَوَّلینَ وَالْآخِرینَ.
سپس هر دعایی که خواهی بکن.(175)
سیّدبن باقى در کتاب اختیار از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از هر نماز فریضه این دعا بخواند نمیرد تا آن که حضرت صاحب الأمر علیه السلام را در بیدارى یا خواب ببیند:
«بِسْمِ اللَّهِ الرّحمنِ الرّحیم اللَّهُمَّ بَلِّغْ مولانا صاحِبَ الزَّمانِ أَیْنَما کانَ وَ حَیْثُما کانَ مِنْ مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها سَهْلِها وَ جَبَلِها عَنّى وَ عَنْ والِدَىَّ وَ عَنْ وُلْدى وَ إِخْوانى التَّحِیَّةَ وَ السَّلامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زِنَةَ عَرْشِ اللَّهِ وَ ما أَحْصاهُ کِتابُهُ وَ أَحاطَ بِهِ عِلْمُهُ اللَّهُمَّ إنّى أُجَدِّدُ لَهُ فى صَبیحَةِ هذا الْیَوْمِ وَ ما عِشْتُ فیهِ مِنْ أَیَّامِ حَیاتى عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَیْعَةً لَهُ فى عُنُقى لا أَحُوْلُ عَنْها وَ لاأَزُوْلُ اَللَّهُمَّ اجْعَلْنى مِنْ أَنْصارِه وَ نُصَّارِه الذَّابّینَ عَنْهُ وَ الْمُتَمَثِّلینَ لِاَوامِرِه وَ نَواهیهِ فى أَیَّامِه وَ الْمُسْتَشْهَدینَ بَیْنَ یَدَیْهِ اللّهُمَّ فَإِنْ حالَ بَیْنى وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذى جَعَلْتَهُ عَلى عِبادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً فَأَخْرِجْنى مِنْ قَبْرى مُؤْتَزِراً کَفَنى شاهِراً سَیْفى مُجَرِّداً قَناتى مُلَبِّیاً دَعْوَةَ الدَّاعى فِى الْحاضِرِ وَ الْبادى اَللَّهُمَّ أَرِنى الطَّلْعَةَ الرَّشیدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمیدَةَ وَ اکْحُلْ بَصَرى بِنَظْرَةٍ مِنّى إِلَیْهِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ اللَّهُمَّ اشْدُدْ أَزْرَهُ وَ قَوِّ ظَهْرَهُ وَ طَوِّلْ عُمْرَهُ اللّهُمَّ اعْمُرْ بِه بِلادَکَ وَ أَحْىِ بِه عِبادَکَ فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ ظَهَرَ الْفَسادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِى النَّاسِ فَأَظْهِرِ اللَّهُمَّ لَنا وَلِیَّکَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکَ الْمُسَمَّى بِاسْمِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه حَتّى لا یَظْهَرَ (یَظفَر) بِشَىْءٍ مِنَ الْباطِلِ إِلّا مَزَّقَهُ وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یُحَقِّقَهُ اللَّهُمَّ اکْشِفْ هذِهِ الْغُمَّةَ عَنْ هذِهِ الأُمَّةِ بِظُهُورِه إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه».(176)
شیخ طوسى و کفعمى و دیگران روایت کرده اند:
حق تعالى وحى نمود به حضرت رسول صلى الله علیه وآله که یا محمّد! هر که خواهد از امّت تو که بالا برم نماز او را، و ثوابش را مضاعف گردانم، پس بعد از هر نماز فریضه دست بردارد و این دعا بخواند به درستى که اگر این دعا بخواند نمازش به آسمان بالا مى رود با ثوابِ مضاعف که در لوح محفوظ ثبت شده. و دعا این است:
«یا مُبْدِئَ الْأَسْرارِ وَ یا مُبَیِّنَ الْکِتْمانِ وَ یا شارِعَ الْأَحْکامِ وَ یا ذارِئَ الْأَنْعامِ وَ یا خالِقَ الْاَنامِ وَ یا فارِضَ الطَّاعَةِ وَ مُلْزِمَ الدّینِ وَ یا مُوجِبَ التَعَبُّدِ أَسْئَلُکَ بِحَقِّ تَزْکِیَةِ کُلِّ صَلاةٍ زَکَّیْتَها وَ بِحَقِّ مَنْ زَکَّیتَها لَهُ وَ بِحَقِّ مَن زَکَّیْتَنا أَنْ تَجْعَلَ صَلَواتى هذِهِ زاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً بِتَقَبُّلِکَها وَ رَفْعِکَها وَ تَصییرِکَ دینى بها زاکِیَةً وَ إِلْهامِکَ قَلْبى حُسْنَ الْمُحافِظَةِ عَلَیْها حَتَّى تَجْعَلَنى مِنْ أَهْلِها الَّذینَ ذَکَرْتَهُمْ بِالْخُشُوعِ(بِالخُضوعِ) فیها أَنْتَ وَلِىُّ الْحَمْدِ کُلِّه فَلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ بِکُلِّ حَمْدٍ أَنْتَ لَهُ وَلىٌّ وَ أَنْتَ وَلىُّ التَوْحیدِ کُلِّهِ فَلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ فَلَکَ التَّوحیدُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَوْحیدٍ أَنْتَ لَهُ وَلىٌّ وَ أَنْتَ وَلىُّ التَّهْلیلِ کُلِّه فَلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ فَلَکَ التَّهْلیلُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَهْلیلٍ أَنْتَ لَهُ وَلىٌّ وَ أَنْتَ وَلىُّ التَّسْبیحِ کُلِّه فَلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ فَلَکَ التَّسْبیحُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَسْبیحٍ أَنْتَ لَهُ وَلىُّ التَّکْبیرِ کُلِّه فَلا إِلهَ إِلّا أَنْتَ فَلَکَ التَّکْبیرُ کُلُّهُ بِکُلِّ تَکْبیرٍ أَنْتَ لَهُ وَلِىٌّ رَبِّ عُدْ عَلَیَّ فى صَلاتى هذِهِ بِرَفْعِکَها زاکِیَةً مُتَقَبَّلَةً إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ.»(177)
ابن بابویه و شیخ طوسى و کفعمى و غیر ایشان از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – روایت کردهاند:
هر که خواهد که ثواب داده شود به مکیالى که وافىترین مکیالهاست پس بگوید بعد از تعقیب نماز:
«سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّایَصِفُونَ – وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ – وَ الْحَمْدُللَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ.»(178)
و شیخ طوسى – رحمه اللَّه – گفته است:
سه مرتبه این آیات را بخوانند. و در روایت دیگر وارد شده: در آخر هر مجلس این آیات را بخوانند که کفّاره آن مجلس است.(179)
شیخ کراجکى روایت کرده است:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله بعد از نمازها این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لا یَنْفَعُ وَ قَلْبٍ لایَخْشَعُ وَ نَفْسٍ لا تَشْبَعُ وَ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ اَللَّهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِکَ مِنْ هؤُلاءِ الْاَرْبَعِ؛ خدایا به تو پناه مى برم از دانشى که سود نمى دهد، و از دلى که خشوع و فروتنى ندارد، و از نفسى که سیر نمى شود، و از نیایشى که اجابت نمى شود. بار خدایا از این چهار چیز به تو پناه مى برم.»(179)
دیلمى در اعلام الدّین از ابن عبّاس روایت کرده است که حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرمود:
هر که سه مرتبه این آیات را بعد از نماز مغرب بخواند آنچه از ثواب در روز گذشته از او فوت شده باشد دریابد، و نمازش مقبول گردد؛ و اگر بعد از هر نماز فریضه و سنّت بخواند نوشته شود براى او حسنات به عدد ستارگان آسمان، و قطرات باران، و برگ درختان، و ذرّات خاک زمین، و چون بمیرد، به هر حسنه، ده حسنه در قبر به او داده شود.(180)
این است آیات:
«فَسُبْحانَ اللَّهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ – وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالْاَرْضِ وَ عَشِیّاً وَ حینَ تُظْهِرُونَ – یُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَ یُحْىِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ.»(181)
«سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ – وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ – وَ الْحَمْدُللَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛(178)
پاک و منزه است پروردگارت، پروردگار عزت، از آنچه مى گویند و سلام بر پیامبران و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است.»
سید بن طاوس به سند معتبر از جمیل بن درّاج روایت کرده است که مردى به خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام آمد و گفت: اى مولاى من! سنّم بالا رفته است، و خویشان من مردند، و مونسى ندارم، و مى ترسم که مرا نیز مرگ دریابد.
حضرت فرمود:
برادرانِ مؤمنِ صالح براى انس گرفتن بهترند از اقارب، و اگر درازىِ عمر خود و خویشان و دوستان را خواهى این دعا را بعد از هر نماز بخوان:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ اِنَّ رَسُولَکَ الصَّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه قالَ: اِنَّکَ قُلْتَ ما تَرَدَّدْتُ فى شَىْ ءٍ اَ نَا فاعِلُهُ کَتَرَدُّدى فى قَبْضِ روحِ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ یَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ اَکْرَهُ مَساءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ وَ الْعافِیَةَ وَ النَّصْرَ وَ لا تَسُؤْنى فى نَفْسى وَ لا فى اَحَدٍ مِنْ اَحِبَّتى؛(182)
خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست، خدایا راستگوى امین علیه السلام گفت: تو فرموده اى: هیچ گاه در کارى که من کننده ى آن هستم تردیدى ندارم چونان تردیدى که در قبض روح بنده ى مؤمنم بر من پیش مى آید؛ زیرا از طرفى او مرگ را ناخوش مى دارد، و از سوى دیگر من از ناخرسندى او از مرگ، ناخشنودم. بارخدایا بر محمد و آل محمد درود فرست، و بر ولى خودت فرج، عافیت و یارى را تعجیل فرما و بر جان من و بر جان هیچ یک از دوستانم بدى روا مدار.»
و اگر خواهى یک یک از دوستان خود را نام ببر.
«وَ لا فى فلان وَ لا فى فلان».
راوى گفت: چون بر این دعا مداومت کردم چندان عمر یافتم که از زندگانى ملول شدم.(وی پس از صد و بیست و هشت سال عمر، با ترک دعا، دنیا را وداع گفت).
این دعا بسیار معتبر است، و در جمیع کتب دعا نقل شده است.
سیّد بن طاوس رضى الله عنه به سند صحیح از امام حسن عسکرى علیه السلام روایت کرده است:
بعد از فارغ شدن از نماز و تعقیب باید که این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ لَکَ صَلَّیْتُ وَ إِیَّاکَ دَعَوْتُ وَ فى صَلاتى وَ دُعائى ما قَدْ عَلِمْتَ مِنَ النُّقْصانِ وَ الْعَجَلَةِ وَ السَّهْوِ وَالْغَفْلَةِ وَالْکَسَلِ وَ الْفَتْرَةِ وَ النِّسْیانِ وَ الْمُدافَعَةِ وَ الرِّیاءِ وَ السُّمْعَةِ وَ الرَّیْبِ وَ الْفِکْرَةِ وَ الشَّکِّ وَ الْمَشْغَلَةِ وَ اللَّحْظَةِ الْمُلْهِیَةِ عَنْ إِقامَةِ فَراِئضِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَاجْعَلْ مَکانَ نُقْصانِها تَماماً وَ عَجَلَتى تَثَبُّتاً(تثبیتاً) وَ تَمَکُّناً(تَمَسُّکاً) وَ سَهْوى تَیَقُّظاً وَ غَفْلَتى تَذَکُّراً وَ کَسَلى اَنْشاطاً وَ فَتْرَتى قُوَّةً وَ نِسْیانى مُحافَظَةً وَ مُدافَعَتى مُواظَبَةً وَ رِیائى إِخْلاصاً وَ سُمْعَتى تَسَتُّراً وَ رَیْبى بَیاناً وَ فِکْرى خُشُوعاً وَ شَکّى یَقیناً وَ تَشاغُلى فَراغاً وَ لِحاظى خُشُوعاً فَإِنّى لَکَ صَلَّیْتُ وَ إِیَّاکَ دَعَوْتُ وَ وَجْهَکَ أَرَدْتُ وَ إِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ ما عِنْدَکَ طَلَبْتُ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لى فى صَلاتى وَ دُعائى رَحْمَةً وَ بَرَکةً تُکَفِّرُ بِها سَیِّئاتى وَ تُضاعِفُ بِها حَسَناتى وَ تَرْفَعُ بِها دَرَجَتى وَ تُکْرِمُ بِها مَقامى وَ تُبَیِّضُ بِها وَجْهى وَ تَحُطُّ بِها وِزْرى وَ تَقْبَلُ بِها فَرْضى وَ نَفْلى اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَاحْطُطْ بِها وِزْرى وَاجْعَلْ ما عِنْدَکَ خَیْراً لى مِمَّا یَنْقَطِعُ عَنّى الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاتى إِنَّ (فَإنَّ) الصَّلاةَ کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذِى هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِىَ لَوْلا أَنْ هَدانَا اللَّهُ وَالْحَمْدُ للَّهِ الَّذى أَکْرَمَ وَجْهى عَنِ السُّجُودِ إِلّا لَهُ اللَّهُمَّ کَما أَکْرَمْتَ وَجْهى عَنِ السُّجُودِ إِلّا لَکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ صُنْهُ عَنِ الْمَسْئَلَةِ إِلّا مِنْکَ(لَکَ) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ تَقَبَّلْها مِنّى بِأحْسَنِ قَبُولِکَ وَ لا تُؤاخِذْنى بِنُقْصانِها وَ ما سَها عَنْهُ قَلْبى مِنْها فَتَمِّمْهُ لى بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولى الأَمْرِ الَّذینَ أَمَرْتَ بِطاعَتِهِمْ وَ أُولِى الأَرْحامِ الّذینَ أَمَرْتَ بِصِلَتِهِمْ وَ ذَوِى الْقُرْبى الَّذینَ أَمَرْتَ بِمَوَدَّتِهِمْ وَ أَهْلِ الذِّکْرِ الَّذینَ أَمَرْتَ بِمَسْئَلَتِهِمْ وَ الْمَوالِىَ الَّذینَ أَمَرْتَ بِمُوالاتِهِمْ وَ مَعْرِفَةِ حَقِّهِمْ وَ أهْلِ الْبَیْتِ الَّذینَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهیراً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ ثَوابَ صَلاتى وَ ثَوابَ دُعایى وَ ثَوابَ مَنْطِقى وَ ثَوابَ مَجْلِسى رِضاکَ وَ الْجَنَّةَ وَ اجْعَلْ ذلِکَ کُلَّهُ خالِصاً مُخْلِصاً یُوافِقُ مِنْکَ رَحْمَةً وَ إِجابَةً وَافْعَلْ بى جَمیعَ ما سَاَلْتُکَ مِنْ خَیْرٍ وَ زِدْنى مِنْ فَضْلِکَ وَ سِعَةِ ما عِندَکَ اِنّکَ واسِعٌ کَریمٌ وَصِلْ ذلِکَ بِخَیْرِ الاخِرَةِ وَ نَعیمِها إِنّى إِلَیْکَ مِنَ الرَّاغِبینَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ یا ذَا الْمَنِّ الَّذى لا یَنْقَطِعُ أَبَداً وَ یا ذَا الْمَعْرُوفِ الَّذى لا یَنْفَدُ أَبَداً وَ یا ذَا النَّعْماءِ الَّتى لا تُحْصى عَدَداً یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنى مِمَّنْ آمَنَ بِکَ فَهَدَیْتَهُ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَکَفَیْتَهُ وَ سَأَلَکَ فَأَعْطَیْتَهُ وَ رَغِبَ إِلَیْکَ فَأَرْضَیْتَهُ وَ أَخْلَصَ لَکَ فَأَنْجَیْتَهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ(آلِهِ) مُحَمَّدٍ وَ أَحْلِلْنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِکَ لا یَمَسُّنا فیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فیها لُغُوبٌ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ مَسْئَلَةَ الذَّلیلِ الْفَقیرِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَنْ تَغْفِرَ لى جَمیعَ ذُنُوبى وَ اَنْ تَقْلِبَنى بِقَضاءِ جَمیعِ حَوائِجى إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ ما قَصُرَتْ عَنْهُ.
مَسْئَلَتى وَ عَجَزَتْ عَنْهُ قُوَّتى وَ لَمْ تَبْلُغْهُ فِطْنَتى مِنْ أَمْرٍ تَعْلَمُ فیهِ صَلاحَ أَمْرِ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْهُ بى یا لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بِحَقِّ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بِرَحْمَتِکَ فى عافِیَةٍ ما شاءَ اللَّهُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ؛(183)
– خداوندا، تنها براى تو نماز گزاردم، و فقط تو را خواندم، در نماز و دعایم هر چه از کاستى و شتاب و سهو و غفلت و تنبلى و سستى و فراموشى و حواس پرتى و ریا و سمعه و دودلى و پریشانى اندیشه و شک و مشغله [یا: عمل ناپسند] و سرگرمى و نگاه بازدارنده از برپا داشتن فرایضت مى دانى، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و به جاى نقص و کاستى آن، تمام و کمال قرار ده، و عجله و شتابم را به استوارى و ثبات، و سهوم را به هشیارى، و غفلتم را به یاد آورى، و تنبلى ام را به نشاط و شادابى، و سستى ام را به نیرومندى، و فراموشى ام را به حفظ، و حواس پرتى ام را به مواظبت و نگاهدارى، و ریایم را به اخلاص، و سمعه ام را به پوشانیدن اعمالم از مردم، و دودلى ام را به واضح بودن مطالب برایم، و دل مشغولى ام را به فروتنى، و شکم را به یقین، و مشغول بودنم را به آسودگى، و نگاه کردنم را به خشوع و خضوع مبدل گردان.
زیرا من تنها براى تو نماز گزاردم، و فقط تو را خواندم، و روى [و اسماء و صفات و خشنودى] تو را اراده نمودم، و به سوى تو متوجه شدم، و به تو ایمان آورده و بر تو توکل کردم، و آنچه را که در نزد توست درخواست نمودم، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و براى من در نماز و دعایم رحمت و برکتى قرار ده که بدیها و گناهانم را به آن پوشانده، و کارهاى نیکم را دو چندان گردانده، و درجه را بالا برده، و مقام و منزلتم را گرامى، و رویم را سپید گردانیده، و بار گناهانم را بریزى. و آنچه را که در نزد توست براى من، از آنچه که پایان مى پذیرد [دنیا و مافیها] بهتر گردان.
سپاس خداوندى را که توفیق اداى یک نماز را به من داد [همان نماز که درباره ى آن فرموده است:] «براستى که نماز، واجبى با وقت معین براى مؤمنان است.» اى مهربانترین مهربانها. سپاس خدایى را که ما را به این امر رهنمون شد، و اگر خدا هدایت نمى فرمود، ما نمى توانستیم هدایت پذیر گردیم. ستایش خداوندى را که رویم را گرامى تر از آن قرار داد که براى غیر خود سجده کنم. خداوندا، چنانکه چهره ام را گرامى تر از آن دانستى که براى غیر تو سجده کنم، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و آن را از مسألت نمودن از غیر خود محفوظ بدار. خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست و نمازم را از من با نیکوترین وجه بپذیر، و مرا با خاطر کمبود و کاستى آن مؤاخذه فرما، و آنچه که دلم از آن غفلت نموده به رحمتت کامل گردان. اى مهربانترین مهربانها.
خداوندا، [پس] بر محمد و آل محمد درود فرست، همان فرمانروایى که به پیروى از آنان دستور داده اى، و خویشاوندانى که امر به رسیدگى آنان فرموده اى، و نزدیکان پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله که به مودت و مهربانى کردن با ایشان فرمان داده اى، و اهل ذکرى که دستور به پرسیدن از ایشان داده اى، و سروران و سرپرستانى که به دوستى و شناختن حقشان فرمان داده اى، و اهل بیتى که پلیدى را از ایشان دور و به گونه ى ویژه اى پاکیزه شان نمودى. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و ثواب نمازم و گفتارم و نشستنم را خشنودى ات و بهشتت قرار ده، و همه ى اینها را خالص و پاکیزه و بى آلایش گردان، به گونه اى که با رحمت و اجابتى از جانب تو سازگار گردد، و تمام خیراتى را که از تو درخواست نمودم درباره ى من انجام ده، و از فضل خویش افزون گردان، که من به سوى تو میل و رغبت دارم، اى مهربانترین مهربانها. اى صاحب بخششى که هرگز بخششت پایان نمى پذیرد، اى صاحب نیکى اى که هرگز نیکى ات گسسته نمى گردد، اى صاحب نعمتى که هیچگاه نعمتت به شمار در نمى آید، اى بزرگوار، اى بزرگوار، اى بزرگوار، بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا از کسانى قرار ده که به تو ایمان آورده، و در نتیجه هدایتشان نمودى، و بر تو توکل نموده و کفایتشان فرمودى، و از تو درخواست نموده و عطایشان فرمودى، و به تو گراییده و خشنودشان گردانیدى، و اعمال خود را براى تو خالص گردانیدند و نجاتشان دادى. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و به فضل خود ما را در خانه ى جاودانه اى جاى ده که هیچ رنجورى و ستوهى به ما نرسد.
خدایا، از تو همانند درخواست شخص ذلیل نیازمند مسألت دارم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و تمام گناهانم را بیامرزى، و با برآورده نمودن همه ى خواسته هایم مرا از درگاهت برگردانى، براستى که تو بر هر چیز توانایى. خداوندا، هر چیزى که در درخواست آن کوتاهى نمودم و نیرویم از رسیدن به آن ناتوان است، و هوشیارى و ذهنم به آن نمى رسد، در تمام مواردى که صلاح امر دنیا و آخرتم را در آن مى دانى، پس بر محمد و آل محمد درود فرست – اى خداوندى که معبودى جز تو نیست، به حق اینکه معبودى جز تو نیست – به حق رحمتت، همراه با عافیت آن خواسته ام را براى من انجام ده، آنچه خدا خواست همان مى شود، و هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به خدا.»
شیخ طوسى و کفعمى به سند معتبر روایت کرده اند:
حق تعالى وحى کرد به حضرت رسالت صلى الله علیه وآله که یا محمّد! هر که از امّت تو خواهد که میان دعاى او و میان من حایلى نباشد و مستجاب گردانم دعاى او را براى هر امرى که باشد، خواه کوچک باشد و خواه بزرگ، و خواه آشکار و خواه پنهان پس باید که این دعا بخواند بعد از دعاهاى خود:
«یا اَللَّهُ الْمانِعُ قُدْرَتُهُ خَلْقَهُ وَ الْمالِکُ بِها سُلْطانَهُ وَ الْمُتَسَلِّطُ بِما فى یَدَیْهِ کُلُّ مَرْجُوٍّ دُونَکَ یَخیبُ رَجاءَ راجیهِ وَ راجیکَ مَسْرُورٌ لا یَخیبُ أَسْئَلُکَ بِکُلِّ رِضاً لَکَ مِنْ کُلِّ شَىْ ءٍ أَنْتَ فیهِ وَ بِکُلِّ شَىْ ءٍ تُحِبُّ أَنْ تَذْکُرَ بِه وَ بِکَ یا اَللَّهُ فَلَیْسَ یَعْدِلُکَ شَىْ ءٌ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَحُوطَنى وَ إِخْوانى (وَ أهْلى) وَ وُلْدى(وَ مالى) وَ تَحْفَظَنى بِحِفْظِکَ وَ أَنْ تَقْضِىَ حاجَتى؛ (184)
– اى خداوندى که با قدرتت از تجاوز مخلوقاتت جلوگیرى نموده و به واسطه ى آن مالک سلطنت و فرمانروایى گشته، و در دو دست [و جنبه ى جمال و جلال] خویش به واسطه ى قدرتت تسلط و چیرگى دارى، هر کس غیر تو که به او امید بسته مى شود امید امیدوارانش را نومید مى گرداند، ولى امیدوار به تو هرگز نومید و محروم نمى گردد. از تو به حق هر خشنودیى که از هر چیز دارى، و به هر چیزى که دوست دارى به آن یاد شوى، و به تو اى خدا که هیچ چیز با تو برابرى نمى کند، درخواست مى نمایم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و من و برادران و فرزندانم را نگاهدارى نموده، و در پناه خویش محافظت نمایى، و خواسته ام را درباره ى… برآورده سازى.
و در پایان این دعا هر خواسته اى داشتى ذکر مى کنى، زیرا روایت شده که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «هر کس این دعا را بخواند پیش از اینکه از جایش تکان خورده و جاى دیگر برود، حاجتش برآورده مى شود.»
پس حاجت خود را از قاضى الحاجات سؤال کند.
سیّد بن طاوس به سند معتبر روایت کرده است:
واجب و لازم است که در آخر دعاها که در تعقیب نمازها مىخوانند این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى وَجَّهْتُ وَجْهى إِلَیْکَ وَ أَقْبَلْتُ بِدُعائى عَلَیْکَ راجِیاً إِجابَتَکَ طامِعاً فى مَغْفِرَتِکَ طالِباً ما وَأَیْتَ بِه عَلى نَفْسِکَ مُتُنَجِّزَاً وَعْدَکَ إِذْ تَقُولُ: «اُدْعُونى أَسْتَجِبْ لَکُمْ»(7)
فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَقْبِلْ إِلَىَّ بِوَجْهِکَ وَ اغْفِرْلى وَ ارْحَمْنى وَ اسْتَجِبْ دُعائى یا إِلهَ الْعالَمینَ؛(185)
– خداوندا، براستى که روى و تمام وجودم را به سوى تو نمودم، و با دعا کردنم بر تو روى آوردم، در حالى که امید به اجابت، و طمع در آمرزشت داشته، و آنچه را خود بر خودت روا دانسته و وعده دادهاى، درخواست نموده، و وفاى به وعدهات را جویایم. زیرا خود فرمودى: «مرا بخوانید، تا دعاى شما را اجابت نمایم». پس بر محمد و آل محمد درود فرست، و با رویت [اسماء و صفات] بر من روى آور، و مرا بیامرز و مورد رحمت خویش قرار ده، و دعایم را مستجاب گردان. اى معبود عالمیان.»
دعا جهت تقویت حافظه
از تعقیبات مهم دعایى است که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به على علیه السلام آموخت تا هر چیزى را که مى شنود حفظ کند.
از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله روایت شده که به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«هرگاه خواستى هر چه را که مى شنوى و مى خوانى حفظ کنى، این دعا را در تعقیب تمام نمازها بخوان، آن دعا به این صورت است:
«سُبْحَانَ مَنْ لَا یَعْتَدِی عَلَى أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قَلْبِی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیر؛
– پاک و منزه است خداوندى که بر اهل مملکت خود ستم و تجاوز روا نمى دارد، و منزه است خدایى که اهل زمین را به انواع گوناگون عذاب، نمى گیرد، پاک و منزه است خداوند رؤوف مهربان. خداوندا، در قلب من نور و بصیرت و فهم و آگاهى قرار ده، براستى که تو بر هر چیز توانایى.»(186)
تعقیبات مخصوص نماز ظهر
سیّد ابن طاوس رضى الله عنه به سند معتبر از عباد مدائنى (مدنی) روایت کرده است که گفت:
روزى به خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رفتم در مدینه، در هنگامى که آن حضرت از نماز ظهر فارغ شده بود؛ دیدم که دستها به سوى آسمان بلند کردند و این دعا خواندند:
«أَىْ سامِعَ کُلِّ صَوْتٍ أَىْ جامِعَ کُلِّ فَوْتٍ أَىْ بْارِئَ کُلِّ نَفْسٍ بَعْدَ الْمَوْتِ أَىْ باعِثُ أَىْ وارِثُ أَىْ سَیِّدَ السَّادَةِ(السادات) أَىْ إِلهَ الْآلِهَةِ أَىْ جَبَّارَ الْجَبابِرَةِ أَىْ مَلِکَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ أَىْ رَبَّ الأَرْبابِ أَىْ مَلِکَ الْمُلُوکِ أَىْ بَطَّاشُ أَىْ ذا الْبَطْشِ الشَّدیدْ أَىْ فَعَّالاً لِما یُریدُ أَىْ مُحْصِىَ عَدَدِ الأَنْفاسِ وَ نَقْلِ الأَقْدامِ أَىْ مَنِ السِّرُ عِنْدَهُ عَلاْنِیَةٌ أَىْ مُبْدِئُ أَىْ مُعیدُ أَسْئَلُکَ بِحَقِّکَ عَلى خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ بِحَقِّهِمُ الَّذى أَوْجَبْتَ لَهُمْ عَلى نَفْسِکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ (و اله) وَ أَهْلِ بَیْتِه وَ أَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ السَّاعَةَ بِفَکاکِ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ وَ أَنْجِزْ لِوَلِیِّکَ وَ ابْنِ وَلِیِّکَ(نبیّک) الدَّاعى إِلَیْکَ بِإِذْنِکَ وَ أَمینِکَ فى خَلْقِکَ وَ عَیْنِکَ فى عِبادِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلى خَلْقِکَ عَلَیْهِ صَلَواتُکَ وَ بَرَکاتُکَ وَعْدَهُ اَللَّهُمَّ أَیِّدهُ بِنَصْرِکَ وَ انْصُرْ عَبْدَکَ وَ قَوِّ أَصْحابَهُ(وفِق لِأصحابه) وَ صَبِّرْهُمْ وَ افْتَحْ لَهُم مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ أَمْکِنْهُ مِنْ أَعدائِکَ وَ أَعْداءِ رَسُولِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛(187)
– اى شنونده ى هر صدا، اى گردآورنده ى هر امرى که از دست رفته باشد [اى گردآورنده ى امور پراکنده] اى آفریننده ى هر جاندار بعد از مرگ، اى برانگیزاننده، اى وارث، اى سرور سروران، اى معبود معبودها، اى سرکش بر سرکشان، اى فرمانرواى دنیا و آخرت، اى پروردگار پروردگاران، اى پادشاه پادشاهان، اى خدایى که سخت با سلطه و چیرگى مى گیرى، اى خدایى که هر چه را بخواهى بى درنگ انجام مى دهى، اى شمارنده ى شماره ى نفسها و گامهاى برداشته شده، اى خدایى که نهان در نزد تو آشکار است، اى آغازگر، اى برگرداننده، به حقى که بر برگزیدگان از خلقت دارى و به حقى که نسبت به ایشان بر خود واجب فرموده اى، از تو مسألت دارم که بر محمد و اهل بیت او درود فرستى، و در همین لحظه به آزادى ام از آتش جهنم منت نهى و به وعده ى ولى ات و پسر پیامبرت که به اذن تو بندگان را به سویت مى خواند، و امین تو در میان خلق، و حجت و راهنماى تو بر خلق مى باشد – که درودها و برکاتت بر او باد – وفا نمایى، خداوندا، به یارى خویش او را یارى فرما، و آن بنده ات را یاورى کن، و یارانش را نیرومند [یا: موفق] فرما، و آنان را شکیبا گردان و از جانب خویش تسلط یارى گرى براى ایشان عنایت فرما، و در فرج و ظهور او تعجیل فرما، و او را بر دشمنانت و دشمنان رسولت چیره گردان، اى مهربانترین مهربانان.(188)
سیّد ابن طاوس رحمه الله به سند معتبر از حضرت امام علىّ نقى علیه السلام روایت کرده است:
از دعاهایى که حضرت رسول صلى الله علیه وآله بعد از نماز ظهر مى خواندند این دعا بود:
«لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ الْعَظیمُ الْحَلیمُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَریمِ وَالْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ اَللَّهُمَّ لا تَدَعْ لى(لَنا) ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّاً إِلّا فَرَّجْتَهُ وَ لا سُقْماً إِلّا شَفَیْتَهُ وَ لا عَیْباً إِلّا سَتَرْتَهُ وَ لا رِزْقاً إِلّا بَسَطْتَهُ وَ لا خَوْفاً إِلّا امَنْتَهُ وَ لا سَوْءاً إِلّا صَرفْتَهُ وَ لا حاجَةً هِىَ لَکَ رِضاً وَ لىَ فیها صَلاحٌ إِلّا قَضَیْتَها یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ؛(189)
خدایى جز خداوند بزرگ بردبار نیست، معبودى جز خداوندى که پروردگار عرش باکرامت است وجود ندارد، ستایش خدایى را که پروردگار عالمیان است، خداوندا! آنچه موجب رحمت و اسباب مغفرت توست، و نیز بهره مندى از هر خیرى و سالم ماندن از هر گناهى را از تو درخواست مى کنم. خدایا! از من، هیچ گناهى نیامرزیده و هیچ اندوهى برطرف نشده و هیچ مرضى شفا نیافته و هیچ عیبى ناپوشیده، باقى مگذار. و هیچ روزى ام را بدون گشایش و هیچ ترسم را به آرامش و امنیت نرسیده، قرار مده و هیچ بدى دور نشده از من، و هیچ حاجتى که صلاح من و رضاى تو در آن است برآورده نشده، باقى نگذار. اى مهربان ترین مهربانان، اى پروردگار جهانیان [این دعا را] اجابت فرما.
سیّد ابن طاوس رضى الله عنه روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – عقیب فریضه ظهر این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ وَ بِیَدِکَ الْخَیْرُ کُلُّهُ وَ إِلَیْکَ یَرْجِعُ الأَمْرُ کُلُّهُ عَلاْنِیَتُهُ وَ سِرُّهُ وَ أنْتَ مُنْتَهى الشَّأنِ کُلِّه اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلى عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلى غُفْرانِکَ بَعْدَ غَضَبِکَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ رَفیعَ الدَّرَجاتِ مُجیبَ الدَّعَواتِ مُنْزِلَ الْبَرَکاتِ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَماواتٍ مُعْطِى السُؤلاتِ وَ مُبَدِّلَ السَّیِئاتِ حَسَناتٍ وَ جاعِلَ الْحَسَناتِ دَرَجاتٍ وَ الْمُخْرِجَ إِلَى النُّورِ مِنَ الظُّلُماتِ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ غاِفرَ الذَّنْبِ وَ قابِلَ التَّوْبِ شَدیدَ الْعِقابِ ذَا الطَّولِ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ وَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِى اللَّیْلِ إِذا یَغْشى وَ لَکَ الْحَمْدُ فِى النَّهارِ إِذا تَجَلَّى وَ لَکَ الْحَمْدُ فِى الآخِرَةِ وَالأُولى اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِى اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ لَکَ الْحَمْدُ فِى الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ عِنْدَ غُروبِها وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلى نِعَمِکَ الَّتى لاتُحْصى عَدَداً وَ لا تَنْقَضى مَدَداً سَرْمَداً اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فیما مَضى وَ لَکَ الْحَمْدُ فیما بَقِىَ اَللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتى فى کُلِّ أَمْرٍ وَ عُدَّتى فى کُلِّ حاجَةٍ وَ صاحِبى فى کُلِّ طَلِبَةٍ وَ أُنْسى فى کُلِّ وَحْشَةٍ وَ عِصْمَتى عِنْدَ کُلِّ هَلَکَةٍ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَسِّعْ لى فى رِزْقى وَ بارِکْ لى فیما آتَیْتَنى وَ اقْضِ عَنّى دَیْنى وَ أَصْلِحْ لى شَأْنى إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیمٌ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعالَمینَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجاةَ مِنَ النَّارِ اَللَّهُمَّ لا تَدَعْ لى ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّاً إِلّا فَرَّجْتَهُ وَ لا غَمّاً إِلّا کَشَفْتَهُ وَ لا سُقْماً إِلّا شَفَیْتَهُ وَ لا دَیْناً إِلّا قَضَیْتَهُ وَ لا خَوْفاً إِلّا آمَنْتَهُ وَ لا حاجَةً إِلّا قَضَیْتَها بِمَنِّکَ وَ لُطْفِکَ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛(190)
– خداوندا، ستایش همگى براى توست، [و فرمانروایى همگى براى توست]، و خوبى همگى به دست [جمال] توست، و تمام امر و آشکار و نهان امور به سوى تو بازگشت مى کند، و تویى سرانجام همه ى امور. خدایا، ستایش براى توست به جهت گذشتت با وجود قدرتت، و ستایش براى توست به خاطر آمرزشت با وجود غضبت [یا: عظمتت]. خداوندا، ستایش مى کنم تو را، اى بالا برنده ى درجات، اجابت کننده ى دعاها، فروفرستنده ى نیکیها از بالاى آسمانهاى هفتگانه، عطا کننده ى درخواستها و حوایج، و تبدیل کننده ى گناهان به کارهاى خوب و تبدیل کننده ى کارهاى نیک به درجات ایمانى، و بیرون برنده از تاریکیها به سوى نور. خدایا، ستایش براى توست اى آمرزنده ى گناه و قبول کننده ى توبه، سخت کیفردهنده، صاحب عطا و بخشش، معبودى جز تو نیست، و بازگشت همه ى مخلوقات تنها به سوى توست.
خداوندا، ستایش تو را در هنگامى که شب فرامى گیرد، و سپاس تو را هنگامى که روز آشکار مى گردد، و حمد براى تو در آخرت و دنیا. خداوندا، سپاس براى توست وقتى که شب مى آید و مى رود، و ستایش براى توست هنگامى که صبح گشوده مى گردد، و سپاس براى توست هنگام طلوع و غروب آفتاب. و سپاس براى توست به جهت نعمتهایت که به شماره درنمى آید، و از لحاظ افزونى و جاودانگى پایان نمى پذیرد. خدایا، ستایش براى توست در گذشته، و ستایش براى توست در باقى مانده ى عمر.
خداوندا، تویى مورد اعتماد من در هر امر، و توشه ام در هر حاجت، و همراهم در هر خواسته، و مونسم در هر وحشت، و نگاهدارنده ام از هر هلاکت و نابودى. خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و روزى ام را وسعت ده، و هر چه را که به من عطا فرموده اى مبارک گردان، و قرضم را ادا کن، و حالم را اصلاح فرما، براستى که تو رؤوف و مهربانى. معبودى جز خداوند بردبار بزرگوار نیست، معبودى جز پروردگار عالمیان نیست، معبودى جز خداوندى که پروردگار عرش بزرگ است وجود ندارد.
خداوندا، از تو رحمتهاى لازم و مغفرتهاى حتمى، و بهره مندى از هر خوبى [یا: نیکى]، و سلامتى از هر گناه، و کامیابى به بهشت، و رهایى از آتش جهنم را درخواست مى نمایم. خداوندا، هیچ گناهى براى من مگذار مگر اینکه آن را آمرزیده باشى، و نه اندوهى مگر اینکه برطرف فرموده، و نه ناراحتى و غمى مگر اینکه زدوده باشى، و نه بیمارى اى مگر اینکه بهبودى بخشیده، و نه قرضى مگر اینکه ادا نموده، و نه خوف و هراسى مگر اینکه ایمنى بخشیده، و نه حاجتى مگر اینکه به منت و لطف خود برآورده باشى. به رحمتت، اى مهربانترین مهربانان. (191)
سیّد رضى الله عنه روایت کرده است:
حضرت فاطمه زهرا – صلوات اللَّه علیها – بعد از فریضه ظهر این دعا مى خواندند:
«سُبْحانَ ذِى الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنیفِ سُبْحانَ ذِى الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمْ سُبْحانَ ذِى الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدیمْ وَالْحَمْدُ للَّهِ الَّذى بِنِعْمَتِه بَلَغْتُ ما بَلَغْتُ مِنَ الْعِلْمِ بِه وَ الْعَمَلِ لَهُ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْهِ وَ الطَّاعَةِ لِأَمْرِه وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَجْعَلْنى جاحِداً لِشَىْ ءٍ مِنْ کِتابِه وَ لا مُتَحَیِّراً فى شَىْ ءٍ مِنْ أَمْرِه وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى هَدانى لِدینِه وَ لَمْ یَجْعَلْنى اَعْبُدُ شَیْئاً غَیْرَهُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ قَوْلَ التَّوَّابینَ وَ عَمَلَهُم وَ نَجاةَ الْمُجاهِدینَ وَ ثَوابَهُم وَ تَصْدیقَ الْمُؤْمِنینَ وَ تَوَکُّلَهُم وَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْأَمْنَ عِنْدَ الْحِسابِ وَ اجْعَلِ الْمَوْتَ خَیْرَ غائِبٍ أَنْتَظِرُهُ وَ خَیْرَ مُطَّلَعٍ یَطَّلِعُ عَلَىَّ وَ ارْزُقْنى عِنْدَ حُضُورِ الْمَوْتِ وَ عِنْدَ نُزُولِه وَ فى غَمَراتِه وَ حینَ تَنْزِلُ النَّفْسُ مِنْ بَیْنِ التَّراقى وَ حینَ تَبْلُغُ الْحُلْقُومَ وَ فى حالِ خُرُوجى مِنَ الدُّنْیا وَ تِلْکَ السَّاعَةُ الَّتى لا أَمْلِکُ لِنَفْسى فیها ضَرّاً وَ لا نَفْعاً وَ لا شِدَّةً وَ لا رَخاءً رَوْحاً مِنْ رَحْمَتِکَ وَ حَظّاً مِنْ رِضْوانِکَ وَ بُشْرى مِنْ کَرامَتِکَ قَبْلَ أَنْ تَتَوَفَّى نَفْسى وَ تَقْبِضَ رُوحى وَ تُسَلِّطَ مَلَکَ الْمَوْتِ عَلى إِخْراجِ نَفْسى(روحی) بِبُشْرى مِنْکَ یا رَبِّ لَیْسَتْ مِنْ أَحَدٍ غَیْرِکَ تُثْلِجُ بِها صَدْرى وَ تَسُرُّ بِها نَفْسى وَ تَقَرُّ بِها عَیْنى وَ یَتَهَلَّلُ بِها وَجْهى وَ یَسْفِرُ بِها لَوْنى وَ یَطْمَئِنُ اِلَیْها قَلْبى وَ یَتَباشِرُ بِها سائِرُ جَسَدى یَغْبِطُنى بِها مَنْ حَضَرَنى مِنْ خَلْقِکَ وَ مَنْ سَمِعَ بى مِنْ عِبادِکَ تُهَوِّنُ عَلَىَّ بِها سَکَراتِ الْمَوْتِ وَ تُفَرِّجُ بِها عَنّى کُرْبَتَهُ وَ تُخَفِّفُ بِها عَنّى شِدَّتَهُ وَ تَکْشِفُ عَنّى بِها سُقْمَهُ وَ تَذْهَبُ عَنّى بِها هَمَّهُ وَ حَسْرَتَهُ وَ تَعْصِمُنى بِها مِنْ أَسَفِه وَ فِتَنِه وَ تُجیرُنى بِها مِنْ شَرِّه وَ شَرِّ ما یَحْضُرُ أَهْلَهُ وَ تَرْزُقَنى بِها خَیْرَهُ وَ خَیْرَ ما یَحْضُرُ عِنْدَهُ وَ خَیْرَ ما هُوَ کائِنٌ بَعْدَهُ ثُمَّ إِذا تَوَفَّیْتَ نَفْسى وَ قَبَضْتَ رُوحى فَاجْعَلْ رُوحى فى الأَرْواحِ الرَّائِحَةِ(الرّابحة) وَ اجْعَلْ نَفْسى فى الأَنْفُسِ الصَّالِحَةِ وَ اجْعَلْ جَسَدى فى الأَجْسادِ الْمُطَهَّرَةِ وَ اجْعَلْ عَمَلى فى الْأعْمالِ المُتَقَبَّلَةِ ثُمَّ ارْزُقْنى فى خِطَّتى مِنَ الأَرْضِ وَ مَوْضِعِ جَنبْى حَیْثُ یُرْفَتُ لَحْمى وَ یُدْفَنُ عَظْمى وَ أتْرَکُ وَحیداً لا حیلَةَ لى قَدْ لَفَظَتْنى الْبِلادُ وَ تَخَلّا مِنّى الْعِبادُ وَ افْتَقَرْتُ إِلى رَحْمَتِکَ وَ احْتَجَبْتُ إِلى صالِحِ عَمَلى وَ أَلْقى ما مَهَّدْتُ لِنَفْسى قَدَّمْتُ ِلآخِرَتى وَ عَمِلْتُ فى أَیَّامِ حَیاتى فَوْزًا مِنْ رَحْمَتِکَ وَ ضِیاءً مِنْ نُورِکَ وَ تَثْبیتاً مِنْ کَرامَتِکَ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِى الآخِرَةِ إِنَّکَ تُضِلُّ الظَّالِمینَ وَ تَفْعَلُ ما تَشاءُ ثُمَّ بارِکْ لى فى الْبَعْثِ وَ الْحِسابِ إِذَا انْشَقَّتِ الأَرْضُ عَنّى وَ تَخَلَّا الْعِبادُ مِنّى وَ غَشِیَتْنى(خَشیَتنی) الصَّیْحَةُ وَ أَفْزَعَتْنى النَّفْخَةُ وَ نَشَرْتَنى بَعْدَ الْمَوْتِ وَ بَعَثْتَنى لِلْحِسابِ فَابْعَثْ مَعى یا رَبِّ نُوراً مِنْ رَحْمَتِکَ یَسْعى بَیْنَ یَدَىَّ وَ عَنْ یَمینى تُؤْمِنّى بِه وَ تَرْبِطُ بِه عَلى قَلْبى وَ تُظْهِرُ بِه عُذْرى وَ تُبَیِّضُ بِه وَجْهى وَ تُصَدِّقُ بِه حَدیثى وَ تُفْلِجُ بِه حُجَّتى وَ تُبَلِّغُنى بِه الْعُرْوَةُ(المَنزِلَة) الْقُصْوى(الوُثقی) مِنْ رَحْمَتِکَ وَ تُحِلُّنى(بِهِ) الدَّرَجَةُ الْعُلْیا مِنْ جَنَّتِکَ وَ تَرْزُقُنى بِه مُرافِقَةَ مُحَمَّدٍ النّبِىّ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ صلى الله علیه وآله فى أَعْلَى الْجَنَّةَ دَرَجَةً وَ أَبْلِغْها فَضیلَةً وَ أَبَرِّها عَطِیَّةً وَ أَرْفَعِها(ارفَقِها) نَفْسَةً مَعَ الَّذینَ أنْعَمْتَ عَلَیْهِم مِنَ النَّبِیّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ عَلى جَمیعِ الْأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلَى الْمَلائِکَةِ أَجْمَعینَ وَ عَلى آلِهِ الطَّیِبینَ الطَّاهِرینَ وَ عَلى أَئِمَةِ الْهُدى أَجْمَعینَ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ(و ال محمّد) کَما هَدَیْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما رَحِمْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما عَزَّزْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما فَضَّلْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما شَرَّفْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما نَصَرْتَنا بِه وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ کَما أَنْقَذْتَنا بِه مِنْ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ اَللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْلِ کَعْبَهُ وَ اَفْلِجْ حُجَّتَهُ وَ أَتْمِمْ نُورَهُ وَ ثَقِّلْ میزانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهانَهُ وَ افْسَحْ لَهُ حَتّى یَرْضى وَ بَلِّغْهُ الدَّرَجَةَ وَ الْوَسیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ ابْعَثْهُ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ الَّذى وَعَدْتَهُ وَ اجْعَلْهُ أَفْضَلَ النَبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ عِنْدَکَ مَنْزِلَةً وَ وَسیلَةً وَ اقْصُصْ بِنا أَثَرَهُ وَ اسْقِنا بِکَأْسِه وَ أَوْرِدْنا حَوْضَهُ وَ احْشُرْنا فى زُمْرَتِه وَ تَوَّفَنا عَلى(فی) مِلَّتِه وَ اسْلُکْ بِنا سُبُلَهُ وَ اسْتَعْمِلْنا بِسُنَّتِه غَیْرَ خَزایا وَ لا نادِمینَ وَ لا شاکّینَ وَ لا مُضِلّینَ یا مَنْ بابُهُ مَفْتُوحٌ لِداعیهِ وَ حِجابُهُ مَرْفُوعٌ لِراجیهِ یا ساتِرَ الْأَمْرِ الْقَبیحِ وَ مُداوِىَ الْقَلْبِ الْجَریحِ لا تَفْضَحْنى فى مَشْهَدِ الْقِیامَةِ بِمُوبِقاتِ الْآثامِ وَ لا تُعْرِضْ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ عَنّى مِنْ بَیْنِ الْأَنامِ یا غایَةَ الْمُضْطَرِّ الْفَقیرِ وَ یا جابِرَ الْعَظِم الْکَسیرِ هَبْ لى مُوبِقاتِ الْجَرائِرِ وَ اعْفُ عَنْ(عنّی) فاضِحاتِ السَّرائِرِ وَ اغْسِل قَلْبى مِنْ وِزْرِ(دَرَنِ) الْخَطایا وَ ارْزُقْنى حُسْنَ الْاِسْتِعْدادِ لِنُزُولِ الْمَنایا یا أَکْرَمَ الْأَکْرَمینَ وَ مُنْتَهى أُمنِیَّةِ السَّائِلینَ أَنْتَ مَوْلاىَ فَتَحْتَ لى بابَ الدُّعاءِ وَ الْإنابَةِ فَلا تُغْلِقْ عَنّى بابَ الْقَبُولِ وَ الْإجابَةِ وَ نَجِّنى بِرَحْمَتِکَ مِنَ النَّارِ وَ بَوِّأْنى غُرُفاتِ الْجِنانِ وَ اجْعَلْنى مُتَمسِّکاً بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى وَ اخْتِمْ لى بِالسَّعادَةِ وَ أَحْیِنى بِالسَّلامَةِ یا ذَا الْفَضْلِ وَ الْکَمالِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْجَلالِ لا تُشْمِتْ بى عَدُوّاً وَ لا حاسِداً وَ لا تُسَلِّطْ عَلىَّ سُلْطاناً عَنیداً وَ لا شَیْطاناً مَریداً بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ سَلَّمَ تَسْلیماً؛(192)
– پاک و منزه است خداوند صاحب عزت [والا و بلند، منزه است خداوند صاحب جلال و عظمت بلند و بزرگ،] منزه است خداوند صاحب فرمانروایى بالنده و گرانمایه و دیرینه، سپاس خدایى را که منحصراً به وسیله ى نعمت او، به شناخت او، و عمل براى او و تمایل به سوى او و اطاعت از دستورش نایل گشتم، ستایش خداوندى را که مرا منکر چیزى از کتابش نگردانید، و در هیچ امرى سرگشته نفرمود، سپاس خداوندى را که مرا به دین خود رهنمون گشت، و به گونه اى قرار نداد که چیزى غیر او را بپرستم.
خداوندا، از تو گفتار و عمل توبه کنندگان، و نجات و پاداش جهادگران، و تصدیق و توکل مؤمنان، و آسودگى در هنگام مرگ، و ایمنى هنگام حساب و بازپرسى را خواستارم، مرگ را در نزد من بهترین چیز غایبى که انتظارش را مى کشم، و بهترین چیزى که بر من مشرف مى گردد قرار ده، و در هنگام حضور مرگ و فرود آمدن آن، و در سختیها و ناگواریهاى آن، و هنگامى که نفس از میان دو استخوان کنار گلویم فرو مى آید، و هنگامى که نفسم به گلو مى رسد، و در حال بیرون رفتنم از دنیا، و در آن لحظه اى که بر هیچ ضرر و سود و یا سختى و آسایش قادر نیستم، نسیمى از رحمتت، و بهره اى از خشنودى ات، و مژده اى از کرامتت را – پیش از آنکه جانم را کاملاً بگیرى، و روحم را قبض فرمایى، و فرشته مرگ را بر بیرون آوردن جانم چیره گردانى – همراه با بشارتى از جانب خویش اى پرورگار من، روزى ام گردان، به گونه اى که آن مژده از جانب هیچ کس جز تو نباشد، و دلم را بدان خنک، و جانم را شادمان، و چشمم را روشن گردانى، و چهره ام برافروخته، و رنگم روشن، و قلبم آرام و آسوده، و سایر [و یا همه] اعضاى بدنم خوشحال گردد [و یا: آنها به یکدیگر بشارت دهند]، به گونه اى که هر کس از آفریدگانت که مرا مى بیند و هر کدام از بندگان که مى شنود، به من رشک برد، و نیز بى هوشیهاى مرگ را به واسطه ى آن بر من آسان، و ناراحتى سخت و گلوگیر هنگام مرگ را از من برطرف گردانده، و سختى آن را تخفیف داده، و بیمارى و درد، و غم و اندوه و حسرت آن را از بین برده، و از افسوس خوردن و امتحان و گرفتارى مرگ نگاه داشته، و به واسطه ى آن از شر مرگ و شر آنچه بر مردگان پیش مى آید، [در پناه خویش درآورده،] و خیر مرگ و خیر آنچه را که در هنگام مرگ و بعد از آن پیش مى آید روزى ام گردانی.
سپس وقتى که نفسم را کاملاً ستانده و جانم را گرفتى، روحم را در میان ارواح برخوردار، و جانم را در میان جانهاى شایسته، و جسمم را در میان پیکرهاى پاکیزه، و عملم را در میان اعمال پذیرفته قرار ده، سپس در محدوده ى مشخص و سهم من از زمین، و جایگاه جسدم [یا: پهلویم] – همآنجا که گوشتم خورد و کوبیده، و استخوانم به خاک سپرده شده، و تنها و در حالى که هیچ راه چاره اى ندارم رها مى شوم، و شهرها و آبادیها مرا بیرون رانده، و بندگان از من کناره گرفته، و به رحمتت نیازمندم، و محتاج عمل صالح خود مى باشم، و با آنچه که براى خود آماده نموده و براى آخرت خویش فرستاده و در عمرم عمل نموده ام ملاقات مى کنم – رستگارى اى از رحمتت، و روشنایى اى از نورت، و استوارى اى از کرامتت را با گفتار و اعتقاد استوار در زندگانى دنیا و آخرت روزى ام فرما، به راستى که تو ستمکاران را گمراه نموده و هر چه بخواهى انجام مى دهى.
سپس وقت برانگیختن و حساب کشى را بر من مبارک گردان، آن هنگام که زمین براى من شکافته شده و بندگان از من کناره گرفته، و صداى آسمانى مرا فراگرفته، و صداى دمیدن در صور هراسناکم نموده، و بعد از مرگ محشورم مى فرمایى، و براى حساب کشى برمى انگیزانى. اى پروردگار من، پس نورى از رحمتت را همراه من برانگیز، به گونه اى که در پیشاپیش و از سمت راستم پیش رفته و مرا به آن ایمنى بخشیده، و قوت قلبم عنایت فرموده، و عذر و دلیلم را آشکار و محکم، و روى و تمام وجودم را بدان سپید گردانیده، و سخنم را تصدیق فرموده، و حجتم را پیروز، و به دستاویز بلند [یا: استوار] از رحمتت نایل گردانیده، و در درجه ى والاى از بهشتت جاى داده، و رفاقت با حضرت محمد صلى الله علیه و آله پیامبر، بنده و رسولت را در بالاترین درجه ى بهشت، و برترین و پر عطاترین، و سازگارترین جاى بهشت از لحاظ گشایش و گستردگى، با کسانى که نعمت [ولایت] خویش را بر آنان ارزانى داشته اى، یعنى پیامبران و صدیقان و گواهان [اعمال] و شایستگان – و چه همراهان و رفیقان خوبى! – روزى ام گردان.
خداوندا، بر حضرت محمد خاتم پیامبران و بر تمام پیامبران و فرستادگان و بر همه ى فرشتگان و بر خاندان پاک و پاکیزه ى او، و بر همه ى ائمه ى هدى درود فرست. اجابت فرما، اى پروردگار عالمیان. خدایا، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به وسیله ى او هدایت فرمودى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به واسطه ى او مورد رحمت خویش قرار دادى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به واسطه ى او سرافراز فرمودى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به وسیله ى او برترى دادى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به وسیله ى او شرافت دادى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به وسیله ى او بینا گردانیدى، بر حضرت محمد درود فرست همان گونه که ما را به وسیله ى او از پرتگاه گودال آتش جهنم رهایى بخشیدى. خداوندا، روى او را سپید، و شرافت او را افزون و بلند، و حجتش را پیروز، و نورش را کامل، و میزان و ترازوى عملش را سنگین، و برهان و دلیلش را بزرگ گردان، و جاى او را به حدى گسترده بگردان تا خشنود گردد، و او را به دو مقام والاى
«درجه» و «وسیله» از بهشت نایل گردان، و به مقام ستوده اى که وعده اش داده اى برانگیز، و او را برترین پیامبران و فرستادگان از لحاظ منزلت و وسیله قرار ده، و ما را پیرو آثار و راه و روش آن بزرگوار قرار ده، و به پیمانه ى او ما را سیراب، و در حوضش وارد، و در گروه آن بزرگوار محشور گردان، و بر آیینش بمیران، و در راهش [یا راههایش] رهسپار گردان، و به سنت و سیره اش به کارمان گیر، بدون اینکه رسوا و پشیمان و یا شک و تردید داشته و یا آن را تغییر دهیم. [یا: خوار گردیم.]
اى کسى که در رحمتش به روى دعا کنندگانش گشوده، و حجاب و پرده ى درگاهش براى امیدوارانش برداشته شده و باز است، اى پوشاننده ى امر زشت و درمان کننده ى قلب مجروح، مرا در محضر مردمان در روز قیامت با گناهان هلاک کننده،رسوا و مفتضح منما، و میان مردمان روى [و اسماء و صفات] باکرامتت را از من برمگردان، اى منتهاى آرزوى شخص درمانده و بیچاره و نیازمند، و اى به هم آورنده ى استخوان شکسته، گناهان هلاک کننده ى مرا ببخش، و از امور درونى و نهانى رسوا کننده ام درگذر، و قلبم را از بار گناهان شستشو ده، و آمادگى نیکو براى فرود آمدن مرگ را روزى ام گردان، اى بزرگوارترین بزرگواران و منتهاى آرزوى در خواست کنندگان تویى مولاى من، در دعا و توبه و بازگشت به تمام وجود به سوى خود را براى من گشودى، پس در قبول و اجابتت را به روى من مبند، و به رحمت خویش از آتش جهنم نجات ده، و در طبقات بالاى بهشت جایم ده، و از چنگ زنندگان به دستاویز استوارت بگردان، و نهایت امر مرا به نیکبختى ختم فرما، و با تندرستى زنده ام بدار. اى صاحب فضل و کمال و عزت و جلال، هیچ دشمن و یا حسودى را درباره ى من شاد مگردان، و هیچ فرمانرواى خیره و سرکش و یا شیطان گردنکش را بر من چیره مگردان، تو را به رحمتت سوگند اى مهربانترین مهربانان، و هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به خداوند بلند مرتبه ى بزرگ، و درود و سلامتى بر محمد و آل او.(193)
شیخ طوسى و سیّد بن طاوس و کفعمى و علاّمه حلّى و دیگران – رضوان اللَّه علیهم – به سندهاى معتبر و صحیح از معاویة بن عمّار روایت کرده اند که: حضرت صادق علیه السلام بعد از نماز ظهر این دعا مى خواندند:
«یا أَسْمَعَ السَّامِعینَ وَ یا أَبْصَرَ النَّاظِرینَ وَ یا أَسْرَعَ الْحاسِبینَ وَ یا أَجْوَدَ الْأَجْوَدینَ وَ یا أَکْرَمَ الْأَکْرَمینَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ وَ أَجْزَلِ وَ أَوْفى وَ أَکْمَلِ وَ أَحْسَنِ وَ أَجْمَلِ وَ أَکْثَرِ وَ أَطْهَرِ وَ أَزْکى وَ أَنْوَرِ وَ أَعْلى وَ أَبْهى وَ أَسْنى وَ أَنْمى وَ أَدْوَمِ وَ أَعَمِّ وَ أَبْقى ما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ مَنَنْتَ(سَنَنتَ) وَ سَلَّمْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى إبْراهیمَ وَ(عَلی) آلِ إبْراهیمَ إِنَّکَ حَمیدٌ مجَیدٌ اَللَّهُمَّ امْنُنْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما مَنَنْتَ عَلى مُوسى وَ هارُونَ وَ سَلِّمْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما سَلَّمْتَ عَلى نُوْحٍ فِى الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ وَ أَوْرِدْ عَلَیْهِ مِنْ ذُرِّیَّتِه وَ أَزْواجِه وَ أَهْلِ بَیْتِه وَ أَصْحابِه وَ أَتْباعِه مَنْ تَقَرُّ بِهِمْ عَیْنُهُ وَاجْعَلْنا مِنْهُمْ وَ مِمَّنْ تَسْقیهِ بِکَأْسِه وَ تُورِدُهُ حَوْضَهُ وَ احْشُرْنا فى زُمْرَتِه وَ اجْعَلْنا تَحْتَ لِوائِه وَ أَدْخِلْنا فى کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أخْرِجْنا مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ لا تُفَرِّقْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لا أَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَ لا أکْثَرَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فى کُلِّ عافِیَةٍ وَ بَلاءٍ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فى کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخاءٍ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فى کُلِّ أَمْنٍ وَ خَوْفٍ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فى کُلِّ مَثْوىً وَ مُنْقَلَبٍ اَللَّهُمَّ أحْیِنى مَحْیاهُمْ وَ أمِتْنى مَماتَهُمْ وَاجْعَلْنى مَعَهُمْ فى الْمَواقِفِ کُلِّها وَ اجْعَلْنی بِهِمْ عِنْدَکَ وَجیهاً فى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ(علی) آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْشِفْ عَنّى بِهِمْ کُلَّ کَرْبٍ وَ نَفِّسْ عَنّى بِهِمْ کُلَّ هَمٍّ وَ فَرِّجْ عَنّى بِهِمْ کُلَّ غَمٍّ وَ اکْفِنى بِهِمْ کُلَّ خَوْفٍ وَ اصْرِفْ عَنّى بِهِمْ مَقادیرَ(کل بلاء) الْبَلاءِ وَ سُوءَ الْقَضاءِ وَ دَرَکَ الشَّقاءِ وَ شَماتَةَ الْأعْداءِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ(و اله) مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لى ذَنْبى وَ طَیِّبْ لى کَسْبى وَ قَنِّعْنى بِما رَزَقْتَنى وَ بارِکْ لى فیهِ وَ لا تَذْهَبْ بِنَفْسى إلى شَىْ ءٍ صَرَفْتَهُ عَنّى اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ دُنْیا تَمْنَعُ خَیْرَ الآخِرَةِ وَ مِنْ عاجِلٍ یَمْنَعُ خَیْرَ الْآجِلِ وَ حَیاةٍ تَمْنَعُ خَیْرَ الْمَماتِ وَ أَمَلٍ یَمْنَعُ خَیْرَ الْعَمَلِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ الصَّبْرَ عَلى طاعَتِکَ وَ الصَّبْرَ عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ الْقِیامَ بِحَقِّکَ وَ أَسْئَلُکَ حَقائِقَ الْإیمانِ وَ صِدْقَ الْیَقینِ فِى الْمَواطِنِ کُلِّها وَ أَسْئَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعافِیَةَ وَ الْمُعافاةَ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ عافِیَةَ الدُّنْیا مِنَ الْبَلاءِ وَ عافِیَةَ الآخِرَةِ مِنَ الشَّقاءِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ الْعافِیَةَ وَ تَمامَ الْعافِیَةِ وَ دَوامَ الْعافِیَةِ وَ الشُّکْرَ عَلَى الْعافِیَةِ یا وَلىَّ الْعافِیَةِ وَ أَسْئَلُکَ الظَّفَرَ وَ السَّلامَةَ وَ حُلُولَ دارِ الْکَرامَةِ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ لی فى صَلاتى وَ دُعائى رَهْبَةً مِنْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ وَ راحَةً تَمُنُّ بِها عَلَىَّ اَللَّهُمَّ لا تَحْرِمْنى سَعَةَ رَحْمَتِکَ وَ سُبُوغَ نِعْمَتِکَ وَ شُمُولَ عافِیَتِکَ وَ جَزیلَ عَطایاکَ وَ مِنَحَ مَواهِبِکَ لِسُوءِ ما عِنْدى وَ لا تُجازِنى بِقَبیحِ عَمَلى وَ لاتَصْرِفْ وَجْهَکَ الْکَریمَ عَنّى اَللَّهُمَّ لا تَحْرِمْنى وَ أَ نَا أَدْعُوکَ وَ لا تُخَیِّبْنى(لا تُنَجِّبنی) وَ أَ نَا أَرْجُوکَ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لا إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فَیَحْرِمْنى وَ یَسْتَأْثِرَ عَلَىَّ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتابِ أَسْئَلُکَ بالِ یس خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ صَفْوَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ وَ اُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى وَ رَغْبَتى إِلَیْکَ اَللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ کَتَبْتَنى عنِْدَکَ فى أُمّ الْکِتابِ شَقِیّاً مَحْرُوماً مُقَتَّراً(مُقْتراً) عَلَىَّ فِى الرِّزْقِ فَامْحُ مِنْ أُمِّ الْکِتابِ شِقائى وَ حِرْمانى وَ أثْبِتْنى عِنْدَکَ سَعیداً مَرْزُوقاً فَإِنَّکَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتابِ اَللَّهُمَّ إِنّى لِما أَنْزَلْتَ إِلَىَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ و أَنَا مِنْکَ خائِفٌ وَ بِکَ مُسْتَجیرٌ وَ أَنَا حَقیرٌ مِسْکینٌ أَدْعُوکَ کَما أَمَرْتَنى فَاسْتَجِبْ لى کَما وَعَدْتَنى إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ یا مَنْ قالَ: «ادْعُونى أَسْتَجِبْ لَکُمْ».(7) نِعْمَ الْمُجیبُ أَنْتَ یا سَیِّدى وَ نِعْمَ الْوَکیلُ وَ نِعْمَ الرَّبُ وَ نِعْمَ الْمَولى وَ بِئْسَ الْعَبْدُ أَنَا وَ هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ یا فارِجَ الْهَمِّ وَ یا کاشِفَ الْغَمِّ وَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضطَرِّینَ وَ یا رَحْمانَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ رَحیمَهُما ارْحَمْنى رَحْمَةً تُغْنینى بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ وَ أَدْخِلْنى بِرَحْمَتِکَ فى عِبادِکَ الصَّالِحینَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛ (194)
اولین نمازها، نماز ظهر است، و به همین جهت نماز اولى و نخست نامیده شده، زیرا نخستین نمازى است که خداوند متعال بر بندگانش واجب فرموده است، و دعاى آن به این صورت است:
– اى شنواترین شنواها، و اى بیناترین بینندگان، و اى کسى که زودتر از همه به حساب مى رسى، و اى بخشنده ترین بخشندگان و اى بزرگوارترین بزرگواران، همانند برترین و فراوان ترین و فراگیرترین و کاملترین و نیکوترین و زیباترین و بزرگترین و پاکیزه ترین و خوشترین و نورانى ترین و بالاترین و درخشنده ترین و والاترین و بالنده ترین و پیوسته ترین و شاملترین [و کاملترین] و پاینده ترین درود و برکت و بخشش و سلامتى و ترحم [و مهربانى] را که بر حضرت ابراهیم و آل ابراهیم فرستادى، بر محمد و آل محمد فرست، براستى که تو ستوده ى بلند مرتبه هستى. [خداوندا، چنانکه بر حضرت موسى و هارون علیهماالسلام منت نهادى بر محمد و آل محمد منت نه، و بر محمد و آل محمد سلام فرست] چنانکه بر حضرت نوح از میان عالمیان سلام فرستادى.
خدایا، از فرزندان و همسران و اهل بیت و یاران و پیروان آن بزرگوار کسانى را که چشمش به آنها روشن مى گردد، بر او وارد گردان، و ما را از آنان و نیز از کسانى که با جام آن بزرگوار سیرابشان نموده و بر حوض حضرتش وارد مى نمایى قرار ده، و ما را در گروه آن بزرگوار و زیر پرچمش محشور گردان، و در هر خیر و خوبى که محمد و آل محمد را در آن وارد گردانده اى داخل گردان، و از هر بدى که محمد و آل محمد را از آن خارج نموده اى خارج گردان، و هیچگاه به اندازه ى چشم برهم زدنى نه کمتر و نه بیشتر از آن، میان ما و محمد و آل محمد جدایى مینداز.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را در هر عافیت و گرفتارى همراه با آنان قرار ده، و در هر سختى و خوشى همراه با ایشان بگردان، [و در حال ایمنى و هراس با آنان همراه بفرما]، و در هر ماندن و رفتن همراه با ایشان قرار ده. خداوندا، زندگانى مان را بسان زندگانى آن بزرگواران، و مردنمان را همانند مرگ ایشان قرار ده، و مرا به واسطه ى آنان در دنیا و آخرت در نزد خویش آبرومند و از مقربان درگاهت بگردان. خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست. و تمام اندوههاى مرا به واسطه ى آنان برطرف نموده و از بین ببر، و تمام غمهایم را بگشاى، و به واسطه ى آن بزرگواران هر ترس و هراسى را از من کفایت فرما، و گرفتاریهاى مقدر شده و قضاى بد و درک [و یا پیآمد] بدبختى و شماتت و خوشحالى دشمنان را از من دور گردان.
خداوندا، گناهم را بیامرز، و کسبم را پاکیزه، و به آنچه روزى ام فرموده اى قانع، و برایم پرخیر و برکت گردان، و نفسم را نسبت به چیزى که از من بازداشته اى متمایل مفرما. خدایا، به تو پناه مى برم از دنیایى که جلوى خیر آخرت را مى گیرد، و از دنیاى زودرسى که مانع خیر آخرت آینده مى گردد، و از زندگانى اى که از مردن بهتر جلوگیرى مى کند، و از آرزویى که مانع عمل خیر مى گردد. خداوندا، از تو شکیبایى بر طاعتت، و صبر از ارتکاب معصیتت، و به جا آوردن حقت را خواستارم، و از تو ریشه ها و حقایق ایمان و یقین راستین در تمام جایگاهها را مسألت دارم، و از تو عفو و عافیت و تندرستى در دنیا و آخرت، عافیت دنیا از بلا و گرفتارى، و عافیت آخرت از شقاوت و بدبختى را مسألت مى نمایم. خدایا، عاقبت و کمال و دوام عافیت و شکر بر عافیت را از تو درخواست مى نمایم، و کامیابى و سلامتى و وارد شدن در دار کرامتت را مى خواهم. خداوندا، در نماز و دعایم هراس از خود، و میل و رغبت به سویت و راحتى و آسودگى اى بر من منت نه. خدایا، به خاطر بدى اعمال و صفات بدم مرا از رحمت گسترده و نعمت گوارا، و عافیت فراگیر، و عطاى فراوان، و بخششهاى مواهبت محروم مگردان، و به عمل زشتم
پاداش مده، و روى [و اسماء و صفات] باکرامتت را از من برمگردان. خداوندا، در حالى که تو را مى خوانم محرومم مگردان، و در حالى که به تو امیدوارم دست خالى برمگردان، و هیچگاه به اندازه ى چشم برهم زدنى نه به خود و نه به هیچ کس از مخلوقاتت واگذارم مکن، تا مرا محروم گردانده و دیگرى را بر من مقدم بدارد. خداوندا، براستى که تو هر چه را بخواهى محو و یا اثبات مى فرمایى، و ام الکتاب تنها در نزد توست، به حق آل یاسین که برگزیدگان خلق، و ناب ترین مخلوقاتت مى باشند از تو درخواست نموده و آن بزرگواران را پیشاپیش خواسته ها و میل و رغبتم به تو مقدم مى دارم.
خدایا، اگر مرا در ام الکتاب بدبخت و محروم و گرفتار به تنگى روزى مقدر فرموده اى، بدبختى و محرومیتم را از آن محو، و در نزد خویش نیکبخت و پر روزى ثبت بفرما، خدایا، به هر خیرى که به سویم فرو فرستاده اى نیازمندم، و از تو هراسناکم، و به تو پناه آورده ام، و حقیر و بیچاره و درمانده هستم، همان گونه که امر فرموده اى مى خوانمت، پس چنانکه وعده فرمودى، که تو هیچگاه خلف وعده نمى نمایى، دعاى مرا اجابت فرما. اى خدایى که فرمودى: «مرا بخوانید، تا دعاى شما را اجابت نمایم.» چه خوب اجابت کننده اى هستى تو، اى سرور من و چه خوب پروردگارى و چه نیکو مولى و سرپرستى، و چه بد بنده اى هستم من، و این است ایستادن بنده ى پناه آورده ى به تو از آتش جهنم، اى گشاینده ى ناراحتى، و اى برطرف کننده ى غم و اندوه، اى اجابت کننده ى دعاى درماندگان، اى رحمان و رحیم در دنیا و آخرت، مرا به چنان رحمتى مورد مهر و رحمت خویش قرار ده که به آن از [آرزو کردن و نیت] رحمت غیر خود بى نیازم گردانى، و به رحمتت مرا در میان بندگان شایسته ات داخل فرما، ستایش خداوند را که توفیق داد یک نماز از نمازهایى را که بر مؤمنین نوشته و واجب نموده بود، ادا کنم. [به رحمتت سوگند، اى مهربانترین مهربانها.](195)
در جامع الأخبار روایت شده است:
نمازگزار بعد از نماز ظهر به دست راست محاسن خود را بگیرد، و دست چپ به سوى آسمان بردارد، و هفت مرتبه بگوید:
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْتِقْ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ.(196)
سیّد بن طاوس رضى الله عنه به سند معتبر از خادم امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است:
آن حضرت بعد از هر نماز، دعاى بسیار مى خواندند؛ من گفتم: اى مولاى من! مرا بعضى از دعاها که مى خوانى تعلیم نما.
فرمود: چون نماز ظهر را به جاى آوردى ده مرتبه بگو:
«بِاللَّهِ اعْتَصَمْتُ وَ بِاللَّهِ أَثِقُ وَ عَلَیْهِ(علی الله) أَتَوَکَّلُ؛
فقط به خدا پناه مى برم، و تنها به او اعتماد مى کنم، و فقط به او توکل مى کنم.»
پس بگو:
«اَللَّهُمَّ إِنْ عَظُمَتْ ذُنُوبى فَأَنْتَ أَعْظَمُ وَ إِنْ کَبُرَ تَفْریطى فَأَنْتَ أَکْبَرُ وَ إِنْ دامَ بُخْلى فَأَنْتَ أَجْوَدُ اَللَّهُمَّ اغْفِرْلى عَظیمَ ذُنُوبى بِعَظیمِ عَفْوِکَ وَ کَبیرَ تَفْریطى بِظاهِرِ کَرَمِکَ وَ اقْمَعْ بُخْلى بِفَضْلِ جُودِکَ اَللَّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ؛(197)
خداوندا! اگر چه گناهان من بزرگ است؛ اما تو بزرگتر از آنى، و اگر چه کوتاهى هاى من زیاد است؛ و لیکن تو بزرگ ترى، و اگر چه بخل من پیوسته بوده؛ ولى بخشش تو بى نهایت است. خدایا! گناهان بزرگ مرا به عفو بزرگ خودت ببخش و از کوتاهى هاى بسیار من، به بزرگوارى آشکارت درگذر و بخل مرا با فضل بخششت از ریشه برکن. خدایا! هر نعمتى داریم از توست و هیچ خدایى جز تو نیست؛ از تو آمرزش مى طلبم و به سوى تو بازمى گردم.»
در فقه الرضا علیه السلام مذکور است:
بعد از نماز زوال دستها به سوى آسمان بردار، و این دعا بخوان:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ(بِنورِک) وَ کَرَمِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمُحَمَدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمَلائِکَتِکَ وَ أَنْبِیائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُقیلَ عَثْرَتى وَ تَسْتُرَ عَوْرَتى وَ تَغْفِرَ ذُنُوبى وَ تَقْضِىَ حَوائِجى وَ لا تُعَذِّبْنى بِقَبیحِ فِعالى فَإِنَّ جُودَکَ وَ عَفْوَکَ یَسَعُنى.»
پس به سجده رو و در سجده بگو:
«یا أَهْلَ التَّقْوى وَ الْمَغْفِرَةِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ أَنْتَ مَوْلاىَ وَ سَیِّدى وَ رازِقى أَنْتَ خَیْرٌ لى مِنْ أَبى وَ أُمّى وَ مِنَ النَّاسِ أَجْمَعینَ بى إِلَیْکَ فَقْرٌ وَ فاقَةٌ وَ أَنْتَ غَنِىٌّ عَنّى أَسْئَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَریم وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى إِخْوانِهِ النَبِیّینَ وَ الْأَئِمَةِ الطَّاهِرینَ وَ تَسْتَجیبَ دُعائى وَ تَرَحَّمْ تَضَرُّعى وَ اصْرِفْ (تَصرِف) عَنّى أَنْواعَ الْبَلاءِ یا رَحْمانُ.»
مؤلف گوید که: محتملست که این دعا را بعد از نافله هاى زوال باید خواند، چنانچه شبیه این در آنجا منقولست.(198)
ابنادریس به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
صلوات بر محمّد و آل محمّد در میان نماز ظهر و عصر ثوابش برابر است با ثواب هفتاد رکعت نماز.
و کفعمى از آن حضرت علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز صبح و بعد از نماز ظهر بگوید: «الّلهمَّ صَلِّ عَلى مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ»، نمیرد تا قائم آل محمّد علیه السلام را ملازمت کند.(199)
کفعمى و دیگران در تعقیب نماز ظهر این دعا را ایراد نموده اند:
«یا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمیلَ وَ سَتَرَ الْقَبیحَ یا مَنْ لَمْ یُؤاخِذْ بِالْجَریرَةِ وَ لَمْ یَهْتِکِ السِّتْرَ یا عَظیمَ الْعَفْوِ یا حَسَنَ التَّجاوُزِ یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ یا صاحِبَ کُلِّ حاجَةٍ(نجوی) یا واِسعَ الْمَغْفِرَةِ یا مُفَرِّجَ(فارِج) کُلِّ کُرْبَةٍ یا مُقیلَ الْعَثَراتِ یا کَریمَ الصَّفْحِ یا عَظیمَ الْمَنِّ یا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها یا رَبَّاهُ یا سَیِّداهُ یا غایَةَ رَغْبَتاهُ أَسْئَلُکَ بِکَ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلىٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلىِّ بْنِ مُوسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ وَ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ وَ الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ الأَئِمَةِ الْهادِیَةِ علیهم السلام اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْئَلُکَ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ اَنْ لا تُشَوِّهَ خَلْقى بِالنَّارِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ.»
شیخ کفعمى و شیخ ابن فهد حلّى روایتى براى این دعا ذکر کرده اند که: مشتمل است بر فضیلت و ثواب بسیار؛ امّا از روایت، اختصاص به تعقیب ظهر ظاهر نمى شود، لهذا در اینجا ایراد نشد، و انشاء اللَّه در کتاب دعا مذکور شود؛ و شیخ طوسى در تعقیب نوافل عصر ایراد نموده.(200)
تعقیبات مخصوص نماز عصر
استغفار
شیخ طوسى و دیگران به سند معتبر از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده اند:
مردى به نزد حضرت رسول صلى الله علیه وآله آمد و گفت: یا رسول اللَّه! مرا تعلیم کن عملى که چون به جا آورم میان من و بهشت حایلى نباشد.
فرمود: غضب مکن بر کسى، و از مردم چیزى سؤال مکن، و از براى مردم بپسند آنچه براى خود مى پسندى.
گفت: یا رسول اللَّه! زیاده بفرماى.
فرمود: چون نماز عصر را ادا کنى هفتاد و هفت مرتبه استغفار کن تا گناه هفتاد و هفت سال تو آمرزیده شود.
گفت: من هفتاد و هفت سال ندارم.
فرمود: براى پدر و مادر خود و خویشان خود قرار ده.
و ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از عصر هفتاد مرتبه استغفار کند حق تعالى در آن روز هفتصد گناه او را بیامرزد، و اگر هفتصد گناه نداشته باشد از گناه پدر او مى آمرزد، و الّا از گناه مادر او، و الّا از گناه برادر او، و الّا از گناه خواهر او، و الّا از گناه خویشان او.
و به روایت دیگر: هر که بعد از عصر هفتاد مرتبه استغفار کند گناه هفتاد ساله او آمرزیده شود.
و به روایت دیگر: گناه پنجاه ساله او آمرزیده شود.
مجملاً احادیث در فضیلت استغفار بعد از عصر بسیار است؛ و باید که هفتاد مرتبه، یا هفتاد و هفت مرتبه «أسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبّى وَ أتُوبُ إلَیْهِ» بگوید، و «أسْتَغْفِرُ اللَّهَ» نیز کافی است.(201)
شیخ طوسى و سیّد ابن طاوس و دیگران به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرمود:
هر که هر روز بعد از نماز عصر یک مرتبه این استغفار بخواند حق تعالى دو ملک او را بفرماید:
صحیفه گناهان او را بدرند هر چند بسیار باشد.
استغفار این است:
«أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ القَیُّومُ ذُوالْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ أَسْئَلُهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلیلٍ خاضِعٍ فَقیرٍ بائِسٍ مِسْکینٍ مُسْتَکینٍ مُسْتَجیرٍ لا یَمْلِکُ لِنَفْسِه نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَ لا مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً؛(202)
– از خداوندى که معبودى جز او نیست و زنده و پابرجا و برپادارنده ى همه ى مخلوقات [و رحمت گستر و مهربان،] و صاحب عظمت و بزرگوارى است طلب آمرزش مى نمایم، و از او درخواست مى نمایم که همانند پذیرش توبه ى بنده ى خاضع فقیر درمانده ى بیچاره ى ذلیل فروتن و پناه آورده اى که هیچ سود و زیان و مرگ و زندگانى و محشور شدن در روز قیامت را براى خود قادر نیست، توبه ام را بپذیرد.»
شیخ طوسى و سیّد و دیگران به اسانید معتبره از حضرت امام محمّد تقى علیه السلام روایت کرده اند:
هر که بعد از نماز عصر ده نوبت سوره «إنّا أَنْزَلْناهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدر»، بخواند ثواب اعمال خلایق در آن روز به او کرامت فرماید.(203)
صلوات فرستادن بر محمّد و آل محمّد علیهم السلام است، خصوصاً بعد از عصر روز جمعه؛ چنانچه در محاسن برقى به سند صحیح منقول است:
از حضرت صادق علیه السلام سؤال کردند که بهترین اعمال چیست؟ فرمود که بعد از عصر صد مرتبه مى گویى:
«الّلهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمّدٍ» و آنچه زیاده گویى بهتر است.
و به سندهاى صحیح از آن حضرت منقول است:
هر که بعد از عصر روز جمعه هفت مرتبه بگوید:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الأَوْصِیاءِ المَرْضیّینَ بِأَفْضَلِ صَلَواتِکَ وَ بارِکْ عَلَیْهِم بِأَفْضَلِ بَرَکاتِکَ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلى أَرْواحِهِمْ وَ أَجْسادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»،
حق تعالى در آن روز مانند ثواب جنّ و انس به او کرامت فرماید.
و از بعضى روایات معلوم مى شود که یک مرتبه نیز کافی است.(204)
به سند معتبر منقول است:
حضرت امیرالمومنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز عصر این دعا خواندند:
«سُبْحانَ ذِى الطَّوْلِ وَ النِّعَمِ سُبْحانَ ذِى الْقُدْرَةِ وَ الْاِفْضالِ اَسْاَلُ اللَّهَ الرِّضا بِقَضائِه وَ الْعَمَلَ بِطاعَتِه وَ الْاِنابَةَ اِلى اَمْرِه فَاِنَّهُ سَمیعُ الدُّعاءِ.»(205)
سیّد ابن طاوس و شیخ طوسى و کفعمى – رحمة اللَّه علیهم – روایت کرده اند:
حضرت موسى بن جعفر – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز عصر دست به سوى آسمان بلند کرد و این دعا خواند:
«أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ إِلَیْکَ زِیادَةُ الْأَشْیاءِ وَ نُقْصانُها وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ خَلَقْتَ خَلْقَکَ بِغَیْرِ مَعُونَةٍ مِنْ غَیْرِکَ وَ لا حاجَةَ إِلَیْهِمْ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ مِنْکَ الْمَشِیّةُ وَ إِلَیْکَ الْبَدَاءُ (البَدؤُ) أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ قَبْلَ الْقَبْلِ وَ خالِقُ الْقَبْلِ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بَعْدَ الْبَعْدِ وَ خالِقُ الْبَعْدِ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمّ الْکِتابِ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ غایَةُ کُلِّ شَىْ ءٍ وَ وارِثُهُ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ لا یَعْزُبُ عَنْکَ الدَّقیقُ وَ لا الْجَلیلُ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ لا تَخْفى(یخفی) عَلَیْکَ اللُّغاتُ وَ لا تَتَشابَهُ عَلَیْکَ الْأَصْواتُ کُلَّ یَوْمٍ أَنْتَ فى شَأْنٍ لا یَشْغَلُکَ شَأنٌ عَنْ شَأنٍ عالِمُ الْغَیْبِ وَ أَخْفى دَیَّانُ یَوْمِ الدّینِ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ باعِثُ مَنْ فى الْقُبُورِ مُحْیىِ الْعِظامَ وَ هِىَ رَمیمٌ أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الْحَىِّ الْقَیُّومِ الَّذى لا یَخیبُ مَنْ سَئَلَکَ بِه أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ(اله) مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَ الْمُنْتَقِمِ لَکَ مِنْ أَعْدائِکَ وَ أَنْجِزْ لَهُ ما وَعَدْتَهُ یا ذَا الْجَلالِ وَ الإِکْرامِ؛(206)
– تویى خداوند که معبودى جز تو نیست که آغاز و پایان و آشکار و نهان مى باشى، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که افزونى و کاستى اشیاء به توست، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که مخلوقات را بدون یارى و نیاز به غیر آفریدى، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که مشیت و خواست از تو و آغاز هر چیز به سوى توست، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که پیش از پیش و آفریننده ى «قبل» هستى، تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که بعد از بعد و آفریننده ى «بعد» هستى، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست و هر چه را بخواهى محو و یا اثبات مى فرمایى، و ام الکتاب در نزد توست، تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که نهایت و وارث هر چیز هستى، و تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که هیچ چیز نه کوچک و نه بزرگ بر تو پوشیده نمى ماند، تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست که زبانهاى گوناگون بر تو مخفى نمى ماند، و صداهاى مختلف براى تو متشابه نمى گردد، و هر روز در شأن و کارى هستى، و هیچ کارى تو را از کار دیگر مشغول نمى سازد، آگاه به غیب و امور مخفى تر از آن هستى، و بسیار پاداش دهنده ى روز جزا، و تدبیر کننده ى امور، برانگیزاننده ى تمام کسانى که در قبرهایند، زنده کننده استخوانهاى پوسیده مى باشى. از تو به اسم مکنون پوشیده و در گنجینه ات که زنده و پابرجا و برپا دارنده ى همه مخلوقات است و هر کس تو را بخواند محروم نمى گردد. درخواست مى کنم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و در فرج انتقام گیرنده از دشمنانت تعجیل، و به وعده او وفا نمایى. اى صاحب بزرگى و بزرگوارى.(207)
سیّد ابن طاوس رضى الله عنه روایت کرده است که: حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز عصر این دعا مى خواندند:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ سُبْحانَ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ سُبْحانَ اللَّهِ بِالْعَشِىِّ وَ الْإِبْکارِ فَسُبْحانَ اللَّهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حینَ تُظْهِرُونَ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ سُبْحانَ ذِى الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحانَ ذِى الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحانَ الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ سُبْحانَ الْقائِمِ الدَّائِمِ سُبْحانَ الْحَىِّ الْقَیُّومِ سُبْحانَ الْعَلىِّ الْأَعْلى سُبْحانَهُ وَ تَعالى سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ اَللَّهُمَّ إِنَّ ذَنْبى أَمْسى مُسْتَجیراً بِعَفْوِکَ وَ خَوْفى أَمْسى مُسْتَجیراً بِأَمْنِکَ وَ فَقْرى أَمْسى مُسْتَجیراً بِغِناکَ وَ ذُلّى أَمْسى مُسْتَجیراً بِعِزِّکَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ(علی) آلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْلى وَ ارْحَمْنى إِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ اَللَّهُمَّ تَمَّ نُورُکَ فَهَدَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ فَعَفَوْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ رَبَّنا أَکْرَمُ الْوُجُوهِ وَ جاهُکَ أَعْظَمُ الْجاهِ وَ عَطِیَّتُکَ أَفْضَلُ الْعَطاءِ تُطاعُ رَبَّنا فَتَشْکُرُ وَ تُعْصى فَتَغْفِرُ وَ تُجیبُ الْمُضطَرَّ وَ تَکْشِفُ الْضُرَّ وَ تُنْجى مِنَ الْکَرْبِ وَ تُغْنِى الْفَقیرَ وَ تَشْفِى السَّقیمَ وَ لا یُجازى آلاءَکَ أَحَدٌ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ؛(208)
– پاک و منزه است خداوند، ستایش خداى را، معبودى جز خداوند نیست، و خدا بزرگتر است، و هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به خداوند بلند مرتبه ى بزرگ، منزه است خداوند در صبح و عصرها، منزه است خداوند در شامگاه و پگاه، پس منزه است خدا هنگامى که شب و هنگامى که صبح مى کنید، [و ستایش خدا را در آسمانها و زمین در شبانگاهان و هنگامى که ظهر مى کنید منزه است] پروردگارت، پروردگار صاحب سرافرازى از آنچه او را بدان توصیف مى کنند، و درود بر پیامبران فرستاده شده، و سپاس براى خداوندى که پروردگار عالمیان است، منزه است خداوندى که صاحب ملک و ملکوت است، منزه است خداوندى که صاحب عزت و سلطه است، منزه است خداوند زنده اى که هرگز نمى میرد، منزه است خداوند پابرجاى دایمى، منزه است خداوندى که زنده ى پابرجا و برپا دارنده ى همه ى مخلوقات مى باشد، منزه است خداوند بلند مرتبه ى برتر، منزه و برتر است خداوند، و بسیار منزه و پاکیزه ى از هر عیب و نقص است پروردگار فرشتگان و روح.
خداوندا، براستى که گناهانم با پناهنده شدن به عفو تو شب نموده، و خوف و هراسم با پناهنده شدن به ایمنى تو شب نموده، و فقر و نیازمندى ام با پناهنده شدن به بى نیازى ات شب نموده، و خوارى و ذلتم با پناهنده شدن به عزت و سرافرازى ات شب نموده. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا بیامرز، و به من رحم آر، براستى که تو ستوده و بزرگ و والایى. خداوندا، نور تو تمام و کامل است، لذا هدایت فرمودى، پس ستایش مخصوص توست، و بردبارى ات بزرگ است، لذا عفو فرمودى، پس ستایش مختص توست، [و دست – رحمتت را گشاده اى، لذا عطا فرمودى، پس ستایش مخصوص توست،] و اى پروردگار ما، روى [و اسماء و صفات] تو گرامى ترین رویها، و جاه و منزلت تو بزرگترین منزلتها، و عطاى تو برترین عطاست. اى پروردگار ما، اطاعتت مى کنند و سپاس مى گزارى، و معصیتت مى کنند و مى آمرزى، و بیچاره و درمانده را اجابت مى فرمایى، و رنجورى و گرفتارى را برطرف و از ناراحتى سخت و نجات مى بخشى، و نیازمند را بى نیاز مى گردانى، و بیمار را بهبودى بخشیده، و هیچ کس نمى تواند پاداش نعمتهاى تو را بدهد. و تو مهربانترین مهربانها مى باشى.»(209)
سیّد ابن طاوس رضى الله عنه روایت کرده است:
حضرت فاطمه زهرا- صلوات اللَّه علیها – بعد از نماز عصر این دعا را مى خواندند:
سُبْحانَ مَنْ یَعْلَمُ خَواطِرَ(جوارح) الْقُلُوبِ سُبْحانَ مَنْ یُحْصى عَدَدَ الذُّنُوبِ سُبْحانَ مَنْ لا تَخْفى(لا یخفی) عَلَیْهِ خافِیَةٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَجْعَلْنى کافِراً لِأنْعُمِه وَ لا جاحِداً لِفَضْلِه فَالْخَیْرُ فیهِ وَ هُوَ أَهْلُهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ عَلى حُجَّتِهِ الْبالِغَةِ عَلى جَمیعِ مَنْ خَلَقَ مِمَّنْ أَطاعَهُ وَ مِمَّنْ عَصاهُ فَإِنْ رَحِمَ فَمِنْ مَنِّه وَ إِنْ عاقَبَ فَبِما قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ وَ ما اللَّهُ بِظَلّامٍ لِلْعَبیدِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الْعَلىِّ الْمَکانِ وَ الرَّفیعِ الْبُنْیانِ الشَّدیدِ الْأرْکانِ الْعَزیزِ السُّلْطانِ الْعَظیمِ الشَّأنِ الْواضِحِ الْبُرْهانِ الرَّحیمِ الرَّحْمنِ الْمُنْعِمِ الْمَنَّانِ الْحَمدُ للَّهِ الَّذى احْتَجَبَ عَنْ کُلِّ مَخْلُوقٍ یَراهُ بِحَقیقَةِ الرُّبُوبِیَّةِ وَ قُدْرَةِ الْوَحْدانِیَّةِ فَلَمْ تُدْرِکْهُ الْأَبْصارُ وَ لَمْ تُحِطْ بِه الْأَخْبارُ وَ لَمْ یُعَیِّنْهُ مِقْدارٌ وَ لَمْ یَتَوَهَّمْهُ اِعْتِبارٌ لِأَنّهُ الْمَلِکُ الجَبَّارُ اَللَّهُمَّ قَدْ تَرى مَکانى وَ تَسْمَعُ کَلامى وَ تَطَّلِعُ عَلى أَمْرى وَ تَعْلَمُ ما فى نَفْسى وَ لَیْسَ یَخْفى عَلَیْکَ شَىْ ءٌ مِنْ أمْرى وَ قَدْ سَعَیْتُ إِلَیْکَ فى طَلِبَتى وَ طَلَبْتُ إِلَیْکَ فى حاجَتى وَ تَضَرَّعْتُ إِلَیْکَ فى مَسْئَلَتى وَ سَئَلْتُکَ لِفَقْرٍ وَ حاجَةٍ وَ ذِلَّةٍ وَ ضیقَةٍ(ضَیعَة) وَ بُؤْسٍ وَ مَسْکَنَةٍ وَ أَنْتَ الرَّبُ الْجَوادُ بِالْمَغْفِرَةِ تَجِدُ مَنْ تُعَذِّبُ غَیْرى وَ لا أَجِدُ مَنْ یَغْفِرُ لى غَیْرَکَ وَ أَنْتَ غَنىٌّ عَنْ عَذابى وَ أَ نَا فَقیرٌ إِلى رَحْمَتِکَ فَأَسْئَلُکَ بِفَقْرى إِلَیْکَ وَ غِناکَ عَنّى وَ بِقُدْرَتِکَ عَلَىَّ وَ قِلَّةِ امْتِناعى مِنْکَ أَنْ تَجْعَلَ دُعائى هذا دُعاءً وافَقَ مِنْکَ إِجابَةً وَ مَجْلِسى هذا مَجْلِساً وافَقَ مِنْکَ رَحْمَةً وَ طَلِبَتى هذِه طَلِبَةً وافَقَتْ(مِنک) نَجاحاً وَ ما خِفْتُ عُسْرَتَهُ مِنَ الْأُمُورِ فَیَسِّرْهُ وَ ما خِفْتُ عَجْزَهُ مِنَ الْأَشْیاءِ فَوَسِّعْهُ وَ مَنْ أَرادَنى بِسُوءٍ مِنَ الْخَلائِقِ کُلِّهِمْ فَاَغْلِبْهُ آمینَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ هَوِّنْ عَلَىَّ ما خَشیتُ شِدَّتَهُ وَ اکْشِفْ عَنّى ما خَشیتُ کُرْبَتَهُ وَ یَسِّرْ لى ما خَشیتُ عُسْرَتَهُ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ انْزِعِ الْعُجْبَ وَ الرِّیاءَ وَ الْکِبْرَ وَ الْبَغْىَ وَ الْحَسَدَ وَ الضَّعْفَ وَ الشَّکَّ وَ الْوَهْنَ وَ الضُّرَّ وَ الأَسْقامَ وَ الْخِذْلانَ وَ الْمَکْرَ وَ الْخَدیعَةَ وَ الْبَلِیَّةَ وَ الْفَسادَ مِنْ سَمْعى وَ بَصَرى وَ جَمیعِ جَوارِحى وَ خُذْ بِناصِیَتى إِلى ما تُحِبُّ وَ تَرْضى یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ ذَنْبى وَ اسْتُرْ عَوْرَتى وَ آمِنْ رَوْعَتى وَ اَجْبُرْ مُصیبَتى وَ أَغْنِ فَقْرى وَ یَسِّرْ حاجَتى وَ أَقِلْنى عَثْرَتى وَ اجْمَعْ شَمْلى وَ اکْفِنى ما أَهَمَّنى وَ ما غابَ عَنّى وَ ما حَضَرَنى وَ ما أتَخَوَّفُهُ مِنْکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ فَوَّضَتُ أَمْرى إِلَیْکَ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرى إِلَیْکَ وَ أَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَیْکَ بِما جَنَیْتُ عَلَیْها فَرْقاً مِنْکَ وَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ أَنْتَ الْکَریمُ الَّذى لا یَقْطَعُ الرَّجاءَ وَ لا یُخَیِّبُ الدُّعاءَ فَأَسْئَلُکَ بِحَقِّ إبْراهیمَ خَلیلِکَ وَ مُوسى کَلیمِکَ وَ عیسى رُوحِکَ وَ مُحَمَّدٍ صَفِیِّکَ وَ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ علیه و الِهِ أن لا تَصْرِفَ وَجْهَکَ الْکَریمَ عَنّى حَتّى تَقْبَلَ تَوْبَتى وَ تَرْحَمَ عَبْرَتى وَ تَغْفِرَ لى خَطیئَتى یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ یا أَحْکَمَ الْحاکِمینَ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ ثارى عَلى مَنْ ظَلَمَنى وَ انْصُرْنى عَلى مَنْ عادانى اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْ مُصیبَتى فى دینى وَ لا تَجْعَلِ الدُّنْیا أَکْبَرَ هَمّى وَ لا مَبْلَغَ عِلْمى إِلهى اَصْلِحْ لى دینِىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ أمْرى وَ أَصْلِحْ لى دُنْیاىَ الَّتى فیها مَعاشى وَ أَصْلِحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَیها(فیها) مَعادى وَ اجْعَلِ الْحَیاةَ زِیادَةً لى مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلِ الْمَوْتَ راحَةً لى مِنْ کُلِّ شَرٍّ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنّى اَللَّهُمَّ أحْیِنى ما عَلِمْتَ الْحَیاةَ خَیْراً لى وَ تَوَفَّنى إِذا کانَتِ الوَفاةُ خَیْراً لى وَ أَسْئَلُکَ خَشْیَتَکَ فى الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ وَ الْعَدْلَ فِى الْغَضَبِ وَ الرِّضا وَ أَسْئَلُکَ الْقَصْدَ فِى الْفَقْرِ وَ الْغِنى وَ أَسْئَلُکَ نَعیماً لا یَبیدُ(لا یَنفَدُ) وَ قُرَّةَ عَیْنٍ لا یَنْقَطِعُ وَ أَسْئَلُکَ الرِّضا بَعْدَ الْقَضاءِ وَ أَسْئَلُکَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلى وَجْهِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَهْدیکَ لِاِرْشادِ أمْرى وَ أعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسى اَللَّهُمَّ عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى إِنّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ تَعْجیلَ عافِیَتِکَ وَ صَبْراً عَلى بَلِیَّتِکَ وَ خُرُوجاً مِنَ الدُّنْیا إِلى رَحْمَتِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أُشْهِدُکَ وَ أُشْهِدُ مَلائِکَتَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ أُشْهِدُ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ مَنْ فِى الأَرْضِ أَ نَّکَ(إنّکَ) أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ صلى الله علیه وآله وَ أَسْئَلُکَ بِأَنَّ لَکَ الْحَمْدُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بَدیعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ یا کائِنُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَىْ ءٌ وَ الْمُکَوِّنُ لِکُلِّ شَىْ ءٍ وَ الْکائِنُ بَعْدَ ما لا یَکُونُ شَىْ ءٌ اَللَّهُمَّ إِلى رَحْمَتِکَ رَفَعْتُ بَصَرى وَ إِلى جُودِکَ بَسَطْتُ کَفّى فَلا تَحْرِمْنى وَ أَنَا أَسْئَلُکَ وَ لا تُعَذِّبْنى وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ اَللَّهُمَّ فَاغْفِرْ لى فَإِنَّکَ بى عالِمٌ وَ لا تُعَذِّبْنى فَإِنَّکَ عَلَىَّ قادِرٌ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ ذَا الرَّحْمَةِ الْواسِعَةِ وَ الصَّلاةِ النَّافِعَةِ الرَّافِعَةِ صَلِّ عَلى أَکْرَمِ خَلْقِکَ عَلَیْکَ وَ أَحَبِّهِمْ إِلَیْکَ وَ أَوْجَهِهِمْ لَدَیْکَ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ الْمَخْصُوصِ بِفَضائِلِ الْوَسائِل أَشْرَفَ وَ أکْرَمَ وَ أرْفَعَ وَ أَعْظَمَ وَ اَکْمَلَ ما صَلَّیْتَ عَلى مُبَلِّغٍ عَنْکَ مُؤْتَمَنٍ عَلى وَحْیِکَ اَللَّهُمَّ کَما سَدَدْتَ بِهِ الْعَمى وَ فَتَحْتَ بِهِ الْهُدى فَاجْعَلْ مَناهِجَ سُبُلِه لَنا سُنَناً وَ حُجَجَ بُرْهانِه لَنا سَبَباً نَأْتَمُّ بِه إلى الْقُدُومِ عَلَیْکَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ مِلْأَ السّماواتِ السَّبْعِ وَ مِلْأَ طِباقِهِنَّ وَ مِلْأَ الْأَرَضینَ السَّبْعِ وَ مِلْأَ ما بَیْنَهُما وَ مِلْأَ عَرْشِ رَبِّنا الْکَریمِ وَ میزانَ رَبِّنَا الْغَفَّارِ وَ مِدادَ کَلِماتِ رَبِّنَا الْقَهَّارِ وَ مَلِأَ الْجَنَّةِ وَ مِلْأَ النَّارِ وَ عَدَدَ الثَّرى و الماء وَ عَدَدَ ما یُرى وَ ما لا یُرى اَللَّهُمَّ وَ اجْعَلْ صَلَواتَکَ وَ بَرَکاتَکَ وَ مَنَّکَ وَ مَغْفِرَتَکَ وَ رَحْمَتَکَ وَ رِضْوانَکَ وَ فَضْلَکَ وَ سَلامَتَکَ وَ ذِکْرَکَ وَ نُورَکَ وَ شَرَفَکَ وَ نِعْمَتَکَ وَ خِیَرَتَکَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ کَما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَ آلِ إِبْراهیمَ إِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسیلَةَ الْعُظْمى وَ کَریمَ جَزائِکَ فِى الْعُقْبى حَتّى تُشَرِّفَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ یا إِلهَ الْهُدى اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلى جَمیعِ مَلائِکَتِکَ وَ أَنْبِیائِکَ وَ رُسُلِکَ سَلامٌ عَلى جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ إِسْرافیلَ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ مَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ وَ الْکِرامَ الْکاتِبینَ وَ الْکَرُّوبینَ وَ سَلامٌ عَلى مَلائِکَتِکَ أَجْمَعینَ وَ سَلامٌ عَلى أَبینا آدَمَ وَ عَلى أُمِّنا حَوَّاءَ وَ سَلامٌ عَلَى النَّبِیّینَ أَجْمَعینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ أَجْمَعینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ وَ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ سَلَّمَ(تسلیماً) کَثیراً؛(210)
– منزه است خداوندى که گناهان دلها را مى داند، منزه است خداوندى که عدد گناهان را به شمار درمى آورد، منزه است خداوندى که هیچ چیز نه در زمین و نه در آسمان بر او مخفى نمى ماند، و ستایش خداوندى را که مرا ناسپاس نعمتها و منکر فضل خود قرار نداد، پس خیر از اوست، و تنها او زیبنده ى آن است، سپاس خدا را به خاطر حجت رسایش بر تمام آنچه خلق فرموده اعم از کسانى که او را اطاعت یا نافرمانى مى کنند، پس اگر مهربانى مى کند از بخشش اوست، و اگر عذاب مى فرماید به خاطر اعمالى است که خود آنان پیش فرستاده و انجام داده اند، و خداوند هیچ ستمى را نسبت به بندگان [اراده] نمى فرماید، ستایش خداوندى را که بلندمرتبه و بلندپایه و سخت پابرجا [و متمکن از امور و] داراى فرمانروایى سرافراز، و شأن عظیم، و دلیل و برهان روشن، و مهربان و رحمت گستر و نعمت دهنده و بسیار بخشنده است. سپاس خدایى را که خود را از هر آفریده اى که او را به حقیقت ربوبیت و قدرت وحدانیت مى بیند محجوب فرموده، و لذا دیدگان او را نمى بینند، و اخبار به او احاطه ندارند، و با هیچ مقیاسى نمى توان او را سنجید، و با هیچ امتحان و سنجش نمى توان او را توهم نمود، زیرا او پادشاه جبار است.
خداوندا، براستى که جایگاه مرا مى بینى، و سخنم را مى شنوى، و بر امرم اطلاع دارى، و به آنچه که در نفسم مى گذرد آگاهى، و هیچ چیز از امرم بر تو مخفى نیست، و بى گمان به خاطر برآوردن خواسته ام به درگاه تو شتافتم، و حاجتم را از تو درخواست، و درباره ى درخواستم به تو تضرع و زارى مى نمایم، و به خاطر فقر و حاجت و ذلت و تنگدستى و سختى و بیچارگى از تو مسألت مى نمایم، و تویى پروردگار آمرزش بخش، تو کسى غیر من را مى یابى که عذابش نمایى، ولى من کسى غیر تو را نمى یابم که مرا بیآمرزد، تو از عذاب من بى نیازى، ولى من به رحمتت نیازمندم، پس به خاطر نیازمندى ام به تو و غناى تو از من، و قدرتت بر من و قدرت سرپیچى نداشتن و گریختن من از تو، مسألت دارم که این دعا را با اجابت کردنت، و این نشستم را با رحمتت موافق و قرین، و درخواستم را با کامیابى و برآوردن آن سازگار و قرین گردانى، و امورى را که سختى آن پنهان است بر من آسان فرما، و اشیایى را که ناتوانى اش مخفى است بر من وسیع گردان، و هر کس از میان همه ى خلایق اراده ى بدى به من کند، پس خود بر او غلبه فرما. دعایم را اجابت فرما اى مهربانترین مهربانها، و امورى را که از سختى آن مى ترسم بر من راحت گردان، و از هر امرى که از ناراحتى آن بیم دارم برطرف فرما، و از مشکل بودن آنچه مى هراسم بر من آسان فرما. دعایم را اجابت فرما اى پروردگار عالمیان.
خداوندا، به خود بالیدن و ریا و کبر و ستم و حسد و ناتوانى و شک و سستى و ضرر و بیماریها [یا: انتقام] و شکست و مکر و فریب و گول زدن و گرفتارى و تباهى را، از گوش و چشم و همه ى اعضا و جوارحم برکن، و موى پیشانى [و تمام وجود] مرا به سوى آنچه که دوست مى دارى و موجب خشنوى توست بگیر و بکش اى مهربانترین مهربانها.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و گناهم را بیامرز، و عیبم را بپوشان، و ترسم را ایمنى بخش، و گرفتارى ام را اصلاح نما، و نادارى ام را بى نیاز، و حاجتم را آسان برآورده ساز، و از لغزشم درگذر، و پراکندگى و پریشانى ام را گرد آور، و هر چه را که مایه ى غم و اندوه و موجب اهتمام من است چه امورى که بر من پوشیده است و یا در ذهنم حاضر است، و هر چه را که از آن هراس دارم، کفایت فرما، اى مهربانترین مهربانها.
خدایا، امورم را به تو واگذار نمودم، و به تو تکیه زدم، و به واسطه ى جنایات و گناهانى که بر نفس خویش نمودم، از روى ترس و هراس از تو و طمع و آز به تو آن را به تو تسلیم نمودم، و تویى خداوند بزرگوارى که امید هیچ کس را قطع نمى فرمایى، و دعاى هیچ کس را نومید و محروم نمى نمایى، پس به حق خلیلت حضرت ابراهیم، و کلیمت حضرت موسى، و روحت حضرت عیسى، و برگزیده و پیامبرت حضرت محمد صلى الله علیه و آله درخواست مى نمایم که روى باکرامتت را از من برنگردانى، تا اینکه توبه ام را پذیرفته [و بر اشک چشمم رحم آرى]، و گناهم را بیامرزى، اى مهربانترین مهربانها، و اى فرمانرواترین فرمانروایان.
خداوندا، انتقام مرا از کسانى که به من ستم روا داشته اند بگیر، و مرا بر کسانى که با من سر ستیز دارند پیروز گردان. خدایا، مصیبت مرا در دینم قرار مده، و دنیا را بزرگترین هم و غم و نهایت اندازه ى دانشم قرار مده. خداوندا، دینم را که مایه ى نگاهدارى امور من است، و دنیایم را که معاش و روز گذران من در آن است، و آخرتم را که بازگشتم به سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى دنیا را براى من مایه ى افزونى از هر خیر و خوبى قرار ده، و مرگ را آسودگى از هر شر و بدى بگردان. خداوندا، براستى که تو بسیار گذشت کننده هستى، و عفو و گذشت را دوست مى دارى، پس از من درگذر، خدایا، تا زمانى که زندگانى را براى من خیر مى دانى زنده ام بدار، و هنگامى که مردن به خیر من است، جان مرا بستان. و هراس از خود را در نهان و آشکار، و عدل و داد در حال خشم و خرسندى را از تو خواستارم، و میانه روى در حال فقر و غنى را از تو مسألت دارم، و از تو درخواست مى نمایم نعمت معنوى اى را که هرگز از بین نمى رود، و نور چشمى را که هرگز تمام نمى شود، و خشنودى بعد از قضا و اراده ى حتمى ات را از تو مسألت دارم، و لذت نظر به رویت [اسماء و صفات] را از تو مى خواهم.
خداوندا، به راستى که براى ارشاد امرم از تو طلب هدایت مى نمایم، و به تو پناه مى برم از شر نفسم. خدایا، عمل بد انجام دادم، و به خود ستم نمودم،پس مرا بیامرز، که گناهان را جز تو نمى آمرزد. خداوندا، از تو زود رسانیدن عافیتت، و شکیبایى بر بلایت، و خروج از دنیا به سوى رحمتت را درخواست مى کنم. خداوندا، براستى که تو و ملائکه و حاملان عرشت و تمام کسانى را که در آسمانها و زمین هستند گواه مى گیرم که مسلماً تویى خداوندى که معبودى جز تو نیست و یگانه هستى و شریکى براى تو وجود ندارد، و اینک حضرت محمد صلى الله علیه و آله بنده و فرستاده توست، و از تو درخواست مى نمایم در برابر اینکه سپاس براى توست، و معبودى جز تو که نوآفرین آسمانها و زمین هستى وجود ندارد، اى کسى که پیش از آنکه چیزى باشد بوده اى، و پدیدآورنده ى همه چیز هستى، و بعد از آنکه هیچ چیز نخواهد بود، خواهى بود. خداوندا، به سوى رحمتت چشم به بالا نموده ام، و به سوى بخششت دستم را گشوده ام، پس مرا که از تو درخواست مى نمایم محروم مگردان، و مرا که از تو طلب آمرزش مى نمایم عذابم مفرما. خداوندا، پس مرا بیامرز، که به من آگاهى، و عذابم مفرما که بر من قادر و توانایى. به مهر و رحمتت، اى مهربانترین مهربانها.
خداوندا، اى صاحب رحمت واسعه و درود سودمند بلند پایه [پاکیزه]، درود خود را بر گرامى ترین مخلوقات و محبوبترین آنها در نزد خود و آبرومندترین آنها در پیشگاهت، یعنى حضرت محمد صلى الله علیه و آله بنده و فرستاده ات که به برترین دستاویزها مخصوص گردانیده اى بفرست، همانند برترین و گرامى ترین و بلندپایه ترین و بزرگ ترین و کاملترین درودى را که بر هر مبلغ از ناحیه ى خود و امانت دار وحى ات فرستاده اى. خداوندا، چنانکه کورى [و گمراهى] را به او بربسته، و راه هدایت را به واسطه ى او گشودى، پس راههاى روشن او را، راه و روش ما، و حجتهاى دلیل قطعى او را دستاویز ما قرار ده، تا براى راه سپردن و وارد شدن بر درگاهت به آن بزرگوار اقتدا نماییم. خداوندا، ستایش براى تو به اندازه ى پرى آسمانهاى هفتگانه و پرى طبقات آنها، و به اندازه ى پرى زمینهاى هفتگانه و پرى میان آسمانها و زمینها، و به اندازه ى پرى عرش پروردگار بزرگوارمان، و به اندازه ى سنجش پروردگار بسیار آمرزنده ى مان، و به شماره ى کلمات پروردگار قهار و چیره ى مان، و به اندازه ى پرى بهشت و پرى آتش جهنم و به شماره ى خاک و آب، و به عدد آنچه که دیده مى شود و دیده نمى شود.
خدایا، و نیز درودها و برکتها و بخشش و آمرزش و رحمت و خشنودى و فضل و سلامتى و یاد و نور و برترى و نعمت و برگزیدگى ات را بر محمد و آل محمد قرار ده، چنانکه ابراهیم و آل ابراهیم را مورد درود و برکت و رحمت خویش قرار دادى. به راستى که تو ستوده و بلندپایه هستى. خداوندا، بزرگترین وسیله [براى شفاعت و دستگیرى امت، یا مقام معنوى] و گرامى ترین پاداشت را در جهان بازپسین به حضرت محمد صلى الله علیه و آله ارزانى دار، تا اینکه او را در روز قیامت بر همگان برترى بخشى، اى خداوند هدایت.
خدایا، بر محمد و آل محمد و بر تمام فرشتگان [و پیامبران] و فرستادگان درود فرست. سلام بر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و حاملان عرش و فرشتگانت مقرب و فرشتگان بزرگوار نویسنده ى اعمال بندگان و سروران ملائکه و مقربین آنها، و سلام بر تمام فرشتگانت. و سلام بر پدرمان حضرت آدم علیه السلام و بر مادرمان حوا، و سلام بر تمام پیامبران و صدیقان و گواهان اعمال و بر صالحان، و سلام بر تمام پیامبران فرستاده شده، و ستایش براى خداوندى که پروردگار عالمیان است. و هیچ دگرگونى و نیرویى جز به خداوند بلندپایه بزرگ نیست، و خداوند مرا بس است، و چه وکیل و کارگزار خوبى است، و درود و امنیت مطلق بسیار خداوند بر حضرت محمد و آل او باد.(211)
سیّد ابن طاوس و شیخ طوسى و دیگران به سند صحیح از معاویه بن عمّار روایت کرده اند:
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بعد از نماز عصر این دعا مى خواندند:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیینَ وَ عَلى آلِهِ الطَّاهِرینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِى اللَّیْلِ إِذا یَغْشى وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه فِى النَّهارِ إِذا تَجَلّى وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه فِى الآخِرَةِ وَ الأُولى وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه ما لاحَ الْجَدیدانِ وَ ما اطَّرَدَ الخافِقانِ وَ ما حَدا الْحادِیانِ وَ ما عَسْعَسَ لَیْلٌ وَ ما اَدْلَهَمَّ ظَلامٌ وَ ما تَنَفَّسَ صُبْحٌ وَ ما أَضاءَ فَجْرٌ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً خَطیبَ وَفْدِ الْمُؤْمِنینَ إِلَیْکَ وَ الْمَکْسُوَّ حُلَلَ الأَمانِ إِذا وَقَفَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ النَّاطِقَ إِذا خَرَسَتِ الْأَلْسُنُ بِالثَّناءِ عَلَیْکَ اَللَّهُمَّ أَعْلِ مَنْزِلَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَظْهِرْ حُجَّتَهُ وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ابْعَثْهُ الْمَقاَم الْمَحْمُودَ الَّذى وَعَدْتَهُ وَ اغْفِر لَهُ ما أَحْدَثَ الْمُحْدِثُونَ مِنْ أُمَّتِه بَعْدَهُ اَللَّهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ مِنّى (عنّی) التَّحِیَّةَ وَ السَّلامَ وَ ارْدُدْ عَلَىَّ مِنْهُمْ تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعامِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَضَلّاتِ الْفِتَنِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْىَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ أُشْرِکَ بِکَ ما لَمْ تُنَزِّلْ بِه سُلْطاناً أَوْ (أن) أَقُولَ عَلَیْکَ ما لا أَعْلَمُ اَللَّهُمَّ إِنّی أَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ الْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ إِثْمٍ وَ أَسْئَلُکَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ(بالخَیر) وَ النَّجاةَ مِنَ النَّارِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لى فى صَلاتى وَ دُعائى بَرَکَةً تُطَهِّرُ بِها قَلْبى وَ تُؤمِنُ بِها رَوْعَتى وَ تَکْشِفُ بِها کَرْبى(کُربَتی) وَ تَغْفِرُ بِها ذَنْبى وَ تُصْلِحُ بِها أَمْرى وَ تُغْنى بِها فَقْرى وَ تُذْهِبُ بِها ضُرّى وَ تُفَرِّجُ بِها هَمّى وَ تُسلّى بِها غَمّى وَ تَشْفى بِها سُقْمى وَ تُؤْمِنُ بِها خَوْفى وَ تَجْلُو بِها حُزْنى وَ تَقْضى بِها دَیْنى وَ تَجْمَعُ بِها شَمْلى وَ تُبَیِّضُ بِها وَجْهى وَ اجْعَلْ ما عِنْدَکَ خَیْراً لى اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَدَعْ لى(لنا) ذَنْباً إِلّا غَفَرْتَهُ وَ لا کَرْباً إِلّا کَشَفْتَهُ وَ لا خَوْفاً إِلّا آمَنْتَهُ وَ لا سُقْماً إِلّا شَفَیْتَهُ وَ لا هَمّاً إِلّا فَرَّجْتَهُ وَ لا غَمّاً إِلّا أَذْهَبْتَهُ وَ لا حُزْناً إِلّا سَلَّیْتَهُ(سَلَّبتَه) وَ لا دَیْناً إِلّا قَضَیْتَهُ وَ لا عَدُوّاً إِلّا کَفَیْتَهُ وَ لا حاجَةً إِلّا قَضَیْتَها وَ لا دَعْوَةً إِلّا أَجَبْتَها وَ لا مَسْئَلَةً إِلّا أَعْطَیْتَها وَ لا أَمانَةً إِلّا أَدَّیْتَها وَ لا فِتْنَةً إِلّا صَرَفْتَها اَللَّهُمَّ اصْرِفْ عَنّى مِنَ الْعاهاتِ وَ الْآفاتِ وَ الْبَلِیَّاتِ ما أُطیقُ وَ ما لا أُطیقُ صَرْفَهُ إِلّا بِکَ اَللَّهُمَّ أَمْسى ظُلْمى مُسْتَجیراً بِعَفْوِکَ وَ أَمْسَتْ ذُنُوبى مُسْتَجیرَةً بِمَغْفِرَتِکَ وَ أَمْسى خَوْفى مُسْتَجیراً بِأَمانِکَ وَ أَمْسى فَقْرى مُسْتَجیراً بِغِناکَ وَ أَمْسى ذُلّى مُسْتَجیراً بِعِزِّکَ وَ أَمْسى ضَعْفى مُسْتَجیراً بِقُوَّتِکَ وَ أَمْسى وَجْهى الْبالى الْفانى مُسْتَجیراً بِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْباقى یا کائِناً قَبْلَ کُلِّ شَىْ ءٍ یا کائِناً بَعْدَ کُلِّ شىْ ءٍ وَ یا مُکَوِّنَ کُلِّ شَىْ ءٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْ عَنّى وَ عَنْ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى(جیرانی) وَ أَهْلِ حُزانَتى وَ إِخْوانى فیکَ شَرَّ کُلِّ ذى شَرٍّ وَ شَرَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنیدٍ وَ شَیْطانٍ مَریدٍ وَ سُلْطانٍ جائِرٍ وَ عَدُوٍّ قاهِرٍ وَ حاسِدٍ مُعانِدٍ وَ باغٍ مُراصِدٍ وَ شَرَّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ وَ ما دَبَّ فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ فُسَّاقِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإنْسِ وَ أَعُوذُ بِدِرْعِکَ الْحَصینَةِ الَّتى لا تُرامُ وَ أَسْئَلُکَ أنْ لا تُمیتَنى غَمّاً وَ لا هَمّاً وَ لا مُتَرَدِّیاً(و لا تَرَدِّیا) وَ لا رَدْماً وَ لا غَرْقاً وَ لا حَرْقاً وَ لا جَرْقاً وَ لا عَطَشاً وَ لا صَبْراً وَ لا قَوَداً وَ لا أَکیلَ السَّبُعِ وَ أَمِتْنى عَلى فِراشى فى عافِیَةٍ أَوْ فِى الصَّفِ الَّذى نَعَتَّ أَهْلَهُ فى کِتابِکَ فَقُلْتَ: «کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ»(212)
مُقْبِلینَ غَیْرَ مُدْبِرینَ عَلى طاعَتِکَ وَ طاعَةِ رَسُولِکَ صلى الله علیه وآله قائِماً بِحَقِّکَ غَیْرَ جاحِدٍ لِآلائِکَ وَ لامُعانِداً لِأَوْلِیائِکَ وَ لا مُوالِیاً لِأَعْدائِکَ یا کَریمُ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ دُعائى فِى الْمَرْفُوعِ الْمُسْتَجابِ وَاجْعَلْنى عِنْدَکَ وَجیهاً فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ الَّذینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ وَ اغْفِرْ لى وَ لِوالِدَىَّ وَ ما وَلَدا وَ ما وَلَدْتُ وَ ما تَوالَدُوا مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یا خَیْرَ الْغافِرینَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً؛(213)
– ستایش خدایى را که پروردگار عالمیان است، و درود خداوند بر حضرت محمد خاتم پیامبران و بر خاندان پاک او. خداوندا، بر حضرت محمد درود فرست در شب هنگامى که مى پوشاند، و بر او درود فرست در روز هنگامى که روشن مى نماید، و بر او درود فرست در آخرت و دنیا، و بر او درود فرست تا زمانى که شب و روز آشکار مى گردند، و مشرق و مغرب در پى هم مى آیند، و دو ستاره ى مشخص طلوع مى کنند، و شب روى مى آورد و مى رود، و شدیداً تاریک مى گردد، و صبح آشکار گشته و سپیده دم روشن مى گردد. خداوندا، حضرت محمد صلى الله علیه و آله را سخنور مؤمنانى که بر تو وارد مى شوند قرار داده، و هنگامى که در پیشگاهت مى ایستد، جامه هاى نفیس ایمنى را بر تنش بپوشان، و هنگامى که زبانها لال مى شوند زبان او را به مدح و ثناى خویش بگشاى. خداوندا، منزلت او را بلند، و مقامش را رفیع، و دلیلش را آشکار گردان، و شفاعتش را بپذیر، و او را به جایگاه ستوده اى که وعده اش داده اى برانگیز، و آنچه را بدعت گزاران امتش بعد از او بدعت گذارى نموده اند، بیامرز و محو فرما. خدایا، از سوى من به روح محمد و آل محمد درود و سلام برسان، و از آنان بر من درود و سلام بسیار برگردان. اى صاحب عظمت و بزرگوارى و بخشش و انعام.
خدایا، به تو پناه مى برم از فتنه هاى گمراه کننده، آشکار و نهان آنها، و از گناه و تجاوز به ناحق و اینکه آنچه را که دلیلى براى آن نازل نفرموده اى شریک تو قرار دهم، یا درباره ى تو سخنى را که از آن آگاهى ندارم بگویم. خداوندا، از تو رحمتهاى لازم و آمرزشهاى حتمى، و غنیمت برگرفتن از هر کار نیک، و سلامتى از هر گناه را درخواست مى نمایم. و راه یافتن به بهشت و رهایى از آتش جهنم را از تو مى خواهم. خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و در نماز و دعایم برکتى قرار ده که به وسیله ى آن دلم را پاکیزه گردانیده، و هراسم را ایمنى بخشیده، و ناراحتى سخت و گلوگیرم را برطرف کرده و گناهم را آمرزیده، و امورم را اصلاح، و فقر و نادارى ام را مبدل به بى نیازى، و رنجورى و گرفتارى ام را مرتفع، و ناراحتى ام را برطرف نموده، و اندوهم را تسلى داده، و بیمارى ام را بهبودى، و ترسم را بخشیده، و حزن و اندوهم را برطرف، و بدهى ام را ادا نموده، و پراکندگى خاطر و پریشانى ام را جمع، و رویم را سپید گردانده، و آنچه را که در نزد توست برایم خیر قرار ده.
خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست و هیچ گناهى براى من مگذار مگر اینکه آن را آمرزیده باشى، و هیچ ناراحتى سختى مگر اینکه برطرف نموده باشى، و هیچ خوف و هراسى مگر اینکه ایمنى بخشیده، و هیچ بیمارى اى مگر اینکه بهبود ساخته باشى، و هیچ ناراحتى اى مگر اینکه برطرف نموده باشى، و هیچ غمى مگر اینکه مرتفع ساخته باشى، و هیچ اندوهى مگر اینکه تسلى داده باشى، و هیچ بدهکارى اى مگر اینکه ادا نموده باشى، و هیچ دشمنى مگر اینکه مرا کفایت نموده باشى، و هیچ حاجتى مگر اینکه برآورده باشى، و هیچ دعایى مگر اینکه اجابت نموده باشى، و هیچ خواسته اى مگر اینکه عطا فرموده باشى، و هیچ امانتى مگر اینکه ادا فرموده باشى، و هیچ امتحان و گرفتاریى مگر اینکه جلو آن را گرفته باشى. خداوندا، تمام آسیبها و آفات و گرفتاریها، چه آنچه را که توان مرتفع ساختن آن را دارم و چه ندارم، از من بازدار.
خداوندا، ظلم من با پناهنده شدن به عفو تو شب نموده، و گناهانم با پناهنده شدن به آمرزشت، و خوف و هراسم با پناهنده شدن به امن و امان تو، و نادارى ام با پناهنده شدن به بى نیازى ات، و خوارى ام با پناهنده شدن به سرافرازى ات، و ناتوانى ام با پناهنده شدن به قدرت تو، و روى [و وجود] پوسیدن و فانى شونده ام با پناهنده شدن به روى [و اسماء و صفات] جاودان و پاینده ى تو شب نموده است. اى خداوندى که پیش از هر چیز بوده اى، و اى پدیدآورنده ى هر چیز، بر محمد و آل محمد درود فرست و از من و خانواده و مال و دارایى و فرزندانم و تمام خویشان و بستگانى که از اندوه ایشان ناراحت مى شوم و از برادران دینى ام، شر هر شر رسان، و سرکش خیره سر و شیطان گردنکش، و پادشاه و فرمانرواى ظالم [یا: سرکش]، و دشمن چیره، و حسود ستیزه جو، و ستمکار در کمین بدور دار، و نیز از شر هر حیوان زهرآلود و غیر سمى و تمام آنچه که در شب و روز مى جنبد، و از شر گناهکاران عرب و عجم و گناهکاران جن و انس بدور دار، و پناه مى برم به زره آهنین محفوظ تو که هیچ کس و چیز نمى تواند آهنگ آن را بکند. و از تو درخواست مى نمایم که مرگ مرا در حالت غمناک و یا در حالتى که از جایى پرت شده، و یا دیوارى روى من بریزد، و یا غرق شوم، و یا بسوزم قرار مده، و یا در حالت تشنگى و یا در حالى که به زور نگاهم دارند و بکشند، و یا در حالتى که به من آسیب برسانند و کشته شوم و یا به خاطر قصاص و یا خوراک درندگان گردم، قرار مده. و در رختخوابم در حالت عافیت یا در ردیف کسانى که آنان را در کتاب خود ستوده و فرموده اى: «به گونه اى [در ایمان محکم و استوارند] که گویى ساختمان سُربین هستند» بمیران، در حالتى که روى به دشمن باشیم، نه در حال پشت کردن و فرار از آنها، و نیز در حالتى که در طاعت تو و پیروى رسولت صلى الله علیه و آله بوده، و حق تو را به جا آوریم بدون اینکه نعمتهایت را انکار نماییم، و با دوستانت دشمنى داشته باشیم، و با دشمنانت دوستى کنیم؛ اى بزرگوار.
خداوندا، دعاى مرا در میان دعاهاى بالا برده شده و مستجاب قرار ده، و مرا در نزد خود در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان درگاهت بگردان، آنان که نه بیمى دارند و نه اندوهگین مى شوند، و من و پدر و مادر و تمام فرزندان آنها و تمام کسانى را که از مردان و زنان مؤمن تولد یافته اند، بیامرز، اى بهترین آمرزندگان. و ستایش براى خداوندى که توفیق انجام نماز واجب معین دیگر بر مؤمنان را به من عطا فرمود.»(214)
شیخ طوسى – ره – و غیر او در تعقیب عصر این دعا را ایراد کردهاند:
«تَمَّ نُورُکَ فَهَدَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ فَغَفَرْتَ(فَعَفَوتَ) فَلَکَ الْحَمْدُ وَ بَسَطْتَ یَدَکَ فَأَعْطَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ أَکْرَمُ الْوُجُوهِ وَ جاهُکَ خَیْرُ الْجاهِ وَ عَطِیَّتُکَ أَعْظَمُ(أفضَل) الْعَطایا وَ أَهْنَأُها یُطاعُ رَبُّنا فَیَشْکُرُ وَ یُعْصى فَیَغْفِرُ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ وَ یَکْشِفُ الشَّرَّ(السّوء) وَ یُنْجى مِنَ الْکَرْبِ وَ یَغْفِرُ مِنَ الذَّنْبِ وَ یُغْنى الْفَقیرَ وَ یَشْکُرُ الْیَسیرَ لا یُجازى بِآلائِکَ أَحَدٌ وَ لا یَبْلُغُ مِدْحَتَکَ قَوْلُ قائِلٍ.»(215)
شیخ طوسی و دیگران، برای تعقیب نماز عصر این دعا را نیز ذکر کردهاند:
«اَللَّهُمَّ مُدَّ لى أَیْسَرَ الْعافِیَةِ وَ اجْعَلْنى فى زُمْرَةِ النَّبِىَ صلى الله علیه وآله فِى الْعاجِلَةِ وَ الآجِلَةِ وَ بَلِّغْ بِىَ الْغایَةَ (العافیة) وَ اصْرِفْ عَنِّى الْعاهاتِ وَ الْآفاتِ وَ اقْضِ لى بِالْحُسْنى فى أُمُورى کُلِّها وَ اَعْزِمْ لى بِالرَّشادِ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى أَبَداً یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ اَللَّهُمَّ مُدَّ لى فِى السَّعَةِ وَ الدَّعَةِ وَ جَنِّبنى ما حَرَّمتَهُ عَلَىَّ وَ وَجِّهْ لى(إلیّ) بِالْعافِیَةِ وَ السَّلامَةِ وَ الْبَرَکَةِ وَ لا تُشْمِتْ بِىَ الْأعْداءَ وَ فَرِّجْ عَنّى الْکُرُوبَ (الکَرب) وَ أَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَکَ وَ أَصْلِحْ لِىَ الْحَرْثَ فِى الْإِصْلاحِ لِأَمْرِ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى وَ اجْعَلْنى سالِماً مِنْ کُلِّ سُوءٍ مُعافاً مِنَ الضَّرُورَةِ فى مُنْتَهَى الشُّکْرِ وَ الْعافِیَةِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ نَبِیِّه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ.»(215)
شیخ طوسی و دیگران این دعا را نیز در تعقیب عصر آورده اند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لا تَقْنَعُ وَ مِنْ بَطنٍ لایَشْبَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ وَ مِنْ عِلْمٍ (عملٍ) لا یَنْفَعُ وَ مِنْ صَلاةٍ لا تُرْفَعُ وَ مِنْ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ وَ الْفَرَجَ بَعْدَ الْکَرْبِ وَ الرَّخاءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ اَللَّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ؛(216)
خداوندا! به تو پناه مى برم از نفسى که سیرى ندارد و از قلبى که خشوع پیدا نمى کند و از دانشى که سودى نبخشد و از نمازى که بالا نرود و از دعایى که به اجابت نرسد. بار خدایا! از تو مى خواهم که آسانى را بعد از سختى، و گشایش را پس از رنج و مشقت، و فراوانى را بعد از تنگى و شدت، برایم قرار دهى، خدایا! هر نعمتى داریم از توست و هیچ خدایى جز تو نیست؛ از تو آمرزش مى طلبم و به سوى تو بازمى گردم.»
تعقیبات مخصوص نماز مغرب
بعضى تعقیبات مشترک میان نماز مغرب و نماز صبح است، و انواع آن بسیار است:
به سندهای صحیح از حضرت صادق علیه السلام منقول است:
هر که بعد از نماز صبح یا نماز مغرب پیش از آن که سخن بگوید هفت مرتبه بگوید:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ»
– به نام خداوند رحمت گستر مهربان، و هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به وسیله ى خداوند بلند مرتبه ى بزرگ.
حق تعالى دفع کند از او هفتاد نوع از انواع بلا را که آسان ترِ آنها خُره و پیسى باشد.
و همچنین به سند صحیح از حضرت امام رضا علیه السلام منقولست که: هر که این ذکر را هفت مرتبه بعد از نماز صبح و نماز مغرب بخواند – پیش از آن که پا را بگرداند و سخن بگوید – هفتاد نوع بلا از او دور گردد که کمتر آنها خُره و پیسى و ضرر پادشاه جائر و شیطان کافر بوده باشد.
و در روایت دیگر: محفوظ گردد از دیوانگى و تسلّط جنّیان، و اگر نامش در دیوان اشقیا باشد خدا از آن دیوان نام او را محو کند، و در دیوان سعدا و نیکان ثبت نماید.
و در روایت دیگر از آن حضرت منقول است:
چون نماز شام کردى برمخیز، و سخن مگو تا صد مرتبه این ذکر را بخوانى تا خدا هفتاد نوع بلا از تو دور گرداند که کمتر آنها خُره و پیسى و شیطان و سلطان باشد.
و در روایت دیگر آن حضرت فرمود که: هر که این ذکر را سه مرتبه در صبح، و سه مرتبه در شام بگوید نترسد از شیطانى و نه پادشاهى و نه خُره و نه پیسى.
پس حضرت فرمود که: من صد مرتبه مى گویم.
و در بعضى از روایات: ده مرتبه نیز وارد شده که هر روز بخواند.(217)
شیخ کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز مغرب سه مرتبه بگوید:
«اَلْحَمْدُللَّهِ الَّذى یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ لا یَفْعَلُ ما یَشاءُ غَیْرُهُ»
حق تعالى خیر بسیار به او کرامت فرماید.(218)
کلینى و شیخ طوسى و دیگران به سند صحیح روایت کرده اند:
مردى به خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کرد که: درد چشم، بسیار مى کشم. حضرت فرمود که: مى خواهى تو را دعایى تعلیم کنم که نافع باشد براى دنیا و آخرت تو، و از آزار چشم امان یابى؟ گفت: بلى؛ فرمود که: بعد از نماز صبح و مغرب بگو:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فى بَصَرى وَ الْبَصیرَةَ فى دینى وَ الْیَقینَ فى قَلْبى وَ الْإِخْلاصَ فى عَمَلى وَ السَّلامَةَ فى نَفْسى وَ السَّعَةَ فى رِزْقى وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنى؛ (219)
– خداوندا، به حق محمد و آل محمد علیه و علیهم السلام از تو درخواست مى نمایم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و از تو مسألت دارم که در دیده ام نور، و در دینم بصیرت و روشندلى، و در قلبم یقین، و در عملم اخلاص، و در نفسم سلامتى، و در روزى ام وسعت قرار دهى، و سپاسگزارى به درگاهت را تا زمانى که مرا زنده و پاینده داشته اى همواره ارزانى ام دارى. (220)
سیّد بن طاوس و ابن بابویه – رضى اللَّه عنهما – به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
هر که بعد از نماز صبح و نماز شام – پیش از آن که پا بگرداند یا با احدى سخن بگوید – این صلوات را یک مرتبه بخواند حق تعالى صد حاجت او را برآورد، هفتاد از حاجات آخرت، و سى از حاجات دنیا:
«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبىِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً الّلهمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبىِّ وَ عَلى ذُرِیَّتِه وَ عَلى اَهْلِ بَیْتِه؛
– به راستى که خداوند و فرشتگانش بر پیامبر اکرم درود و رحمت مى فرستند، اى کسانى که ایمان آورده اید، بر او درود فرستاده و کاملاً تسلیم او شوید. خداوندا، بر حضرت محمد پیامبر اکرم و بر فرزندانش و بر اهل بیتش درود فرست.
و به روایت ابن بابویه: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ ذُرِیَّتِه.»(221)
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز صبح و نماز مغرب – پیش از آن که زانوهاى خود را تغییر دهد(بگرداند) – ده مرتبه این تهلیل را بخواند، خدا را ملاقات نکند احدى با عملى بهتر از عمل او، مگر کسى که مثل آنچه او کرده است بکند:
«لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحیى وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ؛(222)
– معبودى جز خداوند وجود ندارد، که یگانه است و شریکى براى او نیست، و فرمانروایى از آن اوست، و ستایش مختص اوست، زنده مى گرداند و مى میراند، و مى میراند و زنده مى کند، و او خود زنده اى است که نمى میرد، و خیر و خوبى تنها به دست [جمال] اوست، و او بر هر چیز تواناست.»
سیّد بن طاوس به سند صحیح از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز مغرب و نماز بامداد بگوید:
«سُبْحانَکَ لا إلهَ إِلّا أَنْتَ اغْفِرْ لى ذُنُوبى کُلَّها جَمیعاً فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّها جَمیعاً إلّا أَنْتَ»
حق تعالى وحى کند به ملائکه که بنویسید براى بنده من آمرزش گناهان او را؛ براى آن که دانسته و اقرار دارد که گناهان را کسى به غیر از من نمىآمرزد.(222)
سیّد بن طاوس رضى الله عنه روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز مغرب این دعا را مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّى ما کانَ صالِحاً وَ أَصْلِحْ مِنّى ما کانَ فاسِداً اَللَّهُمَّ لا تُسَلِّطْنى عَلى فِسادِ ما أَصْلَحْتَ مِنّى وَ أَصْلِحْ لى ما أَفْسَدْتُهُ مِنْ نَفْسى اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ قَوِىَ عَلَیْهِ بَدَنى بِعافِیَتِکَ وَ نالَتْهُ یَدى بِفَضْلِ نِعْمَتِکَ وَ بَسَطْتُ إِلَیْهِ یَدى بِسَعَةِ رِزْقِکَ وَ احْتَجَبْتُ فیهِ عَنِ النَّاسِ بِسَتْرِکَ وَ اتَّکَلْتُ فیهِ عَلى کَریمِ عَفْوِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ وَ نَدِمْتُ عَلى فِعلِه وَ اسْتَحْیَیْتُ مِنْکَ وَ أَنَا عَلَیْهِ وَ رَهِبْتُکَ وَ أَ نَا فیهِ راجَعْتُهُ وَ عُدْتُ إِلَیْهِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ عَلِمْتُهُ أَوْ جَهِلْتُهُ ذَکَرْتُهُ أَوْ نَسیتُهُ أَخْطَأْتُهُ أَوْ تَعَمَّدْتُهُ هُوَ مِمَّا لا أَشُکُّ أَنَّ نَفْسى مُرْتَهَنَةٌ بِه وَ إِنْ کُنْتُ أُنْسیتُهُ وَ غَفَلْتُ عَنْهُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ جَنَیْتُهُ عَلَىَّ بِیَدى وَ آثَرْتُ فیهِ شَهْوَتى أَوْ سَعَیْتُ فیهِ لِغَیْرى أَو اسْتَغْوَیْتُ فیهِ مَنْ تابَعَنى أَوْ کابَرْتُ فیهِ مَنْ مَنَعَنى أَوْ قَهَرْتُهُ بِجَهْلى أَوْ لَطُفْتُ فیهِ بِحیلَةِ غَیْرى أَو اسْتَزَلَّنى إِلَیْهِ نَیْلى(مَیلی) وَ هَواىَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ شَىْ ءٍ أَرَدْتُ بِه وَجْهَکَ فَخالَطَنى فیهِ ما لَیْسَ لَکَ وَ شارَکَنى فیهِ ما لَمْ یَخْلُص لَکَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِمَّا عَقَدْتُهُ عَلى نَفْسى ثُمَّ خالَفَهُ هَواىَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَعْتِقْنى مِنَ النَّارِ وَ جُدْ عَلَىَّ بِفَضْلِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ الْباقى الدَّائِمِ الَّذى أَشْرَقَتْ بِنُورِهِ السَّماواتُ وَ الأَرْضُ وَ کَشَفْتَ بِه ظُلُماتِ البَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ دَبَّرْتَ بِه أُمُورَ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُصْلِحَ شَأْنى بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ؛(223)
– خداوندا، عمل صالح مرا از من بپذیر، و اعمال فاسدم را اصلاح فرما، خدایا، مرا بر تباه نمودن آنچه که اصلاح فرمودى مسلط مگردان، و هر چه را که فاسد نمودم اصلاح فرما. خداوندا، بى گمان از هر گناهى که بدنم به واسطه تندرستى دادن تو قدرت بر آن پیدا نموده، و به فضل نعمتت بدان دسترسى پیدا کردم، و به وسعت روزى ات دستم را به سوى آن دراز و به پوشش تو آن را از مردم پنهان نمودم، و در حال انجام آن بر عفو و گذشت بزرگوارانه ات تکیه نمودم، طلب آمرزش مى نمایم. خداوندا، از هر گناهى که توبه نمودم و از انجام آن پشیمان شدم، و در حال انجام آن از تو شرم نموده و بیم داشتم، سپس رجوع نموده، و به سوى آن بازگشتم، آمرزش خواهى مى کنم. خدایا، از هر گناه که [آگاهانه] و یا با نادانى، با متذکر بودن و یا در حال فراموشى، و به خطا و یا عمداً انجام دادم و شک ندارم که وجود من در گرو آن است، هر چند آن را فراموش نموده و از آن غفلت ورزم، از تو طلب آمرزش مى نمایم. خداوندا، از هر گناهى که با دست خود علیه خویش جنایت نمودم، و شهوت و میل نفسانى ام را مقدم داشتم، یا براى دیگرى کوشیدم، یا پیروان خویش را گمراه نمودم، یا بر کسى که مانع من بود بزرگمنشى [یا: پشت] نموده و ستیزه کردم، یا با نادانى ام بر او چیره گشتم، یا با چاره جویى و حیله ى کس دیگر آن را به نرمى و آرامى مرتکب شدم [یا: بدان زبان گشودم]، یا تمایل نفسانى و هوا و هوسم مرا به سوى آن لغزانیده و کشانید از تو آمرزش مى طلبم. خداوندا، از هر عملى که تنها روى [و اسماء و صفات و خشنودى] تو را قصد نمودم، ولى قصد دیگرى که براى تو خالص نبود در اثناى عمل با آن آمیخته و شریک شد، آمرزش مى طلبم. و از هر پیمانى که با خویش بستم و سپس هوا و هوسم با آن مخالفت نمود، طلب آمرزش مى نمایم. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و مرا از آتش جهنم رها گردان، و فضل خویش را بر من ارزانى دار، خداوندا، به واسطه ى روى [و اسماء و صفات] بزرگوار پاینده ى جاودانى ات که آسمانها و زمین را بدان روشن گردانیده، و تاریکیهاى خشکى و دریا را برطرف نموده، و امور جنیان و انسانها را تدبیر فرمودى، از تو درخواست مى نمایم که بر محمد و بر آل محمد درود فرستى، و حال و کار مرا اصلاح فرمایى، به رحمتت اى مهربانترین مهربانها. (224)
سیّد بن طاوس روایت کرده است:
حضرت فاطمه زهرا – صلوات اللَّه علیها – بعد از نماز مغرب این دعا مى خواندند:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یُحْصى مَدْحَهُ الْقائِلُونَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یُحْصى نَعْمائَهُ الْعادُّونَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یُؤَدّى حَقَّهُ الْمُجْتَهِدُونَ وَ لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُحْیِى الْمُمیتُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ ذُو الطَّوْلِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ ذُو الْبَقاءِ الدَّائِمِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یُدْرِکُ الْعالِمُونَ عِلْمَهُ وَ لا یَسْتَخِفُّ الْجاهِلُونَ حِلْمَهُ وَ لا یَبْلُغُ الْمادِحُونَ مِدْحَتَهُ وَ لا یَصِفُ الْواصِفُونَ صِفَتَهُ وَ لا یُحْسِنُ الْخَلْقُ نَعْتَهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ(الّذی) ذِى الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ العِزِّ وَ الْکِبْرِیاءِ وَ الْجَلالِ وَ الْبَهاءِ وَ الْمَهابَةِ وَ الْجَمالِ وَ الْعِزَّةِ وَ الْقُدْرَةِ وَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ وَ المِنَّةِ وَ الْغَلَبَةِ وَ الْفَضْلِ وَ الطَّوْلِ وَ الْعَدْلِ وَ الْحَقِّ وَ الْخَلْقِ وَ الْعَلاءِ(العُلی) وَ الرَّفْعَةِ وَ الْمَجْدِ وَ الْفَضیلَةِ وَ الْحِکْمَةِ وَ الْغَناءِ (الغِناء) وَ السَّعَةِ وَ الْبَسْطِ وَ الْقَبْضِ وَ الْحِلْمِ وَ الْعِلْمِ وَ الْحُجَّةِ الْبالِغَةِ وَ النِّعْمَةِ السَّابِغَةِ وَ الثَّناءِ الْحَسَنِ الْجَمیلِ وَ الْآلاءِ الْکَریمَةِ مَلِکِ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ ما فیهِنَّ تَبارَکَ وَ تَعالى اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى عَلِمَ أَسْرارَ الْغُیُوبِ وَ اطَّلَعَ عَلى ما تُجِنُّ الْقُلُوبُ فَلَیْسَ عَنْهُ مَذْهَبٌ وَ لا مَهْرَبٌ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الْمُتَکَبِّرِ فى سُلْطانِه الْعَزیزِ فى مَکانِهِ الْمُتَجَبِّرِ فى مُلْکِه الْقَوِىِّ فى بَطْشِهِ الرَّفیعِ فَوْقَ عَرْشِه الْمُطَّلِعِ عَلى خَلْقِه وَ الْبالِغِ لِما أَرادَ مِنْ عِلْمِه اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى بِکَلِماتِه قامَتِ السَّماواتُ الشِّدادُ وَ ثَبَتَتِ الْأَرَضُونَ الْمِهادُ وَ انْتَصَبَتِ الْجِبالُ الرَّواسِى الْأَوْتادُ وَ جَرَتِ الرِّیاحُ اللَّواقِحُ وَ سارَ فى جَوِّ السَّماءِ السَّحابُ وَ وَقَفَتْ عَلى حُدُودِها الْبِحارُ وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ مَخافَتِه وَ انْقَمَعَتِ الْأَرْبابُ لِرُبُوبِیَّتِهِ تَبارَکْتَ یا مُحْصِىَ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ مُحْیِىَ أَجْسادِ الْمَوْتى لِلْمَحْشَرِ سُبْحانَکَ یا ذَاالْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ ما فَعَلْتَ بِالْغَریبِ الْفَقیرِ إِذا أَتاکَ مُسْتَجیراً مُسْتَغیثاً ما فَعَلْتَ بِمَنْ أَناخَ بِفِنائِکَ وَ تَعَرَّضَ لِرِضاکَ وَ غَدا إِلَیْکَ فَجَثا بَیْنَ یَدَیْکَ یَشْکُو إِلَیْکَ ما لا یَخْفى عَلَیْکَ فَلا یَکُونَنَّ یا رَبِّ حَظِّى مِنْ دُعائِىَ الْحِرمانُ وَ لا نَصیبى مِمَّا أَرجُو مِنْکَ الْخِذْلانَ یا مَنْ لَمْ یَزَلْ وَ لایَزالُ وَ لا یَزُولُ کَما لَمْ یَزَلْ قائِماً عَلى کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ یا مَنْ جَعَلَ أَیَّامَ الدُّنْیا تَزُولَ وَ شُهُورَها تَحُولُ وَ سِنینَها(سِنیها) تَدُورُ وَ أَنْتَ الدَّائِمُ لا تُبْلیکَ الْأَزْمانُ وَ لا تُغَیِّرُکَ الدُّهُورُ یا مَنْ کُلُّ یَوْمٍ عِنْدَهُ جَدیدٌ وَ کُلُّ رِزْقٍ عِنْدَهُ عَتیدٌ لِلضَّعیفِ وَ الْقَوِىِّ وَ الشَّدیدِ(و القویِّ التَّسدید) قَسَمْتَ الْأَرْزاقَ بَیْنَ الْخَلائِقِ فَسَوَّیْتَ بَیْنَ الذَّرَّةِ وَ الْعُصْفُورِ اَللَّهُمَّ إِذا ضاقَ الْمَقامُ بِالنَّاسِ فَنَعُوذُ بِکَ مِنْ ضیقِ الْمَقامِ اَللَّهُمَّ إِذا طالَ یَوْمُ الْقِیامَةِ عَلَى الْمُجْرِمینَ فَقَصِّرْ ذلِکَ الْیَوْمَ عَلَیْنا کَما بَیْنَ الصَّلاةِ إِلى الصَّلاةِ اَللَّهُمَّ إِذا أُدْنِیَتِ الشَّمْسُ مِنَ الْجَماجِمِ فَکانَ بَیْنَها وَ بَیْنَ الْجَماجِمِ مِقْدارَ مَیْلٍ وَ زیدَ فی حَرِّها حَرُّ عَشْرِ سِنینَ فَإنَّا نَسْئَلُکَ أَنْ تُظِلَّنا بِالْغَمامِ وَ تَنْصِبَ لَنَا المَنابِرَ وَ الْکَراسِىَّ نَجْلِسُ عَلَیْها وَ النَّاسُ یَنْطَلِقُونَ فى الْمَقامِ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ أَسْئَلُکَ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هذِهِ الْمَحامِدِ إِلّا غَفَرْتَ لى وَ تَجاوَزْتَ عَنّى وَ أَلْبَسْتَنى الْعافَیَةَ فى بَدَنى وَ رَزَقْتَنى السَّلامَةَ فى دینى فَإِنّى أَسْئَلُکَ وَ أَ نَا واثِقٌ بِإِجابَتِکَ إِیَّاىَ فى مَسْئَلَتى وَ أَدْعُوکَ وَ أَ نَا عالِمٌ بِاسْتِماعِکَ دَعْوَتى فَاسْتَمِعْ دُعائى وَ لا تَقْطَعْ رَجائى وَ لا تَرُدَّ ثَنائى وَ لا تُخَیِّبْ دُعائى أَ نَا مُحْتاجٌ إِلى رِضْوانِکَ وَ فَقیرٌ إِلى غُفْرانِکَ وَ أَسْئَلُکَ وَ لا آیَسُ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَدْعُوکَ وَ أَ نَا غَیْرُ مُحْتَرِزٍ مِنْ سَخَطِکَ رَبِّ وَ اسْتَجِبْ لى وَ امْنُنْ عَلَىَّ بِعَفْوِکَ وَ تَوَفَّنى مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنى بِالصَّالِحینَ رَبِّ لا تَمْنَعْنى فَضْلَکَ یا مَنَّانُ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى مَخْذُولاً یا حَنَّانُ رَبِّ ارْحَمْ عِنْدَ فِراقِ الْأَحِبَّةِ صَرْعَتى وَ عِنْدَ سُکُونِ الْقَبْرِ وَحْدَتى وَ فى مَفازَةِ الْقِیامَةِ غُرْبَتى وَ بَیْنَ یَدَیْکَ مَوْقُوفاً لِلْحِسابِ فاقَتى رَبِّ أَسْتَجیرُ بِکَ مِنَ النَّارِ فَأَجِرْنى رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنَ النَّارِ فَأَعِذْنى رَبِّ أَفْزَعُ إِلَیْکَ مِنَ النَّارِ فَأَبْعِدْنى رَبِّ أَسْتَرْحِمُکَ مَکْرُوباً فَارْحَمْنى رَبِّ أسْتَغْفِرُکَ لِما جَهِلْتُ فَاغْفِرْلى رَبِّ قَدْ أَبْرَزَنِى الدُّعاءُ لِلْحاجَةِ إِلَیْکَ فَلا تُؤْیِسْنى یا کَریمُ ذَا الْآلاءِ وَ الْإِحْسانِ وَ التَّجاوُزِ سَیِّدی یا بَرُّ یا رَحیمُ اَسْتَجِبْ بَیْنَ الْمُتُضَرِّعینَ إِلَیْکَ دَعْوَتى وَ ارْحَمْ مِنَ الْمُنْتَجَبینَ بِالْعَویلِ عَبْرَتى وَ اجْعَلْ فى لِقائِکَ یَوْمَ الْخُرُوجِ مِنَ الدُّنْیا راحَتى وَ اسْتُرْ بَیْنَ الْأَمْواتِ یا عَظیمَ الرَّجاءِ عَوْرَتى وَ اعْطِفْ عَلَىَّ عِنْدَ التَّحَوُّلِ وَحیداً إِلى حَفْرَتى إِنَّکَ أَمَلى وَ مَوْضِعُ طَلِبَتى وَ الْعارِفُ بِما أُریدُ فى تَوْجیهِ مَسْئَلَتى فَاقْضِ یا قاضِىَ الْحاجاتِ حاجَتى فَإِلَیْکَ الْمُشْتَکى وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ وَ الْمُرْتَجى أَفِرُّ إِلَیْکَ هارِباً مِنَ الذُّنُوبِ فَاقْبَلْنى وَ أَلْتَجِئُ مِنْ عَدْلِکَ إِلى مَغْفِرَتِکَ فَأَدْرِکْنى وَ أَلْتَاذُ بِعَفْوِکَ مِنْ بَطْشِکَ فَامْنَعْنى وَ أَسْتَرْوِحُ رَحْمَتَکَ مِنْ عِقابِکَ فَنَجِّنى وَ أَطْلُبُ الْقُرْبَةَ مِنْکَ بِالْإِسْلامِ فَقَرِّبْنى وَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فَآمِنّى وَ فى ظِلِّ عَرْشِکَ فَظَلِّلْنى وَ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِکَ فَهَبْ لى وَ مِنَ الدُّنْیا سالِماً فَنَجِّنى وَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ فَأَخْرِجْنى وَ یَوْمَ القِیامَةِ فَبَیِّضْ وَجْهى وَ حِساباً یَسیراً فَحاسِبْنى وَ بِسَرائِرى فَلا تَفْضَحْنى وَ عَلى بَلائِکَ فَصَبِّرْنى وَ کَما صَرَفْتَ عَنْ یُوسُفَ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ فَأَصْرِفْهُ عَنّى وَ ما لا طاقَةَ لى بِه فَلا تُحَمِّلْنى وَ إِلَى دارِ السَّلامِ فَاهْدِنى وَ بِالْقُرآنِ فَانْفَعْنى وَ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فَثَبِّتْنى وَ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمْ فَاحْفَظْنى وَ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ جَبَرُوتِکَ فَاعْصِمْنى وَ بِحِلْمِکَ وَ عِلْمِکَ وَ سَعَةِ رَحْمَتِکَ مِنْ جَهَنَّمَ فَنَجِّنى وَ جَنَّتَکَ الْفِردَوْسَ فَاَسْکِنّى وَ النَّظَرَ إِلى وَجْهِکَ فَارْزُقْنى وَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله فَأَلْحِقْنى وَ مِنَ الشَّیاطینِ وَ أَوْلِیائِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذى شَرٍّ فَاکْفِنى اَللَّهُمَّ وَ أَعْدائى وَ مَنْ کادَنى إِنْ أَتَوا بَرّاً فَجَبِّنْ شَجِعَهُم(شُجعَهُم/شَجَعِهِم) فُضَّ جُمُوعَهُم کَلِّلْ سِلاْحَهُم(إسلاحَهُم) عَرْقِبْ دَوابَّهُم سَلِّطْ عَلَیْهِمُ الْعَواصِفَ وَ الْقَواصِفَ أَبَداً حَتّى تُصْلِیَهُمُ النَّارَ أَنْزِلْهُمْ مِنْ صَیاصیهِمْ وَ أَمْکِنَّا مِنْ نَواصیهِمْ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ(علی) آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً یَشْهَدُ الْأَوَّلُونَ مَعَ الْأَبْرارِ وَ سَیِّدِ الْمُتَّقینَ وَ خاتَمِ النَبِیّینَ وَ قائِدِ الْخَیْرِ وَ مِفْتاحِ الرَّحْمَةِ اَللَّهُمَّ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرامِ وَ(ربَّ) الشَّهْرِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الرُّکْنِ وَ الْمَقامِ وَ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْإِحْرامِ(الحَرام) بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ مِنَّا التَّحِیَّةَ وَ السَّلامَ سَلامٌ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ سَلامٌ عَلَیْکَ یا أَمینَ اللَّهِ سَلامٌ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ فَهُوَ کَما وَصَفْتَهُ بِالْمُؤْمِنینَ رَءُوفٌ رَحیمٌ اَللَّهُمَّ أَعْطِه أَفْضَلَ ما سَأَلَکَ وَ أَفْضَلَ ما سُئِلْتَ(سَأَلتُ) لَهُ وَ أَفْضَلَ ما أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ؛(225)
– سپاس خدایى را که گویندگان نمى توانند مدح و ثناى او را به شماره درآورند [یا: بدان نایل گردند]، و ستایش خداوندى را که حسابرسان نمى توانند نعمتهاى او را به شماره درآورند، و حمد خداوندى را که کوشش کنندگان در عبادت نمى توانند حق او را ادا کنند، و معبودى جز خداوندى که اول و آخر است وجود ندارد، و معبودى جز خداوندى که آشکار و نهان است وجود ندارد، و معبودى جز خداوندى که میراننده و زنده کننده است وجود ندارد، و خداوند بزرگتر و صاحب بخشش است، و خداوند بزرگتر و صاحب پایندگى و جاودانگى است، و ستایش خداوندى را که دانشمندان به دانش او نمى رسند، و جاهلان نمى توانند از بردبارى او بکاهند، و ستایشگران نمى توانند او را واقعاً مدح و ثنا گویند، و توصیف کنندگان نمى توانند او را [آنچنانکه هست] توصیف نمایند، و مخلوقات نمى توانند اوصاف او را نیکو ادا نمایند.
و سپاس خدایى را که صاحب ملک و ملکوت و عظمت و تسلط و [سرافرازى و] بزرگمنشى و جلال و بهاء و حسن و هیبت و بزرگى و جمال و سرافرازى و قدرت و تغییر دهندگى و نیرو و منت و چیرگى و فضل و بخشش و عدل و داد و حق [و آفرینندگى] و بزرگى و رفعت و بلند پایگى و فضیلت و فرزانگى و بى نیازى و وسعت و بسط و قبض، و بردبارى و علم و حجت رسا و نعمت فراگیر و ثناى نیکوى زیبا و نعمتهاى گرامى، و مالک [یا: پادشاه] دنیا و آخرت و بهشت و جهنم و هر چه در آنهاست، مى باشد. بلندمرتبه و منزه باد خداوند.
سپاس خدایى را که به اسرار نهانى آگاه، و بر گناهانى که دلها آن را پنهان مى دارند [یا: مرتکب آن مى شوند] مطلع است، و لذا هیچ راه گریز و محل فرارى از او نیست، ستایش خدایى را که در سلطنت خود متکبر، و در مقام و منزلتش سرافراز، و در فرمانروایى اش جبار، و در مؤاخذه اش نیرومند، و بر فوق عرش خود بلندپایه، و بر مخلوقاتش اطلاع و اشراف دارد، و آگاهى اش به هر چه که بخواهد مى رسد.
سپاس خداوندى را که به کلمات او آسمانهاى استوار برپا گشته، و زمینهاى هموار و آماده، ثابت و پابرجا هستند، و کوههاى ثابت و میخ گون ایستاده، و بادهاى آبستن کننده وزیدن گرفته، و ابرها در جو آسمان سیر نموده، و دریاها بر مرزهاى خود برقرار، و دلها از ترس و هراس او لرزان، و صاحبان و پرورش دهندگان در برابر ربوبیت و تدبیر او سرشکسته و ذلیل هستند. بلندمرتبه و منزهى، اى به شمار درآورنده ى قطره هاى باران و برگهاى درختان، و زنده کننده ى پیکرهاى مردگان براى حشر، منزهى تو، اى صاحب بزرگى و بزرگوارى.
با غریب فقیرى که با حالت پناهنده شدن و یارى جویى از تو، به درگاه تو روى آورد چه مى کنى؟ با کسى که خود را به آستانه و درگاهت انداخته، و خواهان خشنودى تو بوده، و در پیشگاهت زانو زده و از آنچه بر تو پوشیده نیست، به تو گله و شکایت نماید، چه مى کنى؟ پس اى پروردگار من، مباد که بهره ى من از دعایم، محرومیت، و نصیبم از امید به بخشش تو، شکست و خذلان باشد. اى خداوندى که پیوسته بوده اى و همچنان هستى و خواهى بود و چنانکه عمل هر کس به تو برپاست. اى کسى که دنیا را به گونه اى قرار دادى که از بین رفته و ماههایش متحول گشته، و سالهایش گردش مى کند، و تنها تویى که ماندگار و جاودانى و زمانها تو را پوسیده و کهنه، و روزگاران دگرگون نمى سازد. اى خداوندى که هر روزى در نزد تو نو، و هر روزى اى در نزد تو (براى ناتوان و قوى و نیرومند) آماده است، روزیها را میان آفریدگانت قسمت فرموده و بین مورچه و گنجشک یکسان قرار داده اى.
خداوندا، آن هنگام که جا بر مردم تنگ مى شود از تنگى جا به تو پناه مى بریم. خدایا، هنگامى که روز قیامت بر گناهکاران طولانى مى گردد، پس [درازى] آن روز را بر ما مانند فاصله دو نماز، کوتاه گردان. خداوندا، هنگامى که آفتاب نزدیک جمجمه ها آماده و فاصله ى میان خورشید و جمجمه ها به اندازه ى فاصله دید چشم مى گردد، و سوزش آفتاب به اندازه ى سوزش ده سال افزون مى گردد، از تو درخواست مى کنیم که با ابر بر ما سایه افکنده، و در حالى که مردم در آنجا در آمد و شد هستند، منبرها و صندلى هایى براى ما قرار دهى که بر آن بنشینیم. اجابت فرما، اى پروردگار عالمیان.
خداوندا، به حق این ستایشها از تو مسئلت دارم که مرا بیامرزى، و از من درگذرى، و لباس عافیتت را به تنم بپوشانى، و سلامتى در دینم را روزى ام کنى، زیرا من در حالى که به اجابت تو اعتماد دارم از تو درخواست مى نمایم، و در حالى که به شنیدن دعایم آگاهم به درگاه تو دعا مى کنم، پس دعایم را بشنو، و امیدم را قطع، و مدح و ثنایم را رد مکن، و دعایم را نومید و بى پاسخ مگذار، که من به خشنودى تو محتاج و به آمرزشت نیازمندم. از تو درخواست مى کنم در حالى که از رحمتت نومید نیستم، و تو را مى خوانم در حالى که از خشمت نمى هراسم. پروردگارا، پس دعاى مرا اجابت فرما، و عفو و گذشتت را به من منت نه، و در حالى که تسلیم تو هستم جانم را بستان، و به صالحان ملحق فرما، پروردگارا، فضلت را از من دریغ مدار، اى بسیار بخشنده. و با حالت دل شکستگى و خذلان مرا به خود وامگذار، اى بسیار مهربان. پروردگارا، هنگام جدایى دوستان بر به زمین افتادنم، و هنگام آرام و خاموش بودن قبر بر تنهایى ام، و در صحراى قیامت بر غربتم، و در پیشگاهت که براى حساب کشى مى ایستم بر نیاز و حاجتم رحم آر.
پروردگارا، به تو پناه مى آورم از آتش جهنم [پس] پناهم ده، پروردگارا، و به تو پناه مى برم از آتش پس مرا در پناه خود درآور، [پروردگارا،] و از شر آتش به تو یارى مى جویم پس از آن دورم بدار. پروردگارا با حالت ناراحتى سخت از تو طلب مهربانى مى نمایم، پس بر من رحم آر. پروردگارا، به واسطه ى عمل جاهلانه ام از تو طلب آمرزش مى نمایم، پس مرا ببخشاى.
دعا کردن به واسطه ى نیازم به تو مرا از منزل بیرون کشیده، پس مرا نومید مگردان. اى بزرگوار، اى صاحب نعمتها و نیکوکارى و گذشت، اى آقاى من، اى نیکوکار، اى مهربان، در میان زارى کنندگان به درگاهت دعایم را مستجاب گردان، و در میان سخت فریاد گریه کنندگان بر اشک چشمم رحم آر، و هنگام بیرون آمدن از دنیا آسودگى ام را در ملاقات با خود قرار ده، و میان مردگان – اى کسى که امید بزرگ به او بسته مى شود – عورت و عیب مرا بپوشان، و هنگامى که به تنهایى در گودال قبرم قرار مى گیرم، بر من مهربان باش، که تویى آرزو و مقصودم، به آنچه که در متوجه ساختن خواسته ام به تو اراده نموده ام آگاهى دارى، پس آن را برآورده ساز، اى برآورنده ى خواسته ها خواسته ام را برآورده ساز، پس تنها به تو گله نموده و تنها از تو یارى مى جویم و به تو امیدوارم. از گناهانم به سوى تو مى گریزم، پس مرا بپذیر، و از عدالتت در پناه آمرزش تو در آمده ام، پس مرا دریاب، و از گرفتن با قهر تو به عفو و گذشت تو پناه مى برم پس مرا بازدار، و از عقابت به رحمتت احساس آسودگى و راحتى مى نمایم، پس مرا رهایى ده، و با تسلیم [تو شدن یا: اسلام آوردن] نزدیکى به تو را خواهانم، پس مرا به خود نزدیک گردان، و از هراس و هنگامه ى بزرگ روز قیامت ایمنم گردان، و در سایه ى عرش خود قرار ده، و دو بهره ى کامل از رحمتت را به من ارزانى دار، و با سلامتى از دنیا نجاتم بخش، و از تاریکیها به سوى روشنایى بیرون آور، و در روز قیامت رویم را سپیده گردان، و آسان حساب کشى بفرما، و به واسطه ى اعمال و صفات پنهانم رسوایم مفرما، و بر گرفتارى ات شکیبا گردان، و چنانکه بدى و ناپسندى را از حضرت یوسف علیه السلام دور داشتى، از من نیز دور دار، و بر هر چه توان ندارم بر دوشم منه، و به سوى خانه ى سلامتى و ایمنى [یعنى بهشت] هدایت فرما، از قرآن بهره مندم گردان، و با گفتار [و اعتقاد]استوار، ثابت و پایدارم گردان، و از گزند شیطان رانده شده محافظت فرما، و به دگرگونى و قدرت و عظمتت مصون و محفوظم بدار، و به بردبارى و آگاهى و وسعت رحمتت از جهنم نجاتم بخش، و در بهشت فردوس ساکنم گردان، و نگریستن به روى [و اسماء و صفات] ات را روزى ام گردان، و به پیامبرت حضرت محمد صلى الله علیه و آله ملحق فرما، و از شیطانها و دوستان آنان و از شر هر آسیب رسان کفایتم فرما. خداوندا، دشمنانم و هر کس که خواست بدى به من برساند، اگر از راه خشکى آمدند، دلاورشان را ترسان، گروههایشان [یا: گروهشان] را پراکنده، جنگ افزارشان را کند، و پاى چهارپایانشان را قطع کن، و همواره بادهاى تند و شکننده را بر آنان مسلط گردان، تا اینکه آنان را داخل آتش جهنم بفرمایى، و از دژهایشان فرود آور، و امکان گرفتن موى پیشانى شان را به ما عنایت فرما، اجابت فرما اى پروردگار عالمیان.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، درود و رحمتى که پیشینیان همراه با نیکان و سرور اهل تقوى و خاتم پیامبران، و راهبر خیر و کلید رحمت الهى آن را مشاهده نمایند. خداوندا، اى پروردگار خانه ى محترم، و ماه محترم، و پروردگار مشعر محترم، و پروردگار رکن [خانه ى کعبه] و مقام [حضرت ابراهیم علیه السلام] و پروردگار زمینهاى غیر از حرم و خود حرم، درود و سلام ما را به روح حضرت محمد صلى الله علیه و آله برسان. سلام بر تو اى رسول خدا، سلام بر تو اى امانت دار خدا، سلام بر تو اى محمد بن عبدالله صلى الله علیه و آله، سلام و رحمت و برکات خداوند بر تو باد، هم او که چنانکه خود توصیف فرمودى، نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است. خداوندا، برترین درخواستهایى را که خود او از تو درخواست نموده و برترین تقاضاهایى را که دیگران براى او تقاضا نموده و تا روز قیامت درخواست مى کنند، به او عطا فرما. اجابت فرما، اى پروردگار عالمیان.(226)
سیّد بن طاوس و شیخ طوسى و دیگران – رضى اللَّه عنهم – به سند صحیح از معاویة بن عمّار روایت کرده اند:
حضرت صادق علیه السلام بعد از نماز مغرب این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ الْبَشیرِ النَّذیرِ السِّراجِ الْمُنیرِ الطُّهْرِ الطَّاهِرِ الْخَیِّرِ الْفاضِلِ خاتَمِ أَنْبِیائِکَ وَ سَیِّدِ أَصْفِیائِکَ وَ خالِصِ أَخِلّائِکَ ذِى الْوَجْهِ الْجَمیلِ وَ الشَّرَفِ الْأَصیلِ وَ الْمِنْبَرِ النَّبیلِ وَ الْمَقامِ الْمَحْمُودِ وَ الْمَنْهَلِ الْمَشْهُودِ وَ الْحَوْضِ الْمَوْرُودِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِهِ کَما بَلَّغَ رِسالاتِکَ وَ جاهَدَ فى سَبیلِکَ وَ نَصَحَ لِأُمَّتِه وَ عَبَدَکَ حَتّى أَتاهُ الْیَقینُ وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه الطَّاهِرینَ الْأَخْیارِ الْأَتْقِیاءِ الْأَبْرارِ الَّذینَ انْتَجَبْتَهُمْ لِدینِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ ائْتَمَنْتَهُم عَلى وَحْیِکَ وَ جَعَلْتَهُم خَزائِنَ(خزّان) عِلْمِکَ وَ تَراجِمَةَ کَلِمَتِکَ(وحیِک) وَ أَعْلامَ نُورِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهیراً اَللَّهُمَّ انْفَعْنا بِحُبِّهِمْ وَ احْشُرْنا فی زُمْرَتِهِمْ وَ تَحْتَ لِوائِهِمْ وَ لا تُفَرِّقْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ وَ اجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَکَ وَجیهاً فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ الَّذینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى ذَهَبَ(أذهب) بِالنَّهارِ(النّهار) بِقُدْرَتِه وَ جاءَ بِاللَّیْلِ بِرَحْمَتِه خَلْقاً جَدیداً وَ جَعَلَهُ لِباساً وَ سَکَناً (مَسکَناً) وَ جَعَلَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ لِیُعْلَمَ بِهِما عَدَدُ السِّنینَ وَ الْحِسابُ اَلْحَمْدُ للَّهِ عَلى إِقْبالِ اللَّیْلِ وَ إِدْبارِ النَّهارِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه (ال محمّد) وَ أَصْلِحْ لى دینِىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ أَمْرى وَ أَصْلِحْ لى دُنْیاىَ الَّتى فیها مَعیشَتى وَ أَصْلِحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَیْها مُنْقَلَبى وَ اجْعَلِ الْحَیْاةَ زِیادَةً لى فى(مِن) کُلِّ خَیْرٍ وَ اجْعَلِ الْمَوْتَ راحَةً لى مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اکْفِنى أَمْرَ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى بِما کَفَیْتَ بِه أَوْلِیائَکَ وَ خِیَرَتَکَ مِنْ عِبادِکَ الصَّالِحینَ وَ اصْرِفْ عَنّى شَرَّهُما وَ وَفِّقْنى لِما یُرْضیکَ عَنّى یا کَریمُ أَمْسَیْتُ (أمسَینا) وَ الْمُلْکُ للَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ وَ ما فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ اَللَّهُمَّ إِنّى وَ هذَا اللَّیْلِ وَ النَّهارِ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِکَ اَمْسَى(أمسی) فَاعْصِمْنى (فأعصِمنا) فیهِما بِقُوَّتِکَ وَ لا تُرِهِما جُرْاَةً مِنّى عَلى مَعاصیکَ وَ لا رُکُوباً مِنّى لِمَحارِمِکَ وَ اجْعَلْ عَمَلى فیهِما مَقْبُولاً وَ سَعْیى مَشْکُوراً وَ یَسِّرْ(سَهِّل)لى ما أَخافُ عُسْرَهُ وَ سَهِّلْ لى ما صَعُبَ عَلَىَّ أَمْرُهُ وَ اقْضِ لى فیهِ بِالْحُسْنى وَ آمِنّى مَکْرَکَ وَ لا تَهْتِکْ عَنّى سِتْرَکَ وَ لا تُنْسِنى ذِکْرَکَ وَ لا تَحُلْ بَیْنى وَ بَیْنَ حَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ لا تَکِلْنى(لا تُلجِئنی) إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لا إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ یا کَریمُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَافْتَحْ مَسامِعَ قَلْبى لِذِکْرِکَ حَتّى أَعِىَ وَحْیَکَ وَ أَتَّبِعَ کِتابَکَ وَ أُصَدِّقَ رُسُلَکَ وَ أُومِنَ بِوَعْدِکَ وَ أَخافُ وَعیدَکَ وَ أُوفِىَ بِعَهْدِکَ وَأَتَّبعَ أَمْرَکَ وَ أَجْتَنِبَ نَهْیَکَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَصْرِفْ عَنّى وَجْهَکَ وَ لا تَمْنَعْنى فَضْلَکَ وَ لا تَحْرِمْنى عَفْوَکَ وَ اجْعَلْنى أُوالى أَوْلِیاءَکَ وَ أُعادى أَعْدائَکَ وَارْزُقْنِى الرَّهْبَةَ مِنْکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْخُشُوعَ وَ الْوَقارَ وَ التَّسْلیمَ لِأَمْرِکَ وَ التَّصْدیقَ بِکِتابِکَ وَ اتِّباعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صلى الله علیه وآله.
اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لا تَقْنَعُ وَ بَطْنٍ لا یَشْبَعُ وَ عَیْنٍ لا تَدْمَعُ وَ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ وَ صَلاةٍ لا تُرْفَعُ وَ عَمَلٍ لا یَنْفَعُ وَ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سُوءِ الْقَضاءِ وَ دَرَکِ الشَّقاءِ وَ جَهْدِ الْبَلاءِ وَ شَماتَةِ الْأَعْداءِ وَ مِنْ عَمَلٍ لا تَرْضى(لا یَرضی) وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ الْقَهْرِ(و الوَقر) وَ الْغَدْرِ وَ مِنْ ضیقِ الصَّدْرِ وَ مِنْ شَتاتِ الْأَمْرِ وَ مِنَ الدَّاءِ الْعُضالِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ خَیْبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِى النَّفْسِ وَ الدّینِ وَ الْأَهْلِ وَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ وَ عِنْدَ مُعایَنَةِ(مَلَکِ) الْمَوْتِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ إِنْسانِ سَوْءٍ وَ جارِ سَوْءٍ وَ قَرینِ سَوْءٍ وَ یَوْمِ سَوْءٍ وَ ساعَةِ سَوْءٍ وَ مِنْ شَرِّ ما یَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها و مِنْ شَرِّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ إِلّا طارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً؛(227)
– خداوندا، درود فرست بر حضرت محمد، بشارت دهنده و بیم دهنده، چراغ روشن، پاک و پاکیزه، خیر افزون، خاتم پیامبران و سرور برگزیدگان، و ناب دوستانت، صاحب چهره ى زیبا و شرافت ریشه دار و منبر [یا: روشنگر] بزرگوار، و جایگاه ستوده، و سرچشمه ى نمایان، و حوضى که [پیروان واقعى اش] بر آن وارد مى شوند. خدایا، بر حضرت محمد درود فرست چنانکه رسالت خویش را تبلیغ، و در راه تو جهاد، و نسبت به امت خویش خیرخواهى نمود، و تا هنگام فرارسیدن مرگ تو را پرستید.
و بر خاندان او، پاکیزگان و نیکان و تقواپیشگان و خوبان درود فرست، هم آنان که براى دین خود انتخاب، و از میان مخلوقاتت برگزیدى، و امین بر وحى خویش قرار داده، و گنجینه داران علم و شارحان کلماتت، و نشانه هاى نور خویش و نگاهبانان اسرارت قرار دادى، و پلیدى را از ایشان برطرف، و واقعاً پاکیزه نمودى. خدایا، ما را به خاطر دوستى آنان سود بخش، و درمیان گروه ایشان و زیر پرچمشان محشور گردان، و بین ما و ایشان جدایى مینداز، و به واسطه ى ایشان در نزد خود در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان درگاهت که نه بیمى برایشان است، و نه اندوهگین مى شوند، قرار ده.
سپاس خدایى را که روز را به قدرت خویش برد، و شب را با رحمتش به عنوان آفریده ى نو آورد، و آن را پوشاننده ى [عیوب] و مایه ى آرامش قرار داد، و شب و روز را به عنوان دو نشانه [یا: گردش کننده به صورت مستمر] قرار داد، تا شماره ى سالها و محاسبه به وسیله ى آن دو معلوم گردد، سپاس خداوند را به خاطر روى آوردن شب و پشت کردن و سپرى شدن روز. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و دینم را که مایه ى عصمت و نگاهدارنده ى امورم، و دنیایم را که گذران زندگانى من در آن است، و آخرتم را که بازگشتم به سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى را براى من مایه ى فزونى در هر خیر، و مرگ را آسودگى از بدى قرار ده، و امور دنیا و آخرتم را به آنچه دوستان و برگزیدگان بندگان صالح خویش را کفایت فرمودى، کفایت فرما، و شر آن دو [یعنى دنیا و آخرت یا: شب و روز] را از من بازدار، و مرا به آنچه که تو را از من خشنود سازد مؤفق گردان. اى کریم.
شب کردم در حالى که فرمانروایى و آنچه در شب و روز است، براى خداوند یگانه ى قهار مى باشد. خداوندا، من و این شب و روز دو آفریده از آفریده هاى تو مى باشیم، پس به قدرت خویش مرا در آن دو از گناه نگاه دار، و جرأت و دلیرى بر انجام گناهانت و ارتکاب محرماتت را از من به آن دو نشان نده، و [عملم را در آن دو مقبول، و کوششم را مورد سپاس خویش قرار ده، و هر سختى که از آن هراس دارم بر من آسان گردان، و آنچه امر آن بر من مشکل است راحت بفرما]، و با عمل نیکوتر آن را به پایان بر، از مکر خویش ایمن ساز، و پرده حیایم را ندر، و یادت را فراموشم منما، و حایلى میان من و حول و قوه ات قرار مده، و هیچگاه به اندازه ى چشم برهم زدنى به خود و به هیچ کدام از مخلوقاتت واگذار مکن. اى بزرگوار.
خداوندا، گوشهاى دلم را براى دریافت یادت بگشاى تا وحى ات را دریافته، و از کتابت پیروى، و پیامبرانت را تصدیق نمایم، و به وعده ات ایمان آورده [و از وعده ى عذابت بیم داشته،] و به پیمانت وفا نموده، و از دستورت پیروى کنم، و از آنچه نهى نموده اى پرهیز نمایم. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و روى از من برمگردان، و فضلت را از من باز مدار، و مرا از عفوت محروم منما، و چنانم قرار ده که دوستانت را دوست، و دشمنانت را دشمن بدارم، و بیم و هراس از خود، و میل و رغبت به سویت، و خشوع و وقار و تسلیم در برابر امرت و تصدیق به کتابت و پیروى از روش پیامبرت صلى الله علیه و آله را روزى ام گردان.
خداوندا، به تو پناه مى برم از نفسى که به کم بسنده نمى کند، و از شکمى که سیر نمى گردد، و از چشمى که اشک نمى ریزد، و دلى که فروتن و خاشع نمى گردد، و نمازى که بالا برده نمى شود و پذیرفته نمى گردد، [و عملى که سودمند نیست] و دعایى که شنوده نمى شود، و مورد اجابت قرار نمى گیرد، و به تو پناه مى برم از قضاء و اراده ى حتمى بد، و پیوستن [یا: پیامد] بدبختى، و بلاى طاقت فراسا و بسیار سخت، و شماتت دشمنان، و از عملى که مورد پسند تو نباشد. و به تو پناهنده مى شوم از کفر و فقر و چیرگى و فریب خوردن و دلتنگى و پراکندگى امور و درد و بیمارى سخت و غالب، و غلبه ى دشمنان و بد عاقبتى و بد منظرى درباره ى خود و دین و خانواده و دارایى و فرزند و هنگام مشاهده ى مرگ. و به خدا پناه مى برم از مردم بد، و همسایه ى بد، و دوست و همراه بد، و روز بد و لحظه ى بد، و از شر هر چه در زمین وارد و از آن خارج مى گردد، و از شر آنچه از آسمان فرود آمده و به سوى آن بالا مى رود، و از شر پیشامدها و گرفتاریهاى شب و روز، مگر پیشامدى که همراه با خیر و خوبى وارد شود، و از شر هر جنبنده اى که تو موى پیشانى آن را گرفته اى، براستى که پروردگارم بر راه راست استوار است. پس خداوند خود تو را از شر آنها کفایت خواهد نمود و اوست شنوا و آگاه، سپاس خدایى را که توفیق انجام نماز دیگرى را که به عنوان واجب معین و وقت دار بر مؤمنان واجب فرموده، به من عنایت فرمود. (228)
نصر بن مزاحم در کتاب صفّین روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز مغرب این دعا خواندند:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّیْلِ اَلْحَمْدُ للَّهِ کُلَّما وَقَبَ لَیْلٌ وَ غَسَقَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ کُلَّما لاحَ نَجْمٌ وَ خَفَقَ.»(229)
و به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقول است:
(دو فرشته ى نگاهبان را مورد خطاب قرار داده،) بعد از نماز صبح و نماز شام ده مرتبه بگو:
«اَسْتَعیذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ»
– از شیطان رانده شده، به خدا پناه مى برم.
پس بگو:
«اُکْتُبا رَحِمَکُمَا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ أَمْسَیْتُ وَ أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُؤْمِناً عَلى دینِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله وَ سُنَّتِه وَ عَلى دینِ عَلىٍّ علیه السلام وَ سُنَّتِه وَ عَلى دینِ فاطِمَةَ علیها السلام وَ سُنَّتِها وَ عَلى دینِ الْأَوْصِیاءِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلاْنِیَتِهِمْ وَ بِغَیْبِهِمْ وَ شَهادَتِهِمْ وَ أَسْتَعیذُ بِاللَّهِ فى لَیْلَتى هذِه وَ یَوْمى هذا مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ مُحَمَّدٌ وَ عَلىٌّ وَ فاطِمَةُ و الْأَوْصِیاءُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ أَرْغَبُ إِلَى اللَّهِ فیما رَغِبُوا فیهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ؛(230)
– بنویسید که خداوند شما را رحمت کند: به نام خداوند رحمت گستر مهربان. شب و صبح نمودم در حالى که براساس دین و آیین حضرت محمد صلى الله علیه و آله، و براساس شیوه ى حضرت على علیه السلام، و طبق روش حضرت فاطمه علیهاالسلام و بر آیین اوصیاء علیهم السلام، به خدا ایمان آوردم. ایمان آوردم به باطن و ظاهر و نهان و آشکار ایشان، و در این شب و این روزم از تمام آنچه که حضرت محمد و على و فاطمه و اوصیاء؛ که درود خدا بر ایشان، از آن پناه بردند، به خدا پناه مى برم، و با هر چه که بدان میل و رغبت داشتند، به خدا متمایلم. هیچ دگرگونى و نیرویى نیست جز به وسیله خدا.
اهمیت استقبال از دو فرشته ى نگاهبان بر اعمال
یقیناً در دل خویش به فرمایش خداوند – جل جلاله – اعتقاد داشته و آن را تصدیق مى کنى، آنجا که مى فرماید:
«ان علیکم لَحافِظین، کِراماً کاتِبین؛ (231)
– به راستى که بر شما نگاهبانانى گمارده شده، بزرگوارانى که [اعمال شما را] مى نویسند.
و خود را مهیاى استقبال از آن دو فرشته مى کنى، همان گونه که خود را براى ورود پیک پادشاهان دنیا – که از بندگان خداوند و پادشاه عالمیانند – آماده مى کنى، و در دل به ورود و حضور آن دو چنان اهمیت مى دهى که به وسیله آن مى توان بر تصدیق تو به سرور فرستادگان خدا صلى الله علیه و آله رهنمون شد، زیرا برخى از بندگان عارف خداوند – جل جلاله – با اسبابى که به عبارت و بیان نمى توان آن را دریافت، از وقت حضور و بازگشت آن دو فرشته در شام و صبح آگاه مى گردند، بلکه اگر خداوند – جل جلاله – بخواهد مى تواند تو را نیز از آن آگاه گرداند تا اینکه به روشنى آن را بدانى.
در روایت آمده که على علیه السلام هماره وقتى شب فرامى رسید، مى فرمود:
«ألحمدلله الذى أذهب بالنهار و جآء باللیل سکناً، نعمةً منه و فضلاً. أللهم، اجعلنا من الشاکرین. ألحمدلله الذى عافانى فى یومى هذا، فرب مبتلى قد ابتلى فیما مضى من عمرى. أللهم، عافنى فیما بقى منه و فى الآخرة، وقنى عذاب النار.»
– سپاس خدا را که روز را برد و شب را براى آسایش بیاورد، و این نعمت و تفضلى از اوست. خداوندا، ما را از سپاسگزاران قرار ده. ستایش خداوندى را که امروز مرا عافیت بخشید، و چه بسا کسانى که در گذشته ى عمرم گرفتار شده اند. خدایا، مرا در باقیمانده ى عمر و نیز در آخرت عافیت بخش و از عذاب آتش جهنم نگاه دار.
اینک مى گویم: وقتى برخى از دعاها و عبادتهاى روز تا فرا رسیدن شب را فراموش مى کنم، آنها را انجام داده و قضا مى کنم و بر دو فرشته ى شب سلام گفته و آن دو را به خداوند – جل جلاله – سوگند مى دهم که هنگام نوشتن آنچه که تدارک نموده و قضا کرده ام، از خداوند – جل جلاله – بخواهند که به دو فرشته ى روز اطلاع دهند که آن را در جاى خود از عمل روز بنویسند؛ و همچنین وقتى بعضى از عبادات شب را فراموش مى کنم، در روز آن را تدارک نموده و از دو فرشته روز درخواست مى کنم که به دو فرشته ى شب اطلاع دهند که آن را در جاى خود بنویسند، تا جاى آن خالى نماند.
منبع : ادب حضور ، ترجمه فلاح السائل ، مؤلف: سید بن طاووس (ره) ، ص411-414
شیخ طوسى و دیگران گفته اند:
سنّت است بعد از نماز مغرب ده مرتبه بگوید:
«ماشاءاللَّه لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ اَسْتَغْفِرُاللَّهَ»
و بگوید: «اَللَّهُمَ اِنّى اَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ وَ عَزائِمَ مَغْفِرَتِکَ وَ السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ اِثْمٍ وَالْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ وَالنَّجاةَ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ کُلِّ بَلِیَّةٍ وَ الْفَوْزَ بِالجَنَّةِ وَ الرِّضْوانِ فى دارِالسَّلامِ وَ جِوارِ(جَوار) نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ وَ آلِه علیهم السلام اَللَّهُمَ ما بِنا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لا اِلهَ اِلّا أَنْتَ اَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ؛
بار خدایا! از تو درخواست مى کنم آنچه موجب رحمت و اسباب مغفرت توست، و نجات یافتن از آتش دوزخ و همه بلاها را، به من عطا کنى و نائل شدن به بهشت و رضوان خودت در دار السلام و نیز همسایگى پیامبرت، محمد صلی الله علیه و اله
فایده: بدان که اکثر علما گفته اند که: باید اکثر تعقیبات نماز مغرب بعد از نافله ها خوانده شود که وقت نوافل که تا برطرف شدن سرخىِ جانب مغرب است بیرون نرود. و بعضى گفته اند که: تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام را پیش بخواند و باقى را بعد.
و گمان فقیر آن است که: آنچه توان پیش از نوافل خواندن، افضل آن است که پیشتر بخواند؛ خصوصاً تعقیباتى که وارد شده است که پیش از آن که پا را حرکت دهد بخواند؛ و چون خوفِ بیرون رفتنِ وقت نوافل به هم رساند باقى را تأخیر کند؛ چنانچه در حدیث معتبر وارد شده است که:
فضیلت تعقیب فریضه بر تعقیب نافله به قدر فضیلت فریضه است بر نافله.
و در سجده شکر خلافى هست، و احادیث نیز اختلافى دارد، و ظاهراً مقدّم داشتن بر نوافل افضل باشد، و اگر تأخیر کند نیز خوبست، و اگر هر دو را به عمل آورد شاید بهتر باشد.(232)
تعقیبات مخصوص نماز عشا
سیّد ابن طاوس رضى الله عنه در کتاب فلاح السائل روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز عشاء این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْرُسْنى بِعَیْنِکَ الَّتى لا تَنامُ وَ اکْنُفْنى بِرُکْنِکَ الّذى (الّتی) لایُرامُ وَ اغْفِرْ لى بِقُدْرَتِکَ عَلَىَّ یا ذَاالْجَلاْلِ وَ الْإکْرامِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ طَوارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ جَورِ کُلِّ جائِرٍ وَ حَسَدِ کُلِّ حاسِدٍ وَ بَغْىِ کُلِّ باغٍ اَللَّهُمَّ احْفَظْنى فى نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ جَمیعِ ما خَوَّلْتَنى مِنْ نِعَمِکَ اَللَّهُمَّ تَوَلَّنى فیما عِنْدَکَ مِمَّا غِبْتُ عَنْهُ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى فیما حَضَرْتُهُ یا مَنْ لا تَضُرُّهُ الذُّنُوبُ وَ لا تَنْقُصُهُ الْمَغْفِرَةُ اِغْفِرْلى ما لا یَضُرُّکَ وَ أَعْطِنى ما لا یَنْقُصُکَ إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْأَلُکَ فَرَجاً قَریباً وَ صَبْراً جَمیلاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ الْعَفْوَ وَ الْعافِیَةَ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْلى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ الْأَحْیاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْواتِ اَللَّهُمَّ اجْعَلْنى مِمَّنْ یُکْثِرُ ذِکْرَکَ وَ یُتابِعُ شُکْرَکَ وَ یَلْزَمُ عِبادَتَکَ وَ یُؤَدّى أَمانَتَکَ اَللَّهُمَّ طَهِّرْ لِسانى مِنَ الْکِذْبِ وَ قَلْبى مِنَ النِّفاقِ وَ عَمَلى مِنَ الرِّیاءِ وَ بَصَرى مِنَ الْخِیانَةِ إِنَّکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ اَللَّهُمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ ما أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضینَ السَّبْعِ وَ ما أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّیاحِ وَ ما ذَرَتْ وَ رَبَّ کُلِّ شَىْ ءٍ وَ إِلهَ کُلِّ شَىْ ءٍ وَ آخِرَ کُلِّ شَىْ ءٍ وَ رَبَّ جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ إِسْرافیلَ وَ إِلهَ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَتَوَلّانى بِرَحْمَتِکَ وَ تَشْمَلَنى بِعافِیَتِکَ وَ تُسْعِدَنى بِمَغْفِرَتِکَ وَ لا تُسَلِّطْ عَلَىَّ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ فَقَرِّبْنى وَ عَلى حُسْنِ الْخُلْقِ فَقَوِّمْنى وَ مِنْ شَرِّ شَیاطینِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنى وَ فى آناءِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ فَاحْرُسْنى وَ فى أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ إِخْوانى وَ جَمیعِ ما أَنْعَمْتَ بِه عَلَىَّ فَاحْفَظْنى وَ اغْفِرْلى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِسائِرِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یا ربَّ الْباقِیاتِ الصَّالِحاتِ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ وَ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصیرُ بِرَحْمَتِکَ یا رَحیمُ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ (صلوات الله) عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ النَّبىِّ وَ الِهِ وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرینَ؛(233)
– خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و به وسیله ى چشم [و ذات] خود که هرگز به خواب نمى رود، از من پاسدارى نما، و به حمایتت که هرگز کسى نمى تواند آن را قصد بکند مورد حمایت خویش قرار ده، و به قدرتت بر من از من درگذر. اى صاحب بزرگى و بزرگوارى. خداوندا، از پیشامدهاى بزرگ شب و روز و از جور و ستم هر ستمگر، و رشک و حسادت هر رشک برنده، و تجاوز هر تجاوزگر به تو پناه مى برم. خدایا، مرا و خانواده و مال و تمام آنچه از نعمتهایت بر من ارزانى داشته اى محافظت بفرما. خدایا، آنچه که در نزد توست و من اطلاعى از آن [یا: گرایشى به آن] ندارم خود سرپرست و متولى من باش، و در آنچه از آن اطلاع دارم مرا به خودم وامگذار، اى خدایى که گناهان آسیبى به تو نمى رساند، و آمرزش از تو نمى کاهد، آنچه را که ضررى به تو ندارد بیامرز، و آنچه را که از تو چیزى نمى کاهد به من عطا فرما. براستى که تویى بسیار بخشنده. خداوندا، گشایش زودرس و شکیبایى زیبا و روزى فراوان و عفو و گذشت و عافیت در دنیا و آخرت را از تو مسألت دارم. خدایا، بر محمد و آل محمد درود فرست و من و پدر و مادر و مردان و زنان مؤمن، زندگان و مردگان را بیامرز.
خدایا، مرا از کسانى قرار ده که بسیار به یاد تو بوده و پیوسته شکرگزار، و همواره ملازم عبادتت بوده، و امانت تو را ادا مى نمایند. خداوندا، زبانم را از دروغ، و دلم را از نفاق و دورویى، و عملم را از ریا، و دیده ام را از خیانت پاکیزه گردان، زیرا تو به خیانت چشمها و آنچه که دلها آن را مخفى مى دارند آگاهى. خداوندا، اى پروردگار آسمانهاى هفتگانه و آنچه آنها بر آن سایه افکنده اند، و پروردگار زمینهاى هفتگانه و تمام چیزهایى که آنها حمل مى کنند، و پروردگار بادها و آنچه که آنها پراکنده مى کنند، و پروردگار و معبود همه ى اشیاء و اول و آخر هر چیز، و پروردگار جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، و معبود حضرت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب علیهم السلام، از تو مى خواهم که بر محمد و آل محمد درود فرستى، و به رحمت خویش مرا سرپرستى نموده، و عافیتت را شامل حالم گردانیده، و به آمرزشت نیکبخت کرده، و هیچ کس از مخلوقاتت را بر من چیره نگردانى.
خداوندا، پس مرا مقرب درگاه خود، و بر اخلاق نیک استوارم گردان، و از شر و گزند شیطانهاى جنى و انسى سلامت بدار، و در اوقات و لحظات شب و [اول و آخر و لحظات] روز پاسم بدار، و مرا و خانواده و دارایى و فرزندان و برادرانم و همه ى آنچه را که بر من ارزانى داشتى محافظت بفرما، و من و پدر و مادرم و همه ى مردان و زنان مؤمن را بیامرز، اى سرپرستى کننده ى [یا: اى پروردگار] اعمال پایدار صالح، براستى که تو بر هر چیز توانایى. اى بهترین سرپرست و بهترین یارى گر، به رحمتت اى مهربانترین مهربانها [اى مهربان]. سپاس خداوندى را که پروردگار عالمیان است، و درودهاى او بر سرورمان حضرت محمد و پیامبر اکرم، و آل و عترت پاک او باد. (234)
سیّد ابن طاوس رحمه الله روایت کرده است:
حضرت فاطمه زهرا – صلوات اللَّه علیها – بعد از نماز عشاء این دعا مى خواندند:
«سُبْحانَ مَنْ تَواضَعَ کُلُّ شَىْ ءٍ لِعَظَمَتِه سُبْحانَ مَنْ ذَلَّ کُلُّ شَىْ ءٍ لِعِزَّتِه سُبْحانَ مَنْ خَضَعَ کُلُّ شَىْ ءٍ لِأَمْرِه وَ مُلْکِه سُبْحانَ مَنِ انْقادَتْ لَهُ الْأُمُورُ بِأَزِمَّتِها اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَنْسى مِنْ ذِکْرِه اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَخیبُ مَنْ دَعاهُ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفاهُ اَلْحَمْدُ للَّهِ سامِکِ السَّماءِ وَ ساطِحِ الْأَرْضِ وَ حاصِرِ(حاضر) الْبِحارِ وَ ناضِدِ الْجِبالِ وَ بارِئِ الْحَیَوانِ وَ خالِقِ الشَّجَرِ وَ فاتِحِ یَنابیعِ الْأَرْضِ وَ مُدَبِّرِ الْأُمُورِ وَ مُسَیِّرِ السَّحابِ وَ مُجْرِى الرِّیحِ(الریّاح) وَ الْماءِ وَ النَّارِ مِنْ أَعْوادِ(أغوار) الْأَرْضِ مُتَضارِعاتٍ(متصارعاً) فِى الْهَواءِ وَ مُهْبِطِ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ الَّذى بِنِعْمَتِه تَتِمُّ الصَّالِحاتُ وَ بِشُکْرِه تُسْتَوْجِبُ الزِّیاداتُ وَ بِأَمْرِه قامَتِ السَّماواتُ وَ بِعِزَّتِه اِسْتَقَرَّتِ الرّاسِیاتُ وَ سَبَّحَتِ الْوُحُوشُ فِى الْفَلَواتِ وَ الطَّیْرُ(الطّیور) فِى الْوَکَناتِ اَلْحَمْدُ للَّهِ رَفیعِ الدَّرَجاتِ مُنْزِلِ الْآیاتِ واسِعِ الْبَرَکاتِ ساتِرِ الْعوراتِ قابِلِ الْحَسَناتِ مُقیلِ الْعَثَراتِ مُنَفِّسِ الْکُرُباتِ مُنْزِلِ الْبَرَکاتِ مُجیبِ الدَّعَواتِ مُحْیِىَ الْأَمْواتِ إِلهَ مَنْ فِى الْأَرْضِ وَ السَّماواتِ اَلْحَمْدُ للَّهِ عَلى کُلِّ حَمْدٍ وَ ذِکْرٍ وَ شُکْرٍ وَ صَبْرٍ وَ صَلاةٍ وَ زَکاةٍ وَ قِیامٍ وَ عِبادَةٍ وَ سَعادَةٍ وَ بَرَکَةٍ وَ زِیادَةٍ وَ رَحْمَةٍ وَ نِعْمَةٍ وَ کَرامَةٍ وَ فَریضَةٍ وَ سَرَّاءَ وَ ضَرَّاءَ وَ شِدَّةٍ وَ رَخاءٍ وَ مُصیبَةٍ وَ بَلاءٍ وَ عُسْرٍ وَ یُسْرٍ وَ غِناءٍ وَ فَقْرٍ وَ عَلى کُلِّ حالٍ وَ فى کُلِّ أَوانٍ وَ زَمانٍ وَ کُلِّ مَثْوىً وَ مُنْقَلَبٍ وَ مَقامٍ اَللَّهُمَّ إِنّى عائِذٌ بِکَ فَأَعِذْنى وَ مُسْتَجیرٌ بِکَ فَأَجِرْنى وَ مُسْتَعینٌ بِکَ فَأَعِنّى وَ مُسْتَغیثٌ بِکَ فَأَغِثْنى وَ داعیکَ فَأَجِبْنى وَ مُسْتَغْفِرُکَ فَاغْفِرْلى وَ مُسْتَنْصِرُکَ فَانْصُرْنى وَ مُسْتَهْدیکَ فَاهْدِنى وَ مُسْتَکْفیکَ فَاکْفِنى وَ مُلْتَجِأٌ إِلَیْکَ فَاوِنى وَ مُسْتَمْسِکٌ بِحَبْلِکَ فَاعْصِمْنى وَ مُتَوَکِّلٌ عَلَیْکَ فَاکْفِنى وَ اجْعَلْنى فى عِیاذِکَ وَ جِوارِکَ وَ حِرْزِکَ وَ کَهْفِکَ(کَنَفِک) وَ حَیاطَتِکَ وَ حَراسَتِکَ وَ کِلائَتِکَ وَ حُرْمَتِکَ وَ أَمْنِکَ وَ تَحْتَ ظِلِّکَ وَ تَحْتَ جَناحِکَ وَ اجْعَلْ عَلَىَّ واقِیَةً مِنْکَ وَ اجْعَلْ حِفْظَکَ وَ حَیاطَتَکَ وَ حَراسَتَکَ وَ کَلائَتَکَ مِنْ وَرائى وَ أَمامى وَ عَنْ یَمینى وَ عَنْ شِمالى وَ مِنْ فَوْقى وَ مِنْ تَحْتى وَ حَوالِىَّ حَتّى لا یَصِلَ أَحَدٌ مِنَ الْمَخْلُوقینَ إِلى مَکْرُوهى وَ أَذاىَ بِحَقِّ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدیعُ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ ذُوالْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ اَللَّهُمَّ اکْفِنى حَسَدَ الْحاسِدینَ وَ بَغْىَ الْباغینَ وَ کَیْدَ الْکائِدینَ وَ مَکْرَ الْماکِرینَ وَ حیلَةَ الْمُحْتالینَ وَ غیلَةَ الْمُغْتالینَ وَ ظُلْمَ الظَّالِمینَ وَ جَوْرَ الْجائِرینَ وَاعْتِداءَ الْمُعْتَدینَ وَ سَخَطَ الْمُسْخِطینَ(تَسَخِّطین) وَ تَشَحُّبَ الْمُتَشَحَّبینَ وَ صَوْلَةَ الصَّائِلینَ وَ اقْتِسارَ الْمُقْتَسِرینَ (إقتصار المُقتَصِرین) وَ غَشْمَ الْغاشِمینَ وَ خَبْطَ الْخابِطینَ وَ سِعایَةَ السَّاعینَ وَ نَمیمَةَ النَّامّینَ وَ سِحْرَ السَّحَرَةِ وَ الْمَرَدَةِ وَ الشَّیاطینِ وَ جَوْرَ السَّلاطینَ وَ مَکْرُوهَ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَخْزُونِ الطَّیِّبِ الطَّاهِرِ الَّذى قامَتْ بِهِ السَّماواتُ وَالْأَرْضُ وَ أَشْرَقَتْ لَهُ الظُّلَمُ وَ سَبَّحَتْ لَهُ الْمَلائِکَةُ وَ وَجِلَتْ عَنْهُ الْقُلُوبُ وَ خَضَعَتْ لَهُ الرِّقابُ وَ أَحْیَیْتَ بِهِ الْمَوْتى أَنْ تَغْفِرَلى کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ فى ظُلَمِ اللَّیْلِ وَ ضَوْءِ النَّهارِ عَمْداً أَوْ خَطَأً سِرّاً أَوْ عَلانِیَةً وَ أَنْ تَهَبَ لى یَقیناً وَ هَدْیاً وَ نُوراً وَ عِلْماً وَ فَهْماً حَتّى أُقیمَ کِتابَکَ وَ أُحِلَّ حَلالَکَ وَ أُحَرِّمَ حَرامَکَ وَ أَؤَدِّىَ فَرائِضَکَ وَ أُقیمَ سُنَّةَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله اَللَّهُمَّ أَلْحِقْنى بِصالِحِ مَنْ مَضى وَ اجْعَلْنى مِنْ صالِحِ مَنْ بَقِىَ وَ اخْتِمْ لى عَمَلى بِأَحْسَنِه إِنَّکَ غَفُورٌ رَحیمٌ اَللَّهُمَّ إِذا فَنِىَ عُمْرى وَ تَصَرَّمَتْ أَیَّامُ حَیاتى وَ کانَ لابُدَّ لى مِنْ لِقائِکَ فَأَسْئَلُکَ یا لَطیفُ أَنْ تُوجِبَ لى مِنَ الْجَنَّةِ مُنْزِلاً یَغْبِطُنى بِه الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ اَللَّهُمَّ اقْبَلْ مِدْحَتى وَ الْتِهافى وَ ارْحَمْ ضَراعَتى وَ هُتافى وَ إِقْرارى عَلى نَفْسى وَ اعْتِرافى فَقَدْ أَسْمَعْتُکَ صَوْتى فِى الدَّاعینَ وَ خُشُوعى فِى الضَّارِعینَ وَ مِدْحَتى فِى الْقائِلینَ وَ تَسْبیحى فِى الْمادِحینَ وَ أَنْتَ مُجیبُ الْمُضطَرِّینَ وَ مُغیثُ الْمُسْتَغیثینَ وَ غِیاثُ الْمَلْهُوفینَ وَ حِرْزُ الْهارِبینَ وَ صَریخُ الْمُؤْمِنینَ وَ مُقیلُ الْمُذْنِبینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى الْبَشیرِ النَّذیرِ وَ السِّراجِ الْمُنیرِ وَ عَلَى الْمَلائِکَةِ وَ النَّبِیّینَ اَللَّهُمَّ داحِىَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ بارِئَ الْمَسْمُوکاتِ وَ جَبَّالَ الْقُلُوبِ عَلى فِطْرَتِها شَقِیِّها وَ سَعیدِهَا اجْعَلْ شَرائِفَ صَلَواتِکَ وَ نَوامِىَ بَرَکاتِکَ وَ کَرائِمَ تَحِیَّاتِکَ عَلى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَمینِکَ عَلى وَحْیِکَ الْقائِمِ بِحُجَّتِکَ وَ الذَّابِّ عَنْ حَرَمِکَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِکَ وَ الْمُشَیِّدِ لِآیاتِکَ وَ الْمُوْفى لِنَذْرِکَ اَللَّهُمَّ فَأَعْطِه بِکُلِّ فَضیلَةٍ مِنْ فَضائِلِه وَ (مَنقَبَة)نَقیبَةٍ مِنْ مَناقِبِه وَ حالٍ مِنْ أَحْوالِه وَ مَنْزِلَةٍ مِنْ مَنازِلِه رَأَیْتَ مُحَمَّداً لَکَ فیها ناصِراً وَ عَلى مَکْرُوهِ بَلائِکَ صابِراً وَ لِمَنْ عاداکَ مُعادِیاً وَ لِمَنْ والاکَ مُوالِیاً وَ عَنْ ما کَرِهْتَ نائِیاً(تائیاً) وَ إِلى ما أَجَبْتَ داعِیاً فَضائِلَ مِنْ جَزائِکَ وَ خَصائِصَ مِنْ عَطائِکَ وَ حِبائِکَ تُسْنى بِها أَمْرَهُ وَ تُعْلى بِها دَرَجَتَهُ مَعَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِکَ وَ الذَّابّینَ عَنْ حَرَمِکَ حَتّى لا یَبْقى ثَناءٌ وَ لا بَهاءٌ وَ لا رَحْمَةٌ وَ لا کَرامَةٌ إِلّا خَصَصْتَ مُحَمَّداً بِذلِکَ وَ آتَیْتَهُ مِنْهُ الذُّرى وَ بَلَّغْتَهُ الْمَقاماتِ الْعُلى آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَوْدِعُکَ دینى وَ نَفْسى وَ جَمیعَ نِعْمَتِکَ عَلَىَّ وَاجْعَلْنى فى کَنَفِکَ وَ حِفْظِکَ وَ عِزِّکَ وَ مَنْعِکَ عَزَّ جارُکَ وَ جَلَّ ثَناؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْماؤُکَ وَ لا إِلهَ غَیْرُکَ حَسْبى أَنْتَ فِى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها کانَ غَراماً إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ الْفاتِحِینَ رَبَّنا إنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ کَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِکَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرِینَ رَبَّنا آتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النَّارِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ و سَلَّمَ تَسْلیماً؛(235)
– پاک و منزه است خداوندى – که همه چیز در برابر عظمت او فروتن است، منزه است خداوندى که همه اشیاء در برابر سرافرازى او خاکسارند، منزه است خداوندى که همه چیز براى امر و فرمانروایى او خضوع دارند، منزه است خداوندى که تمام امور با گذاشتن زمام و تمام اختیار خویش در دست او، تسلیم اویند. ستایش خداوندى را که هر کس به یاد او باشد فراموش نمى کند، سپاس خدایى را که هر کس او را بخواند محروم نمى گرداند، سپاس خدایى که هر کس بر او توکل نماید کفایت مى فرماید، سپاس خداوندى را که نگاهدارنده ى آسمان و گستراننده ى زمین و بازدارنده و فراگیرنده ى دریاها و چیننده ى کوهها و پدید آورنده ى حیوانات و آفریننده ى درختان و گشاینده ى چشمه هاى زمین و تدبیر کننده ى امور و راننده ى ابرها و روان کننده ى باد و آب و آتش از ژرفاى زمین به صورت متصاعد در هوا، و فرود آورنده ى گرما و سرماست، خداوندى که به نعمت او اعمال شایسته، کامل گشته، و به شکر او مستحق افزونیها مى گردیم [یا: انسان مستحق آن مى گردد]، و به امر او آسمانها برپا، و به سربلندى او کوههاى استوار استقرار داشته، و حیوانات وحشى در بیابانها، و پرندگان در لانه هایشان در کوهها و دیوارها تسبیح او را مى گویند.
ستایش خدایى را که بالا برنده ى درجات، نازل کننده ى نشانه هاى روشن، گسترش دهنده ى برکات، پوشاننده ى عیبها، قبول کننده کارهاى نیک، درگذرنده ى لغزشها، برطرف کننده ى ناراحتیهاى سخت و گلوگیر، فروفرستنده ى برکات، اجابت کننده ى دعاها، [و برآورنده ى حوایج]، زنده ى کننده ى مردگان مى باشد، و معبود تمام کسانى است که در زمین و آسمانها هستند. سپاس براى خداوند به خاطر هر حمد و ذکر و شکر و شکیبایى و نماز و زکات و شب زنده دارى و عبادت و سعادتمندى و برکت و افزونى و رحمت و نعمت و کرامت و هر امر واجب و در حال خوشحالى و رنجورى، و سختى و فراخى، و مصیبت و بلا، و مشکل و راحتى، و بى نیازى و نیازمندى و بر هر حال و در هر لحظه و زمان و در هر حال اقامت و رفتن و ایستادن.
خداوندا، من به تو پناهنده مى شوم پس مرا پناه ده، و در حمایت تو مى آیم پس مرا در تحت حمایتت درآور، و از تو یارى مى جویم پس یارى ام فرما، و از تو یاورى مى خواهم پس یاورى ام کن، و تو را مى خوانم پس پاسخم ده، و از تو آمرزش مى خواهم پس بیامرزم، و از تو کامیابى مى جویم پس پیروزم گردان، و از تو طلب هدایت مى کنم پس هدایتم فرما، و از تو طلب کفایت مى نمایم پس کفایتم فرما، و به تو پناه مى آورم پس پناهم ده و در آغوشم بگیر، و به ریسمان تو چنگ مى زنم پس محفوظم بدار، و بر تو توکل مى نمایم پس کفایتم فرما، و مرا در میان بندگان [یا: در پناهندگى] و همسایگى و حفظ [یا: حوزه و پیرامون] و در پناه [یا: حمایت] و نگاهدارى و پاسدارى و محافظت و حرمت و امنیت و زیر سایه ى رحمت و پر حمایتت قرار ده، و بر من [سپرى] محافظت کننده از جانب خویش قرار ده، و حفظ و حمایت و حراست و مراعات نمودنت را از پشت و پیش رو و از راست و چپ و بالاى سر و زیر و اطرافم قرار ده، تا هیچ یک از مخلوقاتت نتواند بدى، و اذیت و گزندى به من برساند. معبودى جز تو که بسیار بخشنده، نوآفرین آسمانها و زمین صاحب بزرگى و بزرگوارى هستى، وجود ندارد.
خداوندا، مرا از حسادت و رشک حسودان و ظلم ظالمان و کید افسونگران و مکر مکرکنندگان و حیله ى حیله گران و فریب فریب دهندگان [و یا به فریب و کشتن ترور کنندگان]، و غیبت غیبت کنندگان و ستم ستمگران، و جور جائران، و تجاوز تجاوزکنندگان، و خشم خشم گیرندگان، و تکبر به خود بالندگان، [یا: نابود کردن از بین برندگان]، و تاختن و زبردستى تا زندگان، و وادار کردن وادار کنندگان، و ظلم و ستم ظالمان و غاصبان، و زدن و آزار رسانیدن زنندگان، و بدگویى سعایت کنندگان و سخن چینى و سخن چینان و جادوى جادوگران و سرکشان و شیطانها، و جور و ستم پادشاهان و بدى و گزند عالمیان کفایت بفرما.
خداوندا، به آن اسمت پوشیده ى پاک پاکیزه اى که آسمانها و زمین به آن برپاست، و تاریکیها به آن روشن است، و فرشتگان براى آن تسبیح مى گویند، و دلها از آن لرزان و هراسانند، و گردنها در برابر آن فروتن هستند، و مردگان را به آن زنده مى گردانى، از تو مى خواهم که هر گناهى را که در تاریکیهاى شب و روشنایى روز، عمداً یا از روى خطا، و پنهانى و یا آشکار انجام داده ام بیامرزى، و یقین و هدایت و نور و آگاهى و فهم و دریافتى به من ارزانى دارى تا اینکه کتابت را بپا داشته، و حلالت را حلال، و حرامت را حرام بدانم، و واجبات را ادا، و روش پیامبرت حضرت محمد صلى الله علیه و آله را برپا دارم.
خدایا، مرا به گذشتگان از صالحین ملحق فرما، و از صالحین باقیمانده قرار ده، و عملم را به نیکوترین اعمال ختم بفرما، براستى که تو بسیار آمرزنده ى مهربان هستى. خداوندا، هنگامى که عمرم به پایان رسیده، و روزهاى زندگى ام سپرى مى گردد، و چاره اى از ملاقات با تو ندارم، از تو درخواست مى نمایم که اى لطیف، منزلت و جایگاهى از بهشتت را به من عطا بفرمایى که از اولین تا آخرین بشر بر من رشک برند. خداوندا، مدح و ثنا و شعله ور شدن اندوهم را بپذیر، و بر خاکسارى و زارى و فریاد و اقرار و اعتراضم علیه خویش رحم آر، که صدایم را در میان دعاکنندگان، و فروتنى ام را در میان زارى کنندگان، و مدح و ثنایم را در میان گویندگان، و تسبیحم را در میان ستایشگران به گوش تو رساندم. و تو اجابت کننده ى دعاى درماندگان و بیچارگان، و یارى کننده ى کمک جویان، و یاور غمگینان و ستمدیدگان، و پناهگاه گریختگان، و فریادرس مؤمنان، و در گذرنده از لغزش گناهکاران مى باشى. و درود خداوند بر مژده و بیم دهنده و چراغ نورانى [حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله] و بر همه ى فرشتگان و پیامبران.
خداوندا، اى گستراننده ى زمینها، و پدیدآورنده ى آسمانها، و کسى که همه ى دلها (بدبخت و نیکبخت) را بر فطرت [توحید] خویش سرشته اى، برترین درودها و بالنده ترین برکات و بارأفت ترین درودهایت را بر بنده و رسول و امین بر وحى، برپادارنده و مجرى حجتت، و کسى که از حرم [و احکام] تو دفاع نمود و امر تو را فیصله داد، و آیاتت را بنیان نهاد و بالا برد [یا: اقامه و پابرجا نمود]، و به عهد و پیمانت وفا نمود. خداوندا، پس در برابر هر فضیلت از فضائل، و هر روش ستوده از روشهاى ستوده اش، و هر حال از حالاتش و هر منزلت از منزلتهایش که حضرت محمد صلى الله علیه و آله در آن یاریگر تو، و صابر در برابر گرفتارى، و ستیزه جو با دشمنان، و دوست با دوستانت، و کناره گیر از هر چه که ناخوشایند توست، و خواننده به سوى آنچه که دوست دارى بودى، برتریهایى از پا داشت، و عطایا و بخششهاى ویژه ات به او عطا فرما، به گونه اى که به واسطه ى آن مقام او را والا گردانیده، و پایه اش را با کسانى که براى اجراى قسط و داد بپا مى خیزند و از حرم [و احکامت] دفاع مى کنند بالا بر، تا اینکه هیچ بلندپایگى و فروغ و رحمت و کرامت نباشد
مگر اینکه حضرت محمد صلى الله علیه و آله را بدان ویژه گردانیده، و اوج آن را به او عطا فرموده، و او را به مقامات والا رسانیده باشى. اجابت فرما، اى پروردگار عالمیان.
خداوندا، به راستى که من دین و خود و تمام نعمتهایى را که بر من ارزانى داشته اى به تو مى سپارم، مرا در کنف و حمایت و حفظ و سرفرازى و بازدارندگى خویش قرار ده، زیرا کسى که در جوار توست سربلند است، و مدح و ثنایت بزرگ، و نامها و کمالاتت پاکیزه است، و معبودى جز تو وجود ندارد، در حال خوشى و رنجورى، و سختى و فراخى زندگى برایم کافى هستى و چه وکیل و کارگزار خوبى مى باشى. پروردگارا، تنها بر تو توکل نمودیم، و به سوى تو با تمام وجود رجوع نمودیم، و بازگشت همه موجودات به سوى توست. پروردگارا، ما را گرفتار و مورد آزمایش کسانى که کفر ورزیدند قرار مده، و بیامرزمان. پروردگارا، براستى که تویى سربلند و فرزانه. پروردگارا، عذاب جهنم را از ما دور دار، که عذاب آن همانند طلبکار پیوسته ملازم انسان است، به راستى که جهنم بد جاى ماندن و ایستادن است. پروردگارا، بین ما و قوم مان به حق داورى فرما، و تو بهترین داوران مى باشى. پروردگارا، ما واقعاً ایمان آوردیم، پس گناهانمان را بیامرز، و بدیهایمان را بپوشان، و با نیکان بمیران. پروردگارا، آنچه را که درباره ى ما به فرستادگانت وعده دادى به ما عطا فرما و در روز قیامت رسوایمان مگردان، که تو هرگز خلف وعده نمى فرمایى. پروردگارا، اگر فراموش نمودیم یا خطا و اشتباه نمودیم بر ما خرده مگیر و عذاب مفرما. پروردگارا، و [امورى را که بازدارنده ى از خیرات – و سخت است،] بر دوش ما منه [چنانکه بر دوش کسانى که پیش از ما بودند نهادى]، و نیز آنچه را که توان و طاقت آن را نداریم بر دوش ما منه، و از ما درگذر، و بیامرز، و رحم آر، تویى مولى و سرپرست ما، پس ما را بر گروه کافران یارى بخش و پیروز گردان. پروردگارا هم در دنیا و هم در آخرت به ما نیکى عطا فرما، و به رحمت خویش از عذاب آتش جهنم نگاه دار. درود و سلامتى و ایمنى ویژه ى خداوند بر سرورمان حضرت محمد صلى الله علیه و آله، پیامبر اکرم و خاندان پاکیزه او باد.(236)
سیّد بن طاوس و شیخ طوسى و دیگران به سندهاى صحیح از معاویة بن عمّار روایت کرده اند:
حضرت صادق علیه السلام بعد از نماز عشا این دعا مى خواندند:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً تُبَلِّغُنا بِها رِضْوانَکَ وَ الْجَنَّةَ وَ تُنَجِّینا بِها مِنْ سَخَطِکَ وَ النَّارِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَرِنى الْحَقَّ حَقّاً حَتّى أَتَّبِعَهُ وَ أَرِنِى الْباطِلَ باطِلاً حَتّى أَجْتَنِبَهُ وَ لا تَجْعَلْهُما(تَجعَلهُ) عَلَىَّ مُتَشابِهَیْنِ(متشابهاً) فَأَتَّبعَ هَواىَ بِغَیْرِ هُدىً مِنْکَ وَ اجْعَلْ هَواىَ تَبَعاً لِرِضاکَ وَ طاعَتِکَ وَ خُذْ لِنَفْسِکَ رِضاها مِنْ نَفْسى وَ اهْدِنى لِمَا اخْتُلِفَ فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدى مَنْ تَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اهْدِنى فیمَنْ هَدَیْتَ وَ عافِنى فیمَنْ عافَیْتَ وَ تَوَلَّنى فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَ بارِکْ لى فیما أَعْطَیْتَ وَ قِنى شَرَّ ما قَضَیْتَ إِنَّکَ تَقْضى وَ لا یُقْضى عَلَیْکَ وَ تُجیرُ وَ لا یُجارُ عَلَیْکَ تَمَّ نُورُکَ اَللَّهُمَّ فَهَدَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ فَعَفَوْتَ(فَغَفَرتَ) فَلَکَ الْحَمْدُ وَ بَسَطْتَ یَدَکَ فَأَعْطَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ تُطاعُ رَبَّنا فَتَشْکُرُ وَ تُعْصَى رَبَّنا فَتَسْتُرُ وَ تَغْفِرُ أَنْتَ کَما أَثْنَیْتَ عَلى نَفْسِکَ بِالْکَرَمِ وَ الْجُودِ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیکَ تَبارَکْتَ وَ تَعالَیْتَ لا مَلْجَأَ وَ لا مَنْجا مِنْکَ إِلّا إِلَیْکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ اَللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَارْحَمْنى وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ اَللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرلى یا خَیْرَ الْغافِرینَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ اَللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَتُبْ عَلَىَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَوَّابُ الرَّحیمُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَیِّتْنى مِنْکَ فى عافِیَةٍ وَ صَبِّحْنى مِنْکَ فى عافِیَةٍ وَ اسْتُرْنى مِنْکَ بِالْعافِیَةِ وَ ارْزُقْنى تَمامَ الْعافِیَةِ وَ دَوامَ الْعافِیَةِ وَ الشُّکْرَ عَلَى الْعافِیَةِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسى وَ دینى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ أَهْلَ حُزانَتى وُ کُلَّ نِعْمَةٍ أَنْعَمْتَ بِها عَلَىَّ اَوْ تُنْعِمُ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اجْعَلْنى فى کَنَفِکَ وَ أَمْنِکَ وَ کَلائَتِکَ وَ حِفْظِکَ وَ حَیاطَتِکَ وَ کِفایَتِکَ وَ سِتْرِکَ وَ ذِمَّتِکَ وَ جَوارِکَ وَ وَدائِعِکَ یا مَنْ لا تَضیعُ وَدائِعُهُ وَ لایَخیبُ سائِلُهُ وَ لا یَنْفَدُ ما عِنْدَهُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَدْرَءُ بِکَ فى نُحُورِ أَعْدائى وُ کُلِّ(وَ کِد) مَنْ کادَنى وَ بَغى عَلَىَّ اَللَّهُمَّ مَنْ أَرادَنا فَأَرِدْهُ وَ مَنْ کادَنا فَکِدْهُ وَ مَنْ نَصَبَ لَنا فَخُذْهُ یا رَبِّ أَخْذَ عَزیزٍ مُقْتَدِرٍ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْ عَنّى مِنَ الْبَلِیَّاتِ وَالْآفاتِ وَ الْعاهاتِ وَ النِّقَمِ وَ لُزُومِ السَّقَمِ وَ زَوالِ النِّعَمِ وَ عَواقِبِ التَّلَفِ وَ ما طَغى بِهِ الْماءُ لِغَضَبِکَ وَ ما عَتَتْ بِهِ الرّیحُ عَنْ أَمْرِکَ وَ ما أَعْلَمُ وَ ما لا أَعْلَمُ وَ ما أَخافُ وَ ما لا أَخافُ وَ ما أَحْذَرُ وَ ما لا أَحْذَرُ وَ ما أَنْتَ بِهِ أَعْلَمُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ هَمّى وَ نَفِّسْ غَمّى وَ سَلِّ حُزْنى وَ اکْفِنى ما ضاقَ بِه صَدْرى وَ ما عیلَ بِه صَبْرى وَ قَلَّتْ فیهِ(بِهِ) حیلَتى وَ ضَعُفَتْ عَنْهُ قُوَّتى وَ عَجَزَتْ عَنْهُ طاقَتى وَ رَدَّتْنى فیهِ الضَّرُورَةُ عِنْدَ انْقِطاعِ الْآمالِ وَ خَیْبَةِ الرَّجاءِ مِنَ الْمَخْلُوقینَ إِلَیْکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنیهِ یا کافِیاً مِنْ کُلِّ شَىْ ءٍ وَ لا یَکْفى مِنْهُ شَىْ ءٌ اِکْفِنى کُلَّ شَىْ ءٍ حَتّى لا یَبْقى مِنْهُ شَىْ ءٌ یا کَریمُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ وَ زِیارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ صلى الله علیه و آله مَعَ التَّوْبَةِ وَ النَّدَمِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسى وَ دینى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ إِخْوانى وَ أَسْتَکْفیکَ ما أَهَمَّنى وَ ما لَمْ یُهِمَّنى وَ أَسْئَلُکَ بِخَیرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ الَّذى لا یَمُنُّ بِه سِواکَ یا کَریمُ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً؛(237)
– به نام خداوند رحمت گستر مهربان. خداوندا، بر محمد و آل او چنان درودى فرست که ما را به واسطه ى آن به خشنودى و بهشتت نایل گردانده، و از ناخوشایندى ات و آتش جهنم رهایى دهى. خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست و حق را به من حق نشان ده تا از آن پیروى نمایم، و باطل را باطل بنمایان تا از آن اجتناب کنم، و آن دو را بر من مشتبه مگردان تا بدون هدایت از جانب تو از هواى خویش تبعیت نمایم. پس هوا و هوسم را پیرو رضا و طاعت خود کن، و نفس مرا از خود خشنود بگردان، و به اذن خود مرا در مواردى که اختلاف نظر وجود دارد به حق، هدایت فرما، براستى که تو هر کس را بخواهى به راه راست هدایت مى فرمایى. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و مرا در میان کسانى که هدایت فرمودى هدایت فرما، و در میان کسانى که عافیت دادى عافیت بخش، و در میان آنان که سرپرستى نمودى سرپرستى نما، و در آنچه عطا فرمودى مبارک گردان، و از شر آنچه قضا و اراده ى حتمى فرمودى نگاه دار، که فقط تو قضا و اراده ى حتمى مى فرمایى و کسى نمى تواند علیه تو قضا بکند، و همه را در پناه خویش درمى آورى، و کسى نمى تواند چیزى را علیه تو در پناه خویش درآورد.
خدایا، نورت کامل است و لذا هدایت نمودى، پس سپاس تو را، و حلم و بردبارى ات بزرگ است و لذا گذشت فرمودى، پس سپاس تو را، و دست رحمتت را گشودى، و لذا عطا فرمودى، پس سپاس تو را. اى پروردگار ما، در برابر اطاعتت سپاسگزارى کنى. اى پروردگار ما، نافرمانى ات مى کنند و مى پوشانى و مى آمرزى، تو همچنانى که خویش را به کرم و بخشش ستوده اى، آرى و آرى. بلندمرتبه و پاک و منزهى، هیچ پناهگاه و راه نجاتى از تو جز به سوى تو وجود ندارد. معبودى جز تو نیست. خداوندا، همراه با ستایشت تو را به پاکى و منزه بودن از هر عیب و نقص مى خوانم، عمل بد انجام داده و به خویش ستم نمودم، پس [بر من رحم آر، و تو مهربانترین مهربانها مى باشى، معبودى جز تو نیست. خداوندا، همراه با ستایشت، تو را به پاکى یاد مى کنم، عمل بد انجام دادم و به خود ستم نمودم]، پس مرا بیامرز، اى بهترین آمرزندگان، معبودى جز تو نیست همراه با ستایشت تو را به پاکى یاد مى کنم، عمل بد انجام داده و به خود ستم نمودم، پس توبه مرا بپذیر [مرا بیامرز]، که تو بسیار توبه پذیر و مهربان هستى، معبودى جز تو نیست، پاک و منزهى، براستى که من از ستمکاران بودم، پاک و منزه است پروردگارت، پروردگار سرافراز از آنچه که او را بدان توصیف مى نمایند، و سلام و درود بر پیامبران فرستاده شده، و ستایش خداوندى را که پروردگار عالمیان است.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و صبح و شام مرا از جانب خود همراه با عافیت بگردان، و با عافیتى از جانب خود بر من بپوشان، و تمام و کمال و دوام عافیت و شکر بر عافیت را روزى ام گردان. خداوندا، خود و دین و خانواده و دارایى و فرزندان و خویشان و بستگانى که به واسطه ى ناراحتى آنان ناراحت مى گردم و هر نعمتى را که بر من ارزانى داشته اى به تو مى سپارم، پس بر محمد و آل او درود فرست و مرا در تحت حمایت و امنیت و نگاهدارى و حفظ و مراعات و کفایت و پوشش و ضمانت و همسایگى و حمایت در میان سپرده هاى خود قرار ده. اى خدایى که سپرده هاى تو گم و نابود نمى شود، و هر کس از تو درخواست نماید نومید نمى گردد، و هر چه در نزد توست پایان نمى پذیرد. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و به وسیله ى تو بر سینه هاى دشمنانم و تمام کسانى که مى خواهند مرا فریب داده [و یا به من آسیبى برسانند] و ستم کنند، دست رد مى زنم. خداوندا، هر کس اراده ى آسیب رساندن به ما را داشته باشد تو خود او را اراده نموده و به او آسیب رسان، و هر کس بخواهد مرا فریب دهد و یا بدى برساند، تو خود او را بفریب و یا بدى برسان و هر کس دشمن ما باشد اى پروردگار من، او را همانند گرفتن شخص سربلند و نیرومند بگیر.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و تمام گرفتاریها و آفات و آسیبها و کیفرها و بیماریهاى پیوسته، و از دست رفتن نعمتها و عاقبتهاى امور که به نابودى منجر مى گردد، آنچه که آب به خاطر خشمت بر آن طغیان نموده، و یا به واسطه ى امرت باد بر آن تند وزیده، و آنچه را که مى دانم یا آگاهى ندارم، و از آن بیم دارم و یا بیم ندارم، و پرهیز مى نمایم و یا پرهیز نمى نمایم، و تمام آنچه را که تو به آن آگاهترین برطرف فرما. خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و اندوهم را برطرف و غمم را زایل، و حزن و اندوهم را تسلى داده، و آنچه را که دلم به واسطه ى آن تنگ گشته و شکیبایى ام به آخر رسیده، و بیچاره شده ام، و نیرویم ناتوان گردیده، و طاقتم عاجز گشته، و ضرورت و ناچارى هنگام بریدن آرزوها و نومید شدن امید از خلق، مرا به سوى تو بازگردانیده. پس بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا از آنها کفایت فرما، اى کسى که از هر چیز کفایت مى نمایى، و هیچ چیز نمى تواند از تو کفایت کند، تمام چیزها را کفایت فرما تا اینکه هیچ چیز نماند، اى بزرگوار.
خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست، و حج خانه ى محترم خود و زیارت قبر پیامبرت صلى الله علیه و آله را همراه با توبه و پشیمانى روزى ام گردان. خداوندا، خود و دین و خانواده و دارایى و فرزندان و برادرانم را به تو مى سپارم، و از تو نسبت به هر چیز که مورد اهتمام من است و مرا به غم و اندوه وا مى دارد و یا نمى دارد طلب کفایت مى نمایم. به حق برگزیده ى تو از میان مخلوقاتت [رسول اکرم صلى الله علیه و آله] که هیچ کس غیر تو نمى تواند بر او منت گذارد، درخواست مى نمایم. اى بزرگوار، سپاس خداوندى را که توفیق انجام نماز دیگرى را که بر مؤمنین واجب معین و وقت دار بود، به من عنایت فرمود. (238)
سیّد بن طاوس رضى الله عنه از عبید بن زراره روایت کرده است:
مردى به خدمت حضرت صادق علیه السلام آمد و از تنگدستى شکایت کرد، و گفت: هر چند در طلب روزى به شهرها مى گردم تنگى معیشتِ من زیاده مى گردد.
حضرت فرمود: چون از نماز خفتن فارغ شوى، با تأنّى این دعا بخوان.
راوى گفت: بعد از اندک مدّتى حال آن مرد نیکو شد، و مال بسیار به هم رسانید. و دعا این است:
«اَللَّهُمَّ إِنَّهُ لَیْسَ لى عِلْمٌ بِمَوْضِعِ رِزْقى وَ إِنَّما أنا أَطْلُبُهُ بِخَطَراتٍ تَخْطُرُ عَلى قَلْبى فَأَجُولُ فى طَلَبِهِ الْبُلْدانَ وَ أَ نَا فیما أَ نَا طالِبٌ کَالْحِیرانِ لا أَدْرى أَفى سَهْلٍ هُوَ أَمْ فى جَبَلٍ أَمْ فى أَرْضٍ أَمْ فى سَماءٍ أَمْ فى بَرٍّ أَمْ فى بَحْرٍ وَ عَلى یَدَىْ مَنْ وَ مِنْ قِبَلِ مَنْ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ عِلْمَهُ عِنْدَکَ وَ أَسْبابَهُ بِیَدِکَ وَ أَنْتَ الَّذى تَقْسِمُهُ بِلُطْفِکَ وَ تُسَبِّبُهُ بِرَحْمَتِکَ اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اجْعَلْ یا رَبِّ رِزْقَکَ لى واسِعاً وَ مَطْلَبَهُ سَهْلاً وَ مَأْخَذَهُ قَریباً وَ لا تُعَنِّنى بِطَلَبِ ما لَمْ تُقَدِّرْ لى فیهِ رِزْقاً فَإِنَّکَ غَنىٌّ عَنْ عَذابى وَ أَ نَا فَقیرٌ إِلى رَحْمَتِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَجُدْ عَلى عَبْدِکَ بِفَضْلِکَ إِنَّکَ ذُو فَضْلٍ عَظیمٍ؛(239)
– خداوندا، براستى که من به محل روزى ام آگاهى ندارم، و تنها به واسطه ى افکارى که بر دلم [خطور مى کنند] آن را جستجو مى نمایم، و در طلب آن در شهرها و آبادیها مى گردم، پس من در طلب آن همانند سرگشته و حیران هستم. نمى دانم آیا آن در دشت است یا در کوه، در زمین است یا در آسمان، در خشکى است یا در دریا، و بر دستان چه کسى است و در نزد کیست؟ ولى بى گمان مى دانم که علم آن در نزد توست، و اسبابش به دست توست، و تویى که به لطف خویش آن را تقسیم مى فرمایى، و به رحمت خود جفت و جور مى نمایى. خداوندا، پس بر محمد و آل او درود فرست، اى پروردگار من، روزى ات را بر من گسترده و جستجوى آن را آسان، و جایگاه گرفتنش را نزدیک گردان، و مرا در طلب آنچه که براى من روزى مقدر نفرموده اى به رنج و مشقت نینداز، زیرا تو از عذاب کردن من بى نیازى، و من به رحمتت نیازمندم، پس بر محمد و آل او درود فرست، و به فضل خویش بر بنده ات بخشش فرما، که تو صاحب فضل بزرگ مى باشى.(240)
کلینى به سند معتبر از اهل بیت علیهم السلام روایت کرده است که: بعد از نماز خفتن این دعا را باید خواند. و دیگران این دعا را بعد از نماز شام ذکر کرده اند:
«اَللَّهُمَّ بِیَدِکَ مَقادیرُ اللَّیْلِ وَ مَقادیرُ النَّهارِ وَ مَقادیرُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مَقادیرُ الْمَوْتِ وَ الْحَیاةِ وَ مَقادیرُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ مَقادیرُ النَّصْرِ وَ الْخِذْلانِ وَ مَقادیرُ الْغِنى وَ الْفَقْرِ اَللَّهُمَّ بارِکْ لى فى دینى وَ دُنْیاىَ وَ فى جَسَدى وَ أَهْلى (و مالی) وَ وُلْدى اَللَّهُمَّ ادْرَأْ عَنّى فَسَقَةَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ اجْعَلْ مُنْقَلَبى إِلى خَیْرٍ دائِمٍ وَ نَعیمٍ لا یَزُولُ.» (239)
در کتاب طبّ الأئمّة از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت شده است:
هر که بعد از نماز خفتن این دعا بخواند در آن شب و روزش از ضرر دزدان ایمن گردد:
أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِمَغْفِرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِسُلْطانِ اللَّهِ الَّذى هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ وَ أَعُوذُ بِکَرَمِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنیدٍ وَ شَیْطانٍ مَریدٍ وَ کُلِّ مُغْتالٍ وَ سارِقٍ وَ عارِضٍ وَ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ وَ الْعامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ صَغیرَةٍ أَوْ کَبیرَةٍ بِلَیْلٍ أَوْ نَهارٍ وَ مِنْ شَرِّ فُسَّاقِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ فُجَّارِهِمْ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.»(241)
سیّد بن طاوس رضى الله عنه به سند معتبر از حضرت امام محمّد تقى علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز خفتن هفت مرتبه سوره «إنّا أنْزَلْناه» بخواند در آن شب تا صبح در ضمان حق تعالى باشد از بلاها.(242)
شیخ طوسى و کفعمى و دیگران ذکر کردهاند:
سنّت است بعد از نماز عشاء هفت مرتبه خواندن سوره «إنّا أنْزَلْناهُ» و بعد از آن این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ ما أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضینَ السَّبْعِ وَ ما أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیاطینِ وَ ما أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّیاحِ وَ ما ذَرَتْ اَللَّهُمَّ رَبَّ کُلِّ شَىْءٍ وَ إِلهَ کُلِّ شَىْءٍ وَ خالِقَ کُلِّ شَىْءٍ وَ مَلیکَ کُلِّ شَىْءٍ أَنْتَ اللَّهُ الْمُقْتَدِرُ عَلى کُلِّ شَىْءٍ أَنْتَ اللَّهُ الْأَوَّلُ فَلا شَىْءَ قَبْلَکَ وَ أَنْتَ الْآخِرُ فَلا شَىْءَ بَعْدَکَ وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ فَلا شَىْءَ فَوْقَکَ وَ أَنْتَ الْباطِنُ فَلا شَىْءَ دُونَکَ وَ رَبَّ جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ إِسْرافیلَ وَ إِلهَ إِبْراهیمَ(و الأسباط) وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَوَلّانى بِرَحْمَتِکَ وَ لا تُسَلِّطْ عَلَىَّ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ مِمَّنْ لا طاقَةَ لى بِه اَللَّهُمَّ إِنّى أَتَحَبَّبُ إِلَیْکَ فَحَبِّبْنى وَ فِى النَّاسِ فَعَزِّزْنى وَ مِنْ شَرِّ شَیاطینِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فَسَلِّمْنى یا رَبَّ الْعالَمینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه.»
پس هر دعایى که خواهى بکن.(243)
شیخ طوسى و دیگران گفتهاند سنّت است که این دعا نیز بخوانند:
«اَللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ محمّدٍ وَ لا تُؤْمِنَّا مَکْرَکَ وَ لا تُنْسِنا ذِکْرَکَ وَ لاتَکْشِفْ عَنَّا سِتْرَکَ وَ لا تَحْرِمْنا فَضْلَکَ وَ لا تُحِلَّ عَلَیْنا غَضَبَکَ وَ لا تُباعِدْنا مِنْ جِوارِکَ وَ لا تَنْقُصْنا مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لا تَنْزِعْ مِنَّا(عنّا) بَرَکَتَکَ وَ لا تَمْنَعْنا عافِیَتَکَ وَ أَصْلِحْ لَنا ما أَعْطَیْتَنا وَ زِدْنا مِنْ فَضْلِکَ الْمُبارَکِ الطَّیِّبِ الْحَسَنِ الْجَمیلِ وَ لا تُغَیِّرْ ما بِنا مِنْ نِعْمَتِکَ وَ لا تُؤْیِسْنا مِنْ رَوْحِکَ وَ لا تُهِنّا بَعْدَ کَرامَتِکَ وَ لا تُضِلَّنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ قُلُوبَنا سالِمَةً وَ أَرْواحَنا طَیِّبَةً وَ أَزْواجَنا مُطَهَّرَةً وَ أَلْسِنَتَنا صادِقَةً وَ اَیْمانَنا دائِماً وَ یَقینَنا صادِقاً وَ تِجارَتَنا لا تَبُورُ اَللَّهُمَّ آتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النَّارِ.»(244)
شیخ طوسى و دیگران گفتهاند:
مستحب است که بعد از نماز عشاء هر یک از سوره «فاتحه» و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أحَد» و «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق» و «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاس» را ده مرتبه بخواند.
و ده نوبت بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَر»
و ده مرتبه بگوید: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»
و گفتهاند که: سنّت است که این دعا نیز بخواند:
«اَللَّهُمَّ افْتَحْ لى أَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَ أَسْبِغْ عَلَىَّ مِنْ حَلالِ رِزْقِکَ وَ مَتِّعْنى بِالْعافِیَةِ ما أَبْقَیْتَنى فى سَمْعى وَ بَصَرى وَ جَمیعِ جَوارِحِ بَدَنى اَللَّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(244)
در کتاب طبّ الأئمّة علیهم السلام از حضرت صادق – صلوات اللَّه علیه – روایت شده است:
محافظت نمایید زنان و فرزندان و مالهاى خود را به خواندن این دعا بعد از نماز عشاء:
«أُعیذُ نَفْسى وَ دینى وَ ذُرِیَّتى وَ اَهْلَ بَیْتى وَ مالى بِکَلِماتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ وَ هامَّةٍ وَ مِنْ کُلِّ عَیْنٍ لامَّةٍ.»(245)
جعفر بن احمد قمى در کتاب مسلسلات از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – روایت کرده است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
آیةالکرسى را به من عطا کردند از گنجى در زیر عرش، و به هیچ پیغمبرى پیش از من داده نشده.
پس حضرت امیر علیه السلام فرمود:
هر شب سه مرتبه این آیه شریفه را مىخوانم اوّل: بعد از نماز خفتن پیش از نماز «وتیره»، دویّم: در هنگام خوابیدن، سیّم: پیش از نماز وتر در سحر.
پس حضرت فرمود:
تا از حضرت رسول صلى الله علیه وآله این حدیث را شنیدم، هیچ شب خواندن این آیه کریمه را در این سه وقت ترک نکردم.(245)
تعقیبات مخصوص نماز صبح
فضیلت تعقیبات صبح
چنانکه در روایات بسیار وارد شده است:
مابین طلوع صبح تا طلوع آفتاب روزىِ فرزندانِ آدم را قسمت مى کنند؛ هر که در این وقت مشغول عبادت و دعا و تلاوت باشد روزى او فراخ مى شود، و هر که در این وقت به خواب رود از زیادتى روزى محروم مى شود؛ و خوابِ این وقت شوم است، روزى را دور مى کند، و رنگ را زرد مى کند، و روی را قبیح مى کند؛ زینهار که حذر کنید از این خواب.(246)
و به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام منقولست که: هر روزى که بر فرزندان آدم وارد مى شود خطاب مى کند به او که من روز تازه ام، و بر تو گواهم؛ پس در من کار نیکویى بکن، و سخن نیکویى بگو تا گواهى دهم براى تو در قیامت، که بعد از این مرا نخواهى دید. (247)
و از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام منقولست که: ذکر خدا بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب کامل تر است در تحصیل روزى، از سفر کردن در زمین.(248)
و از حضرت رسول صلى الله علیه وآله منقولست که: هر که از طلوع صبح تا طلوع آفتاب، در مصلّاى خود قرار گیرد و به تعقیب مشغول باشد، خدا او را از آتش جهنّم مستور گرداند.(249)
و از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام منقولست:
شیطان لشکر روز را از طلوع صبح تا طلوع آفتاب پهن مى کند، و لشکر شب را از غروب آفتاب تا ذهاب حمره مغربى؛ پس خدا را در این دو ساعت بسیار یاد کنید که در این دو ساعت، شیطان آدمى را از عبادت خدا غافل مى سازد.(250)
و به سند صحیح منقولست که: حضرت امام رضا علیه السلام در خراسان چون نماز صبح مى کردند تا طلوع آفتاب در مصلّاى خود مى نشستند، و مشغول تعقیب بودند؛ پس خریطه اى(251)
براى آن حضرت مى آوردند که مسواکها در آن بود، و به یک یک از آنها مسواک مى کردند؛ پس اندک کندر مى خواییدند؛ پس قرآن را برمى گرفتند و تلاوت مى کردند. (252)
و از حضرت رسول صلى الله علیه و آله منقولست که: هر که از طلوع صبح تا طلوع آفتاب مشغول تعقیب باشد ثواب حج براى او نوشته شود.(253)
و در حدیث قدسى وارد شده است که حق تعالى مى فرماید که: اى فرزند آدم! یاد کن مرا بعد از صبح یک ساعت، و بعد از عصر یک ساعت، تا کفایت کنم جمیع مهمّات تو را. (254)
مکن در وقت صبح، اى دوست، سستى
که دارى ایمنى و تندرستى
هر آن خلعت کز آن درگاه بخشند
چو آید صبحگه آنگاه بخشند
دلى کو از حقیقت بوى دارد
به بیدارى شب او خوى دارد
تو را گر سوى آن درگاه راه است
به وقت صبح خون آلوده آه است
برآر از سینه ى پرخون دمى پاک
که بسیارى دمد صبح و تو در خاک
بگیر آن حلقه را در وقت شبگیر
دل شوریده را برکش به زنجیر
و یا بند از دل دیوانه برگیر
خوشى فریاد مشتاقانه برگیر
زیان بگشاى و با حق راز مى گوى
غم دیرینه ى دل بازمى گوى
در آن دم گر شود آهى میسر
زدنیا و آنچه در دنیاست بهتر
هزاران جان پر نور عزیزان
فداى سجده گاه صبح خیزان (255)
امّا تعقیبات:
استغفار
ابن بابویه به سند معتبر از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است:
هر که بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه «أَسْتَغْفِرُاللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیهِ» بگوید، خدا او را بیامرزد، هر چند در آن روز هفتاد هزار گناه بکند. و به روایت دیگر: هفتصد گناه بکند. (256)
ابنبابویه به سند صحیح و سندهاى معتبر از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – روایت کرده است:
هر که بعد از نماز صبح یازده مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» بخواند، در آن روز گناهى بر او نوشته نشود به رغم انف شیطان.
و در بلد الأمین از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است:
هر که سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» را هر روز ده مرتبه بخواند، در آن روز هر چند شیطان سعى کند گناهى بر او نوشته نشود.(256)
شیخ طوسى رحمه الله در کتاب مجالس روایت کرده است:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله چون از نماز صبح فارغ مى شدند، صدا بلند مى کردند که صحابه مى شنیدند، و سه مرتبه مى گفتند:
«اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ دینِىَ الَّذى جَعَلْتَهُ لى عِصْمَةً»
پس سه مرتبه: «اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ لى دُنْیاىَ الَّتى جَعَلْتَ فیها مَعاشى»
پس سه مرتبه: «اَللَّهُمَّ أَصْلِحْ لى آخِرَتى الَّتى جَعَلْتَ إِلَیْها مَرْجِعى»
پس سه مرتبه: «اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ نَقِمَتِکَ»
پس سه مرتبه: «اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ لا مانِعَ لِما أَعْطَیْتَ وَ لا مُعْطِىَ لِما مَنَعْتَ وَ لایَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْکَ الْجَدُّ.»(257)
کلینى به سند صحیح روایت کرده است از حضرت صادق علیه السلام که:
هر که بعد از نماز صبح صد مرتبه بگوید: «ما شاءَ اللَّهُ کانَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ» در آن روز مکروهى نبیند.(258)
و شیخ طوسى و دیگران نیز در کتب دعا ذکر کرده اند.
در بلدالأمین روایت شده است:
مردى به دردى مبتلا شد که اطبّا از معالجه او به عجز اعتراف کردند، روزى کتابى از کتب علما را گشود؛ در اوّل صفحه نظرش بر این حدیث افتاد که حضرت صادق علیه السلام فرمود که: هر که علّتى داشته باشد، بعد از نماز صبح چهل مرتبه این دعا بخواند. چون چهل روز بر این دعا مداومت کرد شفا یافت. و بعد از آن تجربه بسیار از این دعا نقل کرده.
و ابن ادریس رحمه الله در کتاب سرایر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که: هر که هر روز این دعا را سى مرتبه بخواند حق تعالى نود و نه نوع بلا را از او دفع کند که کمتر آنها خوره باشد.
و شیخ طوسىرحمه الله گفته است که: در تعقیب صبح سى مرتبه این دعا بخوانند.
و دعا به روایت شیخ و ابن ادریس اینست: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ تَبارَکَ اللَّهُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ.»
و به روایت کفعمى بعد از بسمله: «اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ» تا آخر دعا. و هر دو خوب است.(259)
کفعمى و غیر او از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده اند:
هر که سوره «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدرِ» را بعد از نماز صبح ده مرتبه، و نزد زوال شمس ده مرتبه، و بعد از عصر ده مرتبه بخواند هزار کاتب را سى سال به تَعَب اندازد در نوشتنِ ثواب او.
و همچنین از آن حضرت روایت شده است:
هر که بعد از طلوع صبح هفت مرتبه بخواند، هفتاد صف از ملائکه هفتاد صلوات بر او مى فرستند، و هفتاد مرتبه بر او ترحّم کنند.
و از امام محمّد تقى – صلوات اللَّه علیه – ثواب بسیار منقولست براى کسى که سوره «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ» را در شبانه روزى هفتاد و شش مرتبه بخواند:
بعد از طلوع صبح پیش از نماز صبح، هفت مرتبه؛ و بعد از نماز صبح، ده مرتبه؛ و بعد از زوال شمس پیش از نافله، ده مرتبه؛ و بعد از نوافلِ زوال، بیست و یک مرتبه؛ و بعد از عصر، ده مرتبه؛ و بعد از عشاء، هفت مرتبه؛ و در وقت خواب، یازده مرتبه.
و از جمله ثوابش آن است که حق تعالى هزار ملک خلق کند که در سى و شش هزار سال، ثواب آن را براى او بنویسند.(259)
ابن بابویه و سایر علماء – رضوان اللَّه علیهم – به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده اند که: حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
هر که هر روز عقب نماز صبح، ده مرتبه بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ» حق تعالى او را عافیت دهد از کورى و دیوانگى و خوره و پیسى و پریشانى و خانه بر سرش فرود آمدن یا خرافت در هنگام پیرى.(260)
در بلد الأمین از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
هر که خواهد که خدا در اجل او تأخیر کند، و او را بر دشمنان یارى دهد، و از مرگهاى بد او را نگاه دارد، باید که هر بامداد و پسین بر این دعا مداومت نماید:
سه مرتبه بگوید: ِ«سُبْحانَ اللَّهِ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الْعِلْمِ وَ مَبْلَغَ الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ سَعَةَ الْکُرْسىّ»
و سه مرتبه بگوید: «اَلْحَمْدُ للَّهِ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الْعِلْمِ وَ مَبْلَغَ الرِّضا وَ زِنَةَ العَرْشِ وَ سَعَةَ الْکُرْسىّ»
و سه مرتبه بگوید: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الْعِلْمِ وَ مَبْلَغَ الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ سَعَةَ الْکُرْسىّ»
و سه مرتبه بگوید: «اَللَّهُ اَکْبَرُ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الْعِلْمِ وَ مَبْلَغَ الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ سَعَةَ الْکُرْسىّ.»(260)
سیّد بن طاوس به سند معتبر از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده است که:
هر که بعد از نماز صبح صد مرتبه بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیم» به اسم اعظمِ خدا نزدیکتر باشد از سیاهى چشم به سفیدى آن.
و به سندهاى معتبر از حضرت صادق و کاظم علیهما السلام منقولست که:
هر که بعد از نماز صبح – پیش از آن که سخن گوید و حرکت کند – هفت مرتبه این دعا بخواند، هفتاد نوع بلا از او دور گردد که سهل ترِ آنها خوره و پیسى و شرّ شیاطین و شرّ پادشاهان باشد.
و در بعضى از روایات معتبره سه مرتبه نیز وارد شده است، و بعضى ده مرتبه، و اقّلش سه مرتبه است، و اکثرش صد مرتبه و هر یک که بیشتر است ثوابش بیشتر است، و احادیث در این باب در تعقیب نماز مغرب مذکور شد.(261)
کلینى رحمه الله به سند صحیح روایت کرده است:
محمّد بن مسلم از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام پرسید از تسبیح بعد از نماز، فرمود که: چیز مقرّرى نمى دانم بغیر تسبیح فاطمه علیها السلام بعد از هر نماز، و ده مرتبه این تهلیل بعد از نماز صبح: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»
پس تسبیح تطوّع و سنّت آنچه داند بخواند.(261)
در کتاب مَن لایَحضر و ذکرى و مکارم الأخلاق روایت کردهاند به سند معتبر از مسمع که گفت: چهل صباح با حضرت صادق علیه السلام نماز کردم، چون از نماز فارغ مىشد دست مبارک به سوى آسمان بلند مىکرد و مىگفت:
«أَصْبَحْنا وَ أَصْبَحَ الْمُلْکُ للَّهِ اَللَّهُمَّ إِنَّا عَبیدُکَ وَ أَبْناءُ عَبیدِکَ اَللَّهُمَّ احْفَظْنا مِنْ حَیْثُ نَحْتَفِظُ وَ مِنْ حَیْثُ لا نَحْتَفِظُ اَللَّهُمَّ احْرُسْنا مِنْ حَیْثُ نَحْتَرِسُ وَ مِنْ حَیْثُ لا نَحْتَرِسُ اَللَّهُمَّ اسْتُرْنا مِنْ حَیْثُ نَسْتَتِرُ وَ مِنْ حَیْثُ لا نَسْتَتِرُ اَللَّهُمَّ اسْتُرْنا بِالْغِنا وَ الْعافِیَةِ اَللَّهُمَّ ارْزُقْنَا الْعافِیَةَ وَ دَوامَ الْعافِیَةِ وَ ارْزُقْنَا الشُّکْرَ عَلَى الْعافِیَةِ.»
شیخ کلینى و دیگران روایت کرده اند که: مردى به خدمت حضرت امام موسى علیه السلام شکایت کرد که کار بر من بسته شده است، و به هر کارى که متوجّه مى شوم سودى نمى یابم، و به هر حاجت که رو مى کنم برآورده نمى شود. حضرت فرمود که بعد از نماز صبح ده نوبت بگو:
«سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِه اَسْتَغْفِرُاللَّهَ(و اتوب الیه) وَ اَسْئَلُهُ مِنْ فَضْلِه.»
راوى گفت: اندک زمانى که بر این مداومت کردم؛ جمعى از بادیه آمدند، و مرا خبر دادند که مردى از قوم من مرده، و به غیر از من وارثى ندارد. پس مال بسیار به دست من آمد و تا حال بى نیازم.
و در مکارم روایت کرده: به آن حضرت عرض کرد که دعایى مرا تعلیم کن که جامع باشد براى دنیا و آخرت، و آسان باشد. حضرت این دعا را تعلیم او کرد، و حالش نیکو شد.(262)
قطب راوندى رحمه الله روایت کرده است:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله چون از نماز بامداد فارغ مى شد این دعا مى خواند: «اَللَّهُمَّ مَتِّعْنى بِسَمْعى وَ بَصَرى وَ اجْعَلْهُمَا الْوارِثَیْنِ مِنّى وَ اَرِنى ثارى فى عَدُوّى.»(263)
در کتاب طبّ الأئمّة روایت شده است:
مردى به خدمت حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شکایت کرد که هر چند آزاد و بنده را به حباله نکاح خود به درمى آورم مرا فرزند روزى نمى شود، و عمرم به شصت سال رسیده است. حضرت فرمود که سه روز بعد از نماز خفتن، و بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه:«سُبْحَانَ اللَّهِ» و هفتاد مرتبه: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ» بگو، پس این آیه را بخوان: «اِسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ اِنَّهُ کانَ غَفّاراً – یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً – وَ یُمْدِدْکُم بِاَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ اَنْهاراً.»(264)
در عدّة الداعى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
هر که بعد از نماز صبح بگوید: «رَبِّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى اَهْلِ بَیْتِه» حق تعالى روى او را از زبانه آتش جهنم نگاه دارد.
و ابن بابویه در ثواب الأعمال به سند معتبر روایت کرده است که:
بعد از نماز صبح، صد مرتبه بگو: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» تا حق تعالى روى تو را از حرارت جهنّم نگاه دارد.
و به روایت دیگر صد مرتبه بگوید پیش از سخن گفتن: «یا رَبِّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أعْتِقْ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ.»(265)
عیّاشى از عبداللَّه بن سنان روایت کرده است که:
به خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رفتم؛ حضرت فرمود که: مىخواهى تو را دعایى تعلیم کنم که چون بخوانى حق تعالى قرض تو را ادا کند، و حال تو نیکو شود؟ گفتم: چه بسیار محتاجم به چنین دعایى.
حضرت فرمود که بعد از نماز صبح بگو:
«تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْبُؤْسِ وَ الْفَقْرِ وَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّیْنِ وَ السُّقْمِ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُعینَنى عَلى أَداءِ حَقِّکَ إِلَیْکَ وَ إِلَى النَّاسِ.»
و به روایت شیخ طوسى و دیگران چنین است: «وَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّیْنِ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اَعِنّى عَلى اَداءِ حَقِّکَ اِلَیْکَ وَ اِلَى النّاسِ.»(266)
شیخ طوسى و دیگران گفته اند که: سنّت است که بعد از نماز صبح این دعا بخوانند:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَنْسى مَنْ ذَکَرَهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَخیبُ مَنْ دَعاهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَقْطَعُ رَجاءَ مَنْ رَجاهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لا یَذِلُّ مَنْ والاهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یَجْزى بِالْإِحْسانِ إِحْساناً وَ بِالصَّبْرِ نَجاةً وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى هُوَ ثِقَتُنا حینَ تَنْقَطِعُ الْحِیَلُ عَنَّا وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى هُوَ رَجاؤُنا حینَ یَسُوءُ ظَنُّنا بِأَعْمالِنا وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفاهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یَغْدُو عَلَیْنا وَ یَرُوحُ بِنِعْمَتِه فَنَظِلُّ فیها وَ نَبیتُ بِرَحْمَتِه ساکِنینَ وَ نُصْبِحُ بِنِعْمَتِه مُعافینَ فَلَکَ الْحَمْدُ کَثیراً وَ لَکَ الْحَمْدُ فاضِلاً الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى خَلَقَنى فَأَحْسَنَ خَلْقى وَ صَوَّرَنى فَأَحْسَنَ صُورَتى وَ أَدَّبَنى فَأَحْسَنَ أَدَبى وَ بَصَّرَنى دینَهُ وَ بَسَطَ عَلَىَّ رِزْقَهُ وَ أَسْبَغَ عَلَىَّ نِعَمَهُ وَ کَفانى الْهَمَّ (ألمُهِم) اَللَّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلى کُلِّ حالٍ کَثیراً وَ لَکَ الْمَنُّ فاضِلاً وَ بِنِعْمَتِکَ تَتِمُّ الصَّالِحاتُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا نِهایَةَ لَهُ دُونَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا أَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِیَّتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا أَجْرَ لِقائِلِه دُونَ رِضاکَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ(حمداً) وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکى وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ بِمَحامِدِه کُلِّها عَلى نَعْمائِه کُلِّها حَتّى یَنْتَهى الْحَمْدُ إِلى ما یُحِبُّ رَبُّنا وَ یَرْضى اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَما نَقُولُ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقائِلُونَ وَ کَما یُحِبُّ رَبُّنا أَنْ یُحْمَدَ.»(267)
در تهذیب و سایر کتب معتبره این دعا مذکور است به سندهاى معتبر؛ امّا اختصاص به تعقیب نماز صبح از آنها ظاهر نمىشود:
«أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ رَبُّ الْعالَمینَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ مَلِکُ(مالک) یَوْمِ الدّینِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ مَبْدَأُ کُلِّ شَىْءٍ وَ إِلَیْکَ یَعُودُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ لَمْ تَزَلْ وَ لا تَزالُ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ خالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ خالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْواحِدُ الْأَحَدُ الْفَرْدُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْکَبیرُ الْمُتَعالِ وَ الْکِبْرِیاءُ رِداؤُکَ أَسْئَلُکَ یا اَللَّهُ بِجُودِکَ الَّذى أَنْتَ أَهْلُهُ وَ أَسْئَلُکَ یا اَللَّهُ بِرَحْمَتِکَ الَّتى أَنْتَ أَهْلُها أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْطِیَنى مِنْ جَزیلِ ما أَعْطَیْتَ أَوْلِیائَکَ ما(مَن) آمَنُ بِه مِنْ عَذابِکَ وَ أَسْتَوْجِبُ بِه کَرامَتَکَ فَإِنَّ فى عَطائِکَ خَلَفاً مِنْ مَنْعِ غَیْرِکَ وَ لَیْسَ فى مَنْعِکَ خَلَفٌ مِنْ عَطاءِ غَیْرِکَ یا سامِعَ کُلِّ صَوْتٍ یا جامِعَ کُلِّ فَوْتٍ یا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ یا مَنْ لا تَتَشابَهُ عَلَیْهِ الْأَصْواتُ وَ لا تَغْشاهُ الظُّلُماتُ یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ شَىْءٌ عَنْ شَىْءٍ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَغْفِرَلى ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبى وَ تُعْطِیَنى سُؤْلى فى دُنْیاىَ وَ آخِرَتى یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(268)
شیخ طوسى و دیگران گفتهاند که: در تعقیب نماز صبح سه مرتبه بگوید:
«أُعیذُ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ما رَزَقَنى رَبّى وَ کُلَّ ما یَعْنینى أَمْرُهُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ عَظَمَةِ اللَّهِ وَ قُدْرَةِ اللَّهِ وَ جَلالِ (جَمال) اللَّهِ وَ کَمالِ اللَّهِ وَ سُلْطانِ اللَّهِ وَ غُفْرانِ اللَّهِ وَ مَنِّ اللَّهِ وَ عَفْوِ اللَّهِ وَ حِلْمِ اللَّهِ وَ جَمْعِ اللَّهِ وَ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِاللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ عَلَیْهِمْ – مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ وَ الْعامَةِ وَ الْلاَّمَةِ وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ أُعیذُ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ مَنْ یَعْنینى أَمْرُهُ بِکَلِماتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطانٍ وَ هامَّةٍ وَ کُلِّ عَیْنٍ لامَّةٍ.»
پس سه مرتبه بگوید:
«مَرْحَباً بِالْحافِظَیْنِ وَ حَیَّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کاتِبَیْنِ اکْتُبا رَحِمَکُمَا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکُ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الدّینَ کَما شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلامَ کَما وَصَفَ وَ أَنَّ الْقَوْلَ کَما حَدَّثَ وَ أَنَّ الْکِتابَ کَما أَنْزَلَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبینُ اَللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ تَحِیَّةً وَ أَفْضَلَ السَّلامِ أَصْبَحْتُ لِرَبّى حامِداً أَصْبَحْتُ لاأُشْرِکَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا أَدْعُوا مَعَ اللَّهِ إِلهاً وَ لا اتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّاً أَصْبَحْتُ مُرْتَهَناً بِعَمَلى أَصْبَحْتُ لا فَقیرَ أَفْقَرُ مِنّى وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ بِاللَّهِ أُصْبِحُ وَ بِاللَّهِ أُمْسى وَ بِاللَّهِ نُحْیى وَ بِاللَّهِ نَمُوتُ(نُمیتُ) وَ إِلَى اللَّهِ النُّشُورُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ (الحُزنِ) وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ أَصْبَحْتُ وَ الْجُودُ وَ الْجَمالُ وَ الْجَلالُ وَ الْبَهاءُ وَ العِزَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ السُّلْطانُ وَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ وَ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ.»
پس سه مرتبه بگوید: «اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى أَذْهَبَ اللَّیْلَ وَ جاءَ بِالنَّهارِ بِرَحْمَتِه خَلْقاً جَدیداً وَ نَحْنُ مِنْهُ فى عافِیَةٍ وَ رَحْمَةٍ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولاً.»(269)
شیخ طوسى و ابن باقى گفتهاند که: مستحب است که در تعقیب نماز صبح این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى وَ هذا الْیَوْمَ الْمُقْبِلَ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِکَ فَلا یُهِمَّنى الْیَوْمَ شَىْءٌ مِنْ رُکُوبِ مَحارِمِکَ وَ لا الْجُرْأَةُ عَلى مَعاصیکَ وَ ارْزُقْنى فیهِ عَمَلاً مَقْبُولاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَقدِّمُ بَیْنَ یَدَىْ نِسْیانى وَ عَجَلَتى فى یَوْمى هذا بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُؤْمِناً مُوْقِناً عَلى دینِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله وَ سُنَّتِه وَ عَلى دینِ عَلِىٍّ علیه السلام وَ سُنَّتِه وَ عَلى دینِ الْأَوْصِیاءِ علیهم السلام وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلانِیَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِم اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَعیذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ مُحَمَّدٌ وَ عَلِىٌّ وَ الْأَوْصِیاء علیه و علیهِم السَّلام وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فیما رَغِبُوا إِلَیْکَ فیهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ اَللَّهُمَّ تَوَفَّنى عَلَى الْإیمانِ بِکَ وَ التَّصْدیقِ بِرُسُلِکَ وَ الْوِلایَةِ لِعَلِىِّ بْنِ أَبىطالِبٍ علیه السلام وَ الْایتِمامِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنّى قَدْ رَضیتُ بِذلِکَ یا رَبِّ أَصْبَحْتُ عَلى فِطْرَةِ الْإِسْلامِ وَ کَلِمَةِ الْإِخْلاصِ وَ مِلَّةِ إِبْراهیمَ وَ دینِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَللَّهُمَّ أَحْیِنى ما أَحْیَیْتَنى عَلَیْهِ وَ تَوَفَّنى إِذا تَوَفَّیْتَنى عَلَیْهِ وَ ابْعَثَنى عَلَیْهِ إِذا بَعَثْتَنى وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فِى الدُّنْیا وَالْآخِرَة وَ لا تُفَرِّقْ بَیْنى وَ بَیْنَهُم طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لا أَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلامِ دیناً وَ بِمُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله نَبِیّاً وَ بِالْقُرْآنِ کِتاباً وَ بِعَلِىٍّ إِماماً وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِىِّ بْنِ مُوسى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ وَ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ وَ الْحُجَّةِ الْخَلَفِ الصَّالِحِ أَئِمَةً وَ سادَةً وَ قادَةً اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُمْ أَئِمَّتى وَ قادَتى فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ أَدْخِلْنى فى کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَخْرِجْنى مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنى مَعَهُمْ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ فى کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخاءٍ وَ فى کُلِّ عافِیَةٍ وَ بَلاءٍ وَ فِى الْمَشاهِدِ کُلِّها وَ لا تُفَرِّقْ بَیْنى وَ بَیْنَهُمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً لا أَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ فَإِنّى بِذلِکَ راضٍ یا رَبِّ.»
و سیّد بن باقى از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که: هر که هر صبح و شام بگوید: «رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاً» تا آخر دعا؛ بر خداوند جبّار لازم است که در روز قیامت او را راضى گرداند.(270)
شیخ طوسى و دیگران گفتهاند که: در تعقیب صبح ده مرتبه بگوید:
«اَللَّهُمَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ الْاَوْصِیاءِ الراضینِ الْمَرْضیّینَ بِأَفْضَلِ صَلَواتِکَ وَ بارِکْ عَلَیْهِمْ بِاَفْضَلِ بَرَکاتِکَ وَ السَّلامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلى أَرْواحِهِمْ وَ أَجْسادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»
پس بگوید: «اَللَّهُمَّ أَحْیِنى عَلى ما أَحْیَیْتَ عَلَیْهِ عَلِىَّ بْنَ أَبىطالِبٍ علیه السلام وَ أَمِتْنى عَلى ما ماتَ عَلَیْهِ عَلِىُّ بْنُ أَبى طالِبٍ علیه السلام»
پس بگوید:
«اَللَّهُمَّ إِنَّکَ تُنْزِلُ فى هذَا اللَّیْلِ وَ النَّهارِ ما شِئْتَ فَأَنْزِلْ عَلَىَّ وَ عَلى إِخْوانى وَ أَهْلى وَ أَهْلِ حُزانَتى مِنْ رَحْمَتِکَ وَ رِضْوانِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ رِزْقِکَ الْواسِعِ ما تَجْعَلُهُ قِواماً لِدینى وَ دُنْیاىَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْواسِعِ الْفاضِلِ الْمُفْضِلِ رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَیِّباً بَلاغاً لِلْآخِرَةِ وَ الدُّنْیا هَنیئاً مَریئاً صَبّاً صَبّاً مِنْ غَیْرِ مَنٍّ مِنْ أَحَدٍ إِلّا سَعَةً مِنْ فَضْلِکَ وَ طَیِّباً مِنْ رِزْقِکَ وَ حَلالاً مِنْ واسِعِکَ تُغْنینى بِه مِنْ فَضْلِکَ أَسْئَلُ وَ مِنْ عَطِیَّتِکَ أَسْئَلُ وَ مِنْ یَدِکَ الْمَلْأَى أَسْئَلُ وَ مِنْ خَیْرِکَ أَسْئَلُ یا مَنْ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ نَفْحَةً مِنْ نَفَحاتِ رِزْقِکَ تَجْعَلُها عَوْناً عَلى نَفْسى وَ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى اَللَّهُمَّ افْتَحْ لى وَ لِأَهْلِ بَیْتى بابَ رَحْمَتِکَ وَ رِزْقاً مِنْ عِنْدِکَ اَللَّهُمَّ لا تَخْطُرْ عَلَىَّ رِزْقى وَ لا تَجْعَلْنى مُحارَفاً وَ اجْعَلْنى مِمَّن یَخافُ مَقامَکَ وَ یَخافُ وَعیدَکَ وَ یَرْجُو لِقاءَکَ وَ یَرْجُو أَیَّامَکَ وَ اجْعَلْنى أَتُوبُ إِلَیْکَ تَوْبَةً نَصُوحاً وَ ارْزُقْنى عَمَلاً مُتَقَبَّلاً وَ عَمَلاً نَجیحاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ.»(271)
شیخ طوسى و دیگران گفتهاند که:
بعد از نماز صبح صد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ»
و صد مرتبه بگوید: «أَسْئَلُ اللَّهَ الْعافِیَةَ»
و صد مرتبه بگوید: «أَسْتَجیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ أَسْئَلُهُ الجَنَّةَ»
و صد مرتبه بگوید: «أَسْئَلُ اللَّهَ الحُورَالْعینَ»
و صد مرتبه بگوید: «لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ الحَقُّ الْمُبینُ»
و صد مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أحَد» بخواند
و صد مرتبه بگوید: «صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»
و صد مرتبه بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ»
و صد مرتبه بگوید: «ماشاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ»
و صد مرتبه بگوید: «اَللَّهُمَّ قَدْ رَضیتُ بِقَضائِکَ وَ سَلَّمْتُ لِأَمْرِکَ اَللَّهُمَّ اقْضِ لى بِالْحُسْنى وَ اکْفِنى ما أَهَمَّنى»
و صد مرتبه بگوید: «اَللَّهُمَّ أَوْسِعْ لى فى رِزْقى وَ امْدُدْ لى فى عُمْرى وَ اغْفِرْلى ذَنْبى وَ اجْعَلْنى مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِه لِدینِکَ.»(272)
کفعمى رحمه الله روایت کرده است که: مردى به حضرت رسول صلى الله علیه وآله شکایت کرد از تنگدستى و پریشانى و بیمارى؛ حضرت فرمود که: هر صبح و شام ده مرتبه این دعا بخوان. او سه روز بر این دعا مداومت کرد، حال او به صحّت و توانگرى و رفاهیّت برگشت.
و شیخ طوسى و دیگران در تعقیب نماز صبح ذکر کردهاند؛ و دعا این است:
«لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً.»(273)
شیخ طوسى و دیگران گفته اند که: بعد از نماز صبح ده مرتبه این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ اقْذِفْ فى قُلُوبِ الْعِبادِ مَحَبَّتى وَ ضَمِّنِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ رِزْقى وَ أَلْقِ الرُّعْبَ فى قُلُوبِ أَعْدائِکَ مِنّى وَ انْشُرْ رَحْمَتَکَ لى وَ أَتْمِمْ نِعْمَتَکَ عَلَىَّ وَ اجْعَلْها مَوصُولَةً بِکَرامَتِکَ إِیَّاىَ وَ أَوْزِعْنى شُکْرَکَ وَ أَوْجِبْ لِىَ الْمَزیدَ مِنْ لَدُنْکَ وَ لا تُنْسِنى ذِکْرَکَ وَ لا تَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلینَ.»
و ده مرتبه بگوید:
«اَللَّهُمَّ یَسِّرْ لَنا ما نَخافُ عُسْرَتَهُ وَ سَهِّلْ لَنا ما نَخافُ حُزُونَتَهُ وَ نَفِّسْ عَنَّا ما نَخافُ کُرْبَتَهُ وَ اکْشِفْ عَنَّا ما نَخافُ غَمَّهُ وَ اصْرِفْ عَنَّا ما نَخافُ بَلِیَّتَهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمین.»
و ده مرتبه بگوید:
«اَللّهُمَّ لا تَنْزِعْ مِنّى صالِحاً أَعْطَیْتَهُ(أعطَیتَنیه) أَبَداً وَ لا تَرُدَّنى فى سُوْءٍ اسْتَنْقَذْتَنى مِنْهُ أَبَداً وَ لا تُشْمِتْ بى عَدُوّاً وَ لا حاسِداً أَبَداً وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً.»
و ده مرتبه بگوید:
«اَللَّهُمَّ بارِکْ لى فیما أَعْطَیْتَنى وَ بارِکْ لى فیما رَزَقْتَنى وَ زِدْنى مِنْ فَضْلِکَ وَ اجْعَلْ لِىَ الْمَزیدَ مِنْ کَرامَتِکَ.»
و ده مرتبه بگوید:
«أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ إِلهاً واحِداً أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً.»
و ده مرتبه بگوید:
«لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ إِلهاً واحِداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً.»
و ده مرتبه بگوید:
«اَللَّهُمَّ ما أَصْبَحَتْ (أصبحتُ) بى مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عافِیَةٍ فى دینٍ أَوْ دُنْیاىَ فَمِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ یا رَبِّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا.»
و ده مرتبه بگوید:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»(274)
شیخ طوسی و دیگران گفتهاند که: این دعا بخواند:
اَللَّهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصارِ ثَبِّتْ قَلْبى عَلى دینِکَ وَ لا تُزِغْ قَلْبى بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنى وَ هَبْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ وَ أَجِرْنى مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ اَللَّهُمَّ امْدُدْ لى فى عُمْرى وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ فى رِزْقى وَ انْشُرْ عَلَىَّ رَحْمَتَکَ وَ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ فى أُمِّ الْکِتابِ شَقِیّاً فَاجْعَلْنى سَعیداً فَإِنَّکَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتابِ.»(275)
گفتهاند در تعقیب نماز صبح بگویید:
«أَحَطْتُ عَلى نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى مِنْ شاهِدٍ وَ غائِبٍ بِاللَّهِ الَّذى لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحیم الْحَىُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِى السَّماواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذى یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَىْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلّا بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ.»(275)
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: ترک مکن در هر صبح و شام خواندن این دعا را. و شیخ و دیگران در تعقیب نماز صبح ایراد نمودند.
دعا این است:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ أَسْتَغْفِرُکَ فى هذَا الصَّباحِ وَ فى هذَا الْیَوْمِ لِأَهْلِ رَحْمَتِکَ وَ أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنْ أَهْلِ لَعْنَتِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ أَبْرَأُ إِلَیْکَ فى هذَا الْیَوْمِ وَ فى هذَا الصَّباحِ مِمَّنْ نَحْنُ بَیْنَ ظَهْرَانَیْهِمْ مِنَ الْمُشْرِکینَ وَ ما کانُوا یَعْبُدُونَ إِنَّهُمْ کانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فاسِقِینَ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ ما أَنْزَلْتَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ فى هذا الصَّباحِ وَ فى هذا الْیَوْمِ بَرَکَةً عَلى أَوْلِیائِکَ وَ عَذاباً عَلى أَعْدائِکَ اَللَّهُمَّ والِ مَنْ والاکَ وَ عادِ مَنْ عاداکَ اَللَّهُمَّ اخْتِمْ لى بِالْأَمْنِ وَ الْإیمانِ کُلَّما طَلَعَتْ شَمْسٌ أَوْ غَرَبَتْ اَللَّهُمَّ اغْفِرْلى وَ لِوالِدَىَّ وَ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانى صَغیراً اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ الْأَحْیاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْواتِ إِنَّکَ تَعْلَمُ مُتَقَلَّبُهُم وَ مَثْواهُمْ اَللَّهُمَّ احْفَظْ إِمامَ الْمُسْلِمینَ بِحِفْظِ الْإیمانِ وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزیزاً وَ افْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسیراً وَ اجْعَلْ لِإِمامِ الْمُسْلِمینَ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً اَللَّهُمَّ الْعَنِ الْفِرَقَ الْمُخالِفَةَ عَلى رَسُولِکَ وَ الْمُتَعَدِّیَةَ لِحُدُودِکَ وَ الْعَنْ أَشْیاعَهُمْ وَ أَتْباعَهُمْ وَ أَسْئَلُکَ الزِّیادَةَ مِنْ فَضْلِکَ وَ الْاِقْتِداءَ بِما جاءَ مِنْ عِنْدِکَ وَ التَّسْلیمَ لِأَمْرِکَ وَ الْمُحافَظَةَ عَلى ما أَمَرْتَ بِه لا أبْغِى بِه بَدَلاً وَ لا أَشْتَرى بِهِ ثَمَناً قَلیلاً اَللَّهُمَّ اهْدِنى فیمَنْ هَدَیْتَ وَ قِنى شَرَّ ما قَضَیْتَ إِنَّکَ تَقْضى وَ لا یُقْضى عَلَیْکَ وَ لا یَعزُّ مَنْ عادَیْتَ وَ لا یَذِلُّ مَنْ والَیْتَ تَبارَکْتَ وَ تَعالَیْتَ سُبْحانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرامِ تَقَبَّلْ مِنّى دُعائى وَ ما تَقَرَّبْتُ بِه إِلَیْکَ مِنْ خَیْرٍ فَضاعِفْهُ لى یا رَبِّ أَضْعافاً کَثیرَةً وَ آتِنى مِنْ لَدُنْکَ أَجْراً عَظیماً رَبِّ ما أَحْسَنَ ما أَبْلَیْتَنى وَ أَعْظَمَ ما آتَیْتَنى وَ أَطْوَلَ ما عافَیْتَنى وَ أَکْثَرَ ما سَتْرَتَ عَلَىَّ فَلَکَ الْحَمْدُ یا إلهى کَثیراً طَیِّباً مُبارَکاً عَلَیْهِ مِلْأَ السَّماواتِ وَ مِلْأَ الْأَرْضِ وَ مِلْأَ ما شاءَ رَبّى وَ کَما یُحِبُّ رَبّى وَ یَرْضى وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِه وَ عِزِّ جَلالِه ذِى الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ.»(276)
شیخ طبرسى و کفعمى و دیگران از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کردهاند که:
با اصحاب خود گفت: آیا عاجزید از آن که هر صبح و شام نزد خداوند عالمیان عهدى بگیرید؟ گفتند: چگونه عهد بگیریم؟ فرمود که: این دعا بخوانید؛ هر که این دعا بخواند مُهرى بر آن مىزنند، و در زیر عرش الهى مىگذارند؛ چون روز قیامت شود منادى ندا کند که کجایند آنان که نزد خداوندِ رحمان، عهدى دارند؟ پس آن عهد را به ایشان دهند، و با آن عهد داخل بهشت شوند.
و شیخ طوسى رحمه الله این دعا را در تعقیب صبح ایراد کرده، و دعا این است:
اَللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنَ الرَّحیمَ أَعْهَدُ إِلَیْکَ فى هذِهِ الدُّنْیا اِنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صلى الله علیه وآله عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ(وَ أنَّ عَلِیّاً علیه السلام عَبْدُکَ وَ وَلِیُّکَ و وَ وَصِىُّ رَسُولِکَ وَ أنَّ الأَئِمَّةَ المعصومینَ علیهم السلام أصفیاؤُکَ هُمْ أئِمَّتى وَ سادَتى وَ قادَتى بِهِم أتَوَلّى وَ مِن أعدائهم أتَبَرَّا) اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ لا إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَنى إِلَیْها تُباعِدْنى مِنَ الْخَیْرِ وَ تُقَرِّبْنى (تُقَرِّبُنی) مِنَ الشَّرِّ أَىْ رَبِّ لا أَثِقُ إِلّا بِرَحْمَتِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِبینَ وَ اجْعَلْ لى عِنْدَکَ عَهْداً تُؤَدّیهِ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمیعادَ.»(277)
این دعا بعد از نماز صبح و شام باید خواند؛ و شیخ طوسی در تعقیب صبح ایراد نموده:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فى بَصَرى وَ الْبَصیرَةَ فى دینى وَ الْیَقینَ فى قَلْبى وَ الْإِخْلاصَ فى عَمَلى وَ السَّلامَةَ فى نَفْسى وَ السَّعَةَ فى رِزْقى وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنى.»(278)
شیخ طوسى و کفعمى و سیّد بن طاوس به سندهاى صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند در تعقیب نماز صبح این دعا را:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرینَ الْأَخْیارِ الْأَتْقِیاءِ الْأَبْرارِ الَّذینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهیراً وَ أُفَوِّضُ أَمْرِى إِلَى اللَّهِ وَ ما تَوْفیقى إِلّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَىْ ءٍ قَدْراً ما شاءَ اللَّهُ کانَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمیعِ الْعَلیمْ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ وَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً کَما هُوَ أَهْلُهُ وَ مُسْتَحِقُّهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِه وَ عِزِّ جَلالِه عَلى إِدْبارِ اللَّیْلِ وَ إِقْبالِ النَّهارِ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى ذَهَبَ بِاللَّیْلِ مُظْلِماً بِقُدْرَتِه وَ جاءَ بِالنَّهارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِه خَلْقاً جَدیداً وَ نَحْنُ فى عافِیَتِه وَ سَلامَتِه وَ سِتْرِهِ وَ کِفایَتِه وَ جَمیلِ صُنْعِه مَرْحَباً بِخَلْقِ اللَّهِ الْجَدیدِ وَ الْیَوْمِ الْعَتیدِ وَ الْمَلَکِ الشَّهیدِ مَرْحَباً بِکُما مِنْ مَلَکَیْنِ کَریمَیْنِ وَ حَیَّاکُما اللَّهُ مِنْ کاتِبَیْنِ حافِظَیْنِ أُشْهِدُکُما فَاشْهَدا لى وَ اکْتُبا شَهادَتى هذِه مَعَکُما حَتّى أَلْقا بِها رَبّى اَنّى أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً صلى الله علیه وآله عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدى وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون وَ أَنَّ الدّینَ کَما شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلامَ کَما وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَما حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبینُ وَ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ الْقُرآنَ حَقٌّ وَ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ مُسَائَلَةَ مُنْکَرٍ وَ نَکیرٍ فِى الْقَبْرِ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَ الْمیزانَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْتُبْ اللَّهُمَّ شَهادَتى عِنْدَکَ مَعَ شَهادَةِ أُولِى الْعِلْمِ بِکَ یا رَبِّ وَ مَنْ أَبى أَنْ یَشْهَدَ لَکَ بِهذِهِ الشَّهادَةِ وَ زَعَمَ أَنَّ لَکَ نِدّاً أَوْ لَکَ وَلَداً أَوْ لَکَ صاحِبَةً أَوْ لَکَ شَریکاً أَوْ مَعَکَ خالِقاً أَوْ رازِقاً لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ تَبارَکْتَ وَ تَعالَیْتَ عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبیراً فَاکْتُبْ اللَّهُمَّ شَهادَتى مَکانَ شَهادَتِهِمْ وَ أَحْیِنى عَلى ذلِکَ وَ أَمِتْنى عَلَیْهِ وَ ابْعَثْنى عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِى بِرَحْمَتِکَ فى عِبادِکَ الصَّالِحِینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَبِّحْنى مِنْکَ صَباحاً صالِحاً مُبارَکاً مَیْمُوناً لا خازِیاً وَ لا فاضِحاً اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمى هذا صَلاحاً وَ أَوْسَطَهُ فَلاحاً وَ آخِرَهُ نَجاحاً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ یَوْمٍ أَوَّلُهُ فَزَعٌ وَ أَوَسْطُهُ جَزَعٌ وَ آخِرُهُ وَجَعٌ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْزُقْنى خَیْرَ یَوْمى هذا وَ خَیْرَ ما فیهِ وَ خَیْرَ ما قَبْلَهُ وَ خَیْرَ ما بَعْدَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّه وَ شَرِّ ما فیهِ وَ شَرِّ ما قَبْلَهُ وَ شَرِّ ما بَعْدَهُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْتَحْ لى بابَ کُلِّ خَیْرٍ فَتَحْتَهُ عَلى أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ لا تُغْلِقْهُ عَنّى أَبَداً وَ أَغْلِقْ عَنّى بابَ کُلِّ شَرٍّ فَتَحْتَهُ عَلى أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الشَّرِّ وَ لا تَفْتَحْهُ عَلَىَّ أَبَداً اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فى کُلِّ مَوْطِنٍ وَ مَشْهَدٍ وَ مَقامٍ وَ مَحَلٍّ وَ مُرْتَحَلٍ وَ فى کُلِّ شِدَّةٍ وَ رَخاءٍ وَ عافِیَةٍ وَ بَلاءٍ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْلى مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لا تُغادِرُ لى ذَنْباً وَ لا خَطیئَةً وَ لا إِثْماً اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ تُبْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فیهِ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِما أَعْطَیْتُکَ مِنْ نَفْسى ثُمَّ لَمْ أَفِ لَکَ بِه وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِما أَرَدْتُ بِه وَجْهَکَ فَخالَطَهُ ما لَیْسَ لَکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اغْفِرْلى یا رَبِّ وَ لِوالِدَىَّ وَ ما وَلَدا وَ ما وَلَدْتُ وَ ما تَوالَدُوا مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ الْأَحْیاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْواتِ وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فى قُلُوبِنا غِلّاً لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى قَضى عَنّى صَلاةً کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً وَ لَمْ یَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلینَ.»(279)
شیخ طوسى و کفعمى و علاّمه حلّى – رضى اللَّه عنهم – این دعا را در تعقیب نماز صبح ایراد نموده اند، و مسمّى است به دعاى حریق؛ و سبب این تسمیه آنست که: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده اند که گفت: شنیدم از پدرم امام محمّد باقر علیه السلام که گفت: روزى با پدرم امام زین العابدین علیه السلام رفتیم به عیادت مرد پیرى از انصار؛ ناگاه مردى آمد و گفت: با پدرم که زود برگردید که آتش در خانه شما افتاد و سوخت. پدرم گفت: واللَّه که نسوخته است. آن مرد رفت و به زودى معاودت کرد و گفت: خانه شما سوخت. پدرم سوگند یاد کرد که نسوخته. باز جمعى از یاران و خویشان آمدند و خبر سوختن را گفتند و حضرت انکار کرد؛ تا آن که ظاهر شد که خانه هاى اطراف خانه آن حضرت سوخته بود و آن خانه مقدّسه سالم مانده بود.
من از پدرم پرسیدم که سبب این امر غریب چه بود که جمیع خانه هاى اطراف سوخت و خانه شما محفوظ ماند؟ حضرت فرمود که: این به سبب میراثى است که از علوم حضرت رسالت پناه صلى الله علیه و آله به ما رسیده است، و ما آن را دوست تر مى داریم از دنیا و آنچه در آن هست از مال و جواهر و املاک و لشکر و حربه و سلاح؛ و آن سرّى است که حضرت جبرئیل علیه السلام براى حضرت رسول صلى الله علیه وآله آورد، و آن حضرت به حضرت امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه علیهما السلام تعلیم نمود، و به ما میراث رسیده؛ و این دعاى کامل است، هر که این دعا را در اوّلِ روز بخواند در هر روز، حق تعالى موکّل گرداند بر او هزار ملک که حفظ نمایند جان و اهل و فرزندان و مال و حشم و خدم او را و هر چه اعتنا به شأن او دارد، از سوختن، و غرق شدن، و لقمه در گلو ماندن، و خانه انبوه شدن، و به زمین فرو رفتن، و عذابهاى آسمانى، و ایمن گرداند خدا او را از شرّ شیطان، و شرّ پادشاهان، و شرّ هر صاحب شرّى، و در امان و ضمان خدا باشد و اگر با اخلاص و یقین بخواند خدا ثواب صد صدّیق او را کرامت فرماید، و اگر در آن روز بمیرد داخل بهشت شود. پس اى فرزند! این دعا را حفظ کن، و تعلیم مکن مگر به کسى که اعتماد بر او داشته باشى؛ زیرا که براى هر حاجت که خوانده شود برآورده مى شود.
اینست دعا:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ أُشْهِدُکَ وَ کَفى بِکَ شَهیداً وَ أُشْهِدُ مَلائِکَتَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ سُکَّانَ سَبْعِ سَماواتِکَ وَ أَرَضیکَ وَ أَنْبِیائَکَ وَ رُسُلَکَ وَ وَرَثَةَ أَنْبِیائِکَ وَ رُسُلِکَ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکَ وَ جَمیعَ خَلْقِکَ فَاشْهَدْ لى وَ کَفى بِکَ شَهیداً إِلهى إِنّى أَشْهَدُ أَ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْمَعْبُودُ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلّی الله علیه و اله) عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّ کُلَّ مَعْبُودٍ مِمَّا دُونَ عَرْشِکَ إِلى قَرارِ أَرْضِکَ السَّابِعَةِ السُّفْلى باطِلٌ مُضْمَحِلٌّ ما خَلا وَجْهَکَ الْکَریمَ فَإِنَّهُ أَعَزُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَصِفَ الْواصِفُونَ کُنْهَ جَلالِه أَوْ تَهْتَدِىَ الْقُلُوبُ إِلى کُنْهِ عَظَمَتِه یا مَنْ فاقَ مَدْحَ الْمادِحینَ فَخْرُ مَدْحِه وَ عَدا وَصْفَ الْواصِفینَ مَاثِرُ حَمْدِهِ وَ جَلَّ عَنْ مَقالَةِ النَّاطِقینَ تَعْظیمُ شَأْنِه صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ افْعَلْ بِنا ما أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَهْلَ التَّقْوى وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ.»
سه مرتبه این دعا را بخواند. پس یازده مرتبه بگوید:
«لا إلهَ إِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ما شاءَ اللَّهُ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»
پس یازده مرتبه بگوید:
«سُبْحانَ اللَّهَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ما شاءَ اللَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْحَلیمِ الْکَریمِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الحَقِّ الْمُبینِ عَدَدَ خَلْقِه وَ زِنَةَ عَرْشِه وَ مِلْأَ سَماواتِه وَ أَرَضیهِ وَ عَدَدَ ما جَرى بِه قَلَمُهُ وَ أَحْصاهُ کِتابُهُ وَ مِدادَ کَلِماتِه وَ رِضا نَفْسِه.»
پس بگوید:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ الْمُبارَکینَ وَ صَلِّ عَلى جَبْرَئیلَ وَ میکائیلَ وَ حَمَلَةِ عَرْشِکَ أَجْمَعینَ وَ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ جَمیعاً حَتّى تُبَلِّغَهُمُ الرِّضا وَ تَزیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضا ما أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلى مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أعْوانِه وَ صَلِّ عَلى رِضْوانَ وَ خَزَنَةِ الْجِنانِ وَ صَلِّ عَلى مالِکٍ وَ خَزَنَةِ النّیرانِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ جَمیعاً حَتّى تُبَلِّغَهُمُ الرِّضا وَ تَزیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى الْکِرامِ الْکاتِبینَ وَ السَّفَرَةِ الْکِرامِ الْبَرَرَةِ وَ الْحَفَظَةِ لِبَنى آدَمَ وَ صَلِّ عَلى مَلائِکَةِ الْهَواءِ وَ السَّماواتِ الْعُلى وَ مَلائِکَةِ الْأَرَضینَ السُّفْلى وَ مَلائِکَةِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْأَرْضِ وَ الْأَقْطارِ وَ الْبِحارِ وَ الْأَنْهارِ وَ الْبَرارى وَ الْفَلَواتِ وَ الْقِفارِ وَ الْأَشْجارِ وَ صَلِّ عَلَى الْمَلائِکَتِکَ الَّذینَ أَغْنَیْتَهُمْ عَنِ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ بِتَسْبیحِکَ وَ تَقْدیسِکَ وَ عِبادَتِکَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتّى تُبَلِّغَهُمُ الرِّضا وَ تَزیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلى أَبینا آدَمَ وَ أُمِّنا حَوَّاءَ وَ ما وَلَدا مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتّى تُبَلِّغَهُمُ الرِّضا وَ تَزیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبینَ وَ عَلى أَصْحابِه الْمُنْتَجَبینَ وَ عَلى أَزْواجِهِ الْمُطَهَّراتِ وَ عَلى ذُرِیَّةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلى کُلِّ نَبِىٍّ بَشَّرَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلى کُلِّ نَبِىٍّ وَلَدَ مُحَمَّداً وَ عَلى کُلِّ اِمْرَأَةٍ صالِحَةٍ کَفَّلَتْ مُحَمَّداً وَ عَلى کُلِّ مَلَکٍ هَبَطَ إِلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى کُلِّ مَنْ فى صَلاتِکَ عَلَیْهِ وَ رِضاً لَکَ وَ رِضاً لِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِمْ حَتّى تُبَلِّغَهُمُ الرِّضا وَ تَزیدَهُمْ بَعْدَ الرِّضا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بارِکْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَ آلِ إِبْراهیمَ إِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسیلَةَ وَ الْفَضْلَ وَ الْفَضیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الرَّفیعَةَ وَ أَعْطِه حَتّى یَرْضى وَ زِدْهُ بَعْدَ الرِّضا مِمَّا أَنْتَ أَهْلُهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما أَمَرْتَنا أَنْ نُصَلِّىَ عَلَیْهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما یَنْبَغى لَنا أَنْ نُصَّلِىَ عَلَیْهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ کُلِّ حَرْفٍ فى صَلاةٍ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ مَنْ صَلّى عَلَیْهِ وَ مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ کُلِّ شَعْرَةٍ وَ لَفْظَةٍ وَ لَحْظَةٍ وَ نَفْسٍ وَ صِفَةٍ وَ سُکُونٍ وَ حَرَکَةٍ مِمَّنْ صَلَّى عَلَیْهِ وَ مِمَّنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ وَ بِعَدَدِ ساعاتِهِمْ وَ دَقائِقِهِمْ وَ سُکُونِهِمْ وَ حَرَکاتِهِمْ وَ حَقائِقِهِمْ وَ میقاتِهِمْ وَ صِفاتِهِمْ وَ أَیَّامِهِمْ وَ شُهُورِهِمْ وَ سِنینِهِمْ وَ أَشْعارِهِمْ وَ أَبْشارِهِمْ وَ بِعَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ ما عَمِلُوا أَوْ یَعْمَلُونَ أَوْ بَلَغَهُمْ أَوْ رَأَوْا أَوْ ظَنُّوا أَوْ کانَ مِنْهُمْ أَوْ یَکُونُ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ کَأَضْعافِ ذلِکَ أَضْعافاً مُضاعَفَةً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ ما خَلَقْتَ وَ ما أَنْتَ خالِقُهُ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ صَلاةً تُرْضیهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ ما ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ الثَّناءُ وَ الشُّکْرُ وَ الْمَنُّ وَ الْفَضْلُ وَ الطَّوْلُ وَ الْخَیْرُ وَ الْحُسْنى وَ النِّعْمَةُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْمُلْکُ وَ الْمَلَکُوتُ وَ الْقَهْرُ وَ السُّلْطانُ وَ الْفَخْرُ وَ السُّؤْدَدُ وَ الْاِمْتِنانُ وَ الْکَرَمُ وَ الْجَلالُ وَ الْإِکْرامُ وَ الْجَمالُ وَ الْکَمالُ وَ الْخَیْرُ وَ التَوْحیدُ وَ التَّمْجیدُ وَالتَّحْمیدُ وَ التَّهْلیلُ وَ التَّکْبیرُ وَ التَّقْدیسُ وَ الرَّحْمَةُ وَ الْمَغْفِرَةُ وَ الْکِبْرِیاءُ وَ الْعَظَمَةُ وَ لَکَ ما زَکى وَ طابَ وَ طَهُرَ مِنَ الثَّناءِ الطَّیِّبِ وَ الْمَدیحِ الْفاخِرِ وَ الْقولِ الْحَسَنِ الجَمیلِ الَّذى تَرْضى بِه عَنْ قائِلِه وَ تُرْضى بِه قائِلَهُ وَ هُوَ رِضىً لَکَ حَتّى یَتَّصِلَ حَمْدى بِحَمْدِ أَوَّلِ الْحامِدینَ وَ ثَنائى بِأَوَّلِ ثَناءِ الْمُثْنینَ عَلى رَبِّ الْعالَمینَ مُتَّصِلاً ذلِکَ بِذلِکَ وَ تَهْلیلى بِتَهْلیلِ أَوَّلِ الْمُهَلِّلینَ وَ تَکْبیرى بِتَکْبیرِ أَوَّلِ الْمُکَبِّرینَ وَ قَوْلِى الْحَسَنُ الْجَمیلُ بِقَوْلِ أَوَّلِ الْقائِلینَ الْمُجْمِلینَ الْمُثْنینَ عَلى رَبِّ الْعالَمینَ مُتَّصِلاً ذلِکَ بِذلِکَ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلى آخِرِه وَ بِعَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ السَّماواتِ وَ الْأَرَضینَ وَ الرِّمالِ وَ التِّلالِ(القلال) وَ الْجِبالِ وَ عَدَدِ جُرَعِ ماءِ الْبِحارِ وَ عَدَدِ قَطْرِ الْأَمْطارِ وَ وَرَقِ الْأَشْجارِ وَ عَدَدِ النُّجُومِ وَ عَدَدِ الثَّرى وَ الْحَصى وَ النَّوى وَ الْمَدَرِ وَ عَدَدِ زِنَةِ ذلِکَ کُلِّه وَ عَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ السَّماواتِ وَ الْأَرَضینِ وَ ما فیهِنَّ وَ ما بَیْنَهُنَّ وَ ما تَحْتَهُنَّ وَ ما بَیْنَ ذلِکَ وَ ما فَوْقَهُنَّ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ مِنْ لَدُنِ الْعَرْشِ(عرشک) إِلى قَرارِ أَرْضِکَ السَّابِعَةِ السُّفْلى وَ بِعَدَدِ حُرُوفِ أَلْفاظِ أَهْلِهِنَّ وَ عَدَدِ أَرْماقِهِمْ(أزمانهم) وَ دَقائِقِهِمْ وَ شَعائِرِهِمْ وَ ساعاتِهِمْ وَ أَیَّامِهِمْ وَ شُهُورِهِمْ وَ سِنینِهِمْ(سِنیهِم) وَ سُکُونِهِمْ وَ حَرَکاتِهِمْ وَ أَشْعارِهِمْ وَ أَبْشارِهِمْ وَ أَنْفاسِهِمْ وَ بِعَدَدِ زِنَةِ ما عَمِلُوا أَوْ یَعْمَلُونَ بِه أَوْ بَلَغَهُم أَوْ رَأَوْا أَوْ ظَنُّوا اَوْ فَطِنُوا أَوْ کانَ مِنْهُمْ أَوْ یَکُونَ ذلِکَ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ عَدَدِ زِنَةِ ذَرِّ ذلِکَ وَ أَضْعافِ ذلِکَ وَ کَأَضْعافِ ذلِکَ أَضْعافاً مُضاعَفَةً لا یَعْلَمُها وَ لا یُحْصیها غَیْرُکَ یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ أَهْلُ ذلِکَ أَنْتَ وَ مُسْتَحِّقُّهُ وَ مُسْتَوْجِبُهُ مِنّى وَ مِنْ جَمیعِ خَلْقِکَ یا بَدیعَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ لَسْتَ بِرَبٍّ اسْتَحْدَثْناکَ وَ لا مَعَکَ إِلهٌ فَیُشْرِکَکَ فى رُبُوبِیَّتِکَ وَ لا مَعَکَ إِلهٌ أَعانَکَ عَلى خَلْقِنا أَنْتَ رَبُّنا کَما تَقُولُ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقائِلُونَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعطِىَ مُحَمَّداً أَفْضَلَ ما سَئَلَکَ وَ أَفْضَلَ ما سُئِلْتَ لَهُ وَ أَفْضَلَ ما أَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ أُعیذُ أَهْلَ بَیْتِ النَّبِىِّ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله وَ نَفْسى وَ دینى وَ مالى وَ وُلْدى وَ أَهْلى وَ قَراباتى وَ أَهْلَ بَیْتى وَ کُلَّ ذى رَحِمٍ لى دَخَلَ فِى الْإِسْلامِ أَوْ یَدْخُلُ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ حُزانَتى وَ خاصَّتى وَ مَنْ قَلَّدَنى دُعاءً أَوْ أَسْدى إِلَىَّ یَداً أَوْ رَدَّ عَنّى غَیْبَةً أَوْ قالَ فِىَّ خَیْراً أَوِ اتَّخَذْتُ عِنْدَهُ یَداً أَوْ صَنیعَةً وَ جیرانى وَ إِخْوانى مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِاللَّهِ وَ بِأَسْمائِهِ التَّامَّةِ الْعامَّةِ الشَّامِلَةِ الْکامِلَةِ الطَّاهِرَةِ الْفاضِلَةِ الْمُبارَکَةِ الْمُتَعالِیَةِ الزَّاکِیَةِ الشَّریفَةِ الْمَنیعَةِ الْکَریمَةِ الْعَظیمَةِ الْمَخْزُونَةِ الْمَکْنُونَةِ الَّتى لا یُجاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لا فاجِرٌ وَ بِأُمِّ الْکِتابِ وَ خاتِمَتِه وَ ما بَیْنَهُما مِنْ سُورَةٍ شَریفَةٍ وَ آیَةٍ مُحْکَمَةٍ وَ شِفاءٍ وَ رَحْمَةٍ وَ عَوْذَةٍ وَ بَرَکَةٍ وَ بِالتَّوراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقانِ وَ صُحُفِ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ بِکُلِّ کِتابٍ أَنْزَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ رَسُولٍ أَرْسَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ حُجَّةٍ أَقامَها اللَّهُ وَ بِکُلِّ بُرْهانٍ أَظْهَرَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ نُورٍ أَنارَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ آلاءِ اللَّهِ وَ عَظَمَتِه أُعیذُ نَفْسى وَ أَسْتَعیذُ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذى شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ ما أَخافُ وَ أَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ ما رَبّى مِنْهُ أَکْبَرُ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیاطینِ وَ السَّلاطینِ وَ إِبْلیسَ وَ جُنُودِه وَ أَشْیاعِه وَ أَتْباعِه وَ مِنْ شَرِّ ما فِى النُّورِ وَ الظُّلْمَةِ وَ مِنْ شَرِّ ما دَهَمَ أَوْ هَجَمَ أَوْ أَلَمَّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ آفَةٍ وَ نَدَمٍ وَ نازِلَةٍ وَ سَقَمٍ وَ مِنْ شَرِّ ما یَحْدُثُ فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ تَأْتی بِهِ الْأَقْدارُ وَ مِنْ شَرِّ ما فِی النَّارِ وَ مِنْ شَرِّ ما فِى الْأَرْضِ وَ الْأَقْطارِ وَ الْفَلَواتِ وَ الْقِفارِ وَ الْبِحارِ وَ الْأَنْهارِ وَ مِنْ شَرِّ الْفُسَّاقِ وَ الْفُجَّارِ وَ الْکُهَّانِ وَ السُّحَّارِ وَ الْحُسَّادِ وَ الذُّعَّارِ وَ الْأَشْرارِ وَ مِنْ شَرِّ ما یَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذى شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ أَعُوذُ بِکَ اَللَّهُمَّ مِنَ الْهَمِّ وَ الْغَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ مِنْ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ مِنْ عَمَلٍ لا یَنْفَعُ وَ مِنْ عَیْنٍ لا تَدْمَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لایَخْشَعُ وَ مِنْ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ وَ مِنْ نَصیحَةٍ لا تَنْجَعُ وَ مِنْ صَحابَةٍ لا تَرْدَعُ وَ مِنْ اِجْماعٍ عَلى نُکْرٍ وَ تَوَدُّدٍ عَلى خُسْرٍ أَوْ تُؤاخِذٍ(تُواجِد) عَلى خُبْثٍ وَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْأَنْبِیاءُ الْمُرْسَلُونَ وَ الْأَئِمَةُ الْمُطَهَّرُونَ الطّاهِروُنَ وَ الشُّهَداءُ وَ الصَّالِحُونَ وَ عِبادُکَ الْمُتَّقُونَ وَ أَسْئَلُکَ اللَّهُمَّ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُعْطِیَنى مِنَ الْخَیْرِ ما سَأَلُوا وَ أَنْ تُعیذَنی مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعاذُوا وَ أَسْئَلُکَ اللَّهُمَّ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّه عاجِلِه وَ آجِلِه ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَ ما لَمْ أَعْلَمْ وَ أَعُوذُ بِکَ یا رَبِّ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینَ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ بِسْمِ اللَّهِ عَلى أَهْلِ بَیْتِ النَّبِىِّ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله بِسْمِ اللَّهِ عَلى نَفْسى وَ دینى بِسْمِ اللَّهِ عَلى أَهْلى وَ مالى بِسْمِ اللَّهِ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ أَعْطانى رَبّى بِسْمِ اللَّهِ عَلى أَحِبَّتى وَ وُلْدى وَ قَراباتى بِسْمِ اللَّهِ عَلى جیرانِىَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِخْوانى وَ مَنْ قَلَّدَنى دُعاءً أَوِ اتَّخَذَ عِنْدى یَداً أَوْ أسْدى إِلَىَّ بِرّاً مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِسْمِ اللَّهِ عَلى ما رَزَقَنى رَبّى وَ یَرْزُقُنى بِسْمِ اللَّهِ الَّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه شَىْ ءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صِلْنى بِجَمیعِ ما سَأَلَکَ عِبادُکَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْ تَصِلَهُمْ بِه مِنَ الْخَیْرِ وَ اصْرِفْ عَنّى جَمیعَ ما سَأَلَکَ عِبادُکَ الْمُؤْمِنُونَ أَنْ تَصْرِفَهُ عَنْهُمْ مِنَ السُّوءِ وَ الرَّدَى وَ زِدْنى مِنْ فَضْلِکَ ما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ وَلِیُّهُ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجى وَ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَهْمُومٍ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى نَصْرَهُمْ وَ أَشْهِدْنى أَیَّامَهُمْ وَ اجْمَعْ بَیْنى وَ بَیْنَهُمْ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اجْعَلْ مِنْکَ عَلَیْهِم واقِیَةً حَتّى لا یَخْلُصَ إِلَیْهِمْ إِلّا بِسَبیلِ خَیْرٍ وَ عَلَىَّ مَعَهُمْ وَ عَلى شیعَتِهِمْ وَ مُحِبّیهِمْ وَ عَلى أَوْلِیائِهِمْ وَ عَلى جَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فَإِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ لا غالِبَ إِلّا اللَّهُ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ حَسْبِىَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ وَ أُفَوِّضُ أَمْرى إِلَى اللَّهِ وَ أَلْتَجِأُ إِلَى اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أُحاوِلُ وَ أُصاوِلُ وَ أُکاثِرُ وَ أُفاخِرُ وَ أَعْتَزُّ وَ أَعْتَصِمُ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ مَتابِ لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ الْحَىُّ الْقَیُّومُ عَدَدَ الثَّرى وَ الْحَصى وَ النُّجُومِ وَ الْمَلائِکَةِ الصُّفُوفِ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ العَلِىُّ الْعَظیمُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ سُبْحانَکَ إِنّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ.»
و از حضرت صاحب الامر علیه السلام نیز دعاى سابق مرویست با این زیادتى:
«اَللّهمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِىِّ الرَّفیعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ مُنْزِلَ التَّوراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الزَّبُورِ وَ رَبَّ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ وَ مُنْزِلَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقانِ(القرآن) الْعَظیمِ وَ رَبَّ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبینَ وَالْأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلینَ أَنْتَ إِلهُ مَنْ فِى السَّماءِ وَ إِلهُ مَنْ فِى الْأَرْضِ لا إِلهَ فیهِما غَیْرُکَ وَ أَنْتَ جَبَّارُ مَنْ فِى السَّماءِ وَ جَبَّارُ مَنْ فِى الْأَرْضِ لا جَبَّارَ فیهِما غَیْرُکَ وَ أَنْتَ خالِقُ مَنْ فِى السَّماءِ وَ خالِقُ مَنْ فِى الْأَرْضِ لا خالِقَ فیهِما غَیْرُکَ وَ أَنْتَ حَکَمُ مَنْ فِى السَّماءِ وَ حَکَمُ مَنْ فِى الْأَرْضِ لا حَکَمَ فیها غَیْرُکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْمُشْرِقِ الْمُنیرِ(المُبین) وَ مُلْکِکَ الْقَدیمِ یا حَىُّ یا قَیُّومُ أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذى أَشْرَقَتْ بِهِ السَّماواتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ بِاسْمِکَ الَّذى یَصْلُحُ عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ یا حَیّاً قَبْلَ کُلِّ حَىٍّ وَ یا حَیّاً بَعْدَ کُلِّ حَىٍّ وَ یا حَیّاً حینَ لا حَىَّ وَ یا حَىُّ یا مُحْیِىَ الْمَوْتى وَ یا حَىُّ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ یا حَىُّ یا قَیُّومُ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنى مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ رِزْقاً واسِعاً حَلالاً طَیِّباً وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنّى غَمٍّ وَ (کُلَّ) هَمٍّ وَ أَنْ تُعْطِیَنى ما أَرْجُوهُ وَ آمُلُهُ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»(280)
شیخ طوسى و دیگران در تعقیب نماز صبح این دعا را روایت کرده اند از حضرت امام علىّ نقى علیه السلام؛ و ظاهراً از دعاهاى صباح است.
و کفعمى و شیخ طبرسى روایت کرده اند که:
هر که این دعا را در هر صباح بخواند حق تعالى هفتاد حاجت از حاجات دنیا و آخرت او را برآورد.
این است دعا:
«یا کَبیرَ کُلِّ کَبیرٍ یا مَنْ لا شَریکَ لَهُ وَ لا وَزیرَ یا خالِقَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ الْمُنیرِ یا عِصْمَةَ الْخائِفِ الْمُسْتَجیرِ یا مُطْلِقَ الْمُکَبَّلِ الْأَسیرِ یا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغیرِ یا جابِرَ الْعَظْمِ الْکَسیرِ یا راحِمَ الشَّیْخِ الْکَبیرِ یا نُورَ النُّورِ یا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ یا باعِثَ مَنْ فِى الْقُبُورِ یا شافِىَ الصُّدُورِ یا جاعِلَ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ یا عالِماً بِذاتِ الصُّدُورِ یا مُنْزِلَ الْکِتابِ وَ النُّورِ وَ الْفُرْقانِ الْعَظیمِ وَ الزَّبُورِ وَ یا مَنْ یُسَبِّحُ لَهُ الْمَلائِکَةُ بِالْإِبْکارِ وَ الظُّهُورِ یا دائِمَ الثَّباتِ یا مُخْرِجَ النَّباتِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ یا مُحْیِىَ الْأَمْواتِ یا مُنْشِئَ الْعِظامِ الدَّارِساتِ یا سامِعَ الصَّوْتِ یا سابِقَ الْفَوْتِ یا کاسِىَ العِظامِ الْبالِیَةِ بَعْدَ الْمَوْتِ یا مَنْ لا یَشْغُلُهُ شُغْلٌ عَنْ شُغْلٍ یا مَنْ لا یَتَغَیَّرُ مِنْ حالٍ إِلى حالٍ یا مَنْ لا یَحْتاجُ إِلى تَجَشُّمِ حَرَکَةٍ وَ لا اِنْتِقالٍ یا مَنْ لا یَمْنَعُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ یا مَنْ لا یَرُدُّ بِأَلْطَفِ الصَّدَقَةِ وَ الدُّعاءِ عَنْ أَعْنانِ السَّماءِ ما حَتَمَ وَ أَبْرَمَ مِنْ سُوءِ الْقَضاءِ یا مَنْ لا یُحیطُ بِه مَوْضِعٌ وَ مَکانٌ یا مَنْ یَجْعَلُ الشِّفاءَ فیما یَشاءُ مِنَ الْأَشْیاءِ یا مَنْ یُمْسِکُ الرَّمَقَ مِنَ الدَّنَفِ الْعَمیدِ بِما قَلَّ(بأقلَّ) مِنَ الْغَداءِ(الغذاء) یا مَنْ یُزیلَ بِأَدْنى الدَّواءِ(یَزیلُ مِن الدواء) ما غَلُظَ مِنَ الدَّاءِ یا مَنْ إِذا وَعَدَ وَفى وَ إِذا تَوَعَّدَ عَفى یا مَنْ یَمْلِکُ حَوائِجَ السَّائِلینَ یا مَنْ یَعْلَمُ ما فِى ضَمیرِ الصَّامِتینَ یا عَظیمَ الْخَطَرِ یا کَریمَ الظَّفَرِ یا مَنْ لَهُ وَجْهٌ لا یَبْلى یا مَنْ لَهُ مُلْکٌ لا یَفْنى یا مَنْ لَهُ نُورٌ لا یُطْفَأُ یا مَنْ فَوْقَ کُلِّ شَىْ ءٍ عَرْشُهُ یا مَنْ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ سُلْطانُهُ یا مَنْ فى جَهَّنَمَ سَخَطُهُ یا مَنْ فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ یا مَنْ مَواعیدُهُ صادِقَةٌ یا مَنْ أَیادیهِ فاضِلَةٌ یا مَنْ رَحْمَتُهُ واسِعَةٌ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلى وَ خَلْقُهُ بِالْمَنْزِلِ الْأَدْنى یا رَبَّ الْأَرْواحِ الْفانِیَةِ یا رَبَّ الْأَجْسادِ الْبالِیَةِ یا أَبْصَرَ النَّاظِرینَ یا أَسْمَعَ السَّامِعینَ یا أَسْرَعَ الْحاسِبینَ یا أَحْکَمَ الْحاکِمینَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ یا وَهَّابَ الْعَطایا یا مُطْلِقَ الْأُسارى یا رَبَّ الْعِزَّةِ یا أَهْلَ التَّقْوى وَ أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ یا مَنْ لا یُدْرَکُ أَمَدُهُ یا مَنْ لا یُحْصى عَدَدُهُ یا مَنْ لا یَنْقَطِعُ مَدَدُهُ أَشْهَدُ وَ الشَّهادَةُ لى رِفْعَةٌ وَ عُدَّةٌ وَ هِىَ مِنّى سَمْعٌ وَ طاعَةٌ وَ بِها أَرْجُو النَّجاةَ یَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدامَةِ إِنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ أَ نَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنْکَ وَ أَدّى ما کانَ واجِباً عَلَیْهِ لَکَ وَ أَنَّکَ تَخْلُقُ دائِماً وَ تَرْزُقُ وَ تُعْطى وَ تَمْنَعُ وَ تَرْفَعُ وَ تَضَعُ وَ تُغْنى وَ تُفْقِرُ وَ تَخْذُلُ وَ تَنْصُرُ وَ تَعْفُو وَ تَرْحَمُ وَ تَصْفَحُ وَ تَجاوَزُ عَمَّا تَعْلَمُ وَ لا تَجُورُ وَ لا تَظْلِمُ وَ أَ نَّکَ تَقْبِضُ وَ تَبْسُطُ وَ تَمْحُو وَ تُثْبِتُ وَ تُبْدِئُ وَ تُعیدُ وَ تُحْیى وَ تُمیتُ وَ أَنْتَ حَىٌّ لا تَمُوتُ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ محمّد وَ اهْدِنى مِنْ عِنْدِکَ وَ أَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ أَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَکاتِکَ فَطالَ ما عَوَّدْتَنِى الْحَسَنَ الْجَمیلَ وَ أَعْطَیْتَنِى الْکَثیرَ الْجَزیلَ وَ سَتَرْتَ عَلَىَّ الْقَبیحَ اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ عَجِّلْ فَرَجى وَ أَقِلْنى عَثْرَتى وَ ارْحَمْ عَبْرَتى وَ ارْدُدْنى إِلى أَفْضَلِ عادَتِکَ عِنْدى وَ اسْتَقْبِلَ بى صِحَّةً مِنْ سُقْمى وَ سِعَةً مِنْ عُدْمى وَ سَلامَةً شامِلَةً فى بَدَنى وَ بَصیرَةً (نَظَرةً) نافِذَةً فى دینى وَ مَهِّدْنى وَ أَعِنّى عَلَى اسْتِغْفارِکَ وَ اسْتِقالَتِکَ قَبْلَ أَنْ یَفْنَى الْأَجَلُ وَ یَنْقَطِعُ الْعَمَلُ وَ أَعِنّى عَلَى الْمَوْتِ وَ کُرْبَتِه وَ عَلَى الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِه وَ عَلَى الْمیزانِ وَ خِفَّتِه وَ عَلَى الصِّراطِ وَ زِلَّتِه وَ عَلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ رَوْعَتِه وَ أَسْئَلُکَ نَجاحَ الْعَمَلِ قَبْلَ انْقِطاعِ الْأَجَلِ وَ قُوَّةً فى سَمْعى وَ بَصَرى وَ اسْتِعْمالاً لِصالِحِ ما عَلَّمْتَنى وَ فَهَّمْتَنى إِنَّکَ أَنْتَ الرَّبُ الجَلیلُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلیلُ وَ شَتَّانَ ما بَیْنَنا یا حَنَّانُ یا مَنَّانُ یا ذَاالْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلى مَنْ بِه فَهَّمْتَنا وَ هُوَ أَقْرَبُ وَسائِلِنا إِلَیْکَ رَبَّنا مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرینَ.»(281)
شیخ طوسی و دیگران از حضرت صادق علیه السلام این دعا را روایت کرده اند که در صباح خوانده شود:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُمْتَنِعاً وَ بِعِزَّتِه مُحْتَجِباً وَ بِأَسْمائِه عائِذاً مِنْ شَرِّ الشَّیْطانِ وَ السُّلْطانِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِه إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى ذَهَبَ بِاللَّیْلِ بِقُدْرَتِه وَ جاءَ بِالنَّهارِ مُبْصِراً بِرَحْمَتِه خَلْقاً جَدیداً وَ نَحْنُ فى عافِیَةٍ مِنْهُ بِمَنِّه وَ جُودِه وَ کَرَمِه»
پس رو به جانب راست بگرداند و بگوید: «مَرْحَباً بِالْحافِظَیْنِ»
پس رو به جانب چپ بگرداند و بگوید: «وَ حَیّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کاتِبَیْنِ»
پس بگوید: «اُکْتُبا رَحِمَکُمَا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ (حَقٌّ) لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ عَلى ذلِکَ أَحْیا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ وَ عَلَیْهِ أُبْعَثُ إِنْ شاءَ اللَّهُ اِقْرَأ مُحَمَّداً صلى الله علیه وآله مِنِّى السَّلامَ أَصْبَحْتُ فى جَوارِ اللَّهِ الَّذى لا یُضامُ وَ فى کَنَفِ اللَّهِ(کَنَفِهِ) الَّذى لا یُرامُ وَ فى سُلْطانِهِ الَّذى لا یُسْتَطاعُ وَ فى ذِمَّةِ اللَّهِ الَّتى لا تُخْفَرُ وَ فى عِزَّةِ اللَّهِ الَّتى لا یُقْهَرُ وَ فى حَرَمِ اللَّهِ الْمَنیعِ وَ فى وِدائِعِ اللَّهِ الَّتى لا تَضیعُ وَ مَنْ أَصْبَحَ للَّهِِ جاراً فَهُوَ آمِنٌ مَحْفُوظٌ أَصْبَحْتُ وَ الْمُلْکُ وَ الْمَلَکُوتُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْجَلالُ وَ الْإِکْرامُ وَ الْنَقْضُ وَ الْإِبْرامُ وَ الْعِزَّةُ وَ السُّلْطانُ وَ الْحُجَّةُ وَ الْبُرْهانُ وَ الْکِبْرِیاءُ وَ الرُّبُوبِیَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ الْهَیْبَةُ وَ الْمَنَعَةُ وَ السَّطْوَةُ وَ الرَّأْفَةُ وَ الرَّحْمَةُ وَ الْعَفْوُ وَ الْعافِیَةُ وَ السَّلامَةُ وَ الطَّوْلُ وَ الْآلاءُ وَ الْفَضْلُ وَ النَّعْماءُ وَ النُّورُ وَ الضِّیاءُ وَ الْأَمْنُ وَ خَزائِنُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ الْواحِدِ القَهَّارِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ الْعَزیزِ الْغَفَّارِ أَصْبَحْتُ لا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا أَدْعُو مَعَهُ إِلهاً وَ لا اتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّاً وَ لا نَصیراً إِنّى لَنْ یُجِیرَنى مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَ لَنْ أَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً اَللَّهُ اَللَّهُ رَبّى حَقّاً لا أُشْرِکُ بِاللَّهِ (بِهِ) شَیْئاً اَللَّهُ أَعَزُّ وَ أَکْبَرُ وَ أَعْلى وَ أَقْدَرُ مِمَّا اَخافُ وَ اَحْذَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ کَما ذَهَبْتَ بِاللَّیْلِ وَ أَقْبَلْتَ بِالنَّهارِ خَلْقاً جَدیداً مِنْ خَلْقِکَ وَ آیَةً بَیِّنَةً مِنْ آیاتِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اَذْهِبْ عَنّى فیهِ کُلَّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ حُزْنٍ وَ مَکْرُوهٍ وَ بَلِیَّةٍ وَ مِحْنَةٍ وَ مُلِمَّةٍ وَ أَقْبِلْ إِلَىَّ بِالْعافِیَةِ وَ امْنُنْ عَلَىَّ بِالرَّحْمَةِ وَ الْعَفْوِ وَ الْعافِیَةِ وَ التَّوْبَةِ وَ ادْفَعْ عَنّى کُلَّ مَعَرَّةٍ وَ مَضَرَّةٍ وَ امْنُنْ عَلَىَّ بِالرَّحْمَةِ وَ الْعَفْوِ وَ التَّوْبَةِ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ جُودِکَ وَ کَرَمِکَ أَعُوذُ بِاللَّهِ وَ بِما عاذَتْ(عادَت) بِه مَلائِکَتُهُ وَ رُسُلُهُ وَ مِنْ شَرِّ هذَا الْیَوْمِ وَ ما یَأْتى بَعْدَهُ وَ مِنَ الشَّیْطانِ وَ السُّلْطانِ وَ رُکُوبِ الْحَرامِ وَ الْآثامِ وَ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ وَ الْعَیْنِ اللّامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ وَ بِکَلِماتِه وَ عَظَمَتِه وَ حَوْلِه وَ قُوَّتِه وَ قُدْرَتِه (قُوَّتهِ) مِنْ غَضَبِه وَ سَخَطِه وَ عِقابِه وَ أَخْذِه وَ بَأْسِه وَ سَطْوَتِه وَ نِقْمَتِه وَ مِنْ جَمیعِ مَکارِهِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ امْتَنَعْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِه مِنْ حَوْلِ خَلْقِه جَمیعاً وَ قُوَّتِهِمْ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِى الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ و بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذى یُوَسْوِسُ فِى صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ بِاللَّهِ أَسْتَفْتِحُ وَ بِاللَّهِ اَسْتَنْجِحُ وَ عَلَى اللَّهِ أَتَوَکَّلُ وَ بِاللَّهِ أَعْتَصِمُ وَ أَسْتَعینُ وَ أَسْتَجیرُ بِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْماءِ بِسْمِ اللَّهِ الّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه شَىْ ءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ رَبِّ إِنّى تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ رَبِّ إِنّى فَوَّضْتُ أَمْرى إِلَیْکَ رَبِّ إِنّى أَلْجَأْتُ ظَهْرى إِلَیْکَ رَبِّ إِنّى أَلْجَأْتُ ضَعْفَ رُکْنى إِلى قُوَّةِ رُکْنِکَ مُسْتَعیناً بِکَ عَلى ذَوِى التَّعَزُّزِ عَلَىَّ وَ الْقَهْرِ لى وَ الْقُدْرَةِ عَلى ضَیْمى وَ الْاِقْدامِ عَلى ظُلْمى وَ أَ نَا وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى فى جَوارِکَ وَ کَنَفِکَ رَبِّ لا ضَعْفَ مَعَکَ وَ لا ضَیْمَ عَلى جارِکَ رَبِّ فَاقْهَرْ قاهِرى بِعَزَّتِکَ وَ أَوْهِنْ مُسْتَوْهِنى بِقُدْرَتِکَ وَ اقْصِمْ ضائِمى بِبَطْشِکَ وَ خُذْ لى (مَن) مِنْ ظالِمى بَعَدْلِکَ وَ أَعِذْنى مِنْهُ بِعِیاذِکَ وَ اَسْبِلْ عَلَىَّ سِتْرَکَ فَاِنَّ مَنْ سَتَرْتَهُ فَهُوَ آمِنٌ مَحْفُوظٌ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ العَظیمِ یا حَسَنَ الْبَلاءِ یا إِلهَ مَنْ فِى الْأَرْضِ وَ مَنْ فِى السَّماءِ یا مَنْ لا غِنى لِشَىْ ءٍ عَنْهُ وَ لا بُدَّ لِشَىْ ءٍ مِنْهُ یا مَنْ مَصیرُ کُلِّ شَىْ ءٍ إِلَیْهِ وَ وُرُودُهُ إِلَیْهِ (عَلَیه) وَ رِزْقُهُ عَلَیْهِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ تَوَلَّنى وَ لا تُوَلِّنى (تُوَلِّیَ أَمری) أَحَداً مِنْ شَرارِ خَلْقِکَ کَما خَلَقْتَنى وَ غَذَوْتَنى وَ رَزَقْتَنى وَ رَحِمْتَنى فَلا تُضَیِّعْنى یا مَنْ جُودُهُ وَسیلَةُ کُلِّ سائِلٍ وَ کَرَمُهُ شَفیعُ کُلِّ آمِلٍ یا مَنْ هُوَ بِالْجُودِ مَوْصُوفٌ ارْحَمْ مَنْ هُوَ بِالْاِساءَةِ مَعْرُوفٌ یا کَنْزَ الْفُقَراءِ یا عَظیمَ الرَّجاءِ وَ یا مُعینَ الضُّعَفاءِ اَللَّهُمَّ إِنّى اَدْعُوکَ لِهَمٍّ لا یُفَرِّجُهُ غَیْرُکَ وَ لِرَحْمَةٍ لا تُنالُ إِلّا بِکَ وَ لِحاجَةٍ لا یَقْضیها إِلّا أَنْتَ اَللَّهُمَّ کَما کانَ مِنْ شَأْنِکَ ما أَرَدْتَنى بِه مِنْ ذِکْرِکَ وَ اَلْهَمْتَنیهِ مِنْ شُکْرِکَ وَ دُعائِکَ فَلْیَکُنْ مِنْ شَأْنِکَ الْإِجابَةَ لى فیما (ممّا) دَعَوْتُکَ وَ النَّجاةُ فیما (ممّا) فَزِعْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ فَإِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلاً أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَکَ فَإِنَّ رَحْمَتَکَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنى وَ تَسَعَنى لِأَنَّها وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ ءٍ وَ أَنَا شَىْ ءٌ فَلْتَسَعَنى رَحْمَتُکَ یا مَوْلاىَ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ امْنُنْ عَلَىَّ وَ أَعْطِنى فَکاکَ رَقَبَتى مِنَ النَّارِ وَ اَوْجِبْ لِىَ الجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ وَ زَوِّجْنى مِنَ الْحُورِ الْعینِ بِفَضْلِکَ وَ اَجِرْنى مِنْ غَضَبِکَ وَ وَفِّقْنى لِما یُرْضیکَ عَنّى وَ اعْصِمْنى مِمَّا یُسْخِطُکَ عَلَىَّ وَ رَضِّنى بِما قَسَمْتَ لى وَ بارِکْ لى فیما أَعْطَیْتَنى وَ اجْعَلْنى شاکِراً لِنِعْمَتِکَ وَ ارْزُقْنى حُبَّکَ وَ حُبَّ کُلِّ مَنْ أَحَبَّکَ وَ حُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یُقَرِّبُنى إِلى حُبِّکَ وَ امْنُنْ عَلَىَّ بِالتَّوَکُّلِ عَلَیْکَ وَ التَّفْویضِ إِلَیْکَ وَ الرِّضا بِقَضائِکَ وَ التَّسْلیمِ لِأَمْرِکَ حَتّى لا أُحِبَّ تَعْجیلَ ما أَخَّرْتَ وَ لا تَأْخیرَ ما عَجَّلْتَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ محمّد آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ أَنْتَ لِکُلِّ عَظیمَةٍ وَ أَنْتَ لِکُلِّ نازِلَةٍ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنى کُلَّ مَؤُنَةٍ وَ بَلاءٍ یا حَسَنَ الْبَلاءِ عِنْدى یا قَدیمَ الْعَفْوِ عَنّى یا مَنْ لا غِنى(لا یَخفی) لِشَىْ ءٍ عَنْهُ یا مَنْ رِزْقُ کُلِّ شَیْ ءٍ عَلَیْهِ«.
پس اشاره مى کنى به جانب آن کسى که مى خواهى شرّ او از تو دور گردد و مى گویى: «إِنَّا جَعَلْنا فى أَعْناقِهِمْ أَغْلالاً فَهِىَ إِلَى الْأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ إِنَّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِه وَ قَلْبِه وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِه غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلا تَذَکَّرُونَ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِى الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبارِهِمْ نُفُوراً الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذى بِه تَقُومُ السَّماءُ وَ بِه تَقُومُ الْأَرْضُ وَ بِه تُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ وَ بِه تَجْمَعُ بَیْنَ الْمُتَفَرِّقِ وَ بِه تُفَرِّقُ بَیْنَ الْمُجْتَمِعِ وَ بِه أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمالِ وَ زِنَةَ الْجِبالِ وَ کَیْلَ الْبِحارِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَنْ تَجْعَلَ لى مِنْ أَمْرى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»
و کفعمى در کتاب بلدالأمین از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
هر که خواهد که از هر دَرِ بهشت که خواهد داخل شود، و در قیامت در صحیفه عمل او: «لا اله إلّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه» نوشته باشد، باید که هر روز بعد از نماز صبح بگوید: «اَلْحَمْدُللَّهِ الّذى ذَهَبَ بِاللَّیْلِ بِقُدْرَتِه» تا: «اِقْرَأ مُحَمَّداً مِنِّى السَّلامُ.»
پس اگر اکتفا به همان جزو دعا بکند نیز خوبست. (282)
کلینى و ابن بابویه به سند معتبر از امام محمّد تقى علیه السلام روایت کرده اند که:
هر که این دعا را بعد از نماز صبح بخواند هر حاجت که طلب نماید میسّر گردد، و مهمّات او کفایت شود:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أُفَوِّضُ أَمْرى إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِى الْمُؤْمِنینَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ ما شاءَ اللَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ (العَلیِّ العَظیم) ما شاءَ اللَّهُ لا ما شاءَ النَّاسُ ما شاءَ اللَّهُ وَ إِنْ کَرِهَ النَّاسُ حَسْبِىَ الرَّبُ مِنَ الْمَرْبُوبینَ حَسْبِىَ الْخالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقینَ حَسْبِیَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقینَ حَسْبِىَ الَّذى لَمْ یَزَلْ حَسْبى حَسْبى مَنْ کانَ مُنْذُ کُنْتُ حَسْبى لَمْ یَزَل حَسْبى حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.»(283)
ابن بابویه به سند صحیح روایت کرده است که:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله بعد از نماز صبح این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ وَ الْبُخْلِ وَ الْجُبْنِ وَ ضَلَعِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ بَوارِ الْأَیِّمِ وَ الْغَفْلَةِ وَ الزَّلَّةِ وَ الْقَسْوَةِ وَ الْعَیْلَةِ وَ الْمَسْکَنَةِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لا تَشْبَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ وَ مِنْ عَیْنٍ لا تَدْمَعُ وَ مِنْ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ وَ مِنْ صَلاةٍ لا تَنْفَعُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ اِمْرَأَةٍ تُشَیِّبُنى قَبْلَ أَوانِ مَشیبى وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَلَدٍ یَکُونُ عَلَىَّ رَبّاً(َعُوذُ بِکَ مِنْ مالِ یَکُونُ عَلَىَّ رَبّاً) وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مالٍ یَکُونُ عَلَىَّ عَذاباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ صاحِبِ خَدیعَةٍ إِنْ رَأَى حَسَنَةً دَفَنَها (وَقیها) وَ إِنْ رَأَى سَیِّئَةً أَفْشاها اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْ لِفاجِرٍ عَلَىَّ یَداً وَ لا مِنَّةً.»(284)
ابنبابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام بعد از نماز صبح این دعا مىخواندند:
«یا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ یا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِه یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلى یا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ یا أَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ وَ یا أَوْسَعَ مَنْ أَعْطى وَ یا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یا أَفْضَلَ مُرْتَجى وَ یا أَسْمَعَ السَّامِعینَ وَ یا أَبْصَرَ النَّاظِرینَ وَ یا خَیْرَ النَّاصِرینَ وَ یا أَسْرَعَ الْحاسِبینَ وَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ یا أَحْکَمَ الْحاکِمینَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ فى رِزْقى وَ امْدُدْ لى فى عُمْرى وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ اجْعَلْنى مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِه لِدینِکَ وَ لا تَسْتَبْدِلْ بى غَیْرى اَللَّهُمَّ إِنَّکَ تَکَفَّلْتَ بِرِزْقى وَ رِزْقِ کُلِّ دابَّةٍ فَأَوْسِعْ عَلَىَّ وَ عَلى عِیالى مِنْ رِزْقِکَ الْواسِعِ الْحَلالِ وَ اکْفِنا مِنَ الْفَقْرِ»
پس مىگفت:
«مَرْحَباً بِالْحافِظَیْنِ وَ حَیَّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کاتِبَیْنِ اکْتُبا رَحِمَکُمَا اللَّهُ أَ نّى أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الدّینَ کَما شَرَعَ وَ أَنَّ الْإِسْلامَ کَما وَصَفَ وَ أَنَّ الْکِتابَ کَما أَنْزَلَ وَ أَنَّ الْقَوْلَ کَما حَدَّثَ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ اَللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ التَّحِیَّةِ وَ أَفْضَلَ الصَّلاةِ أَصْبَحْتُ وَ رَبّى مَحْمُودٌ أَصْبَحْتُ لا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ اِلهاً(أحَداً) وَ لا اتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّاً أَصْبَحْتُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا أَمْلِکُ إِلّا ما مَلَّکَنى رَبّى أَصْبَحْتُ لا أَسْتَطیعُ أَنْ أَسُوقَ إِلى نَفْسى خَیْرَ ما أَرْجُو وَ لا أَصْرِفُ عَنْها شَرَّ ما أَحْذَرُ أَصْبَحْتُ مُرْتَهَناً بِعَمَلى وَ أَصْبَحْتُ فَقیراً لا أَجِدُ (أحَد) أَفْقَرُ مِنّى بِاللَّهِ أُصْبِحُ وَ بِاللَّهِ أُمْسى وَ بِاللَّهِ أَحْیى وَ بِاللَّهِ أَمُوتُ وَ إِلَى اللَّهِ النُّشُورُ.»(285)
کلینى به سند معتبر روایت کرده است که: بعد از نماز صبح این دعا بخوان:
«اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا مُنْتَهى لَهُ دُونَ رِضاکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا أَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِیَّتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا جَزاءَ لِقائِلِه إِلّا رِضاکَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکى وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ اَلْحَمْدُ للَّهِ بِمَحامِدِه کُلِّها عَلى نَعْمائِه کُلِّها حَتّى یَنْتَهِىَ الْحَمْدُ إِلى حَیْثُ ما یُحِبُّ رَبّى وَ یَرْضى.»
همچنین بعد از نماز صبح – پیش از آن که سخن بگویى – چهار مرتبه این دعا بخوان:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ سُبْحانَ اللَّهِ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ مِلْأَ الْمیزانِ وَ مُنْتَهَى الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرْشِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّه مِلْأَ الْمیزانِ و مُنْتَهَى الرِّضا وَ زِنَةَ الْعَرشِ»
پس بگو:
«أَسْئَلُکَ مَسْئَلَةَ الْعَبْدِ الذَّلیلِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَغْفِرَ لَنا ذَنْبَنا وَ تَقْضِىَ لَنا حَوائِجَنا فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ فى یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ.»(286)
سیّد بن باقى از سلمان فارسى رضى الله عنه روایت کرده است که گفت:
بر حمایل شمشیر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نوشته اى دیدم. پرسیدم یا امیرالمؤمنین! این نوشته چیست؟
فرمود: یازده کلمه است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله مرا تعلیم کرده است؛ مى خواهى تو را تعلیم کنم، که به سبب آن در سفر و حضر و شب و روز، جان و مال و فرزندان تو از بلاها محفوظ باشند؟
گفتم: بلى.
فرمود که: چون از نماز صبح فارغ شوى این دعا بخوان:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ یا عالِماً بِکُلِّ خَفِیَّةٍ یا مَنِ السَّماءُ بِقُدْرَتِه مَبْنِیَّةٌ یا مَنِ الْأَرْضُ بِقُدْرَتِه مَدْحِیَّةٌ یا مَنِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِنُورِ جَلالِه مُضیئَةٌ یا مَنِ الْبِحارُ بِقُدْرَتِه مَجْرِیَّةٌ یا مُنْجِىَ یُوسُفَ مِنْ رِقِّ الْعُبُودِیَّةِ یا مَنْ یَصْرِفُ کُلَّ نِقْمَةٍ(نَقِمَة) وَ بَلِیَّةٍ یا مَنْ حَوائِجُ السَّائِلینَ عِنْدَهُ مَقْضِیَّةٌ یا مَنْ لَیْسَ لَهُ حاجِبٌ یُغْشى وَ لا وَزیرٌ یُرْشى صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنى فى سَفَرى وَ حَضَرى وَ لَیْلى وَ نَهارى وَ یَقَظَتى وَ مَنامى وَ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَحْدَهُ.»(287)
یک دستور کلی برای تعقیبات نماز صبح
از بعضى بزرگان علما نقل شده است که مردم پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب «وقت» را بر چهار قسمت کنند:
یک بخش براى اذکار و تسبیحات که بهترینش تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام مى باشد که از هزار رکعت نماز افضل است.
بخش دیگر را به دعاهاى وارده که در کتابهاى دعا ذکر شده است اختصاص دهند.
قسمت سوم را به تلاوت قرآن مجید و بخش چهارم را در اندیشه در گناهانى که مرتکب شده و استغفار و طلب آمرزش از آنها و تصمیم بر ترک آنها در آینده داشته باشند.
سزاوار است شخص در بامداد، اوقات آن روزش را تقسیم و برنامه ى خودش را مرتب نماید تا غروب آفتاب که هیچ لحظه اى از آن را غافل نباشد و سرگرم نباشد جز به عبادت خدا و خدمت بندگان خدا از عیال و اولاد یا دیگران.
و در نزدیکى مرگ و پیدا شدن حسرت و ندامت در نتیجه ى غفلت، زیاد بیندیشد.
پس از فراغت از تعقیب به شکرانه ى توفیق انجام این عمل بزرگ (یعنى نماز) سجده ى شکر بجا آورد و بهترین کیفیت آن چنین است که دو بار پیشانى را به خاک بگذارد و در میان این دو سجده «تعفیر» نماید. مقصود از «تعفیر» آن است که دو طرف صورت را بر خاک بمالد و سینه و شکم خود را نیز به زمین بچسباند و سجده را طولانى کند و هر چه بتواند «شکرا شکرا» و «حمدا حمدا» بگوید و در گریه و تضرع در آن حال، بکوشد که اقرب حالات بنده به سوى خداست و دعاهاى وارده را در آن حال (سجده ى شکر) بخواند که از آن جمله هزار مرتبه «العفو» گفتن است و اگر نمى رسد یا نمى تواند یک صد مرتبه «العفو العفو» و «شکرا شکرا» و اگر نمى رسد یا نمى تواند، لااقل سه مرتبه را ترک ننماید. (288)
فضیلت و کیفیت سجده شکر
سجده ى شکر
سجده ى شکر نیز یکى از تعقیبات نماز است.
به شکرانه ى نعمت هاى بى پایان و بى شمار خداوند، پس از نماز، سر بر خاک نهادن و نعمت هاى او را به یاد آوردن، و شکر گفتن و حمد کردن، اعمالى است که هم محبت خدا را در دل انسان مى افزاید و هم انسان را نزد خدا محبوب و مقرب مى سازد و هم سبب افزایش نعمت ها مى شود.
در روایات بسیارى روى این سجده، سفارش شده است.(289)
حتى اگر چیزى هم نگوییم، به شکرانه ى نعمت ها و سپاس از توفیق طاعت و بندگى، پیشانى و صورت بر زمین نهادن و حالت سپاس گرفتن، شکر است. ولى بهتر است ذکرهایى چون شکرا لله، یا حمداً لله و… گفته شود.
در حدیث آمده است اگر انسان به طول یک نفس کشیدن مرتب بگوید: «یا رب»، «یا رب»، خداوند خطاب مى کند: «لَبَّیْکَ مَا حَاجَتُک » حاجتت چیست تا برآورم؟ (290)
به تعبیر امام صادق علیه السلام سجده ى شکر بعد از نماز، دلیل کامل شدن نماز و خشنودى خدا و خوشامدن و اعجاب فرشتگان است. خداوند از آنان مى پرسد: پاداش این بنده ى شاکر چیست؟ مى گویند: رحمت تو، بهشت تو، حل مشکل او،… خداوند مى فرماید: همانگونه که او از من تشکر کرد، من هم از او سپاسگزارم. این جمله مى فهماند که رضایت و سپاس الهى از همه ى نعمت ها برتر است. (291)
در بیان فضیلت و کیفیّت سجده شکر است
اجماعىِ علماء شیعه است که سجده شکر، در وقتِ متجدّد شدن نعمتى، یا دفع شدن بلایى؛ سنّت می باشد و بهترین افرادش سجده بعد از نماز است براى شکر توفیق اداى نماز.
ابن بابویه به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
روزى حضرت رسول صلى الله علیه و آله در بعضى از کوچه هاى مدینه سواره مى رفت، ناگاه پا را گردانید، و فرود آمد، و به سجده افتاد، و بسیار طول داد سجود را. پس سر برداشت و باز سوار شد. اصحاب از سبب این حال سؤال کردند؛ فرمود که جبرئیل نازل شد و سلام پروردگار مرا رسانید، و بشارت داد مرا که خدا تو را در میان امّت خود خوار نخواهد کرد. مالى نداشتم که تصدّق کنم، مملوکى نداشتم که آزاد کنم؛ پس سجده شکر پروردگار خود کردم.
همچنین به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است که:
پدرم امام زین العابدین علیه السلام هیچ نعمتى از خدا یاد نکرد مگر آن که به شکر آن سجده کرد؛ و هیچ آیه نخواند که در آن سجده باشد مگر آن که سجده مى کرد؛ و دفع نکرد خدا از او بدى را که از آن مى ترسید، مگر آن که سجده کرد؛ و از هر نماز واجب که فارغ شد بعد از آن سجده کرد؛ و هر وقت که توفیق مى یافت که میان دو کس اصلاح کند البتّه براى شکر آن سجده مى کرد؛ و در جمیعِ مواضعِ سجودِ آن حضرت، اثر سجود بود و به این سبب آن حضرت را سجّاد مى نامیدند.
به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
هر مؤمن که از براى خدا سجده کند براى شکر نعمتى در غیر نماز، حق تعالى براى او ده حسنه بنویسد، و ده گناه محو کند، و ده درجه در بهشت بلند گرداند.
و به سندهاى معتبر بسیار از آن حضرت منقول است که: نزدیکترین احوالِ بنده به خدا، در حالتى است که در سجده باشد و گریان باشد.
و در حدیث صحیح دیگر فرمود که: سجده شکر واجب است بر هر مسلمانى؛ تمام مى کنى به آن نماز خود را، و خوشنود مى گردانى به آن پروردگار خود را، و ملائکه را از خود به عَجَب مى آورى؛ به درستى که هر گاه که بنده نماز کند، و بعد از آن به سجده شکر رود، پروردگارِ عالمیان حجاب را از میان بنده و ملائکه بگشاید، پس گوید: اى ملائکه من! نظر کنید به سوى بنده من که ادا کرد فرضِ مرا، و تمام کرد عهدِ مرا، پس سجده کرد نزد من براى شکر آنچه من بر او انعام کرده ام؛ اى ملائکه من! او را چه باید داد؟ گویند: پروردگارا! رحمتِ تو. پس فرماید که: دیگر چه باید داد؟ گویند: پروردگارا! بهشتِ تو. باز فرماید که: دیگر چه باید داد؟ گویند: کفایتِ مهمّات او، و برآوردن حاجتهاى او. پس حق تعالى مکرّر سؤال نماید، و ملائکه جواب گویند، تا آن که ملائکه گویند: پروردگارا! دیگر ما چیزى نمى دانیم. آن گاه خداوند کریم فرماید که: من او را شکر کنم چنانچه او مرا شکر کرد؛ و اقبال کنم به سوى او به فضل خود، و رحمت عظیم خود را در قیامت به او بنمایم.
و در حدیث دیگر فرمود:
حضرت رسول صلى الله علیه و آله در سفرى بر ناقه سوار بود، ناگاه فرود آمد و پنج سجده بجاى آورد؛ چون سوار شد پرسیدند که: یا رسول اللَّه! کارى کردى که پیش تر نمى کردى؟ فرمود که: در این وقت جبرئیل بر من نازل شد، و مرا پنج بشارت داد؛ براى هر بشارتى سجده کردم.
در حدیث معتبر از حضرت امام رضا علیه السلام منقول است که:
چون بنده اى در سجده ثانى باشد و خواب او را برباید، حق تعالى فرماید که: قبض روح بنده ى خود کردم در هنگامى که مشغول طاعت من بود.
و به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام مروی است که: خداوندِ عالمیان، ابراهیم علیه السلام را براى آن خلیل خود گردانید که سجده بر زمین بسیار مى کرد.
و در حدیث معتبر دیگر فرمود: چون نعمتى از نعمتهاى خدا را بر خود به یادآورى و در موضعى باشى که کسى از مخالفان تو را نبیند پهلوىِ روىِ خود را بر زمین گذار، و اگر در جایى باشى که ایشان باشند و نتوانى سجده کرد، دست بر پائین شکم گذار و خم شو براى تواضع و شکستگى نزد خدا؛ و دست بر شکم گذاشتن براى آن است که مخالفان گمان کنند که پیچى در شکم تو به هم رسیده است.
و در روایات بسیار وارد شده است که: حق تعالى به حضرت موسى علیه السلام خطاب کرد: می دانى که چرا تو را برگزیدم از میان خلق و کلیمِ خود گردانیدم؟ موسى گفت: نمى دانم اى پروردگار من ! فرمود: براى آن که بر احوالِ بندگانِ خود مطّلع شدم و در میان ایشان کسى را ندیدم که نزد من نفسش از تو ذلیل تر باشد، چون از نماز فارغ مى شوى دو طرفِ روىِ خود را بر خاک مى گذارى.
به سند صحیح منقول است که: حضرت امام رضا علیه السلام آنقدر در سجود مى ماندند که سنگریزه مسجد از عرقِ او تر مى شد، و دو طرف روى خود را به زمین مسجد مى چسبانیدند.
به سند موثّق از حضرت رضا علیه السلام منقول است که:
سجده بعد از نماز واجب، شکر خداست بر آن که توفیق داده بنده خود را بر آن که ادا کرد فرض او را؛ و کمتر آن چه در این سجده گویند آن است که: سه مرتبه بگوید: «شُکْراً للَّهِ».
راوى پرسید: چه معنى دارد «شُکْراً للَّهِ»؟
حضرت فرمود که: معنیش آن است که این سجده از من شکر خداست و آن که مرا توفیق داد که به خدمت او قیام نمودم، و فرض او را ادا کردم؛ و شکر خدا موجب مزیدِ نعمت، و توفیقِ طاعت است؛ و اگر در نماز تقصیرى مانده باشد که به نافله ها تمام نشده باشد، به این سجده تمام مى شود.
و امّا کیفیّت این سجده: به هر نحو که واقع شود به عمل مى آید، و احوط آن است که اگر بر زمین باشد و تواند، مانند سجده نماز بر هفت عضو، سجده کند و پیشانى را بر چیزى گذارد که در نماز بر آن مى گذارد؛ و افضل آن است که بر خلاف سجده نماز دست ها را بر زمین بخواباند، و سینه و شکم را بر زمین برساند.
و سنّت است که اوّل پیشانى را بر زمین، پس طرف راست رو را، پس طرف چپ رو را، پس باز پیشانى را بر زمین گذارد؛ و به این سبب دو سجده شکر مى گویند. و ظاهراً بدون ذکر نیز به عمل مى آید، و سنّت است که ذکرى بکند، و بهتر آن است که یکى از اذکار و ادعیه باشد که مذکور خواهد شد.
مستحب است که این سجده را طول دهد؛ چنانچه منقول است که:
حضرت امام موسى کاظم علیه السلام بعد از طلوع صبح سجده مى کرد تا وقت زوال و بعد از عصر تا شام.
و در حدیث دیگر وارد شده که: آن حضرت زیاده از ده سال هر روز بعد از طلوع آفتاب تا وقت زوال در سجده بودند.
و در رجال کشى مذکور است که: فضل بن شاذان به نزد ابن ابى عمیر آمد، و او در سجده بود، و سجده را بسیار طول داد، چون سر برداشت و طول سجده او را مذکور ساختند، گفتند: اگر سجود جمیل بن درّاج را مى دیدى سجودِ مرا طویل نمى شمردى. و گفت: روزى به نزد جمیل رفتم و او سجده را بسیار طول داد، چون سر برداشت گفت: اگر سجده محمد بن ابى عمیر را مى دیدى از سجده من تعجب نمى کردى؛ و ابن ابى عمیر گفت که: اگر طول سجده معروف بن خَرَّبوذ را مى دیدى سجده مرا سهل مى شمردى.
و همچنین از فضل بن شاذان روایت کرده است که: حسن بن علىّ بن فضّال به صحرا مى رفت براى عبادت، و سجده را چندان طول مى داد که مرغ مى آمد و بر پشتش مى نشست؛ به گمان آن که جامه ای است که افتاده است، و وحشیان بر دور او چرا مى کردند و از او وحشت نمى کردند.
و همچنین روایت کرده است که: علىّ بن مهزیار چون آفتاب طلوع مى کرد به سجده مى رفت و سر برنمى داشت تا براى هزار نفر از برادرانِ خود دعا مى کرد، مثل آن چه از براى خود دعا کرده بود؛ و بر پیشانى او پینه اى بود مانند زانوى شتر؛ از بسیارىِ طول سجود.
و همچنین روایت کرده است که: ابن ابى عمیر بعد از نماز صبح به سجده شکر سر مى گذاشت، و سر برنمى داشت مگر وقت ظهر.
و افضل آن است که: سجده شکر بعد از جمیع تعقیبات باشد، و پیش از نوافل؛ و در نماز مغرب اکثر گفته اند که بعد از نوافل به عمل آورد، و بعضى پیش از نوافل گفته اند؛ و ظاهراً هر دو خوب است، و پیش از نوافل بجا آوردن افضل است، چنانچه حِمیَرى از حضرت صاحب الزمان علیه السلام روایت کرده است؛ و اگر هر دو را به عمل آورد شاید بهتر باشد.(292)
از امام صادق(ع) آمده است که فرمود:
«وقتى یکى از شماها نعمت خدا را بیاد آورد، شایسته است که صورت بر خاک نهد و اگر نتوانست که از مرکب پائین آید سر بر قربوس (کوهه قسمت جلوى) زین بگذارد و اگر آن هم میسر نبود صورت خود را بر کف دست بگذارد و بدین شکل در برابر نعمت خدا، سپاسگزارى کند.
در کتاب «من لا یحضره الفقیه» آمده است که براى بجاى آوردنده سجده شکر، شایسته است که دو ساعد (بین دست و آرنج) خود را بر زمین بگسترد.(293)
به سند معتبر از حضرت رضا علیه السلام منقول است که:
در سجده شکر، اگر خواهى صد مرتبه: «شُکْراً شُکْراً» بگو، و اگر خواهى صد مرتبه: «عَفْواً عَفْواً.»
و در عیون أخبار الرضا علیه السلام از رجاء بن ابى الضحّاک روایت کرده است که:
حضرت امام رضا علیه السلام در راه خراسان هر گاه از تعقیب نماز ظهر فارغ مى شد به سجده شکر مى رفت، و صد مرتبه مى گفت: «شُکْراً للَّهِ»، و چون از تعقیب عصر فارغ مى شد صد مرتبه در سجده مى گفت: «حَمْداً للَّهِ.»(294)
کلینى به سند معتبر از سلیمان دیلمى روایت کرده است که:
با حضرت موسى بن جعفر علیهما السلام به مزرعه اى از مزارع آن حضرت رفتم چون از نماز ظهر فارغ شد به سجده رفت و گریه بر آن حضرت مستولى شد، و با صداى حزین مى گفت:
«رَبِّ عَصَیْتُکَ بِلِسانى وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَاَخْرَسْتَنى وَ عَصَیْتُکَ بِبَصَرى وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَکَمَهْتَنى (أکمَهتَنی) وَ عَصَیْتُکَ بِسَمْعى وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَأَصْمَمْتَنى وَ عَصَیْتُکَ بِسَمْعى (بِیَدی) وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَکَنَعْتَنى وَ عَصَیْتُکَ بِرِجْلى وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَجَذَمْتَنى وَ عَصَیْتُکَ بِفَرْجى وَ لَوْ شِئْتَ وَ عِزَّتِکَ لَعَقَمْتَنى وَ عَصَیْتُکَ بِجَمیعِ جَوارِحِى (بجَوارحی) الَّتى أَنْعَمْتَ بِها عَلَىَّ وَ لَیْسَ هذا جَزاؤَکَ مِنّى»
– پروردگارا، با زبانم نافرمانى ات نمودم، به عزّتت سوگند، اگر خواسته بودى مسلّما لالم نموده بودى، با دیده ام معصیت تو را نمودم، به عزّتت سوگند، اگر خواسته بودى بى گمان نابینایم فرموده بودى، با گوشم نافرمانى تو را نمودم، به سربلندى ات سوگند، اگر مشیّتت تعلّق گرفته بود حتما ناشنوایم نموده بودى، با دستم معصیت تو را نمودم، به سرافرازى ات سوگند، اگر خواسته بودى مسلّما دست مرا شل و خشک فرموده بودى، با پایم معصیت نمودم، به عزّتت سوگند اگر خواسته بودى آن را قطع [و یا به بیمارى جذام گرفتارم ] نموده بودى، با عورتم معصیت تو را نمودم، به عزّتت سوگند، اگر مى خواستى مسلّما نازایم مى فرمودى، با تمام اعضا و جوارحم که به من ارزانى داشتى گناه تو را نمودم، و هیچ کدام از اینها عکس العمل مناسب تو نبود.(295)
پس شمردم، هزار مرتبه گفتند: «اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ»؛
پس جانب راست روى مبارک را بر زمین گذاشتند و سه مرتبه گفتند: «بُؤْتُ إِلَیْکَ بِذَنْبى عَمِلْتُ سُوءً وَ ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ (الذَّنب) غَیْرُکَ یا مَوْلاىَ»؛
در نزد تو به گناهم اعتراف نمودم، عمل زشت انجام دادم و به خود ستم نمودم، پس مرا بیامرز، که جز تو گناهان را نمى آمرزد، اى مولاى من، [اى آقاى من ].
پس جانب چپ رو را بر زمین گذاشتند و سه مرتبه گفتند: «اِرْحَمْ مَنْ أَساءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکانَ وَ اعْتَرَفَ».(296)
کلینى و ابن بابویه و شیخ و دیگران به سندهاى حسن کالصحیح از عبداللَّه بن جندب روایت کرده اند که:
به خدمت حضرت امام موسى علیه السلام عرض کردم که چه بگویم در سجده شکر؟ به درستى که اصحاب ما اختلاف کرده اند در این باب. حضرت فرمود که چون به سجده روى بگو:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أُشْهِدُکَ وَ کَفى بِکَ شَهیداً وَ أُشْهِدُ مَلائِکَتَکَ وَ أَنْبِیائَکَ وَ رُسُلَکَ وَ جَمیعَ خَلْقِکَ بِأَ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ رَبّى وَ الْإِسْلامُ دینى وَ مُحَمَّدٌ نَبِیّى وَ عَلِىٌّ(علیّاً) وَلِیّى وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَلِىُّ بْنُ مُوسى وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِىٍّ وَ عَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ وَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ صَلَواتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعینَ أَئِمَّتى بِهِمْ (لَهُم) أَتَوَلّا وَ مِنْ أعدائهم (عدوِّهِم) أَتَبَرّأُ»
پس سه مرتبه بگو: «اَللَّهُمَّ إِنّى أُنْشِدُکَ دَمَ الْمَظْلُومِ»
و سه مرتبه:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أُنْشِدُکَ بِوَأْیِکَ (بِإیوائِکَ) عَلى نَفْسِکَ لِأَوْلِیائِکَ لِتُظْفِرَنَّهُم عَلى عَدُوِّکَ (بِعَدوِّک) وَ عَدُوِّهِمْ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى الْمُسْتَحْفِظینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ»
و سه مرتبه:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أُنْشِدُکَ بِوَأْیِکَ(بِإیوائِکَ) عَلى نَفْسِکَ لِأَعْدائِکَ لَتُهْلِکَنَّهُمْ (لَتُخزیَّنَهُم) بِاَیْدینا وَ أَیْدِى الْمُؤْمِنینَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى الْمُسْتَحْفِظینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ»
و سه مرتبه: «اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ»
پس جانب راست رو را بر زمین مى گذارى و سه مرتبه مى گویى:
«یا کَهْفى حینَ تُعْیینِى الْمَذاهِبُ وَ تَضیقُ عَلَىَّ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ یا بارِئَ خَلْقى رَحْمَةً لى وَ کُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِیّاً صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى الْمُسْتَحْفِظینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ»
پس جانب چپ رو را بر زمین مى گذارى و مى گویى:
«یا مُذِلَّ کُلِّ جَبَّارٍ وَ یا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ قَدْ وَ عِزَّتِکَ بَلَغَ بِى مَجْهُودى»
پس سه مرتبه مى گویى: «یا حَنَّانُ یا مَنَّانَ یا کاشِفَ الْکَرْبِ الْعِظامِ»
پس باز پیشانى را بر زمین مى گذارى و صد مرتبه مى گویى: «شُکْراً شُکْراً»
و شیخ ذکر کرده است که بعد از آن این دعا بخواند:
«یا سامِعَ الصَّوْتِ یا سابِقَ الْفَوْتِ یا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»(297)
شیخ طوسى در مصباح و کفعمى در بلدالأمین ذکر کرده اند که:
در سجده شکر نماز صبح سنّت است که این دعا بخواند:
«یا ماجِدُ یا جَوادُ یا حَیّاً حینَ لا حَىَّ یا فَرْدُ یا مُنْفَرِداً بِالْوَحْدانِیَّةِ یا مَنْ لایَشْتَبِهُ عَلَیْهِ الْأَصْواتُ یا مَنْ لا یَخْفى عَلَیْهِ اللُّغاتُ یا مَنْ یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثى وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ یا مَنْ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ یا مَنْ هُوَ أَعْلَمُ بِسَریرَتى مِنّى بِها یا مالِکَ الْأَشْیاءِ قَبْلَ تَکْوینِها أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الحَىِّ الْقَیُّومِ الَّذى هُوَ نُورٌ (مِن نورٍ) وَ أَسْئَلُکَ بِنُورِکَ السَّاطِعِ فِى الظُّلُماتِ وَ سُلْطانِکَ الْغالِبِ وَ مُلْکِکَ الْقاهِرِ لِمَنْ دُونَکَ وَ بِقُدْرَتِکَ الَّتى بِها تُذِلُّ کُلَّ شَىْ ءٍ وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ ءٍ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه وَ أَنْ تُعیذَنى مِنْ جَمیعِ مُضِلّاتِ الْفِتَنِ وَ مِنْ شَرِّ جَمیعِ ما یَخافُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ.»(298)
در مجموعالدعوات محمّد بن هارون تَلِّعُکْبَرى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در سجده این دعا بخوان:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِى الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ تُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّیْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ أَنْتَ الْمَرْهُوبُ مِنْکَ جَمیعُ خَلْقِکَ یا نُورَ النُّورِ فَلا یُدْرِکُکَ نُورٌ کَنُورِکَ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ أَنْتَ الرَّفیعُ فَوْقَ عَرْشِکَ مِنْ فَوْقِ سَماواتِکَ فَلا یَصِفُ عَظَمَتَکَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ یا نُورَ النُّورِ أَنْتَ الَّذى قَدِ اسْتَنارَ بِنُورِکَ أَهْلُ سَماواتِکَ وَ اسْتَضاءَ بِنُورِکَ أَهْلُ أَرْضِکَ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ أَنْتَ الَّذى لا إِلهَ غَیْرُکَ تَعالَیْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ وَلَدٌ وَ تَعَظَّمْتَ أَنْ یَکُونَ لَکَ نِدٌّ یا نُورَ النُّورِ تَکَرَّمْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ شَبیهٌ وَ تَجَبَّرْتَ أَنْ یَکُونَ لَکَ ضِدٌّ أَوْ شَریکٌ یا نُورَ النُّورِ کُلُّ نُورٍ خامِدٌ لِنُورِکَ یا مَلیکَ کُلِّ مَلیکٍ یَفْنى غَیْرُکَ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ أَنْتَ الرَّحیمُ وَ أَنْتَ الْباقِى الدَّائِمُ مَلَأَتْ عَظَمَتُکَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ یا دائِمُ کُلُّ حَىٍّ یَمُوتُ غَیْرُکَ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ ارْحَمْنا رَحْمَةً تُطْفِئُ بِها سَخَطَکَ عَلَیْنا وَ تَکُفُّ عَذابَکَ عَنَّا وَ تَرْزُقُنا بِها سَعادَةً مِنْ عِنْدِکَ وَ تُحِلُّنا بِها دارَکَ الَّتى یَسْکُنُها خِیَرَتُکَ مِنْ عِبادِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه»
پس حاجات خود را سؤال کن.(299)
ابن بابویه دیگران روایت کرده اند که: حضرت امام زین العابدین – صلوات اللَّه علیه – در مسجد کوفه بعد از نماز، در سجود این دعا خواندند:
«اَللَّهُمَّ إِنْ کُنْتُ قَدْ عَصَیْتُکَ فَقَدْ أَطَعْتُکَ فى أَحَبِّ الْأَشْیاءِ إِلَیْکَ وَ هُوَ الْإیمانُ بِکَ مَنّاً مِنْکَ بِه عَلَىَّ لا مَنَّ(منّاً) بِه مِنّى عَلَیْکَ وَ لَمْ أَعْصِکَ فى أَبْغَضِ الْأَشْیاءِ إِلَیْکَ لَمْ أَدَعْ لَکَ وَلَداً وَ لَمْ أَتَّخِذْ لَکَ شَریکاً مَنّاً مِنْکَ عَلَىَّ لا مَنَّ(منّاً) مِنّى عَلَیْکَ وَ عَصَیْتُکَ فى أَشْیاءَ عَلى غَیْرِ مُکاثِرَةٍ مِنّى وَ لا مُکابَرَةٍ وَ لا اسْتِکْبارٍ عَنْ عِبادَتِکَ وَ لا جُحُودٍ لِرُبُوبِیَّتِکَ وَ لکِنِ اتَّبَعْتُ هَواىَ وَ أَزَلَّنى الشَّیْطانُ بَعْدَ الْحُجَّةِ وَ الْبَیانِ فَإِنْ تُعَذِّبْنى فَبِذَنْبى غَیْرَ ظالِمٍ وَ إِنْ تَرْحَمْنى فَبِجُودِکَ وَ رَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(300)
به سندهاى معتبر از حضرت صاحب الزمان علیه السلام منقولست که:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – در سجود شکر این دعا مىخواندند:
«یا مَنْ لا یَزیدُهُ إِلْحاحُ الْمُلِحّینَ إِلّا جُوداً وَ کَرَماً یا مَنْ لَهُ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یا مَنْ لَهُ ما دَقَّ وَ جَلَّ لا یَمْنَعُکَ إِساءَتى مِنْ إِحْسانِکَ إِنّى أَسْئَلُکَ أَنْ تَفْعَلَ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ أَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْکَرَمِ وَ الْعَفْوِ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ افْعَلْ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ أَنْتَ قادِرٌ عَلَى الْعُقُوبَةِ وَ قَدِ اسْتَحْقَقْتُها لا حُجَّةَ لى وَ لا عُذْرَ لى عِنْدَکَ أَبُوءُ إِلَیْکَ بِذُنُوبى کُلِّها أَعْتَرِفُ بِها کَىْ تَعْفُوَ عَنّى وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنّى بُؤْتُ إِلَیْکَ بِکُلِّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ بِکُلِّ خَطیئَةٍ أَخْطَأْتُها وَ بِکُلِّ سَیِّئَةٍ عَمِلْتُها یا رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَکْرَمُ.»(301)
شیخ طوسى و دیگران روایت کردهاند که:
حضرت امام زینالعابدین علیه السلام در سجده مىگفت «اَلْحَمْدُ للَّهِ شُکْراً»، و هر ده مرتبه که تمام مىشد مىگفت: «شُکْراً لِلْمُجیبِ»؛
پس مىگفت: «یا ذَا الْمَنِّ الدَّائِمِ الَّذى لا یَنْقَطِعُ أَبَداً وَ لا یُحْصیهِ غَیْرُهُ وَ یا ذَا الْمَعْرُوفِ الَّذى لا یَنْفَدُ أَبَداً یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ.»
پس دعا و تضرّع بسیار مىکرد، و حاجات خود را یاد مىکرد؛
پس مىگفت: «اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ إِنْ أَطَعْتُکَ وَ لَکَ الْحُجَّةُ (عَلَیَّ) إِنْ عَصَیْتُکَ لا صُنْعَ لى وَ لا لِغَیْرى فى إِحْسانٍ مِنْکَ (إلیَّ) فى حالِ (حالی) الْحَسَنَةِ یا کَریمُ یا کَریمُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه وَ صَلِّ بِجَمیعِ ما سَأَلْتُکَ وَ أَسْئَلُکَ مَنْ فى مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ ابْدَأْ بِهِمْ وَ ثَنِّ بى بِرَحْمَتِکَ.»
– اگر اطاعت تو را نمودم سپاس براى توست، و اگر معصیت تو را نمودم حجت براى توست، در احسان از ناحیهى تو به من در هنگام انجام کار نیک [و یا حال نیکم] نه من و نه دیگرى هیچ نقشى نداریم. اى بزرگوار، اى بزرگوار، بر محمد و اهل بیت او درود فرست. و به رحمتت، تمام آنچه را که درخواست نموده و مىنمایم، به تمام مردان و زنان مؤمنى که در قسمتهاى مشرق و مغرب زمین قرار دارند، برسان و از ایشان شروع کن و بعد مرا هم مشمول رحمتت گردان. (302)
پس جانب راستِ روىِ مبارک را بر زمین مىگذاشت و مىگفت: «اَللَّهُمَّ لا تَسْلُبْنى ما أَنْعَمْتَ بِه عَلَىَّ مِنْ وَلایَتِکَ وَ وَلایَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُالسَّلامُ.»
پس جانب چپِ رو را بر زمین مىگذاشت و همان دعا مىخواند.(303)
در مجموعالدعوات آمده است:
در سجده شکر این دعا را براى طلب روزى باید خواند:
«یا مَنْ لا تَزیدُ مُلْکَهُ حَسَناتى وَ لا تَشینُهُ سَیِّئاتى وَ لا یَنْقُصُ خَزائِنُهُ غِناىَ وَ لا یَزیدُ فیها فَقْرى صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَثْبِتْ رَجاءَکَ فى قَلْبى وَ اقْطَعْ رَجائى عَمَّنْ سِواکَ حَتّى لا أَرْجُو إِلّا إِیَّاکَ وَ لا أَخافُ إِلّا مِنْکَ وَ لا أَثِقُ إِلّا بِکَ وَ لا أَتَّکِلُ إِلّا عَلَیْکَ وَ أَجِرْنى مِنْ تَحْویلِ ما أَنْعَمْتَ بِه عَلَىَّ فِى الدّینِ وَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ أَیَّامَ الدُّنْیا بِرَحْمَتِکَ(یا کریم).»(304)
سیّد بن طاوس از کتاب سعد بن عبداللَّه روایت کرده است به سندهاى صحیح از سلیمان جعفرى و محمد بن اسماعیل بن بزیع که گفت: روزى به خدمت حضرت امام رضا علیه السلام رفتم، حضرت را در سجده شکر یافتم و بسیار طول داد؛ چون سر برداشت فرمود:
هر که این دعا را در سجده شکر بخواند چنان است که در جنگ بدر در خدمت حضرت رسول صلى الله علیه و آله با کافران جنگ کرده باشد و تیر بر لشکر ایشان انداخته باشد. گفتم: رخصت مى فرمایى که بنویسم؟ فرمود که بنویسید، چون به سجده شکر روى بگو:
«اَللَّهُمَّ الْعَنِ الَّذَیْنِ بَدَّلا دینَکَ وَ غَیَّرا نِعْمَتَکَ وَ اتَّهَما رَسُولَکَ صلى الله علیه وآله وَ خالَفا مِلَّتَکَ وَ صَدَّا عَنْ سَبیلِکَ وَ کَفَرا آلائَکَ وَ رَدَّا عَلَیْکَ کَلامَکَ وَ اسْتَهْزا بِرَسُولِکَ وَ قَتَلا اِبْنَ نَبِیِّکَ وَ حَرَّفا کِتابَکَ وَ جَحَدا آیاتِکَ وَ سَخِرا بِاِمامِکَ (بِآیاتک) وَ اسْتَکْبَرا عَنْ عِبادَتِکَ وَ قَتَلا أَوْلِیائَکَ وَ جَلَسا فى مَجْلِسٍ لَمْ یَکُنْ لَهُما بِحَقٍّ وَ حَمَلا النَّاسَ عَلى أَکْتافِ آلِ مُحَمَّدٍ اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما لَعْناً یَتْلُو بَعْضُهُ بَعْضاً وَ احْشُرْهُما وَ أَتْباعَهُما إِلى جَهَنَّمَ زُرْقاً اَللَّهُمَّ إِنَّا نَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِاللَّعْنَةِ عَلَیْهِما وَ الْبَراءَةِ مِنْهُما فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمیرِ الْمُؤْمِنینَ وَ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِىِّ ابْنِ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله وسلم اَللَّهُمَّ زِدْهُما عَذاباً فَوْقَ الْعَذابِ(عذابٍ) وَ هَواناً فَوْقَ هَوانٍ وَ ذُلّاً فَوْقَ ذُلٍّ وَ خِزْیاً فَوْقَ خِزْىٍ اَللَّهُمَّ دُعَّهُما فِى النَّارِ دَعّاً وَ ارْکُسْهُما فى أَلیمِ عَذابِکَ رَکْساً اَللَّهُمَّ احْشُرْهُما وَ أَتْباعَهُما إِلى جَهَنَّمَ زُمَراً اَللَّهُمَّ فَرِّقْ جَمْعَهُمْ وَ شَتِّتْ أَمْرَهُمْ وَ خالِفْ بَیْنَ کَلِمَتِهِمْ وَ بَدِّدْ جَماعَتَهُمْ وَالْعَنْ أَئِمَّتَهُمْ وَ اقْتُلْ قادَتَهُمْ وَ سادَتَهُمْ وَ کُبَرائَهُمْ وَ الْعَنْ رُؤَسائَهُم وَ اکْسِرْ رایَتَهُمْ(رایاتَهُم) وَ أَلْقِ الْبَأْسَ بَیْنَهُم وَ لا تُبْقِ مِنْهُمْ دَیَّاراً اَللَّهُمَّ الْعَنْ أَبا جَهْلٍ وَ الْوَلیدَ لَعْناً یَتْلُو بَعْضُهُ بَعْضاً وَ یَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما لَعْناً یَلْعَنُهُما بِه کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِىٍّ مُرْسَلٍ وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ امْتَحَنْتَ قَلْبَهُ لِلْإیمانِ اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما لَعْناً یَتَعَوَّذُ مِنْهُ أَهْلُ النَّارِ وَ مِنْ عَذابِهِما اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما لَعْناً لا یَخْطُرُ(لایَخطُرْ) لِاَحَدٍ بِبالٍ اَللَّهُمَّ الْعَنْهُما فى مُسْتَسِرِّ سِرِّکَ وَ ظاهِرِ عَلانِیَتِکَ وَ عَذِّبْهُما عَذاباً فِى التَّقْدیرِ وَ فَوْقَ التَّقْدیرِ وَ شارِکْ مَعَهُما اِبْنَتَیْهِما وَ أَشْیاعَهُما وَ مُحِبّیهِما وَ مَنْ شایَعَهُما إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ.»(305)
محمّد بن هارون در مجموع الدعوات از عدىّ بن حاتم روایت کرده است:
روزى به خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رفتم، حضرت را در نماز یافتم با رنگ متغیّر، و کسى را بعد از حضرت رسول صلى الله علیه وآله ندیده بودم که رکوع و سجودش از آن حضرت تمام تر باشد؛ چون صداى پاى مرا شنید اشاره نمود به دست مبارک که باش. پس دو رکعت نماز کرد و بعد از سلام به سجده رفت، و بسیار طول داد تا آن که گمان کردم که به خواب رفته است. پس سر از سجده برداشت و این دعا خواند؛ پس رو به جانب من گردانید و فرمود که: به حقّ آن خداوندى که دانه را شکافته، و خلایق را آفریده سوگند که هر غمگینى یا کار بسته اى یا غارت زده اى که این دعا را بخواند البتّه حق تعالى بندش را بگشاید، و غمش را زایل گرداند، و مهمّاتش را برآورد، و سزاوار است که هر که این دعا را بشنود حفظ کند.
راوى گفت: که تا این حدیث را از حضرت شنیده ام این دعا را ترک نکرده ام. این است دعا:
«لا إِلهَ إِلّا اَللَّهُ حَقّاً حَقّاً لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ إیماناً وَ صِدْقاً لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ تَعَبُّداً وَ رِقّاً یا مُعِزَّ الْمُؤْمِنینَ بِسُلْطانِه یا مُذِلَّ الْجَبَّارینَ بِعَظَمَتِه أَنْتَ کَهْفى حینَ تُعْیینِى الْمَذاهِبُ عِنْدَ حُلُولِ النَّوائِبِ فَتَضیقُ عَلَىَّ الْأَرْضُ بِرُحْبِها أَنْتَ خَلَقْتَنى یا سَیّدى رَحْمَةً مِنْکَ لى وَ لَوْ لا رَحْمَتُکَ لَکُنْتُ مِنَ الْهالِکینَ وَ أَنْتَ مُؤَیِّدى بِالنَّصْرِ عَلى أَعْدائى وَ لَوْ لا نَصْرُکَ لَکُنْتُ مِنَ الْمَغْلُوبینَ یا مُنْشِئَ الْبَرَکاتِ مِنْ مَواضِعِها وَ مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها وَ یا(فَیا) مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالعِزِّ وَ الرِّفْعَةِ فَأَوْلِیاؤُهُ بِعِزِّه یَعْتَزُّونَ وَ یا مَنْ وَضَعَ لَهُ الْمُلُوکُ نیرَ المَذَلَّةِ عَلى أَعْناقِهِمْ فَهُمْ مِنْ سَطَواتِه خائِفُونَ أَسْئَلُکَ بِکِبْرِیائِکَ الَّتى شَقَقْتَها مِنْ عَظَمَتِکَ وَ بِعَظَمَتِکَ الَّتِى اسْتَوَیْتَ بِها عَلى عَرْشِکَ وَ عَلَوْتَ بِها فى خَلْقِکَ فَکُلُّهُم خاضِعٌ ذَلیلٌ لِعِزَّتِکَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ افْعَلْ (بی) أَوْلَى الْأَمْرَیْنِ بِکَ تَبارَکْتَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ«.(306)
شیخ کشّى از سعید بن مسیّب روایت کرده است:
قاریان قرآن تا حضرت امام زین العابدین علیه السلام متوجّه مکّه نمى شد بیرون نمى رفتند؛ در یکى از سفرهاى حج با حضرت بیرون رفتیم و هزار نفس(نفر) بودیم، چون به منزل سقیا رسیدیم حضرت فرود آمد و نماز گزارد و بعد از نماز سجده شکر به جاى آورد، و در سجده این دعا خواند. پس شنیدم که هر درخت و سنگ و کلوخى که در آن موضع بود همه با حضرت در این تسبیح موافقت کردند؛ من از مشاهده این حال غریب، بسیار ترسیدم.
چون حضرت سر برداشت فرمود که: این تسبیحِ اعظم(عظیم) خداست، و با این تسبیح هیچ گناه نمى ماند؛ و چون حق تعالى جبرئیل را آفرید این تسبیح را الهام کرد، چون این تسبیح را خواند جمیع آسمانها و آنچه در آنها بود همه با او خواندند و این نام بزرگ خداست. این است تسبیح:
«سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ حَنانَیْکَ سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَعالَیْتَ(و تعالی سِرْ بالُک) سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ العِزُّ إِزارُکَ سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ الْعَظَمَةُ رِداؤُکَ(و تعالی سِرْ بالُک) سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ الْکِبْرِیاءُ سُلْطانُکَ سُبْحانَکَ مِنْ عَظیمٍ ما أَعْظَمَکَ سُبْحانَکَ سُبِّحْتَ فِى الْأَعْلى سُبْحانَکَ تَسْمَعُ وَ تَرى ما تَحْتَ الثَّرى سُبْحانَکَ أَنْتَ شاهِدُ کُلِّ نَجْوى(شَکوی) سُبْحانَکَ مَوْضِعُ کُلِّ شَکْوى سُبْحانَکَ حاضِرُ کُلِّ مَلَاءٍ سُبْحانَکَ عَظیمَ الرَّجاءِ سُبْحانَکَ تَرى ما فى قَعْرِ الْماءِ سُبْحانَکَ تَسْمَعُ أَنْفاسَ الْحیتانِ فى قُعُورِ الْبِحارِ سُبْحَانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ السَّمواتِ سُبْحَانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ الْأَرَضینَ سُبْحانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ سُبْحانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ الظُّلْمَةِ وَ النُّورِ سُبْحانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ الْفَىْ ءِ وَ الْهَواءِ سُبْحانَکَ تَعْلَمُ وَزْنَ الرّیحِ کَمْ هِىَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ سُبْحانَکَ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ سُبْحانَکَ عَجَباً لِمَنْ عَرَفَکَ کَیْفَ لا یَخافُکَ سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ سُبْحانَ اللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.»(307)
ابن بابویه به سند معتبر از اصبغ بن نباته روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – در سجود این دعا مى خواندند:
«أُناجیکَ یا سَیِّدى کَما یُناجى الْعَبْدُ الذَّلیلُ مَوْلاهُ وَ أَطْلُبُ إِلَیْکَ طَلَبَ مَنْ یَعْلَمُ أَ نَّکَ تُعْطى وَ لا یَنْقُصُ ما (ممّا) عِنْدَکَ شَىْءٌ وَ أَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ تَوَکُّلَ مَنْ یَعْلَمُ أَ نَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.»(308)
عبداللَّه بن جعفر حمیرى در قرب الاسناد به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَبْتَلِیَنى بِبَلِیَّةٍ تَدْعُونى ضَرُورَتُها عَلَى أَنْ أَتَغَوَّثَ بِشَىْءٍ مِنْ مَعاصیکَ اَللَّهُمَّ وَ لا تَجْعَلْ بى (لی) حاجَةً إِلى أَحَدٍ مِنْ شِرارِ خَلْقِکَ وَ لِئامِهِمْ فَإِنْ جَعَلْتَ بى حاجَةً إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فَاجْعَلْها إِلى أَحْسَنِهِمْ وَجْهاً وَ خَلْقاً وَ خُلْقاً وَ أَسْخاهُمْ بِها نَفْساً وَ أَطْلَقِهِمْ بِها لِساناً وَ أَسْمَحِهِمْ بِها کَفّاً وَ أَقَلِّهِم بِها عَلَىَّ اِمْتِناناً.»(309)
حمیرى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: پدرم در سجده این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ إِنَّ ظَنَّ النَّاسِ بى حَسَنٌ فَاغْفِرْلى ما لایَعْلَمُونَ وَ لا تُؤاخِذْنى بِما یَقُولُونَ وَ أَنْتَ عَلّامُ الْغُیُوبِ»
و فرمود که این دعا نیز مى خواندند:
«یا ثِقَتى وَ رَجائى فى شِدَّتى وَ رَخائى صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الْطُفْ (لی) بى فى جَمیعِ أَحْوالى فَإِنَّکَ تَلْطُفُ لِمَنْ تَشاءُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِىِ وَ عَلى أَهْلِ بَیْتِهِ (الطیّبین) الطَّاهِرینَ وَ سَلَّمَ کَثیراً.»(310)
در عیون أخبارالرضا علیه السلام به سند معتبر روایت کرده است:
حضرت امام رضا علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«(اللّهم) لَکَ الْحَمْدُ إِنْ أَطَعْتُکَ وَ لا حُجَّةَ لى إِنْ عَصَیْتُکَ وَ لا صُنْعَ لى وَ لا لِغَیْرى فى إِحْسانِکَ وَ لا عُذْرَ لى إِنْ أَسَأْتُ ما أَصابَنى مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنْکَ یا کَریمُ اغْفِرْ لِمَنْ فى مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ.»(310)
در فقهالرضا علیه السلام مذکور است که:
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در سجده این دعا مى خواند:
«اَللَّهُمَّ ارْحَمْ ذُلّى بَیْنَ یَدَیْکَ وَ تَضَرُّعى إِلَیْکَ وَ وَحْشَتى مِنَ النَّاسِ وَ أُنْسى إِلَیْکَ یا کَریمُ فَإِنّى عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدَیْکَ أَتَقَلَّبُ فى قَبْضَتِکَ یا ذَا الْمَنِّ وَ الْفَضْلِ وَ الْجُودِ وَ الْغِنى وَ الْکَرَمِ وَارْحَمْ ضَعْفى وَ شَیْبَتى مِنَ النَّارِ یا کَریمُ.»(311)
در فقهالرضا علیه السلام مذکور است که: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً وَ إیماناً وَ تَصْدیقاً یا عَظیمُ إِنَّ عَمَلى ضَعیفٌ فَضاعِفْهُ لى یا کَریمُ یا جَبَّارُ اغْفِرلى ذُنُوبى وَ جُرْمى وَ تَقَبَّلْ عَمَلى یا کَریمُ یا جَبَّارُ.»(311)
در فقهالرضا علیه السلام مذکور است که:
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در سجود این دعا مى خواندند:
«یا کائِنُ قَبْلَ کُلِّ شَىْءٍ وَ یا مُکَوِّنُ قَبْلَ کُلِّ شَىْءٍ لا تَفْضَحْنى فَإِنَّکَ بِى عَالِمٌ وَ لاتُعَذِّبْنى فَإنَّکَ عَلَىَّ قادِرٌ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْعَدیلَةِ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ مِنْ شَرِّ المَرْجِعِ فِى الْقَبْرِ وَ مِنَ النَّدامَةِ یَوْمَ الْقِیامَةِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ عیشَةً نَقِیَّةً وَ مَیْتَةً سَوِیَّةً وَ مُنْقَلَباً کَریماً غَیْرَ مُخْزٍ وَ لا فاضِحٍ»
و این دعا نیز مىخواند:
«اَللَّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبى وَ رَحْمَتَکَ أَرْجَى عِنْدى مِنْ عَمَلى فَاغْفِرْلى.(312)
در فقهالرضا علیه السلام مذکور است که: حضرت امام موسى علیه السلام در سجود این دعا مى خواندند:
«لَکَ الْحَمْدُ إِنْ أَطَعْتُکَ وَ لَکَ الْحُجَّةُ إِنْ عَصَیْتُکَ لا صُنْعَ لى وَ لا لِغَیْرى فى إِحْسانٍ کانَ مِنّى حالَ الْحَسَنَةِ یا کَریمُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ بِما سَأَلْتُکَ فى مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ ذُرِّیَّتى (زِدنی) اَللَّهُمَّ أَعِنّى عَلى دینى بِدُنْیاىَ وَ عَلى آخِرَتى بِتَقْواىَ اَللَّهُمَّ احْفَظْنى فیما غِبْتُ عَنْهُ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى فیما قَصَّرْتُ (حَضَرتُ) یا مَنْ لا تَنْقُصُهُ الْمَغْفِرَةُ وَ لا تَضُرُّهُ الذُّنُوبُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْلى ما لا یَضُرُّکَ وَ أَعْطِنى ما لا یَنْقُصُکَ وَ بِاللَّهِ التَّوْفیقُ.»(312)
شیخ طوسى و دیگران گفته اند که: سنّت است در سجود شکر نماز ظهر، این دعا بخواند:
«یا خَیْرَ مَنْ رُفِعَتْ إِلَیْهِ أَیْدِى السَّائِلینَ وَ یا أَکْرَمَ مَنْ مُدَّتْ إِلَیْهِ أَعْناقُ الرَّاغِبینَ وَ یا أَکْرَمَ الْأَکْرَمینَ وَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه الطَّیِّبینَ وَالْطُفْ لى (بی) بِلُطْفِکَ الْخَفِىِّ فى شَأْنى کُلِّه.»(313)
شیخ و دیگران در سجده شکرِ نمازِ خفتن گفته اند که: سنّت است این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ أَنْتَ أَنْتَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ إِلّا مِنْکَ مِنْکَ مِنْکَ یا أَحَدَ مَنْ لا أَحَدَ لَهُ یا أَحَدَ مَنْ لا أَحَدَ لَهُ یا أَحَدَ مَنْ لا أَحَدَ لَهُ غَیْرُکَ یا مَنْ لا یَزیدُهُ کَثْرَةُ الدُّعاءِ إِلّا کَرَماً وَ جُوداً یا مَنْ لا یَزْدادُ() عَلى کَثْرَةِ الدُّعاءِ إِلّا کَرَماً وَ جُوداً یا مَنْ لا یَزیدُهُ کَثْرَةُ الدُّعاءِ إِلّا کَرَماً وَ جُوداً صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه؛
– خداوندا، تنها تو و تنها تو [امید منى]، امیدم جز از تو، جز از تو، جز از تو بریده شده، اى بى همتا، اى بى همتایى که همتایى براى تو نیست، اى بى همتایى که همتایى براى تو نیست، اى بى همتایى که همتایى غیر از تو براى تو نیست؟ اى خدایى که بسیاری دعا جز بر بزرگوار و جود [یا: عطاى] تو نمى افزاید، اى کسى که زیادى درخواست دعا جز به بزرگوارى و بخشش تو نمى افزاید [اى کسى که بسیار دعا کردن جز به کرم و بخشش تو نمى افزاید]، بر محمد و اهل بیت او درود فرست، بر محمد و اهل بیت او درود فرست، [بر محمد و اهل بیت او درود فرست].
پس حاجت خود را مى طلبى؛ پس گونه راست را بر زمین مى گذارى و همین دعا مى خوانى؛ پس باز پیشانى را بر زمین مى گذارى و همین دعا مى خوانى.(313)
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
نزدیکترین احوال بنده به سوى خدا وقتى است که بنده در سجده باشد؛ چون به سجده روى بگو:
«یا رَبَّ الْأَرْبابِ وَ یا مالِکَ(مَلِک) الْمُلُوکِ وَ یا سَیِّدَ السَّاداتِ وَ یا جَبَّارَ الْجَبابِرَةِ وَ یا إِلهَ الآلِهَةِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»
پس حاجات خود را بطلب؛ پس بگو: «فَإِنّى عَبْدُکَ ناصِیَتى فى قَبْضَتِکَ»
پس هر دعایى که خواهى بکن که خدا بخشنده است، و برآوردن هیچ حاجت بر او دشوار نیست.(314)
کلینى به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
شنیدم شبى پدرم در مسجد به سجود رفته (بود)، مىگریست و این دعا مى خواند:
«(سُبحانک) اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبّى حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلى ضَعیفٌ فَضاعِفْهُ لى اَللَّهُمَّ قِنى عَذابَکَ یَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَکَ وَ تُبْ عَلَىَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوابُ الرَّحیمُ.»(315)
کلینى روایت کرده است که: حضرت صادق علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«سَجَدَ وَجْهِىَ الْبالى لِوَجْهِکَ الْباقى الدَّائِمِ الْعَظیمِ سَجَدَ وَجْهِىَ الذَّلیلِ لِوَجْهِکَ الْعَزیزِ سَجَدَ وَجْهِىَ الْفَقیرِ لِوَجْهِ رَبّىَ الغَنِىِّ الْکَریمِ العَلِىِّ الْعَظیمِ رَبِّ أَسْتَغْفِرُکَ مِمَّا کانَ وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِمَّا یَکُونُ رَبِّ لا تُجْهِدْ(لاتُجهِل) بَلائى رَبِّ لا تُشْمِتْ بى أَعْدائى رَبِّ لا تُسِئْ قَضائى رَبِّ إِنَّهُ لا دافِعَ وَ لا مانِعَ إِلّا أَنْتَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ صَلَواتِکَ وَ بارِکْ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ بِأَفْضَلِ بَرَکاتِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَطَواتِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ جَمیعِ غَضَبِکَ وَ سَخَطِکَ سُبْحانَکَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ رَبُّ الْعالَمینَ.»(316)
کلینىرحمه الله روایت کرده است که:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – در سجده این دعا مى خواندند:
«اِرْحَمْ ذُلّى بَیْنَ یَدَیْکَ وَ تَضَرُّعى إِلَیْکَ وَ وَحْشَتى مِنَ النَّاسِ وَ أُنْسى بِکَ یا کَریمُ»
و این دعا نیز مى خواندند:
«وَعَظْتَنى فَلَمْ أَتَّعِظْ وَ زَجَرْتَنى عَنْ مَحارِمِکَ فَلَمْ أَنْزَجِرْ وَ عَمَّرْتَنى أَیادیکَ(غَمَّرتَنی آیاتِک) فَما شَکَرْتُ عَفْوَکَ عَفْوَکَ یا کَریمُ أَسْئَلُکَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ أَسْئَلُکَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ.»(317)
کلینى روایت کرده است که:
حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً یا عَظیمُ إِنَّ عَمَلى ضَعیفٌ فَضاعِفْهُ لى یا کَریمُ یا حَنَّانُ(جبّار) اغْفِرْ لى ذُنُوبى وَ جُرْمى وَ تَقَبَّلْ عَمَلى یا کَریمُ یا حَنَّانُ (جبّار) أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَخیبَ أَوْ أَحْمِلَ ظُلْماً اَللَّهُمَّ مِنْکَ النِّعْمَةُ وَ أَنْتَ تَرْزُقُ شُکْرَها وَ عَلَیْکَ یَکُونُ ثَوابَ ما تَفَضَّلْتَ بِه مِنْ ثَوابِها بِفَضْلِ طَوْلِکَ وَ بِکَریمِ عائِدَتِکَ.»
کلینى رحمه الله به سند معتبر روایت کرده است که:
حضرت امام موسى علیه السلام در سجده این دعا مى خواند:
«أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ حَرُّها لا یُطْفى وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ جَدیدُها لا یَبْلى وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لا یَرْوى وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لا یُکْسى.»(318)
کلینى به سند معتبر روایت کرده است که:
شکایت کرد مردى به حضرت صادق علیه السلام که امّ ولدى دارم و او علیل است. حضرت فرمود که: بگو بعد از هر نماز واجب در سجده شکر بگوید: «یا رَؤُفُ یا رَحیمُ یا رَبّى یا سَیِّدى» پس حاجت خود را بطلبد.(318)
سیّد بن طاوس روایت کرده است که:
هر که در سجده شکر این دعا را بخواند، پیش از آن که سر بردارد حاجتش برآورده شود:
«اَللَّهُمَّ لَکَ قَصَدْتُ وَ إِلَیْکَ اعْتَمَدْتُ وَ أَرَدْتُ وَ بِکَ وَثِقْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ أَنْتَ عالِمٌ بِما أَرَدْتُ؛(318)
– خدایا، تنها آهنگ تو را نمودم، و به تو تکیه کردم و تو را اراده نمودم، و فقط به تو اعتماد دارم و بر تو توکل کردم، و تو به آنچه که اراده نمودهام آگاه هستى. (319)
در روایات معتبره بسیار منقولست که:
حضرت صادق و کاظم – صلوات اللَّه علیهما – در سجده شکر بسیار مى فرمودند:
«أَسْئَلُکَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ.»
و در بعضى از روایات: «وَ الْأَمْنَ عِنْدَ الْحِسابِ.»(318)
به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام مروی است که در سجده مى گفتند:
«سَجَدَ وَجْهِىَ اللَّئیمُ لِوَجْهِ رَبِّىَ الْکَریمِ.»(320)
در بعضى از کتب معتبره از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که:
بهترین سخنان نزد حق تعالى آن است که بنده در سجده بگوید:
«رَبِّ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى.»(320)
در جعفریّات به سند صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله چون سر به سجده مى گذاشت این دعا مى خواند:
«اَللَّهُمَّ مَغْفِرَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبى وَ رَحْمَتُکَ أَرْجى عِنْدى مِنْ عَمَلى فَاغْفِرْ لى ذُنُوبى یا حَىُّ لا یَمُوتُ.»(320)
قطب راوندى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
هر گاه تو را شدّتى و غمى عارض شود و به نهایت برسد، سجده کن بر زمین و بگو:
«یا مُذِلَّ کُلِّ جَبَّارٍ یا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ قَدْ وَ حَقِّکَ بَلَغَ مَجْهُودى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ عَنّى.»
و در عدّة الداعى از آن حضرت روایت کرده است که:
هر گاه به مردى نازله یا امرى شدید یا کربى عظیم و غمى نازل شود زانوها و دستهاى خود را تا به مرفق برهنه کند و بر زمین بچسباند، و سینه خود را به زمین برساند، و حاجت خود را طلب کند.(320)
ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر گاه بنده اى در سجده سه مرتبه بگوید: «یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ یا سَیِّداهُ» خداوند کریم جواب او گوید: لبّیک بنده من چه حاجت دارى؟ حاجت خود را بطلب.
و در مکارم الأخلاق روایت کرده است که: هر که در سجده: «یا ربّاه یا سیّداه» آنقدر بگوید که یک نفس تمام شود، حق تعالى فرماید که: حاجت خود را سؤال کن.
و همچنین روایت کرده است که: بعضى از ائمه علیهم السلام در سجده مى گفتند:
«سَجَدَ لَکَ یا رَبِّ طالِبٌ مِنْ ثَوابِکَ سَجَدَ لَکَ یا رَبِّ هارِبٌ مِنْ عِقابِکَ سَجَدَ لَکَ یا رَبِّ خائِفٌ مِنْ سَخَطِک»؛ پس مى گفت: «یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ» تا نفس وفا مى کرد؛ پس حاجت خود را طلب مى نمود.
و ابن بابویه رضى الله عنه روایت کرده است از حضرت صادق علیه السلام که: هر گاه بنده اى در سجده بگوید: «یا رَبِّ یا رَبِّ» تا نفسش وفا کند، پروردگار عالم فرماید که: لبّیک، چه حاجت دارى؟(321)
ابنبابویه به سند موثّق روایت کرده است که:
حضرت امام موسى علیه السلام در سجده این دعا مى خواندند:
«یا مَنْ عَلا فَلا شَىْءَ فَوْقَهُ وَ یا مَنْ دَنى فَلا شَىْءَ دُونَهُ اغْفِرْلى وَ لِاَصْحابى.»(322)
کلینى به سند معتبر از زیاد قندى روایت کرده است که:
چون در بغداد به حبس و زندان مبتلا شدم، به خدمت حضرت امام موسى علیه السلام نوشتم که: دعایى مرا تعلیم فرما که از این بلیّه نجات یابم.
حضرت در جواب نوشتند که: چون از نماز فارغ شوى به سجده رو، و سجده را طول بده و بگو:
«یا أَحَدَ مَنْ لا أَحَدَ لَهُ» تا نفست منقطع شود؛
پس بگو: «یا مَنْ لا یَزیدُهُ کَثْرَةُ الدُّعاءِ إِلّا کَرَماً وَ جُوداً» تا نفست منقطع شود؛
پس بگو: «یا رَبَّ الْأَرْبابِ أَنْتَ أَنْتَ أَنْتَ الَّذِى انْقَطَعَ الرَّجاءُ إِلّا مِنْکَ یا عَلِىُّ یا عَظیمُ.»
راوى گفت که چون این دعا خواندم نجات یافتم.(323)
در مکارمالأخلاق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله به مردى گذشت و او در سجده مىگفت:
«یا رَبِّ ماذا عَلَیْکَ أَنْ تُرْضِىَ کُلَّ مَنْ کانَ لَهُ عِنْدى تَبِعَةٌ وَ أَنْ تَغْفِرَ لى ذُنُوبى وَ أَنْ تُدْخِلَنِى الجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ فَإِنَّما (فإنّها) عَفْوُکَ عَنِ الظَّالِمینَ وَ أَنَا مِنَ الظَّالِمینَ فَلْتَسَعَنى رَحْمَتُکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»
پس حضرت فرمود که: سر بردار که دعایت مستجاب شد؛ به درستى که دعاى پیغمبرى را خواندى که در زمان قوم عاد بود.(324)
ابن ادریس و دیگران به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که: هر گاه تو را همّى عارض شود، دست را بر جاى سجود خود بکش و تا جانب راست رو، سه مرتبه در هر مرتبه بگو:
«بِسْمِ اللَّهِ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ السُّقْمِ وَ الْعُدْمِ وَ الصَّغارِ (و الصّغاد) وَ الذُّلِّ وَ الْفَواحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ.»
و بعضى گفته اند که دست را نیز بر سینه بمالد.
و در روایت معتبر دیگر دعا چنین وارد شده، بعد از الرحیم: «اَللَّهُمَّ اذْهَبْ عَنّى الْهَمَّ وَ الْحُزْنَ.»
و به روایت شیخ: «اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ اَللَّهُمَّ اذْهَبْ عَنِّى الْهَمَّ وَ الْحُزْنَ وَ الْفِتَنَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ.»
و در حدیث معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقولست که: حق تعالى به حضرت موسى علیه السلام وحى کرد که تو را براى این برگزیدم و کلیم خود گردانیدم که نفس تو را نزد خود از همه کس ذلیل تر یافتم. چون این خطاب به موسى رسید به سجده شکر رفت، و از روى شکستگى و تذلّل، پهلوهاى روى خود را بر خاک گذاشت. حق تعالى وحى کرد که: سر بردار اى موسى ! و دست بر موضع سجود خود بمال؛ پس دست خود را بمال بر روى و بر هر جاى بدنت که دست تو به آن مى رسد، که امان خواهد گردید براى تو از هر دردى و آفتى و بلایى.(325)
کلینى و دیگران به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که:
هر گاه دردى و بیمارى و آزارى داشته باشى، بعد از نماز دست بمال بر موضع سجود خود از زمین و این دعا بخوان؛ پس دست بر موضع درد بمال و هفت مرتبه چنین کن.
این است دعا:
«یا مَنْ کَبَسَ الْاَرْضَ عَلَى الْماءِ وَ سَدَّ الْهَواءَ بِالسَّماءِ وَاخْتارَ لِنَفْسِه اَحْسَنَ الْاَسْماءِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عافِنى مِنْ کُلِّ سُقْمٍ وَداءٍ وَاقْضِ حَوائِجى کُلِّها»
اى خدایى که زمین را روى آب گسترانیده و آن را پوشاندى، و هوا را با آسمان بربسته و مسدود نمودى، و نیکوترین نامها را براى خویش برگزیدى، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و مرا از هر بیماری عافیت بخش و همه نیازهایم را مرتفع ساز.
پس حوائج خود را طلب کن.(326)
دعاهای هر صبح و شام
در بیان دعاهای هر صبح و مسا
بدان که چون صباح ابتداى روز است، براى تهیه روز آینده و استمداد توفیق از جناب مقدّس الهى در تحصیلِ سعادات دنیویّه و اخرویّه، و استعاذه از شرور اعادى ظاهره و باطنه، و طوارقِ آفات و عاهات و بلیّات که در عرض روز عروضِ آنها محتمل است، باید به قدرى از اذکار و ادعیه که وسایل رحمت سبحانى است متوسل گردد.
و همچنین شبى را به انواع نعمتها گذارنیده، و از انواع بلایا به فضل حق تعالى نجات یافته، باید که از آنها غافل نباشد، و شکر برخى از آنها به عمل آورد.
و همچنین در هنگام مسا که نزدیک به شب است باید که براى شب تهیّه بگیرد؛ و از جناب اقدس سبحانى بر تحصیل سعادات و دفع بلیّات استعانت نماید؛ و شکر نعمت هاى نامتناهى الهى که در عرض روز بر او وارد شده قدرى به عمل آورد.
و همچنین چون ملائکه کاتبانِ اعمال، در اوّل روز و اوّل شب براى نوشتن اعمال خلایق نازل مى شوند، مناسب آنست که در اوّلِ هر صحیفه، حمد و ثنا و دعا و استغفار بوده باشد.
و همچنین چون در این دو وقت آثار قدرت حق تعالى زیاده از اوقات دیگر ظاهر مى گردد، از تبدیل لیل به نهار، و نهار به لیل، و ظلمت به ضیاء، و نور به ظلمت، پس در این دو وقت، جلالت معبود خود را به یاد آوردن، و متوجّه ثناىِ او شدن انسب است؛ لهذا در این دو وقت، ادعیه و اذکار بسیار از رسول خدا و ائمه اطهار علیهم السلام مأثور گردیده و تحریص و ترغیبِ بى شمار بر محافظت این دو وقت در آیات و اخبار وارد شده است؛ چنانچه حق تعالى مى فرماید که: «وَ سَبِّحْ بِالعَشِىِّ وَ الإبْکارِ»(327)
یعنى تنزیه کن خدا را در پسین و بامداد.
و همچنین فرموده است که: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فِى نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلِینَ»(328)
یعنى: یاد کن پروردگار خود را در خاطرِ خود با تضرّع و خوف، و کمتر از بلند گفتن از گفتار، در بامداد و پسین ها، و مباش از غافلان.
و ایضاً فرموده است که: «وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضى»(329)
یعنى: و تنزیه کن با حمد، پروردگار خود را پیش از برآمدن آفتاب، و پیش از فرورفتن آفتاب، و از ساعات شب، پس تنزیه کن پروردگار خود را در اطراف روز؛ شاید که راضى شوى در آخرت.
و آیات در این باب بسیار است. و از حضرت رسول صلى الله علیه وآله منقول است که:
هر دو حافظِ اعمال که صحیفه بنده را بالا برند و در اوّل و آخر آن صحیفه، کلام نیکى باشد حق تعالى به ملائکه مى گوید که گواه باشید که من آمرزیدم براى این بنده آنچه در میان و اوّل و آخرِ این صحیفه است.
و به سند معتبر از امام محمّد باقر علیه السلام منقول است که:
شیطان – لعنه اللَّه – لشکر خود را پهن مى کند در هنگام فرو رفتن و بر آمدن آفتاب؛ پس بسیار یاد کنید خدا را در این دو ساعت، و پناه برید به خدا (در این دو ساعت) از شرّ شیطان و لشکرهاى او؛ و کودکان خود را تعویذ کنید و پناه دهید به خدا در این دو ساعت، که در این دو ساعت شیطان غافل مى گرداند مردم را.
و در حدیث دیگر فرمود که: ملک در اوّلِ روز و اوّل شب، صحیفه اى مى آورد براى نوشتن اعمال فرزند آدم؛ پس در اوّل و آخرِ نامه، کلام خیرى بگویید که نوشته شود تا آنچه در میان نوشته شده، آمرزیده شود.
و به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – منقولست که: طلب کنید روزى را در ما بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب که زودتر مى رساند روزى را به آدمى از آن که سفر کند در زمین؛ و این ساعتى است که حق تعالى قسمت مى کند روزى را در میان بندگان خود.
و از حضرت رسالت صلى الله علیه وآله منقولست که: حق تعالى مى فرماید که: اى فرزند آدم یاد کن مرا بعد از صبح یک ساعت و بعد از عصر یک ساعت تا جمیع مهمّات تو را کفایت کنم.
و به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقولست که: چون آفتاب متغیّر و زرد شود در آخر روز، خدا را یاد کن، و اگر با جمعى نشسته باشى که تو را مشغول کنند برخیز از میان ایشان، و مشغول دعا شو.
و از حضرت رسول صلى الله علیه وآله مرویست که: در بامداد و پسین ذکر خدا کردن بهتر است از شمشیر زدن در راه خدا.
و بدان که ظاهرِ فحاوى اخبار آنست که: دعاهاى صبح را باید بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب خواند، و اگر بعضى را بعد از طلوع آفتاب نیز بخواند شاید بد نباشد، خصوصاً هر گاه متّصل به تعقیب باشد؛ و دعاهاى مسا اکثر نزدیک به غروب آفتاب خوانده مى شود، و بعضى بعد از شام، و اکثر را شاید بعد از عصر تا شام توان خواند، و بعضى مخصوص به وقتى چندند که در احادیث اشاره به آنها شده، خواهد شد. إنشاءاللَّه تعالى. امّا دعاها:
اوّل:
ابن بابویه به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که: هر که پیش از طلوع آفتاب یازده مرتبه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد» و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و «آیة الکرسی» بخواند خدا منع کند مال او را از آنچه ترسد.
و فرمود که:
هر که «قُلْ هُوَ اللَّه» و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» پیش از طلوع آفتاب بخواند در آن روز گناهى به او نرسد، هر چند شیطان جهد کند.(330)
کلینى و ابن بابویه و شیخ طوسى و دیگران به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
فریضه و واجب است بر هر مسلمان که ده مرتبه پیش از طلوع آفتاب، و ده مرتبه پیش از غروب آفتاب این دعا بخواند:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»
و در بعضى از روایات چنین است: «یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى.»
و در چند روایت: «وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ» نیست، و در بعضى هست، و ظاهراً همه خوب است، و اگر همه قسم را بگوید بهتر است.
و در بعضى از روایات وارد شده است که: اگر ترک شود قضا کنید که لازم است.
و در بعضى از روایات: کفّاره گناهان اوست در آن روز.(331)
ابن بابویه و دیگران به سندهاى معتبر بسیار از حضرت امام زین العابدین و حضرت صادق علیهما السلام روایت کرده اند:
هر که در شام صد مرتبه «اَللَّهُ أکْبَر» بگوید، چنان است که صد بنده آزاد کرده باشد.
و به سند صحیح دیگر از امام محمّد باقر علیه السلام منقول است که:
هر که صد مرتبه پیش از طلوع آفتاب، و صد مرتبه پیش از غروب آفتاب «اَللَّهُ أکْبَر» بگوید خداوند کریم براى او مثل ثواب صد بنده آزاد کردن بنویسد؛ و هر که ده مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه» بگوید خدا ده حسنه براى او بنویسید، و هر که زیاده بگوید زیاده براى او نوشته شود.(331)
ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
در بهشت غرفه اى چند هست که از اندرون آنها بیرون نمایان است (و از بیرون آنها اندرون نمایان است)، و از امّت من کسى در آنها ساکن مى شود که سخن نیک گوید، و طعام به مردم بخوراند، و به هر که رسد سلام کند، و در شب نماز کند در هنگامى که مردم در خواب باشند.
پس گفت: کلام نیک آنست که:
در صبح و شام ده مرتبه بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّه اَکْبَرُ».
و در محاسن برقى به سند صحیح منقول است از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله به مردى گذشت که باغى براى خود غرس مى کرد؛ ایستاد و فرمود که: مى خواهى تو را دلالت کنم بر باغى که اصلش از این باغ ثابت تر و میوه اش زودرس تر باشد و نیکوتر و باقى تر باشد؟ گفت: بلى یا رسول اللَّه!
فرمود که:
در صبح و شام بگو: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُللَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَکْبَرُ»،
که به عدد هر تسبیحى، در بهشت درختها براى تو غرس مى نمایند از انواع میوه ها، و اینهاست باقیات صالحات که خدا در قرآن فرموده است که نیکوتر و باقى ترند از مال دنیا.(332)
ابنبابویه به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است:
هر که نزدیک به شام یا بعد از شام سه مرتبه این آیات را بخواند در آن شب چیزى (خیری) از او فوت نشود، و جمیع بدیها (شرور) از او دور گردد و همچنین اگر در صبح سه مرتبه بخواند در آن روز چیزى (خیری) از او فوت نشود و جمیع شرور از او دور گردد.
آیات(333) این است:
«فَسُبْحانَ اللَّهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ – وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیّاً وَ حینَ تُظْهِرُونَ.»(334)
کلینى و ابن بایویه به سند صحیح و معتبر از امام محمّد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام روایت کرده اند:
حضرت ابراهیم علیه السلام در هر صباح و مسا سه نوبت (مرتبه) این دعا مىخواند؛ براى این حق تعالى او را در قرآن ثنا گفت که: «وَ إِبْراهیمَ الَّذى وَفّى»(335) یعنى: حقوق ما را کامل و تمام ادا کرد.
دعا این است:
«أَصْبَحْتُ وَ رَبّى مَحْمُودٌ أَصْبَحْتُ لا أُشْرِکُ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِه وَلِیّاً.»(334)
کلینى و ابن بابویه به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود:
در فرزند آدم سیصد و شصت رگ هست که صد و هشتاد متحرّک، و صد و هشتاد ساکن؛ اگر یکى از رگهاى متحرّک ساکن شود، یا یکى از رگهاى ساکن متحرک گردد، آدمى را خواب نمى برد؛ لهذا حضرت رسول صلى الله علیه وآله هر صبح و شام سیصد و شصت مرتبه مى گفت:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً عَلى کُلِّ حالٍ.»
و در بعضى روایات:
«حَمْداً کَثیراً طَیِّباً عَلى کُلِّ حالٍ.»
و به سند معتبر دیگر از حضرت صادق علیه السلام منقول است:
هر که در صبح چهار مرتبه بگوید:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ»
شکر نعمتهاى آن روز را به جاى آورده است. و هرکه در شام چهار مرتبه بگوید، شکر نعمتهاى آن شب را به جاى آورده است.(336)
احمد بن برقى در محاسن به سند موثّق از حضرت امام رضا علیه السلام روایت کرده است:
هر که در صبح سه مرتبه، و در شام سه مرتبه بگوید:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ»
نترسد از شیطانى، و نه از پادشاهى، و نه از خوره، و نه از پیسى.
و حضرت فرمود که: من صد مرتبه مى گویم.
و در تعقیب نماز صبح و نماز شام هفت مرتبه نیز گذشت. (337)
به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقول است که:
مردى از انصار چند روز به خدمت حضرت رسول صلى الله علیه وآله نرسید. حضرت از او پرسید که به چه سبب در این چند روز از ما غایب بودى (و به نزد ما نمی آمدی)؟ گفت به سبب تنگدستى و بیمارى. فرمود که: مى خواهى تو را دعایى تعلیم نمایم که چون بخوانى فقر و بیمارى از تو زایل گردد؟ گفت: بلى یا رسول اللَّه! فرمود که در صبح و شام این دعا بخوان:
«لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً.»(338)
در روایات معتبره بسیار از حضرت صادق علیه السلام منقول است که:
پیش از طلوع و غروب آفتاب ده مرتبه بگو:
«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمیعِ الْعَلیمِ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطینِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُونِ إنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.»
و در بعضى از روایات چنین است:
«وَ اَعُوذُ بِکَ رَبِّ اَنْ یَحْضُرُونِ.»
و در بعضى روایات:
«اَسْتَعیذُ بِاللَّهِ السَّمیعِ الْعَلیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ وَ اَعُوذُ بِاللَّهِ اَنْ یَحْضُرُونِ» تا آخر.(339)
شیخ مفید به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
هر که پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب آفتاب این دعا بخواند، حق تعالى روز (در) قیامت هشت دَرِ بهشت را براى او بگشاید که از هر دَرى که خواهد داخل شود.
«أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الدّینَ کَما شَرَعَ وَ الْإِسْلامَ کَما وَصَفَ وَ الْقَوْلَ کَما حَدَّثَ وَ الْکِتابَ کَما أَنْزَلَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبینُ ذَکَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِالسَّلامِ.»(339)
در بعضى از کتب معتبره روایت شده است:
هر که سه مرتبه در بامداد، و سه مرتبه در آخر روز این صلوات را بخواند گناهانش آمرزیده شود؛ و شادى او دایم باشد؛ و دعایش مستجاب گردد؛ و روزیش فراخ شود؛ و بر دشمنش ظفر یابد؛ و در بهشت از رفیقان محمّد صلى الله علیه وآله باشد. این است صلوات:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِى الْأَوَّلینَ وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِى الْآخِرینَ وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِى الْمَلَأِ الْأَعْلى وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِى الْمُرْسَلینَ اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً الْوَسیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْکَبیرَةَ اَللَّهُمَّ إِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ لَمْ أَرَهُ فَلا تَحْرِمْنى یَوْمَ الْقِیامَةِ رُؤْیَتَهُ وَ ارْزُقْنى صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنى عَلى مِلَّتِه وَ اسْقِنى مِنْ حَوْضِه مَشْرَباً رَوِیّاً سائِغاً هَنیئاً لا أَظْمأُ بَعْدَهُ أَبَداً إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ کَما آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله وَ لَمْ أَرَهُ فَاَرِنى(فَعَرِّفنی) فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ اَللَّهُمَّ بَلِّغْ رُوْحَ مُحَمَّدٍ عَنّى تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً.»(340)
سیّد بن طاوس رضى الله عنه در فلاح السائل و محاسبة النفس روایت کرده است به سند معتبر از امام محمّد باقر علیه السلام که:
چون نزدیک به غروب (می شد و)، رنگ آفتاب بر در و دیوار و کوه متغیّر مىشد، از دیده مبارک حضرت رسول صلى الله علیه و آله آب جارى مىشد، و این دعا مىخواند:
«أَمْسى ظُلْمى مُسْتَجیراً بِعَفْوِکَ وَ أَمْسَتْ ذُنُوبى مُسْتَجیرَةً بِمَغْفِرَتِکَ وَ أَمْسى خَوْفى مُسْتَجیراً بِأَمْنِکَ (بِکَنَفِک) وَ أَمْسى ذُلّى مُسْتَجیراً بِعِزِّکَ وَ أَمْسى فَقْرى مُسْتَجیراً بِغِناکَ وَ أَمْسى وَجْهى الْفانى الْبالى(البالی الفانی) مُسْتَجیراً بِوَجْهِکَ الْباقى الْکَریمِ أَلْبِسْنى عافِیَتَکَ وَ جِلِّلْنى کَرامَتَکَ وَ غَشِّنى رَحْمَتَکَ وَ قِنى شَرَّ خَلْقِکَ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ یا اَللَّهُ یا رَحْمانُ یا رَحیمُ.»
و از حضرت صادق علیه السلام منقول است که: حضرت رسالت پناه صلى الله علیه وآله فرمود که: در شب معراج، ملائکه مرا تعلیم کردند که در هر صبح و شام این دعا بخوانم:
«اَللَّهُمَّ إِنَّ ظُلْمى أَصْبَحَ مُسْتَجیراً بِعَفْوِکَ وَ ذَنْبى أَصْبَحَ مُسْتَجیراً بِمَغْفِرَتِکَ وَ ذُلّى أَصْبَحَ مُسْتَجیراً بِعِزَّتِکَ (بِعزِّک) وَ فَقْرى أَصْبَحَ مُسْتَجیراً بِغِناکَ وَ وَجْهِىَ الْفانى الْبالى أَصْبَحَ مُسْتَجیراً بِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْباقى الَّذى لا یَفْنى.»(341)
در فلاحالسائل به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از صبح و بعد از شام این دعا مى خواندند: «مَرْحَباً بِکُما مِنْ مَلَکَیْنِ حَفیظَیْنِ کَریمَیْنِ أُمْلى عَلَیْکُما ما تُحِبَّانِ إِنْشاءَ اللَّهُ.»
پس مشغول «سُبْحانَ اللَّهِ» و «لا إلهَ إلَّا اللَّهُ» و سایر ذکرها مى شدند تا طلوع آفتاب و غروب آفتاب.(342)
به سند معتبر در فلاحالسائل از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است:
هر که هر روز نزد غروب آفتاب این دعا بخواند اگر در آن شب (یا در آن روز) یا در آن هفته یا در آن ماه یا در آن سال بمیرد داخل بهشت شود:
«یا مَنْ خَتَمَ النُّبُوَّةَ بِمُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله إِخْتِمْ لى فى یَوْمى هذا بِخَیْرٍ وَ شَهْرى بِخَیْرٍ وَ سَنَتى بِخَیْرٍ وَ عُمْرى بِخَیْرٍ.»(343)
در فلاح السائل به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است:
در هر صبح و شام دست بر سر بگذار، و بر روى خود بکش، پس جمیع ریش خود را به دست بگیر و بگو:
«أَحَطْتُ عَلى نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى مِنْ غائِبٍ وَ شاهِدٍ بِاللَّهِ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذى یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَىْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلّا بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ.»
اگر در صبح بخوانى جان و اهل و مال و فرزندان تو تا شام از بلاها محفوظ باشد، و اگر در شام خوانى تا صبح محفوظ ماند.(344)
در فلاح السائل به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است:
چه مانع است شما را که در هر صبح و شام سه مرتبه این دعا را بخوانید:
«اَللَّهُمَّ یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصارِ ثَبِّتْ قَلْبى عَلى دینِکَ وَ لا تُزِغْ قَلْبى بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنى وَ هَبْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ وَ أَجِرْنى مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ اَللَّهُمَّ امْدُدْ لى فى عُمْرى وَ أَوْسِعْ عَلَىَّ فى رِزْقى وَ انْشُرْ عَلَىَّ رَحْمَتَکَ وَ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ فى أُمِّ الْکِتابِ شَقِیّاً فَاجْعَلْنى سَعیداً فَإِنَّکَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتابِ.»(344)
شیخ طوسى و سیّد ابن طاوس از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده اند که:
هر که در صبح و شام یک مرتبه بگوید:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظیم») سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظیم سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه)، حق تعالى ملکى بفرستد به سوى بهشت که براى او در زمین بهشت که از مشک ناب است درختان غرس کند، و دیوار بر دیوار (دیواری بر دور) آنها بکشد و دَرى بر آن نصب کند، و بر آن در بنویسد که این بستان فلان پسر فلان است.
و سیّد به روایت معتبر دیگر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر که این تسبیح را بگوید در غیر مقام تعجّب، حق تعالى هزار گناه او را محو کند؛ و هزار حسنه براى او ثبت نماید؛ و هزار شفاعت براى او بنویسد؛ و هزار درجه براى او بلند کند؛ و براى او از این کلمه، مرغ سفیدى خلق کند که تا روز قیامت این تسبیح را گوید و ثوابش براى او نوشته شود.(345)
در بلدالأمین از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است:
پرسیدم از حضرت رسول صلى الله علیه و آله از تفسیرِ مقالید یعنى کلیدهاى حاجات و سعادات؟ فرمود که: ده مرتبه در صبح، و ده مرتبه در شام این دعا بخوان که هر که بخواند خدا شش خصلت او را عطا کند:
اوّل: آن که شیطان و لشکر او بر او دست نیابند.
دویّم: آن که قنطارى از ثواب به او عطا کنند که در میزان عمل او از کوه اُحُد سنگین تر باشد.
سیّم: آن که او را درجه اى بدهند که به غیر نیکوکاران به آن نرسند.
چهارم: خدا حوریان را به او تزویج نماید.
پنجم: دوازده ملک در وقت خواندن (دعا) حاضر شوند، و در نامه اى (نامه او) بنویسند، و در روز قیامت براى او شهادت بدهند.
ششم: چنان باشد که توارت و انجیل و قرآن را تلاوت کرده باشد؛ و چنان باشد که حج و عمره اى مقبول کرده باشد؛ و اگر در آن شب یا در آن روز بمیرد، او را در زمره شهدا بنویسند.
این است دعا:
«لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (و) لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»(346)
شیخ شهید رحمه الله به سندى از ابنعباس روایت کرده است که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود که: هر که بعد از صبح هزار مرتبه بگوید:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه»
خود را از خدا خریده است، و در آخر آن روز از آتش جهنم آزاد مىشود.(347)
قطب راوندى – ره – از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرمود:
هر که (شب را) صبح کند و چهار نعمتِ خدا را یاد نکند، مى ترسم که نعمت خدا از او زایل گردد.
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى عَرَّفَنى نَفْسَهُ وَ لَمْ یَتْرُکْنى عُمْیانَ الْقَلْبِ.
اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى جَعَلَنى مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله.
اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى جَعَلَ رِزْقى فى یَدَیْهِ وَ لَمْ یَجْعَلْ رِزْقى فى أَیْدِى النَّاسِ.
اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى سَتَرَ ذُنُوبى وَ لَمْ یَفْضَحْنى بَیْنَ الْخَلائِقِ.»
یعنى: سپاس خداوندى را سزاست که خود را به من شناسانید، و مرا کوردل نگذاشت.
سپاس خداوندى را رواست که مرا از امّت محمّد صلى الله علیه وآله گردانید.
حمد مى کنم خداوندى را که روزىِ مرا خود، متکفّل شد و به دست مردم نگذاشت.
ستایش مى کنم خداوندى را که گناهان مرا پوشانید و مرا میان خلایق رسوا نگردانید.
راوندى – ره – روایت کرده است:
حضرت امام زینالعابدین علیه السلام هر صبح و شام ده مرتبه این دعا مى خواندند:
«أُقَدِّمُ بَیْنَ یَدَىْ نِسْیانى وَ عَجَلَتى بِسْمِ اللَّهِ وَ ما شاءَ اللَّهُ عَلى ما أَسْتَقْبِلُ فى یَوْمى هذا ذَکَرْتُهُ أَوْ نَسیتُهُ»
و اگر در شب خواند:
«فى لَیْلَتى هذِه» بگوید.
و کلینى – ره – به سند صحیح روایت کرده است از حضرت صادق علیه السلام که: حضرت امام زینالعابدین علیه السلام چون صبح مى شد مى گفتند:
«اَبْتَدِئُ یَوْمى هذا بَیْنَ یَدَىْ نِسْیانى وَ عَجَلَتى بِسْمِ اللَّهِ وَ ما شاءَ اللَّهُ.»
پس حضرت صادق علیه السلام فرمود که: هر که این دعا را در صبح بخواند، مجزیست او را از آن چه در آن روز فراموش کند و «بِسْمِ اللَّهِ» در اوّلِ آن نگوید، و در آنچه او را خوش آید و «مَاشَاءَاللَّهُ» نگوید.(346)
راوندى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در هر صبح و شام سه مرتبه این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ فى نِعْمَةٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ وَ سَتْرٍ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَکَ وَ عافِیَتَکَ وَ سِتْرَکَ.»(348)
در کتاب بلدالأمین از سلمان فارسى رضى الله عنه روایت کرده است:
هر بنده اى که بعد از (نماز) صبح سه مرتبه بگوید:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَلْحَمْدُ للَّهِ حَمْداً کَثیراً طَیِّباً مُبارَکاً فیهِ»
حق تعالى هفتاد نوع بلا از او دفع کند که کمتر آنها اندوه باشد.(349)
کلینى به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – چون صبح مى کرد سه مرتبه مى گفت:
«سُبْحانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ»
پس مى گفت:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ زَوالِ نِعْمَتِکَ وَ مِنْ تَحْویلِ عافِیَتِکَ وَ مِنْ فُجْأَةِ نِقْمَتِکَ وَ مِنْ دَرَکِ الشَّقاءِ وَ مِنْ شَرِّ ما سَبَقَ فِى الْکِتابِ(الّلیل) اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِعِزَّةِ مُلْکِکَ وَ شِدَّةِ قُوَّتِکَ وَ بِعِظَمِ سُلْطانِکَ وَ بِقُدْرَتِکَ عَلى خَلْقِکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.»
و فرمود که:
بعد از خواندن دعا هر حاجت که خواهى بطلب که برآورده است.(349)
کلینى به سند معتبر از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است که:
چون صبح کنى بگو:
«أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُؤْمِناً عَلى دینِ مُحَمَّدٍ وَ سُنَّتِه وَ دینِ عَلِىٍّ وَ سُنَّتِهِ وَ دینِ الْأَوْصِیاءِ وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلاْنِیَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِمْ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ رَسُولُاللَّهِ صلى الله علیه وآله وَ عَلِىٌّ وَ الْأَوْصِیاءُ وَ أَرْغَبُ إِلَى اللَّهِ فیما رَغِبُوا إِلَیْهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ.»(350)
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
این دعا را پیغمبران از یکدیگر یاد گرفته اند و نوشته اند تا به پیغمبر ما صلى الله علیه وآله رسیده است، و آن حضرت در صبح این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ إیماناً تُباشِرُ بِه قَلْبى وَ یَقیناً حَتّى أَعْلَمَ أَ نَّهُ لا یُصیبُنى إِلّا ما کَتَبْتَ لى وَ رِضاً بِما قَسَمْتَ لى حَتّى لا أُحِبَّ تَعْجیلَ ما أَخَّرْتَ وَ لا تَأْخیرَ ما عَجَّلْتَ یا حَىُّ یا قَیُّومُ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغیثُ أَصْلِحْ لى شَأْنى کُلَّهُ وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه.»(351)
کلینى به سند صحیح از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است:
هر بنده اى که بعد از صبح پیش از طلوع آفتاب این دعا بخواند، ملکى مبادرت کند و آن را در میان بال خود بگذارد و به آسمان برد؛ چون به آسمان اول رسد ملائکه پرسند که با خود چه دارى؟ گوید: کلمه اى چند است که مردى از مؤمنان خوانده است. پس دعا را مى خواند؛ ملائکه مى گویند: خدا رحمت کند گوینده این کلمات را و او را بیامرزد؛ و همچنین به هر آسمانى که مى گذرد، ملائکه مى پرسند که با خود چه دارى؟ و او مى گوید، و ایشان طلب رحمت و آمرزش براى او مى کنند تا به عرش مى رسد، و حاملان عرش مى پرسند، و او را دعا مى کنند، و مى گویند: بِبَر این کلمات را و بسپار به حافظان گنجهاى گفتارِ مؤمنان، که اینها کلمات خزانه ایست؛ پس مى برند و در دیوانِ کنوز ثبت مى کنند.
این است دعا:
«اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ کَبیراً وَ سُبْحانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصیلاً وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً لا شَریکَ لَهُ وَ صَلَّى اللَّه عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه.»(351)
کلینى به سند معتبر از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است که:
هر که در هنگام طلوع صبح این اذکار را بخواند او را در آن صبح از غافلان ننویسند، و هر که در شام بخواند در آن شب او را از غافلان ننویسند. این است اذکار:
ده مرتبه بگوید:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ»؛
و ده مرتبه:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ و سى و پنج مرتبه: «سُبْحانَ اللَّهِ»؛ و سى و پنج مرتبه: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ»؛ و سى و پنج مرتبه: «اَلْحَمْدُ للَّهِ.»(352)
کلینى و دیگران به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که:
حضرت رسول صلى الله علیه و آله در هر بامداد هفتاد مرتبه مى گفت:
«أسْتَغْفِرُ اللَّهَ»، و هفتاد مرتبه: «أتُوبُ إلَى اللَّهِ.»(353)
در بلدالأمین از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که:
هر که در صبح، سه مرتبه این دعا بخواند تا شام به او بلایى نرسد، و اگر در شام بخواند (بگوید) تا صبح به او بلایى نرسد:
«بِسْمِ اللَّه الَّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه شَىْءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.»(353)
به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام منقول است که:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود که: هر که خواهد که چون در قیامت حاضر شود در نامه عمل او شهادت به وحدانیّت خدا و رسالت من بوده باشد، گشوده شود براى او هشت درِ بهشت، و ندا کنند او را که اى دوست خدا! از هر یک که خواهى داخل شو، پس بگوید چون داخل صباح شود:
«اَلْحَمْدُ للَّه الَّذى ذَهَبَ بِاللَّیْلِ بِقُدْرَتِه وَ جاءَ بِالنَّهارِ بِرَحْمَتِه خَلْقاً جَدیداً مَرْحَباً بِالْحافِظَیْنِ وَ حَیَّاکُمَا اللَّهُ مِنْ کاتِبَیْنِ»
پس رو به جانب راست و چپ بگرداند و بگوید:
«اُکْتُبا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ إِنّى أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ عَلى ذلِکَ أَحْیا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ وَ عَلى ذلِکَ أُبْعَثُ (أحیی) إِنْ شاءَ اللَّهُ اَللَّهُمَّ أَقْرِأْ مُحَمَّداً وَ آلَه مِنِّى (منّا) السَّلامَ.»(353)
از حضرت صادق علیه السلام روایت است که: حضرت رسول صلى الله علیه وآله نزد هر طلوع صبح بر در خانه امیرالمؤمنین و فاطمه علیهما السلام مى ایستاد و مى گفت:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الْمُحْسِنِ الْمُجْمِلِ الْمُنْعِمِ الْمُفْضِلِ الَّذى بِنِعْمَتِه تَتِمُّ الصَّالِحاتُ سَمِعَ سامِعٌ بِحَمْدِ اللَّهِ وَ نِعْمَتِه وَ حُسْنِ بَلائِهِ عِنْدَنا نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ صَباحِ النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ مَساءِ النَّارِ الصَّلاةَ یا أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.»
اگر دیگران خوانند تا: «مِنْ مَساءِ النّارِ» باید خواند. (354)
شیخ مفید از حضرت سلمان رضى الله عنه روایت کرده است که:
حضرت رسالت صلى الله علیه و آله فرمود که هر صبح و شام سه مرتبه بگو:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبّى لا شَریکَ لَکَ أَصْبَحْنا وَ أَصْبَحَ الْمُلْکُ للَّهِ»
که کفّاره گناهانی است که در مابین این دو وقت کرده.(354)
شیخ طوسى به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح سه مرتبه بگو:
«اَللَّهُمَّ اجْعَلْ لى سَهْماً وافِراً فى کُلِّ حَسَنَةٍ أَنْزَلْتَها مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ فى هذَا الْیَوْمِ وَ اصْرِفْ عَنّى کُلَّ مُصیبَةٍ أَنْزَلْتَها مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ فى هذَا الْیَوْمِ وَ عافِنى مِنْ طَلَبِ ما لَمْ تُقَدِّرْ لى مِنْ رِزْقٍ وَ ما قَدَّرْتَ لى مِنْ رِزْقٍ فَسُقْهُ إِلَىَّ فى یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ آمینَ.»(354)
شیخ طوسى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
آن حضرت در شام این دعا مى خواندند:
«أَمْسَیْنا وَ أَمْسَى الْمُلْکُ للَّهِ الْواحِدِ القَهَّارِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ الَّذى ذَهَبَ بِالنَّهارِ وَ جاءَ بِاللَّیْلِ وَ نَحْنُ فى عافِیَةٍ مِنْهُ اَللَّهُمَّ هذا خَلْقٌ جَدیدٌ قَدْ غَشَّانا فَما عَلِمْتَ لِى فیهِ مِنْ خَیْرٍ فَسَهِّلْهُ وَ قَیِّضْهُ وَ اکْتُبْهُ أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ ما عَلِمْتَ فیهِ مِنْ شَرٍّ فَتَجاوَزْ عَنْهُ بِرَحْمَتِکَ أَمْسَیْتُ لا أَمْلِکُ ما أَرْجُو وَ لا أَدْفَعُ شَرَّ ما أَخْشى أَمْسَى الْأَمْرُ لِغَیْرى وَ أَمْسَیْتُ مُرْتَهَناً بِکَسْبى وَ أَمْسَیْتُ لا فَقیرَ أَفْقَرُ مِنّى فَسَعْ لِفَقْرى مِنْ سَعَتِکَ مِمَّا کَتَبْتَ عَلى نَفْسِکَ التَّقْوى ما أَبْقَیْتَنى وَ الْکَرامَةَ إِذا تَوَفَّیْتَنى وَ الصَّبر عَلى ما أَبْلَیْتَنى وَ الْبَرکَةَ فِیما رَزَقْتَنى وَ الْعَزْمَ عَلى طاعَتِکَ فیما بَقِىَ مِنْ عُمْرى وَ الشُّکْرَ لَکَ فیما أَنْعَمْتَ بِه عَلَىَّ.»(355)
کلینى و ابن بابویه و دیگران به سندهاى موثّق و معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده اند که:
حق تعالى نوح علیه السلام را بنده بسیار شکرکننده نامید براى آن که هر صبح و شام این دعا مى خواند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أُشْهِدُکَ أَ نَّهُ ما أَمْسى وَ أَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عافِیَةٍ فى دینٍ أَوْ دُنْیا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى إِلهَنا.»
و در بعضى از روایات چنین است:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ أُشْهِدُکَ أَ نَّهُ ما أَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ (عافیة) فى دینٍ أَوْ دُنْیا فَإِنَّها مِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلى ذلِکَ وَ لَکَ الشُّکْرُ کَثیراً»
و در بعضى از روایات:
«اَللَّهُمَّ إِنَّهُ ما أَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عافِیَةٍ فى دینٍ أَوْ دُنْیاً فمِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا»
ده مرتبه مى خواند، و همه خوب است.
کلینى و برقى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که:
هر که صبح این دعا بخواند، اگر در آن روز بمیرد داخل بهشت شود؛ و هر که در شام این دعا بخواند، اگر در آن شب بمیرد داخل بهشت شود:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أُشْهِدُکَ وَ أَشْهِدُ مَلائِکَتَکَ الْمُقَرّبینَ وَ حَمَلَةَ الْعَرْشِ (عَرشِک) الْمُصْطَفینَ أ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ صلى الله علیه وآله وَ اَنَّ اَمیرَالْمُؤْمِنینَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ عَلِىَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِىَّ بْنَ مُوسى وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ عَلِىَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِىٍّ وَ الْحُجَّةَ بْنَ الْحَسَنِ علیهم السلام أَئِمَّتى وَ أَوْلِیائى عَلى ذلِکَ أَحْیا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ وَ عَلَیْهِ أُبْعَثُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ أَبْرَءُ (مِن فُلانٍ و فُلانٍ و فلانٍ و معاویة) اللَّهَ عَلَیْهِمْ وَ عَلى اَوْلِیائِهِمْ.»(356)
کلینى و برقى – رحمة اللَّه علیهما – به سندهاى معتبر از حضرت صادق و کاظم علیهما السلام روایت کرده اند که:
چون نزدیک شود به غروب آفتاب این دعا بخوان تا ایمن گردى از شرّ هر درنده، و از شرّ شیطان لعین و فرزندان او، و از هر گزنده و صاحب زهرى، و از دزدان و غولان.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِى الْمُلْکِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یَصِفُ وَ لا یُوصَفُ وَ یَعْلَمُ وَ لا یُعْلَمُ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِ اللَّهِ الْکَریمِ وَ بِسْمِ اللَّهِ الْعَظیم مِنْ شَرِّ ما ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ ما تَحْتَ الثَّرى وَ مِنْ شَرِّ ما ظَهَرَ وَ ما بَطَنَ وَ مِنْ شَرِّ ما کانَ فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ أَبى قِتْرَةَ (مُرَّة) وَ ما وَلَدَ وَ مِنْ شَرِّ الرَّسیسِ وَ مِنْ شَرِّ ما وَصَفْتُ وَ ما لَمْ أَصِفْ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ.»(356)
از حضرت امام حسن عسکرى علیه السلام منقول است که:
حضرت رسول صلى الله علیه وآله به مردى از اصحاب خود گفت که: اگر خواهى شرّ دشمنان به تو نرسد در صبح بگو: «اَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم» و اگر خواهى خدا تو را ایمن گرداند از غرق شدن و سوختن و لقمه در گلو ماندن، در هر صبح سه مرتبه این دعا بخوان تا ایمن گردى از این بلاها تا شام، و در شام سه مرتبه بخوان تا ایمن گردى از این بلاها تا صبح.
پس فرمود که:
خضر و الیاس علیهما السلام در هر موسم حج یکدیگر را ملاقات مى کنند، و چون از یکدیگر جدا مى شوند این دعا را مى خوانند؛ و این دعا از شعار شیعیان ماست روزى که حضرت قائم علیه السلام ظاهر مى شود، به این دعا دوستان ما از دشمنان ما ممتاز مى شوند.
این است دعا:
«بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا یَسُوقُ الْخَیْرَ إِلَّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ ما یَکُونُ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِبینَ.»
و در مُهَج الدّعوات دعا را چنین روایت کرده است:
«بِسْمِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ کُلُّ نِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ الْخَیْرُ کُلُّهُ بِیَدِ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا اللَّهُ.»(357)
کلینى و شیخ طوسى و صاحب مکارم به سندهاى معتبر روایت کرده اند که:
حضرت امام محمّد باقر یا امام جعفر صادق علیها السلام در هر بامداد این دعا مى خواندند.
و بعضى از دعاهاى صبح و شام نقل کرده اند:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ فى سَبیلِ اللَّهِ وَ عَلى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ أَسْلَمْتُ نَفْسى وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرى وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهى وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ یا رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ احْفَظْنى بِحِفْظِ الْإیمانِ مِنْ بَیْنِ یَدَىَّ وَ مِنْ خَلْفى وَ عَنْ یَمینى وَ عَنْ شِمالى وَ مِنْ فَوْقى وَ مِنْ تَحْتى(و مِن قَبلی) لا إِلهَ إِلَّا اَنْتَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ أَسْئَلُ اللَّهَ الْعَفْوَ وَ الْعافِیَةَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ فِى الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ ضیقِ الْقَبْرِ وَ مِنْ ضِغْطَةِ الْقَبْرِ وَ أَعُوذُ بِکَ (بالله) مِنْ سَطَواتِ(سَطَواتِ الاشرارِ فی) اللَّیْلِ وَ النَّهارِ اَللَّهُمَّ رَبَّ الشَّهْرِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرامِ وَ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرامِ(الإحرام) أَبْلِغْ مُحَمَّداً وَ آلَهُ عَنِّى السَّلامَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ (بِکَ) بِدِرْعِکَ الْحَصینَةِ وَ أَعُوذُ بِجَمْعِکَ أَنْ لا تُمیتَنى غَرَقاً أَوْ حَرَقاً أَوْ شَرَقاً أو قَوَداً أَوْ صَبْراً أَوْ هَضْماً أَوْ تَرَدّیاً فى بِئْرٍ أَوْ أَکیلَ السَّبُعِ أَوْ مَوْتَ الْفُجْأَةِ أَوْ بِشَىْ ءٍ(لا شیئاً من میتات) مِنْ مَیْتَةِ السُّوءِ وَ لکِنْ أَمِتْنى عَلى فِراشى فى طاعَتِکَ وَ طاعَةِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه مُصیباً لِلْحَقِّ غَیْرَ مُخْطِئٍ أَوْ فِى الصَّفِّ الَّذى نَعَتَّ أَهْلَهُ فى کِتابِکَ فَقُلْتَ (کَأَ نَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ) أُعیذُ نَفْسى وَ دینى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ما رَزَقَنى رَبّى بِاللَّهِ الْواحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ أُعیذُ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ما رَزَقَنى رَبّى بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ اِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفاثاتِ فِى الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ اِذا حَسَدَ اُعیذُ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ما رَزَقَنى رَبّى بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ اِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذى یُوَسْوِسُ فى صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ والنَّاسِ اَلْحَمْدُ للَّهِ عَدَدَ ما خَلَقَ اللَّهُ والْحَمْدُ للَّهِ مِثْلَ ما خَلَقَ اللَّه وَ الْحَمْدُ للَّهِ مِلْأَ ما خَلَقَ اللَّهُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ مِدادَ کَلِماتِه وَ الْحَمْدُ للَّهِ زِنَةَ عَرْشِه وَ الْحَمْدُ للَّهِ رِضا نَفْسِه لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ العَلِىُّ الْعَظیمُ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمواتِ وَالْاَرَضینَ وَ ما بَیْنَهُما وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ دَرَکِ الشَّقاءِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَماتَةِ الْأَعْداءِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَ الْوَقْرِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِى الْأَهْلِ وَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ.»
و در بعضى روایات: پس ده مرتبه صلوات فرستد بر محمّد و آل محمّد.(358)
سیّد بن طاوس و دیگران به سندهاى معتبر از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده اند که:
روزى حضرت امیرالمؤمنین با حضرت امام حسین – صلوات اللَّه علیهما- گفت که:
اى فرزند! البتّه تقدیرات خدا در حقّ تو جارى خواهد شد به هر نحوى که مصلحت داند؛ عهد کن با من رازى که با تو مى گویم با کسى نگوئى تا دوازده ماه از شهادت من بگذرد، و تو را خبرى مى دهم که اصلش از خداوند عالمیان است، و آن دعاییست که تو را تعلیم مى نمایم که هر بامداد و پسین بخوانى، تا مشغول نوشتن ثواب آن گردند هزار هزار ملک، که هر یک را خدا قوّت هزار هزار کاتب عطا کند در سرعت کتابت، و موکّل گرداند به استغفار از براى تو هزار هزار ملک را که هر یک را قوّت هزار هزار استغفار کننده بدهد، و بنا کنند براى تو هزار هزار قصر که در هر قصرى هزار هزار خانه باشد؛ و همسایه جدّت رسول اللَّه صلى الله علیه وآله باشى؛ و در دارالسلام براى تو خانه بنا کنند که همسایه اهل خود باشى؛ و در جنّت عدن براى تو هزار شهر بنا کنند؛ و با تو از قبرِ تو نامه اى محشور شود سخن گو که به راستى سخن گوید، که بر صاحب من هیچ فزع و خوف نیست، و بر صراط نلغزد، و عذاب را بر او راهى نیست؛ و به شهادت از دنیا مفارقت کنى،(و سعادتمند زندگانی کنی) و هرگز تو را درنیابد فقر و پریشانى و تنگدستى و دیوانگى و بلاهاى بد؛ و در آن روز هر حاجت از حاجتهاى دنیا و آخرت که بطلبى برآورده شود، و پىِ هر کارى که بروى تو را میسّر گردد، و به عدد هر نفسى از نفسهاى جنّ و انس براى تو هزار هزار حسنه نوشته شود(و هزار هزار درجه بلند شود)، و هزار هزار گناه محو شود، و هزار هزار درجه بلند شود، و موکّل گرداند براى استغفار کردن از براىِ تو، عرش و کرسى و فردوس را، تا روزى که محشور شوى، و نزد عرش الهى بایستى.
پس عهد کن با من که این دعا را تعلیم نکنى تا وقت وفات خود، و چون نزدیک وفات تو شود تعلیم نکنى مگر اهل بیت و شیعیان خود را، زیرا که اگر به دیگران تعلیم نمایى حاجت هاى بد از خدا طلبند و روا شود، و چون محشور شوید خوفى و اندوهى بر شما نباشد، و باید که در هنگام خواندنِ دعا با وضو باشى و روى تو به جانب قبله باشد، و اگر روز جمعه بعد از نماز عصر بخوانى بهتر است.
این است دعاى عشرات:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ سُبْحانَ اللَّهِ آناءِ اللَّیْلِ وَ أَطْرافَ النَّهارِ سُبْحانَ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ سُبْحانَ اللَّهِ بِالْعَشِىِّ وَ الْإِبْکارِ سُبْحانَ اللَّهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیّاً وَ حینَ تُظْهِرُونَ یُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَ یُحْىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ سُبْحانَ ذِى الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ سُبْحانَ ذِى الْعِزَّةِ وَ الْجَبَرُوتِ سُبْحانَ ذِى الْکِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ(سبحان الله) الْمَلِکِ الْحَقِّ الْمُبینِ الْمُهَیْمِنِ الْقُدُّوسِ سُبْحانَ الْقائِمِ الدَّائِمِ سُبْحانَ الدَّائِمِ الْقائِمِ سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظیمِ سُبْحانَ رَبِّىَ الْاَعْلى سُبْحانَ الحَىِّ الْقَیُّومِ سُبْحانَ الْعَلِىِّ الْأَعْلى سُبْحانَهُ وَ تَعالى سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنا وَ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحانَ الدَّائِمِ غَیْرِ الْغافِلِ سُبْحانَ الْعالِمِ بِغَیْرِ تَعْلیمِ سُبْحانَ خالِقِ ما یُرى وَ ما لا یُرى سُبْحانَ الَّذى یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ(و أمسَیتُ) مِنْکَ فى نِعْمَةٍ وَ خَیْرٍ وَ بَرَکَةٍ وَ عافِیَةٍ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَکَ وَ خَیْرَکَ وَ بَرَکاتِکَ وَ عافِیَتَکَ وَ نَجاةً مِنَ النَّارِ وَ ارْزُقْنى شُکْرَکَ وَ عافِیَتَکَ وَ فَضْلَکَ وَ کَرامَتَکَ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنى اَللَّهُمَّ بِنُورِکَ اهْتَدَیْتُ وَ بِفَضْلِکَ اسْتَغْنَیْتُ وَ بِنِعْمَتِکَ أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَیْتُ اَللَّهُمَّ إِنّى أُشْهِدُکَ وَ کَفى بِکَ شَهیداً وَ أُشْهِدُ مَلائِکَتَکَ وَ أَنْبِیائَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِکَ وَ سُکَّانَ سَماواتِکَ وَ أَرْضِکَ(أرَضیک) وَ جَمیعَ خَلْقِکَ بِأَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ (الّذی) لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ آلِهِ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَ نَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ تُحْیى وَ تُمیتُ وَ تُمیتُ وَ تُحْیى وَ أَشْهَدُ أَنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ وَ اَنَّ النّارَ حَقُّ وَ أَنَّ النُّشُورَ حَقٌّ وَ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ و أَشْهَدُ أَنَّ عَلِىَّ بْنَ أَبىطالِبٍ أَمیرُالْمُؤْمِنینَ حَقّاً حَقّاً وَ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِه هُمُ الْأَئِمَّةُ الْهُداةُ الْمَهْدِیُّونَ غَیْرُالضَّالّینَ وَ لا الْمُضِلّینَ وَ أَنَّهُم أَوْلِیاؤُکَ الْمُصْطَفَوْنَ وَ حِزْبُکَ الْغالِبُونَ وَ صَفْوَتُکَ وَ خِیَرَتُکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ نُجَباؤُکَ الَّذینَ انْتَجَبْتَهُمْ لِدینِکَ وَ اخْتَصَصْتَهُمْ مِنْ خَلْقِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ عَلى عِبادِکَ وَ جَعَلْتَهُمْ حُجَّةً عَلَى الْعالَمینَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعینَ وَ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ اَللَّهُمَّ اکْتُبْ لى هذِهِ الشَّهادَةَ عِنْدَکَ حَتّى تُلَقِّنِیها(تُلَقّیها) وَ أَنْتَ عَنّى راضٍ إِنَّکَ عَلى ما تَشاءُ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً یَصْعَدُ أَوَّلُهُ وَ لا یَنْفَدُ آخِرُهُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً تَضَعُ لَکَ السَّماءُ کَنَفَیْها وَ تُسَبِّحُ لَکَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْها اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً سَرْمَداً أَبَداً لا انْقِطاعَ لَهُ وَ لا نَفادَ وَ لَکَ یَنْبَغى وَ إِلَیْکَ یَنْتَهى فِىَّ وَ عَلَىَّ وَ لَدَىَّ وَ مَعِىَ وَ قَبْلى وَ بَعْدى وَ أَمامى وَ خَلْفى وَ فَوْقى وَ تَحْتى وَ إِذَا مِتُّ وَ بَقیتُ فَرْداً وَحیداً ثُمَّ فَنَیْتُ وَ لَکَ الْحَمْدُ إِذا نُشِرْتُ وَ بُعِثْتُ یا مَوْلاىَ اَللَّهُمَّ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِجَمیعِ مَحامِدِکَ کُلِّها عَلى جَمیعِ نَعْمائِکَ کُلِّها حَتّى یَنْتَهِىَ الْحَمْدُ إِلى ما تُحِبُّ رَبَّنا وَ تَرْضاهُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلى کُلِّ أَکْلَةٍ وَ شَرْبَةٍ وَ بَطْشَةٍ وَ قَبْضَةٍ وَ بَسْطَةٍ وَ فى کُلِّ مَوْضِعِ شَعْرَةٍ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدَاً لا مُنتَهى لَهُ دونَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا أَمَدَ لَهُ دُونَ مَشِیَّتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا أَجْرَ لِقائِلِه إِلّا رِضاکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلى حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلى عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ باعِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وارِثَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ بَدیعَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُنْتَهَى الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُبْتَدِعَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مُشْتَرِى الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ وَلِىَّ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ مالِکَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ قَدیمَ الْحَمْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ صادِقَ الْوَعْدِ وَفِىَّ الْعَهْدِ عَزیزَ الْجُنْدِ قائِمَ(قدیم) الْمَجْدِ وَ لَکَ الْحَمْدُ رَفیعَ الدَّرَجاتِ مُجیبَ الدَّعَواتِ مُنْزِلَ الْآیاتِ مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَماواتٍ عَظیمَ الْبَرَکاتِ مُخْرِجَ النُّورِ مِنَ الظُّلُماتِ وَ مُخْرِجَ مَنْ فِى الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ مُبَدِّلَ السَّیِئاتِ حَسَناتٍ وَ جاعِلَ الْحَسَناتِ دَرَجاتٍ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ غافِرَ الذَّنْبِ وَ قابِلَ التَّوْبِ شَدیدَ الْعِقابِ ذَا الطَّوْلِ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ فِى اللَّیْلِ إِذا یَغْشى وَ لَکَ الْحَمْدُ فِى النَّهارِ إِذا تَجَلَّى وَ لَکَ الْحَمْدُ فِى الْآخِرَةِ وَ الْأُولى وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ نَجْمٍ وَ مَلَکٍ فِى السَّماءِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الثَّرى وَ الْحَصى وَ النَّوى(و لکَ الحمدُ عددَ ما فی جوِّ السَّماء) وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما فى جَوْفِ الْأَرْضِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَوْزانِ مِیاهِ الْبِحارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَوْراقِ الْأَشْجارِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا عَلى وَجْهِ الْأَرضِ(و قَطرِ السَّماء) وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ مَا أَحصى کِتَابُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ ما أَحاطَ بِه عِلْمُکَ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ الْهَوامِّ وَ الطَّیْرِ وَ الْبَهائِمِ وَ السِّباعِ حَمْداً کَثیراً طَیِّباً مُبارَکاً فیهِ کَما تُحِبُّ رَبَّنا وَ تَرْضى وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِکَ وَ عِزِّ جَلالِکَ»
پس ده مرتبه مى گویى:
«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ»؛
و ده مرتبه: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى وَ هُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرِ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ»؛
و ده مرتبه: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ الحَىُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ»؛
و ده مرتبه: «یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ»؛
و ده مرتبه: «یا رَحْمانُ یا رَحْمانُ»؛
و ده مرتبه: «یا رَحیمُ یا رَحیمُ»؛
و ده مرتبه: «یا بَدیعَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»؛
و ده مرتبه: «یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ»؛
و ده مرتبه: «یا حَنَّانُ یا مَنَّانُ»؛
و ده مرتبه: «یا حَىُّ یا قَیُّومُ»؛
و ده مرتبه: «یا حَىُّ لا اِلهَ اِلّا أَنْتَ»؛
و ده مرتبه: «یا اَللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ»؛
و ده مرتبه: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ»؛
و ده مرتبه: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛
و ده مرتبه: «اَللَّهُمَّ افْعَلْ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ»؛
و ده مرتبه: «آمینَ آمینَ»؛
و ده مرتبه سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد»؛
پس مى گویى: «اَللَّهُمَّ اصْنَعْ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لا تَصْنَعْ بى ما أَنَا أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوى وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنَا أَهْلُ الذُّنُوبِ وَ الْخَطایا فَارْحَمْنى یا مَوْلاىَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ.»
پس ده مرتبه: «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَالْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً.»(359)
سیّد بن طاوس و دیگران به سندهاى معتبر روایت کردهاند که:
چون حضرت صادق علیه السلام در زمان منصور به عراق تشریف آوردند، شیعیان به خدمت آن حضرت آمدند و گفتند: اى مولاى ما! دانستهایم که تربت حضرت امام حسین علیه السلام شفاى هر درد است، آیا باعث امان از هر خوف مىگردد؟ حضرت فرمود که: بلى، هر که خواهد که براى او امان گردد از هر خوف و بیم، باید که تسبیحى از تربت مقدّس آن حضرت به کف گیرد، و دعایى که حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – خواند در شبى که بر فراش حضرت رسول صلى الله علیه وآله خوابید، سه مرتبه بخواند. و دعا این است:
«أَمْسَیْتُ اَللَّهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمامِکَ (و جِوارک) الْمَنیعِ الَّذى لا یُطاوَلُ وَ لا یُحاوَلُ مِنْ شِرِّ کُلِّ غاشِمٍ وَ طارِقٍ مِنْ سائِرِ ما (مَن) خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِکَ الصَّامِتِ وَ النَّاطِقِ فى جُنَّةٍ مِنْ کُلِّ مَخُوفٍ بِلِباسٍ سابِغَةٍ حَصینَةٍ وَلاءِ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکَ علیهم السلام مُحْتَجِباً (مُحتَجِزاً) مِنْ کُلِّ قاصِدٍ لى إِلى أَذِیَّةٍ بِجِدارٍ حَصینٍ الْإِخْلاصِ فِى الْاِعْتِرافِ بِحَقِّهِم وَ التَّمَسُّکِ بِحَبْلِهِمْ مُوقِناً أَنَّ الحَقَّ لَهُمْ وَ مَعَهُمْ وَ فیهِمْ وَ بِهِمْ أُوالى مَنْ والَوا وَ اُعادى مَنْ عادَوْا وَ أُجانِبُ مَنْ جانَبُوا فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَعِذْنى اللَّهُمَّ بِهِمْ مِنْ شَرِّ کُلِّ مَا اَتَّقیهِ یا عَظیمُ حَجَرْتُ الْأَعادِىَ عَنّى بِبَدیعِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّا جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ.»
پس تسبیح را ببوسد، و بر دیدههاى خود گذارد و بگوید:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذِهِ التُّرْبَةِ وَ بِحَقِّ صاحِبِها وَ بِحَقِّ جَدِّه وَ بِحَقِّ أَبیهِ وَ بِحَقِّ أُمِّه وَ بِحَقِّ أَخیهِ وَ بِحَقِّ وُلْدِهِ الطَّاهِرینَ اجْعَلْها شِفاءً مِنْ کُلِّ داءٍ وَ أَماناً مِنْ کُلِّ خَوْفٍ وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ سُوءٍ.»
پس تسبیح را بر پیشانى و دو جانب پیشانى خود بگذارد، و اگر در صبح چنین کند تا شام در امان خدا باشد، و اگر در شام چنین کند تا صبح در امان خدا باشد.(360)
شیخ طوسى و دیگران گفته اند که: در هنگام غروب آفتاب این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْئَلُکَ خَیْرَ لَیْلَتى هذِهِ وَ خَیْرَ ما فیها وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ لَیْلَتى هذِهِ وَ شَرِّ ما فیها اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَکْتُبَ عَلَىَّ خَطیئَةً أَوْ إِثْماً اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اکْفِنى خَطیئَتَها وَ إِثْمَها وَ أَعْطِنى یُمْنَها وَ بَرَکاتِها(بَرَکَتَها) وَ عَوْنَها وَ نُورَها اَللَّهُمَّ نَفْسى خَلَقْتَها وَ بِیَدِکَ حَیاتُها وَ مَوْتُها اَللَّهُمَّ فَإِنْ أَمْسَکْتَها فَإِلى رِضْوانِکَ وَ الْجَنَّةِ وَ إِنْ أَرْسَلْتَها فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اغْفِرْ لَها وَ ارْحَمْها.»(361)
گفته اند که: در هنگام غروب آفتاب این دعا بخواند:
«رَبّىَ اللَّهُ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ کانَ أَشْهَدُ وَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَىْ ءٍ عِلْماً وَ أَحْصى کُلَّ شَىْ ءٍ عَدَداً اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسى وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ اَللَّهُمَّ (الهی) أَمْسى خَوْفى مُسْتَجیراً بِأَمانِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ آمِنّى فَإِنَّکَ لا تَخْذُلُ مَنْ آمَنْتَهُ اَللَّهُمَّ أَمْسى جَهْلى مُسْتَجیراً بِحِلْمِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ عُدْ عَلَىَّ بِحِلْمِکَ وَ فَضْلِکَ إِلهى أَمْسى فَقْرى مُسْتَجیراً بِغِناکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ ارْزُقْنى مِنْ فَضْلِکَ الْواسِعِ الْهَنیئِ الْمَرى ءِ اَللَّهُمَّ (الهی) أَمْسى ذَنْبى مُسْتَجیراً بِمَغْفِرَتِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اغْفِرْ لى مَغْفِرَةً عَزْماً جَزْماً لا تُغادِرُ (لی) ذَنْباً وَ لا أَرْتَکِبُ بَعْدَها مُحَرَّماً إِلهى أَمْسى ذُلِّى مُسْتَجیراً بِعِزِّکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَعِزَّنِى عِزّاً لا أَذِلُّ (ذلَّ) بَعْدَهُ أَبَداً إِلهى أَمْسى ضَعْفى مُسْتَجیراً بِقُوَّتِکَ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ قَوِّ فى رِضاکَ ضَعْفى إِلهى أَمْسى وَجْهِىَ الْبالِى الْفانى مُسْتَجیراً بِوَجْهِکَ الدَّائِمِ الْباقِى الَّذى لا یَبْلى وَ لا یَفْنى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَجِرْنى مِنْ عَذابِ النَّارِ وَ مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ افْتَحْ لى بابَ الْأَمْرِ الَّذى فیهِ الْیُسْرُ وَ الْعافِیَةُ وَ النَّجاحُ وَ الرِّزْقُ الکَثیرُ الطَّیِّبُ الْحَلالُ الْواسِعُ اَللَّهُمَّ بَصِّرْنى سَبیلَهُ وَ هَیِّئْ لى مَخْرَجَهُ وَ مَنْ قَدَّرْتَ لَهُ مِنْ خَلْقِکَ عَلَىَّ مَقْدُرَةً بِسُوءٍ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ خُذْهُ عَنّى مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه وَ عَنْ یَمینِه وَ عَنْ شِمالِه وَ مِنْ فَوْقِه وَ مِنْ تَحْتِه وَ اَلْجِمْ لِسانَهُ وَ قَصِّرْ یَدَهُ وَ أَخْرِجْ صَدْرَهُ وَ امْنَعْهُ مِنْ أَنْ یَصِلَ إِلَىَّ أَوْ إِلى أَحَدٍ مِنْ أَهْلى وَ مَنْ یَعْنینى أَمْرُهُ أَوْ شَىْ ءٍ مِمَّا خَوَّلْتَنى وَ رَزَقْتَنى وَ أَنْعَمْتَ بِه عَلَىَّ مِنْ قَلیلٍ أَوْ کَثیرٍ بِسُوءٍ یا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ یا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِه یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلى یا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِه شَىْ ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ یا لا اِلهَ اِلّا أنْتَ بِحَقِّ لا اِلهَ اِلّا أنتَ ارْضَ عَنّى یا لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ بِحَقِّ لا اِلهَ إلّا اَنْتَ ارْحَمْنى یا لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ بِحَقِّ لا اِلهَ اِلّا أَنْتَ تُبْ عَلَىَّ یَا لا إلهَ إلّا أَنْتَ بِحَقِّ لا إلهَ إلّا أَنْتَ أُرْزُقْنى یا لا إلهَ إلّا أَنْتَ أَعْتِقْنى مِنَ النَّارِ یا لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بِحَقِّ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ تَفَضَّلْ عَلَىَّ بِقَضاءِ (جَمیعِ) حَوائِجى فى دُنْیاىَ وَ آخِرَتى إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ.»(362)
شیخ طوسى و دیگران از حضرت امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده اند که:
هر گاه من این دعا بخوانم، پروا ندارم اگر جمیع جنّیان و آدمیان براى ضرر من جمع شوند. و علما این دعا را از دعاهاى صباح و مسا شمرده اند:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ فى سَبیلِ اللَّهِ اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ أَسْلَمْتُ نَفْسى وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهى وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرى وَ إِلَیْکَ أَلْجَأْتُ ظَهْرى فَاحْفَظْنى بِحِفْظِ الْإیمانِ مِنْ بَیْنِ یَدَىَّ وَ مِنْ خَلْفى وَ عَنْ یَمینى وَ عَنْ شِمالى وَ مِنْ فَوْقى وَ مِنْ تَحْتى وَ ما قَبْلى (قِبَلی) وَ ادْفَعْ عَنّى بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ فَإِنَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.»(363)
شیخ طوسى و سیّد و دیگران از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده اند که:
در دعاهاى سرّ که حق تعالى وحى کرد به حضرت رسول صلى الله علیه وآله که یا محمّد! بگو به آنها که مى خواهند تقرّب جویند به سوى من که بدانید به علم یقین که این دعا بهترین چیزهاست که به من تقرّب جویید بعد از فرایض. و اکثر این دعا را در دعاهاى وقت غروب آفتاب ذکر کرده اند:
«اَللَّهُمَّ إِنَّهُ لَمْ یُمْسِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ أَنْتَ إِلَیْهِ أَحْسَنُ صَنیعاً(صُنعاً) وَ لا لَهُ أَدْوَمُ کَرامَةً وَ لا عَلَیْهِ أَبْیَنُ فَضْلاً وَ لا بِه أَشَدُّ تَرَفُّقاً وَ لا عَلَیْهِ أَشَدُّ حِیاطَةً وَ لا عَلَیْهِ أَشَدُّ تَعَطُّفاً مِنْکَ عَلَىَّ وَ إِنْ کانَ جَمیعُ الْمَخْلُوقینَ یُعَدِّدُونَ مِنْ ذلِکَ مِثْلَ تَعْدیدى فَاشْهَدْ یا کافِىَ الشَّهادَةِ بِأَنّى أُشْهِدُکَ بِنیَّةِ صِدْقٍ بِأَنَّ لَکَ الْفَضْلَ وَ الطَّوْلَ فى إِنْعامِکَ عَلَىَّ وَ قِلَّةَ شُکْرى لَکَ فیها یا فاعِلَ کُلِّ إِرادَةٍ(کُلَّما أرادَهُ) وَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ طَوِّقْنى أَماناً مِنْ حُلُولِ السَّخَطِ لِقِلَّةِ الشُّکْرِ وَ أَوْجِبْ لى زِیادَةٌ مِنْ إِتْمامِ النِّعْمَةِ بِسَعَةِ الْمَغْفِرَةِ أَمْطِرْنى(أنظِرنی) خَیْرَکَ وَ(صَلِّ علی محمّد و آله و) لا تُقایِسْنى بِسُوءِ سَریرَتى وَ امْتَحِنْ قَلْبى لِرِضاکَ وَ اجْعَلْ ما تَقَرَّبْتُ(أتَقَرَّبُ) بِه إِلَیْکَ فى دینِکَ خالِصاً وَ لا تَجْعَلْهُ لِلُزُومِ شُبْهَةٍ أوْ فَخْرٍ أَوْ رِیاءٍ یا کَریمُ.»(364)
شیخ شهید – علیه الرحمه – از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است که:
آن حضرت هر صبح و شام این دعا مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ أَحَقُّ مَنْ ذُکِرَ وَ أَحَقُّ مَنْ عُبِدَ وَ أَبْصَرُ مَنِ ابْتُغِىَ وَ أَرْءَفُ مَنْ مَلَکَ وَ أَجْوَدُ مَنْ سُئِلَ وَ أَوْسَعُ مَنْ أَعْطى أَنْتَ الْمَلِکُ لا شَریکَ لَکَ وَ الْفَرْدُ لا نِدَّ لَکَ کُلُّ شَىْءٍ هالِکٌ إِلّا وَجْهَکَ لَنْ تُطاعَ إِلّا بِإِذْنِکَ وَ لَمْ تُعْصَ إِلّا بِعِلْمِکَ تُطاعُ فَتَشْکُرُ وَ تُعْصى فَتَغْفِرُ أَقْرَبُ شَهیدٍ وَ أَدْنى حَفیظٍ حُلْتَ دُونَ الْقُلُوبِ وَ أَخَذْتَ بِالنَّواصى وَ أَثْبَتَّ الْآثارَ وَ فَسَخْتَ(فَسَختَ) الْآجالَ الْقُلُوبُ لَکَ (إلیک) مُفیضَةٌ(مُفضِیَةٌ) وَ السِّرُ عِنْدَکَ عَلانِیَةٌ اَلْحَلالُ ما حَلَّلْتَ وَ الْحَرامُ ما حَرَّمْتَ وَ الدّینُ ما شَرَعْتَ وَ الْأَمْرُ ما قَضَیْتَ وَ الْخَلْقُ خَلْقُکَ وَ الْعَبْدُ عَبْدُکَ وَ أَنْتَ اللَّهُ الرَّءُوفُ الرَّحیمُ أَسْئَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذى أَشْرَقَتْ لَهُ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ وَ بِکُلِّ حَقٍّ هُوَ لَکَ وَ بِحَقِّ السَّائِلینَ عَلَیْکَ أَنْ تَقْبَلَنى فى هذِهِ الْغَداةِ) و اگر در شام بخواند مى گوید: فى هذِهِ الْعَشِیَّةِ) وَ أَنْ تُجیرَنى مِنَ النَّارِ بِقُدْرَتِکَ.»(364)
قطب راوندى – رحمة اللَّه علیه – و دیگران از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده اند که:
جبرئیل از جانب حق تعالى این مناجات را براى استعاذه از بلاها آورد. پس مناسب است که در صبح و شام (این دعا) خوانده شود:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ مُلِمَّاتِ نَوازِلِ الْبَلاءِ وَ أَهْوالِ عَظائِمِ الضَّرَّاءِ فَأَعِذْنى رَبِّ مِنْ صِرْعَةِ الْبَأْساءِ وَ احْجُبْنى عَنْ(مِن) سَطَواتِ الْبَلاءِ وَ نَجِّنى مِنْ مُفاجاةِ النِّقَمِ وَ احْفَظْنى(احرُسنی) مِنْ زَوالِ النِّعَمِ وَ مِنْ زَلَلِ الْقَدَمِ وَ اجْعَلْنى اللَّهُمَّ رَبِّ فى حِمى عِزِّکَ وَ حِیاطَةِ حِرْزِکَ مِنْ مُباغَتَةِ الدَّوائِرِ وَ مُعاجَلَةِ الْبَوائِرِ اَللَّهُمَّ وَ أَرْضَ الْبَلاءَ فَاخْسِفْها وَ عَرْصَةَ الْمِحَنِ فَارْجُفْها وَ شَمْسَ النَّوائِبِ فَاکْسِفْها وَ جِبالَ السُّوءِ فَانْسِفْها وَ کُرْبَ الدَّهْرِ فَاکْشِفْها وَ عَوائِقَ الْأُمُورِ فَاصْرِفْها وَ أَوْرِدْنى حَیاضَ السَّلامَةِ وَ احْمِلْنى عَلى مَطایا الْکَرامَةِ وَ أَصْبِحْنى إِقالَةَ الْعَثْرَةِ وَ اشْمِلْنى سِتْرَ (بِسِتر) الْعَوْرَةِ وَ جُدْ عَلَىَّ رَبِّ بِآلائِکَ وَ کَشْفِ بَلائِکَ وَ دَفْعِ ضَرَّائِکَ وَ ادْفَعْ عَنّى کَلاکِلَ عَذابِکَ وَ اصْرِفْ عَنّى أَلیمَ عِقابِکَ وَ أَعِذْنى مِنْ بَوائِقِ الدُّهُورِ وَ أَنْقِذْنى مِنْ سُوءِ عَواقِبِ الْأُمُورِ وَ احْرُسْنى مِنْ جَمیعِ الْمَحْذُورِ وَ اصْدَعْ صَفاتَ الْبَلاءِ عَنْ أَمْرى وَ اشْلِلْ یَدَهُ عَنّى مَدى عُمْرى إِنَّکَ الرَّبُ الْمَجیدُ الْمُبْدِئُ الْمُعیدُ الْفَعَّالُ لِما یُریدُ.»(365)
سیّد بن طاوس و کفعمى – رحمة اللَّه علیهما – و دیگران به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که:
هر که چهل صباح این دعاى عهد را بخواند از یاوران قائم آل محمّد صلى الله علیه وآله باشد، و اگر بمیرد پیش از ظهور آن حضرت، خدا او را زنده گرداند، و به خدمت آن حضرت برساند؛ و حق تعالى به هر کلمه اى هزار حسنه براى او بنویسد، و هزار گناه از او محو کند:
«اَللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِىِّ الرَّفیعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ مُنْزِلَ التَّوْراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الزَّبُورِ وَ رَبَّ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ وَ مُنْزِلَ الْفُرْقانِ الْعَظیمِ وَ رَبَّ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبینَ وَ الْأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْکَریمِ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ (و بِوَجهک) الْمُنیرِ وَ مُلْکِکَ الْقَدیمِ یا حَىُّ یا قَیُّومُ وَ بِاسْمِکَ الَّذى أَشْرَقَتْ بِهِ السَّماواتُ وَ الْأَرَضُونَ (یا حیّاً) قَبْلَ کُلِّ حَىٍّ یا حَیّاً بَعْدَ کُلِّ حَىٍّ یا حَیّاً لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ اَللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلانا الْإِمامَ الْهادِىَ الْمَهْدِىَّ الْقائِمَ بِأَمْرِ اللَّهِ(بِأمرِک) صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلى آبائِهِ الطَّاهِرینَ عَنْ جَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فى مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِها وَ سَهْلِها وَ جَبَلِها وَ بَرِّها وَ بَحْرِها وَ عَنّى وَ عَنْ والِدَىَّ وَ وُلْدى وَ إِخْوانى مِنَ الصَّلَواتِ زِنَةَ عَرْشِ اللَّهِ وَ مِدادَ کَلِماتِه وَ ما أَحْصاهُ کِتابُهُ وَ أَحاطَ بِه عِلْمُهُ اَللَّهُمَّ إِنّى أُجَدِّدُ لَهُ فى صَبیحَةِ یَومى(هذا الیوم) وَ ما عِشْتُ فیهِ مِنْ اَیّامِ حَیوتى وَ ما عِشتُ به أیامى عَهْداً وَ عَقَدْاً وَ بَیْعَةً لَهُ فى عُنُقى لا أَحُولُ عَنْها وَ لا أَزُولُ اَبَداً اَللَّهُمَّ اجْعَلْنى مِنْ اَعْوانِهِ وَ اَنْصارِه وَ الذَّابّینَ عَنْهُ وَ الْمُسارِعینَ فى حَوائِجِه وَ الْمُمْتَثِلینَ(المُتمثّلین) لِأَوامِرِه وَ نَواهِیْهِ وَالسَّابِقینَ اِلى اِرادَتِه وَ الْمُحامینَ عَنْهُ وَ الْمُسْتَشْهَدینَ بَیْنَ یَدَیْهِ اَللَّهُمَّ فَإِنْ حالَ بَیْنى وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذى جَعَلْتَهُ عَلى عِبادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً فَأَخْرِجْنى مِنْ قَبْرى مُؤْتَزِراً کَفَنى شاهِراً سَیْفى مُجَرِّداً قَناتى مُلَبِّیاً دَعْوَةَ الدَّاعى فِى الْحاضِرِ وَ الْبادى اَللَّهُمَّ أَرِنى الطَّلْعَةَ الرَّشیدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمیدَةَ وَ اکْحُلْ مَرَهى بِنَظَرَةٍ مِنّى إِلَیْهِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ أَوْسِعْ مَنْهَجَهُ وَ اسْلُکْ بى مَحَجَّتَهُ وَ أَنْفِذْ أَمْرَهُ وَ اشْدُدْ أَزْرَهُ وَ قَوِّ ظَهْرَهُ وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِه بِلادَکَ وَ أَحْىِ بِه عِبادَکَ فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ قُوْلُکَ الْحَقُّ ظَهَرَ الْفَسادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِى النَّاسِ فَأَظْهِرِ اللَّهُمَّ وَلِیَّکَ وَ ابْنَ وَلِیِّکَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکَ الْمُسَمّى بِاسْمِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِه فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ حَتّى لا یَظْفَرَ بِشَىْ ءٍ مِنَ الْباطِلِ إِلّا مَزَّقَهُ وَ یُحِقَّ اللَّهُ بِهِ الْحَقَّ وَ یُحَقِّقَهُ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْهُ مَفْزَعاً لِلمَظْلُومِ مِنْ عِبادِکَ وَ ناصِراً لِمَنْ لا یَجِدُ(له) ناصِراً غَیْرَکَ وَ مُجَدِّداً لِما عُطِّلَ مِنْ أَحْکامِ کِتابِکَ وَ مُشَیِّداً لِما وَرَدَ مِنْ أَعْلامِ دینِکَ وَ سُنَنِ نَبِیِّکَ صلى الله علیه وآله وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَّ مِمَّنْ حَصَّنْتَهُ مِنْ بَأْسِ الْمُعْتَدینَ اَللَّهُمَّ وَ سُرَّ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صلى الله علیه وآله بِرُؤْیَتِه وَ مَنْ تَبِعَهُ عَلى دَعْوَتِه وَ ارْحَمِ اسْتِکانَتَنا مِنْ بَعْدِه اَللَّهُمَّ اکْشِفْ هذِهِ الْغُمَّةَ عَنْ هذِهِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِه وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ ظُهُورَهُ إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعیداً وَ نَراهُ قَریباً بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ«.
پس سه مرتبه دست بر زانوى راست زند و بگوید:
«اَلْعَجَلَ اَلْعَجَلَ یا مَوْلاىَ یا مَوْلاىَ یا صاحِبَ الزَّمانِ.»(366)
ابن بابویه به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح و پسین این دعا بخوان:
«أَصْبَحْنا وَ الْمُلْکُ وَ الْحَمْدُ وَ التَّعْظیمُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیاءُ وَ الْجَبَرُوتُ وَ الْحِکْمَةُ(له) وَ الْعِلْمُ وَ الْجَلالُ وَ الْجَمالُ وَ الْکَمالُ وَ الْبَهاءُ وَ الْقُدْرَةُ وَ التَّقْدیسُ وَ التَّعْظیمُ وَ التَّسْبیحُ وَ التَّکْبیرُ وَ التَّهْلیلُ وَ التَّمْجیدُ وَ السَّماحُ وَ الْجُودُ وَ الْکَرَمُ وَ الْمَجْدُ وَ الْمَنُّ وَ الْخَیْرُ وَ الْفَضْلُ وَ السَّعَةُ وَ الْحَوْلُ وَ السُّلْطانُ وَ الْقُوَّةُ وَ الْعِزَّةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ الْفَتْقُ وَ الرَّتْقُ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الظُّلُماتُ وَ النُّورُ وَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ وَ الْخَلْقُ جَمیعاً وَ الْأَمْرُ کُلُّهُ وَ ما سَمَّیْتُ وَ ما لَمْ أُسَمِّ وَ ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَ ما لَمْ أَعْلَمْ وَ ما هُوَ کائِنٌ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَلْحَمْدُ للَّهِ (الّذی) ذَهَبَ بِاللَّیْلِ وَ جاءَ بِالنَّهارِ وَ أَنَا فى نِعْمَةٍ مِنْهُ وَ عافِیَةٍ وَ فَضْلٍ عَظیمٍ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَهُ ما سَکَنَ فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ وَ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّیْلِ و یُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَ هُوَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ اَللَّهُمَّ بِکَ نُمْسى وَ بِکَ نُصْبِحُ وَ بِکَ نَحْیى وَ بِکَ نَمُوتُ وَ إِلَیْکَ نَصیرُ (مضیرُ) أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَذِلَّ أَوْ أُذَلَّ أَوْ أَضِلَّ أَوْ أُضَلَّ أَوْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَجْهَلَ أَوْ یُجْهَلَ عَلَىَّ یا مُصَرِّفَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبى عَلى طاعَتِکَ وَ طاعَةِ رَسُولِکَ اَللَّهُمَّ لا تُزِغْ قَلْبى بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنى وَ هَبْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ.»
پس مىگویى:
«اَللَّهُمَّ إِنَّ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِکَ فَلا تَبْتَلِیَنّى فیهِما بِجُرْأَةٍ عَلى مَعاصیکَ وَ لا رُکُوبٍ لِمَحارِمِکَ وَ ارْزُقْنى فیهِما عَمَلاً مُتَقَبَّلاً وَ سَعْیاً مَشْکُوراً وَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ.»(367)
کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح این دعا بخواند:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى أَصْبَحْنا وَ الْمُلْکُ لَهُ وَ أَصْبَحْتُ عَبْدَکَ وَ ابْنَ عَبْدِکَ وَ ابْنَ أَمَتِکَ فى قَبْضَتِکَ اَللَّهُمَّ ارْزُقْنى مِنْ فَضْلِکَ رِزْقاً مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ وَ احْفَظْنى مِنْ حَیْثُ أَحْتَفِظُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَفِظُ اَللَّهُمَّ ارْزُقْنى مِنْ فَضْلِکَ وَ لا تَجْعَلْ لى حاجَةً إِلى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِى الْعافِیَةَ وَ ارْزُقْنى عَلَیْهَا الشُّکْرَ یا واحِدُ یا أَحَدُ یا صَمَدُ یا اَللَّهُ الَّذى لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ یا اَللَّهُ یا رَحْمانُ یا رَحیمُ یا مالِکَ الْمُلْکِ وَ رَبَّ الْأَرْبابِ وَ یا سَیِّدَ السَّاداتِ یا اَللَّهُ وَ یا لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ اشْفِنى بِشِفائِکَ مِنْ کُلِّ داءٍ وَ سُقْمٍ فَإِنّى عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ أَتَقَلَّبُ فى قَبْضَتِکَ.»(368)
کلینى به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح این دعا بخوانند:
«اَللَّهُمَّ إِنّى وَ هذَا النَّهارِ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِکَ اَللَّهُمَّ لا تَبْتَلنى بِه وَ لا تَبْتِلْهُ(تَبتَلِهِ) بى اَللَّهُمَّ وَ لا تُرِه مِنّى جُرْأَةً عَلى مَعاصیکَ وَ لا رُکُوباً لِمَحارِمِکَ اَللَّهُمَّ اصْرِفْ عَنِّى الْأَزَلَ وَ اللَّأْواءَ (و الّلاواء) وَ الْبَلْوى وَ سُوءَ الْقَضاءِ وَ شَماتَةَ الْأَعْداءِ وَ مَنْظَرَ السُّوءِ فى نَفْسى وَ مالى.»
و مى فرمود که:
هر که در صبح و شام سه مرتبه بگوید:
«رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلامِ دیناً وَ بِمُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله نَبِیّاً وَ بِالْقُرْآنِ بَلاغاً وَ بِعَلِىٍّ إِماماً»
بر خدا لازم است که در قیامت او را راضى گرداند.
و در شام این دعا مى خواندند:
«أَصْبَحْنا للَّهِ شاکِرینَ وَ أَمْسَیْنا للَّهِ حامِدینَ فَلَکَ الْحَمْدُ کَما أَمْسَیْنا لَکَ مُسْلِمینَ سالِمینَ.»
و در صبح این دعا مى خواندند:
«أَمْسَیْنا للَّهِ شاکِرینَ وَ أَصْبَحْنا للَّهِ حامِدینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ کَما أَصْبَحْنا لَکَ مُسَلِّمینَ سالِمینَ.»(369)
کلینى به سند موثّق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح این دعا بخوان:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما خَلَقْتَ وَ ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ فى بِلادِکَ لِعِبادِکَ(و عِبادِک) اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِجَلالِکَ وَ جَمالِکَ وَ حِلْمِکَ وَ کَرَمِکَ»؛ پس حاجات خود را بطلب.(369)
کلینى به سند کالصحیح از امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است که: بعد از صبح سه مرتبه بگو:
«اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ اَلْحَمْدُ لِفالِقِ الْإِصْباحِ»
پس بگو:
«اَللَّهُمَّ افْتَحْ لى بابَ الْأَمْرِ الَّذى فیهِ الْیُسْرُ وَ الْعافِیَةُ اَللَّهُمَّ هَیِّئْ لى سَبیلَهُ وَ بَصِّرْنى مَخْرَجَهُ اَللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَىَّ مَقْدُرَةً بِالشَّرِّ(بِالسُّوءِ) فَخُذْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه وَ عَنْ یَمینِه وَ عَنْ شِمالِه وَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْهِ وَ مِنْ فَوْقِ رَأْسِه وَ اکْفِنیهِ بِما شِئْتَ وَ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ.»(370)
کلینى به سند معتبر از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده است که:
هر که در صبح این دعا بخواند، در آن روز هیچ چیز به او ضرر نرساند؛ و هر که در شام (شب) بخواند در آن شب چیزى او را ضرر نرساند، إن شاءاللَّه تعالى:
«اَللّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ فى ذِمَّتِکَ وَ جَوارِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْتَوْدِعُکَ دینى وَ نَفْسى وَ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى وَ أَهْلى وَ مالى وَ أَعُوذُ بِکَ یا عَظیمُ مِنْ شَرِّ خَلْقِکَ جَمیعاً وَ أَعُوذُ بِکَ (یا عظیم) مِنْ شَرِّ ما یُبْلِسُ (تُلَبِّس) بِه إِبْلیسُ وَ جُنُودُهُ.»(370)
کلینى – ره – در باب دعاهاى صباح و مسا این دعا را به سند کالصّحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است:
«اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَحْمَدُکَ وَ أَسْتَعینُکَ وَ أَنْتَ رَبّى وَ أَنَا عَبْدُکَ أَصْبَحْتُ عَلى عَهْدِکَ وَ وَعْدِکَ وَ أُومِنُ بِوَعْدِکَ وَ أُوفى بِعَهْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَصْبَحْتُ عَلى فِطْرَةِ الْإِسْلامِ وَ کَلِمَةِ الْإِخْلاصِ وَ مِلَّةِ إِبْراهیمَ وَ دینِ مُحَمَّدٍ عَلى ذلِکَ أَحْیا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ إِنْ شاءَ اللَّهُ اَللَّهُمَ أَحْیِنى ما أَحْیَیْتَنى وَ أَمِتْنى(أمَتَّنی) إِذا أَمَتَّنى عَلى ذلِکَ وَ ابْعَثْنى إِذا بَعَثْتَنى عَلى ذلِکَ أَبْتَغى بِذلِکَ رِضْوانَکَ وَ اتِّباعَ سَبیلِکَ إِلَیْکَ أَلْجَأْتُ ظَهْرى وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرى آلُ مُحَمَّدٍ أَئِمَّتى لَیْسَ لى أَئِمَّةٌ غَیْرُهُمْ بِهِمْ أَئْتَمُّ وَ إِیَّاهُم أَتَوَلّى وَ بِهِمْ أَقْتَدى اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُمْ أَوْلِیائى فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اجْعَلْنى أُوالى (بِهِم) أَوْلِیائَهُمْ وَ أُعادى أَعْدائَهُمْ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَلْحِقْنى بِالصَّالِحینَ وَ آبائى مَعَهُمْ.»(371)
کلینى به سند کالصّحیح روایت کرده است که:
مردى به خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کرد که مرا دعایى تعلیم فرمایید که هر صبح و شام بخوانم.
حضرت فرمود که: این دعا بخوان:
«اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ لا یَفْعَلُ ما یَشاءُ غَیْرُهُ اَلْحَمْدُ للَّهِ کَما یُحِبُّ اللَّهُ أَنْ یُحْمَدَ اَلْحَمْدُ للَّهِ کَما هُوَ أَهْلُهُ اَللَّهُمَّ أَدْخِلْنى فى کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أخْرِجْنى مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله.»(370)
شیخ ابن فهد روایت کرده است که: روزى ابوالدرداء را خبر دادند که خانه ات سوخته است، گفت نسوخته است. دیگرى خبر داد، باز چنین گفت تا سه مرتبه؛ پس معلوم شد که خانه هاى اطراف، همه سوخته و خانه او نسوخته. گفتند: از چه راه دانستى که خانه تو نسوخته است؟ گفت: زیرا که شنیدم از رسول خدا صلى الله علیه وآله که هر که در صبح این دعا بخواند، در آن روز، بدى به او نمى رسد؛ و اگر در شام بخواند، در آن شب، بدى به او نمى رسد؛ و من این دعا را خوانده بودم:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبّى لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّه العَلِىِّ الْعَظیمِ ما شاءَ اللَّهُ کانَ وَ ما لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ اَشْهَدُ (أعلَمُ) أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَىْ ءٍ عِلْماً(اللهم) إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسى وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ.»(372)
در بلدالأمین از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است که:
هر که در صبح هفت مرتبه این دعا بخواند در آن روز از بلاها محفوظ باشد:
«فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ إِنَّ وَلِیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحینَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ.»(373)
در مهج الدعوات روایت شده است که محمّد بن عبیداللَّه (عبدالله) اسکندرى گفت:
من از ندیمان و خواصِّ ابوجعفر دوانقى بودم، و رازهاى خود را با من مى گفت. روزى به نزد او رفتم، او را غمگین یافتم؛ پرسیدم که چرا چنین غمگینى و متفکرى؟ گفت: صد کس و زیاده از اولاد فاطمه علیها السلام را هلاک کردم، و بزرگ و پیشواى ایشان مانده است. گفتم کیست؟ گفت جعفر بن محمّد، امام رافضیان، و بزرگ ایشان. گفتم: اى خلیفه! او مردیست که پیوسته مشغول عبادتست، و هرگز در فکر پادشاهى و خلافت نیست. گفت: مى دانم که تو او را امام مى دانى، و پادشاه رعایت اینها نمى کند، و سوگند یاد کرده ام که امروز پیش از شام از مهمِّ او فارغ شوم. پس جلّادى را طلبید و گفت: من چون جعفر بن محمّد – صلوات اللَّه علیه – را حاضر سازم و او را مشغول سخن گردانم و کلاه خود را از سر بردارم تو او را گردن بزن. آنگاه حضرت را طلبید؛ چون داخل قصر شد من به نزدیکش رفتم، دیدم که لبهایش حرکت مى کند و دعایى مى خواند، امّا ندانستم که چه دعا مى خواند و دیدم که قصر آن لعین به حرکت درآمد مانند کشتى، و خلیفه با سر و پاى برهنه به استقبال آن حضرت دوید مانند غلامى که به نزد آقاى خود رود، و گاه سرخ و گاه زرد مى شد، و بازوى حضرت را گرفت و بر تخت خود نشانید، و به روش بندگان در خدمت او به دو زانو نشست و گفت: در این ساعت چرا تصدیع(زحمت) کشیدید و تشریف آوردید یابن رسول اللَّه؟ حضرت فرمود که: تو مرا طلبیدى، اجابت کردم. گفت: من شما را نطلبیدم، رسول(فرستاده از طرف منصور دوانقی) غلط کرده است، یابن رسول اللَّه! هر حاجت که دارى از من بطلب. حضرت فرمود که: حاجت من آنست که بى ضرورتى، مرا نطلبى. گفت: چنین باشد. پس حضرت برخواست و به منزل خود تشریف برد، و آن ملعون مدهوشانه به خواب رفت، و تا نصف شب بیدار نشد، و من بر بالین آن لعین نشسته بودم. چون بیدار شد گفت: مرو به جایى تا من نمازهاى خود را قضا کنم و قصّه خود را براى تو نقل کنم. چون فارغ شد گفت: در وقتى که امام تو جعفر بن محمّد علیه السلام را حاضر کردم، و آن قصدِ بد نسبت به او در خاطر داشتم، ناگاه دیدم که اژده هاى عظیمى حاضر شد، و دُم خود را بر دور قصر من حلقه کرد، و لبِ بالایش بر بالاى قصر من، و لب پایین را به زیر قصر گذاشت و به زبان فصیح با من گفت که: اى منصور! خدا مرا به سوى تو فرستاده است، و مرا امر کرده است که اگر بدى نسبت به بنده صالح صادق او اراده کنى من قصر تو را با آنچه در آن هست فروبرم. پس عقل من حیران شد، و اعضایم بلرزید، و دندانهایم بر هم مى خورد.
راوى گفت: من گفتم اى خلیفه! اینها از او بعید نیست؛ او وارث علوم جدّش حضرت رسالت و پدرش امیرالمؤمنین است، و نزد او نامها و دعاها هست که اگر بر شبِ تیره بخوانند روشن مى شود، و اگر بر روزِ روشن بخواند تیره مى شود.
راوى گفت: پس از آن ملعون رخصت طلبیدم که به زیارت آن حضرت بروم؛ چون دستورى یافتم به خدمت آن حضرت شتافتم، و بعد از سلام و اکرام گفتم: اى مولاى من! به حقّ جدّت رسول خدا صلى الله علیه وآله سوگند مى دهم که آن دعایى که مى خواندى در هنگامى که داخل قصر شدى مرا تعلیم نمایى. آن معدنِ(علوم و) کرم و فتوّت مرا اجابت نمود، و دعا را تعلیم من کرد، و فرمود که: این حرز جلیل و دعاى عظیم نبیل است که هر که در صباح بخواند در امان خدا باشد تا شب؛ و هر که در پسین یا خفتن بخواند در امان خدا(حفظ و حمایت خدا) باشد تا صبح. و این دعا را به من تعلیم کرد پدرم امام محمّد باقر و روایت کرد از پدرش حضرت امام زین العابدین، از پدرش سیّدالشهدا، از برادرش سیّد اصفیا حسن مجتبى، از پدرش سیّد اوصیا، از محمّد سیّد انبیا – صلوات اللَّه علیه و علیهم اجمعین – و این دعا را از قرآن مجید استخراج نموده.
این است دعا:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذى هَدانى(هَدانا) لِلْإِسْلامِ وَ أَکْرَمَنى بِالْإیمانِ وَ عَرَّفَنِى الْحَقَّ الَّذى عَنْهُ یُؤْفَکُونَ وَ النَّبَأَ الْعَظیمَ الَّذى هُمْ فیهِ مُخْتَلِفُونَ وَ سُبْحانَ اللَّهِ الَّذى رَفَعَ السَّماءَ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَنْشَأَ جَنَّاتِ الْمَأْوى بِلا أَمَدٍ تَلْقَوْنَها وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ السَّابِغُ النِّعْمَةِ الدَّافِعُ النَّقِمَةِ الْواسِعُ الرَّحْمَةِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ ذُو السُّلْطانِ الْمَنیعِ وَ الْإِنْشاءِ الْبَدیعِ وَ الشَّأْنِ الرَّفیعِ وَ الْحِسابِ السَّریعِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمینِکَ وَ شَهیدِکَ التَّقِىِّ النَّقِىِّ الْبَشیرِ النَّذیرِ السِّراجِ الْمُنیرِ وَ آلِهِ الطَّیِّبینَ(الطّاهرین) الْأَخْیارِ ما شاءَ اللَّهُ تَقَرُّباً إِلَى اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ تَوَجُّهاً إِلَى اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ تَلَطُّفاً بِاللَّهِ(إلی الله) ما شاءَ اللَّهُ ما یَکُنْ بنا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا اللَّهُ ما شاءَ اللَّهُ لا یَسُوقُ الْخَیْرَ إِلَّا اللَّهُ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ أُعیذُ نَفْسى وَ شَعْرى وَ بَشَرى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ذُرِّیَّتى وَ دینى وَ دُنْیاىَ وَ ما رَزَقَنى رَبّى وَ ما أُغْلِقَتْ عَلَیْهِ أَبْوابى وَ أَحاطَتْ بِه جُدْرانى وَ ما أَتَقَلَّبُ فیهِ مِنْ نِعْمَةٍ وَ إِحْسانِه وَ جَمیعِ إِخْوانى وَ أَقْرِبائى وَ قَراباتى مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِاللَّهِ الْعَظیمِ وَ بِأَسْمائِه التَّامَّةِ الْعامَّةِ(الکافیة) الْکامِلَةِ الشَّافِیَةِ الْفاضِلَةِ الْمُبارَکَةِ الْمُنیفَةِ الْمُتَعالِیَةِ الزَّاکِیَةِ الشَّریفَةِ الْکَریمَةِ الطَّاهِرَةِ الْعَظیمَةِ(المُعظمّة) الْمَخْزُونَةِ الْمَکْنُونَةِ الَّتى لا یُجاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لا فاجِرٌ وَ بِأُمِّ الْکِتابِ وَ فاتِحَتِه وَ خاتِمَتِه وَ ما بَیْنَهُما مِنْ سُورَةٍ شَریفَةٍ وَ آیَةٍ مُحْکَمَةٍ وَ شِفاءٍ وَ رَحْمَةٍ وَ عَوْذَةٍ وَ بَرَکَةٍ وَ بِالتَّوْراةِ وَ الْإِنْجیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقانِ وَ بِصُحُفِ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ بِکُلِّ کِتابٍ أَنْزَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ رَسُولٍ أَرْسَلَهُ اللَّهُ وَ بِکُلِّ حُجَّةٍ أَقامَها اللَّهُ وَ بِکُلِّ بُرْهانٍ أَظْهَرَهُ اللَّهُ(و بکلِّ نورٍ أنارَهُ الله) وَ بِکُلِّ آلاءِ اللَّهِ وَ عِزَّةِ اللَّهِ وَ عَظَمَةِ اللَّهِ وَ قُدْرَةِ اللَّهِ وَ سُلْطانِ اللَّهِ وَ جَلالِ اللَّهِ وَ مَنَعَةِ(و مَنْعَةِ) اللَّهِ(و مَنِّ الله) وَ عَفْوِ اللَّهِ وَ حِلْمِ اللَّهِ وَ حِکْمَةِ اللَّهِ وَ غُفْرانِ اللَّهِ وَ مَلائِکَةِ اللَّهِ وَ کُتُبِ اللَّهِ وَ رُسُلِ اللَّهِ وَ أَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّه – صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِم اَجْمَعینَ – مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ سَخَطِ اللَّهِ وَ نَکالِ اللَّهِ وَ عِقابِ اللَّهِ وَ أَخْذِ اللَّهِ وَ بَطْشِه وَ اجْتِیاحِه وَ اجْتِثاثِه وَ اصْطِلامِه وَ اسْتیصالِه وَ تَدْمیرِه وَ سَطَواتِه وَ نَقِمَتِه وَ جَمیعِ مَثُلاتِه وَ مِنْ إِعْراضِه وَ صُدُودِه وَ تَنْکیلِه وَ تَوْکیلِه وَ خِذْلانِه وَ دَمْدَمَتِهِ وَ تَخْلِیَتِه وَ مِنَ الْکُفْرِ وَ النِّفاقِ وَ الشَّکِّ وَ الشِّرْکِ وَ الْحَیْرَةِ فى دینِ اللَّهِ وَ مِنْ شَرِّ یَوْمِ النُّشُورِ وَ الْحَشْرِ وَ الْمَوْقِفِ وَ الْحِسابِ وَ مِنْ شَرِّ کِتابٍ قَدْ سَبَقَ وَ مِنْ زَوالِ النِّعْمَةِ وَ تَحْویلِ الْعافِیَةِ وَ حُلُولِ النَّقِمَةِ وَ مُوجِباتِ الْهَلَکَةِ وَ مِنْ مَواقِفِ الْخِزْىِ وَ الْفَضیحَةِ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظیمِ مِنْ هَوىً مُرْدٍ وَ قَرینٍ مُلْهٍ وَ صاحِبٍ مُسْهٍ وَ جارٍ مُوذٍ وَ غَنِىً مَطْغٍ وَ فَقْرٍ مُنْسٍ وَ مِنْ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ وَ صَلاةٍ لا تُرْفَعُ(لا تَنفَع) وَ دُعاءٍ لا یُسْمَعُ وَ عَیْنٍ لا تُدْمَعُ(لا تَدمَع) وَ نَفْسٍ لا تَقْنَعُ وَ بَطْنٍ لا یَشْبَعُ وَ عَمَلٍ لا یُرْفَعُ(لا یَنفَع) وَ اسْتِغاثَةٍ لا تُجابُ وَ غَفْلَةٍ وَ تَفْریطٍ یُوجِبانِ الْحَسْرَةَ وَ النَّدامَةَ وَ مِنَ الرِّیاءِ وَ السُّمْعَةِ وَ الشَّکِّ وَ الْعَمى فى دینِ اللَّه وَ مِنْ نَصَبٍ وَ اجْتِهادٍ یُوجِبانِ الْعَذابَ وَ مِنْ مَرَدٍّ إِلَى النَّارِ وَ مِنْ ضَلْعِ(ضَلَع) الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجالِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِى الدّینِ وَ النَّفْسِ وَ الْأَهْلِ وَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ وَ الْإِخْوانِ وَ عِنْدَ مُعایَنَةِ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظیمِ مِنَ الْغَرَقِ وَ الْحَرَقِ وَ الشَّرَقِ وَ السَّرَقِ وَ الْهَدْمِ وَ الْخَسْفِ وَ الْمَسْخِ(و الرَّجم) وَ الْحِجارَةِ وَ الصَّیْحَةِ وَ الزَّلازِلِ وَ الْفِتَنِ وَ الْعَیْنِ وَ الصَّواعِقِ وَ الْبَرْقِ وَ الْقِوَدِ(و البَرِد) وَ الْقَرَدِ وَ الْجُنُونِ وَ الْجُذامِ وَ الْبَرَصِ وَ أَکْلِ السَّبُعِ وَ مَیْتَةِ السُّوءِ وَ جَمیعِ أَنْواعِ الْبَلایا فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظیمِ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهامَّةِ وَ اللّامَّةِ وَ الْخاصَّةِ وَ الْعامَّةِ وَ الْحامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ أَحْداثِ النَّهارِ وَ مِنْ شَرِّ طَوارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ إِلّا طارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ یا رَحْمانُ وَ مِنْ دَرَکِ الشَّقاءِ وَ سُوءِ الْقَضاءِ وَجَهْدِ الْبَلاءِ وَ شَماتَةِ الْأَعْداءِ وَ تَتابُعِ الْعَناءِ وَ الْفَقْرِ إِلَى الْأَکْفاءِ وَ سُوءِ الْمَماتِ وَ سُوءِ الْمَحْیا وَ سُوءِ الْمُنْقَلَبِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظیمِ مِنْ شَرِّ إِبْلیسَ وَ جُنُودِه وَ أَعْوانِه وَ أَتْباعِه وَ اَشیاعِهِ وَ مِنْ شَرِّ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطانِ وَ مِنْ شَرِّ السُّلْطانِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذى شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ما أَخافُ وَ أَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ ما فِى النُّورِ وَ الظُّلْمِ وَ مِنْ شَرِّ ما هَجَمَ(أعجَم) أَوْ دَهَمَ اَوْ اَلَمَّ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُقْمٍ وَ هَمٍّ وَ غَمٍّ وَ آفَةٍ وَ نَدَمٍ وَ مِنْ شَرِّ ما فِى اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ(و البِحار) وَ مِنْ شَرِّ الفُسَّاقِ وَ الذُّعَّارِ(و الدّعّار) وَ الْفُجَّارِ وَ الْکُفَّارِ وَ الْحُسَّادِ وَ السُّحَّارِ وَ الْجَبابِرَةِ وَ الْأَشْرارِ وَ مِنْ شَرِّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فیها وَ مِنْ شَرِّ ما یَلِجُ فِى الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ رَبّى آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظیمِ مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعاذَ مِنْهُ المَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْأَنْبِیاءُ الْمُرْسَلُونَ وَ الشُّهَداءُ(و الشُّهداء و الصّالحون و عِبادُکَ المتّقون) وَ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ وَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِىٌّ وَ فاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ وَ الْأَئِمَةُ الْمَهْدِیُّونَ وَ الْأَوْصِیاءُ وَ الْحُجَجُ الْمُطَهَّرُونَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُعْطِیَنى مِنْ خَیْرِ ما سَأَ لُوکَهُ وَ أَنْ تُعیذَنى مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعاذُوا بِکَ مِنْهُ وَ أَسْئَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّه عاجِلِه وَ آجِلِه ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَ ما لَمْ أَعْلَمْ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلِّهِ عاجِلِهِ و آجِلِهِ ما عَلِمْتُ مِنْهُ و ما لا أَعْلَمْ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ اَللَّهُمَّ مَنْ أَرادَنى فى یَوْمى هذا وَ فیما بَعْدَهُ مِنَ الْأَیَّامِ مِنْ جَمیعِ خَلْقِکَ کُلِّهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مِنْ قَریبٍ أَوْ بَعیدٍ ضَعیفٍ أَوْ شَدیدٍ بِشَرٍّ أَوْ مَکْرُوهٍ أَوْ مَساءَةٍ بِیَدٍ أَوْ بِلِسانٍ أَوْ بِقَلْبٍ فَأَخْرِجْ صَدْرَهُ وَ أَلْجِمْ فاهُ وَ أَفْحِمْ لِسانَهُ وَ اسْدُدْ سَمْعَهُ وَ اقْمِحْ بَصَرَهُ وَ اَرْعِبْ قَلْبَهُ وَ اشْغَلْهُ بِنَفْسِه وَ أَمِتْهُ بِغَیْظِه وَ اکْفِناهُ(و اکفِیهِ) بِما شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنّى شِئْتَ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ .
اَللَّهُمَّ اکْفِنى شَرَّ ما(مَن) نَصَبَ لى حَدَّهُ وَ اکْفِنى مَکْرَ الْمَکَرَةِ(المکْرَة) وَ أَعِنّى عَلى ذلِکَ بِالسَّکینَةِ وَ الْوَقارِ وَ أَلْبِسْنى دِرْعَکَ الْحَصینَةَ وَ أَحْیِنى عَلى ما أَحْیَیْتَنى فى سِتْرِکَ الْواقى وَ أَصْلِحْ حالى کُلَّهُ أَصْبَحْتُ فى جَوارِ اللَّهِ مُمْتَنِعاً وَ بِعِزَّةِ اللَّهِ الَّتى لا تُرامُ مُحْتَجَباً وَ بِسُلْطانِ اللَّهِ الْمَنیعِ مُحْتَرِزاً مُعْتَصِماً وَ مُتَمَسِّکاً وَ بِأَسْماءِ اللَّهِ الْحُسْنى کُلِّها عائِذاً أَصْبَحْتُ فى حَمِى اللَّهِ الَّذى لا یُسْتَباحُ وَ فى ذِمَّةِ(فی ذمّته الّتی) اللَّهِ الَّتى لا تُحْفَرُ وَ فى حَبْلِ اللَّهِ الَّذى لا یُجْزَمْ وَ فى جَوارِ اللَّهِ الَّذى لا یُسْتَضامُ وَ فى مَنْعِ اللَّهِ الَّذى لا یُدْرَکُ وَ فى سِتْرِ اللَّهِ الَّذى لا یُهْتَکُ وَ فى عَوْنِ اللَّهِ الَّذى لا یُخْذَلُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ اعْطِفْ عَلَیْنا قُلُوبَ عِبادِکَ(عَبیدکَ) وَ إِمائِکَ وَ أَوْلِیائِکَ بِرَأْفَةٍ مِنْکَ وَ رَحْمَةٍ إِنَّکَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ کَفى سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعا لَیْسَ وَراءَ اللَّهِ مُنْتَهى وَ لا دُونَ اللَّهِ مَلْجَأٌ مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ نَجا کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلى إِنَّ اللَّهَ قَوِىٌّ عَزِیزٌ فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ وَ ما تَوْفیقى إِلّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکیمُ إِنَّ الدّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ اَ نَا عَلى ذلِکَ مِنَ الشَّاهِدینَ تَحَصَّنْتُ بِاللَّهِ العَلِىِّ الْعَظیمِ وَ اسْتَعْصَمْتُ(و اعتَصَمتُ) بِالحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَ رَمَیْتُ کُلَّ عَدُوٍّ لَنا بِلا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ العَلِىِّ الْعَظیمِ ما شاءَ اللَّهُ کانَ وَ ما لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ اَشْهَدُ اَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ وَ اَنَّ اللَّهَ قَدْ اَحاطَ بِکُلِّ شَىْ ءٍ عِلْماً وَ اَحْصى کُلَّ شَىْ ءٍ عَدَدَاً وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ.»(374)
در مهج الدعوات از حضرت امام زینالعابدین علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح و شام این دعا بخوانند:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اَللَّهُأَکْبَرُ اَللَّهُأَکْبَرُ اَللَّهُأَکْبَرُ وَ أَعْلى وَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِمَّا أَخافُ وَ أَحْذَرُ أَسْتَجیرُ بِاللَّهِ عَزَّ جارُ اللَّهِ وَ جَلَّ ثَناءُ اللَّهِ وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ سَلَّمَ کَثیراً أُعیذُ بِکَ نَفْسى وَ دینى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ مَنْ یَعْنینى أَمْرُهُ اَللَّهُمَّ بِکَ أَعُوذُ وَ بِکَ أَلُوذُ وَ بِکَ أَصُولُ وَ إِیَّاکَ أَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ أَسْتَعینُ وَ عَلَیْکَ أَتَوَکَّلُ وَ أَدْرَأُ بِکَ فى نَحْرِ أَعْدائى وَ أَسْتَعینُ بِکَ عَلَیْهِمْ وَ أَسْتَکْفیکَهُمْ فَاکْفِنیهِمْ بِما شِئْتَ وَ کَیْفَ شِئْتَ وَ حَیْثُ شِئْتَ بِحَقِّکَ(بِحَقِّ) لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ فَسَیَکْفیکَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخیکَ وَ نَجْعَلُ لَکُما سُلْطاناً فَلا یَصِلُونَ إِلَیْکُما بِآیاتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَکُمَا الْغالِبُونَ قالَ لا تَخافا إِنَّنى مَعَکُما أَسْمَعُ وَ أَرى قالَتْ إِنّى أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْکَ إِنْ کُنْتَ(کان) تَقِیّاً اِخْسَئُوا فیها وَ لا تُکَلِّمُونِ إِنّى أَخَذْتُ بِسَمْعِ مَنْ یُطالِبُنى بِالسُّوءِ بِسَمْعِ اللَّهِ وَ بَصَرِه وَ قُوَّتِه بِقُوَّةِ اللَّهِ وَ حَبْلِهِ الْمَتینِ وَ سُلْطانِهِ الْمُبینِ فَلَیْسَ لَهُمْ عَلَیْنا سَبیلٌ وَ لا سُلْطانٌ إِنْ شاءَ اللَّهُ سَتَرْتُ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ بِسَتْرِ النُّبُوَّةِ الَّذى سَتَرَ اللَّهُ الْأَنْبِیاءَ بِه مِنَ الْفَراعِنَةِ جَبْرائیلُ عَنْ یَمینِنا وَ میکائیلُ عَنْ یَسارِنا وَ اللَّهُ مُطَّلِعٌ عَلَیْنا وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدیهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ شاهَتِ الْوُجُوهُ فَغُلِبُوا هُنالِکَ وَ انْقَلَبُوا صاغِرینَ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِى الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبارِهِمْ نُفُوراً قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیّاً ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبیلاً وَ قُلِ الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً وَ سُبْحانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصیلاً حَسْبِىَ اللَّهُ مِنْ خَلْقِه حَسْبِىَ اللَّهُ الَّذى یَکْفى وَ لا یَکْفى(و لایُکفی) مِنْهُ شَىْءٌ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ حَسْبِىَ اللَّهُ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِه وَ قَلْبِه وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِه غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ إِنَّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً اَللَّهُمَّ احْرُسْنا بِعَیْنِکَ الَّتى لا تَنامُ وَ اکْنُفْنا بِرُکْنِکَ الَّذى لا یُرامُ وَ أَعِذْنا بِسُلْطانِکَ الَّذى لا یُضامُ وَ ارْحَمْنا بِقُدْرَتِکَ یا رَحْمانُ اَللَّهُمَّ لا تُهْلِکْنا وَ أَنْتَ بِنا بَرٌّ یا رَحْمانُ أَتُهْلِکُنا وَ أَنْتَ رَبُّنا وَ حِصْنُنا وَ رَجاؤُنا حَسْبِىَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبینَ حَسْبِىَ الْخالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقینَ حَسْبِىَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقینَ حَسْبى مَنْ لَمْ یَزَلْ حَسْبى حَسْبِىَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ حَسْبِىَ الَّذى لا یَمُنُّ عَلَى الَّذینَ یَمُنُّونَ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ سَلَّمَ کَثیراً اَللَّهُمَّ اِنّى أَصْبَحْتُ فى حِماکَ الَّذى لا یُسْتَباحُ وَ ذِمَّتِکَ الَّتى لا تُخْفَرُ وَ جِوارِکَ الَّذى لا یُضامُ وَ لا یُرامُ وَ أَسْئَلُکَ اللَّهُمَّ بِعِزَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ أَنْ تَجْعَلَنى فى حِرْزِکَ وَ جَوارِکَ وَ أَمْنِکَ وَ عِیاذِکَ وَ عُدَّتِکَ وَ عَقْدِکَ وَ حِفْظِکَ وَ أَمانِکَ وَ مَنْعِکَ الَّذى لا یُرامُ وَ عِزِّکَ الَّذى لا یُسْتَطاعُ مِنْ غَضَبِکَ وَ سُوءِ عِقابِکَ وَ سُوءِ أَحْداثِ النَّهارِ وَ طَوارِقِ اللَّیْلِ إِلّا طارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ یا رَحْمانُ اَللَّهُمَّ یَدُکَ فَوْقَ کُلِّ یَدٍ وَ عِزَّتُکَ أَعَزُّ مِنْ کُلِّ عِزَّةٍ وَ قُوَّتُکَ أَقْوى مِنْ کُلِّ قُوَّةٍ وَ سُلْطانُکَ أَجَلُّ وَ أَمْنَعُ مِنْ کُلِّ سُلْطانٍ أَدْرَءُ بِکَ فى نُحُورِ(بُحورِ) أَعْدائى وَ أَسْتَعینُ بِکَ عَلَیْهِمْ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شُرُورِهِمْ وَ أَلْجَاءُ إِلَیْکَ فیما أَشْفَقْتُ عَلَیْهِ مِنْهُمْ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ أَجِرْنى مِنْهُمْ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونى بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسى فَلَمَّا کَلَّمَهُ قالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکینٌ أَمینٌ قالَ اجْعَلْنى عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنّى حَفِیظٌ عَلِیمٌ وَ کَذلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِى الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْها حَیْثُ یَشاءُ فَیُصیبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ وَ لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلّا هَمْساً .
أُعیذُ نَفْسى وَ دینى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ جَمیعَ ما تَلْحَقُهُ عِنایَتى وَ جَمیعَ نِعَمِ اللَّهِ عِنْدى بِسْمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ الَّذى خَضَعَتْ لَهُ الرِّقابُ(لا تَخفی علیه خافیةُ الصُّدورِ) وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى خافَتْهُ الصُّدُورُ وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى وَجِلَتْ مِنْهُ النُّفُوسُ وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى قالَ بِه لِلنَّارِ کُونى بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِیمَ وَ أَرادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَخْسَرینَ وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى مَلَأَ الْأَرْکانَ کُلَّها وَ بِعَزیمَةِ اللَّهِ الَّتى لا تُحْصى وَ بِقُدْرَةِ اللَّهِ الْمُسْتَطیلَةِ عَلى جَمیعِ خَلْقِه مِنْ شَرِّ مَنْ فى هذِهِ النَّارِ وَ مِنْ شَرِّ سُلْطانِهِمْ وَ سَطَواتِهِمْ وَ حَوْلِهِمْ وَ قُوَّتِهِمْ وَ غَدْرِهِمْ وَ مَکْرِهِمْ وَ أُعیذُ نَفْسى وَ أَهْلى وَ مالى وَ وُلْدى وَ ذَوى عِنایَتى وَ جَمیعَ نِعَمِ اللَّهِ عِنْدى بِشِدَّةِ حَوْلِ اللَّهِ وَ شِدَّةِ قُوَّةِ اللَّهِ وَ شِدَّةِ بَطْشِ اللَّهِ وَ شِدَّةِ جَبَرُوتِ اللَّهِ وَ بِمَواثیقِ اللَّهِ وَ طاعَتِه عَلَى الجِنِّ وَ الْإِنْسِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى فَلَقَ الْبَحْرَ لِبَنى إِسْرائیلَ وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى ألانَ لِداوُدَ الْحَدیدَ وَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِى الْأَرْضُ جَمیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمینِه سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا یُشْرِکُونَ وَ مِنْ شَرِّ جَمیعِ مَنْ فِى هذِهِ الدُّنْیا وَ مِنْ شَر جَمیعِ ما خَلَقَهُ وَ مَنْ أَحاطَ بِه عِلْمُهُ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ ذى شَرٍّ وَ مِنْ شَرِّ حَسَدِ کُلِّ حاسِدٍ وَ سِعایَةِ کُلِّ ساعٍ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ العَلِىِّ الْعَظیمِ شَأْنُهُ اللَّهُمَّ بِکَ أَسْتَعینُ وَ بِکَ أَسْتَغیثُ وَ عَلَیْکَ أَتَوَکَّلُ وَ أَنْتَ رَبُّ الْعَرْشِ العَظیمِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنى وَ خَلِّصِنى مِنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ وَ مُصیبَةٍ نَزَلَتْ فى هذَا الْیَوْمِ وَ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ وَ فى جَمیعِ اللَّیالى وَ الْأَیَّامِ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ بِسْمِ اللَّهِ عَلى نَفْسى وَ مالى وَ أَهْلى وَ وُلْدى بِسْمِ اللَّهِ عَلى کُلِّ شَىْءٍ أَعْطانى رَبّى بِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْماءِ بِسْمِ اللَّهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ(ربِّ) السَّماءِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه شَىْءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ العَلیمُ اَللَّهُمَّ رَضِّنى بِما قَضَیْتَ وَ عافِنى فیما(بِما) أَمْضَیْتَ حَتّى لا أُحِبَّ تَعْجیلَ ما أَخَّرْتَ وَ لا تَأْخیرَ ما عَجَّلْتَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَضْغاثِ الْأَحْلامِ وَ أَنْ یَلْعَبَ بِىَ الشَّیْطانُ فِى الْیَقَظَةِ وَ الْمَنامِ بِسْمِ اللَّهِ تَحَصَّنْتُ بِالحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ مِنْ شَرِّ ما أَخافُ وَ أَحْذَرُ وَ رَمَیْتُ مَنْ یُریدُ بى سُوءً أَوْ مَکْرُوهاً مِنْ بَیْنِ یَدَىَّ بِلا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّکُمْ وَ شَرُّکُمْ تَحْتَ أَقْدامِکُم وَ خَیْرُکُم بَیْنَ أَعْیُنِکُم وَ أُعیذُ نَفْسى وَ ما أَعْطانى رَبّى وَ ما مَلَکَتْهُ یَدى وَ ذَووُا(ذو) عِنایَتى بِرُکْنِ اللَّهِ الْأَشَدِّ وَ کُلُّ أَرْکانِ رَبّى شِدادٌ اَللَّهُمَّ تَوَسَّلْتُ بِکَ إِلَیْکَ وَ تَحَمَّلْتُ بِکَ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ لا یُنالُ ما عِنْدَکَ إِلّا بِکَ وَ أَسْئَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَکْفِیَنى شَرَّ ما أَحْذَرُ وَ ما لا اَحْذَرُ وَ ما لا یَبْلُغُهُ حِذارى إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ وَ هُوَ عَلَیْکَ یَسیرٌ جَبْرَئیلُ عَنْ یَمینى وَ میکائیلُ عَنْ شِمالى وَ إِسْرافیلُ أَمامى وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ العَلِىِّ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ مُخْرِجَ الْوَلَدِ مِنَ الرَّحِمِ وَ رَبَّ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ سَخِّرْلى ما أُریدُ مِنْ دُنْیاىَ وَ آخِرَتى وَ اکْفِنى ما أَهَمَّنى إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ اَللَّهُمَّ إِنّى عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ اَمَتِکَ ناصِیَتى بِیَدِکَ ماضٍ فِىَّ حُکْمُکَ عَدْلٌ عَلَىَّ قَضاؤُکَ أَسْئَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ سَمَّیْتَ بِه نَفْسَکَ وَ أَنْزَلْتَهُ فى کِتابِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْ ثَرْتَ بِه فى عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبیعَ قَلْبى وَ نُورَ بَصَرى وَ شِفاءَ صَدْرى وَ جَلاءَ حُزْنى وَ ذَهابَ هَمّى وَ قَضاءَ دَیْنى لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ یا حَىُّ حَیْنَ لا حَىَّ یا مُحْیِىَ الْأَمْواتِ وَ الْقائِمُ عَلى کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ یا حَىُّ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ بِرَحْمَتِکَ الَّتى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْءٍ إِسْتَعَنْتُ فَأَعِنّى(إستَغَثتُ فَأَغِثنی) وَ اجْمَعْ لى خَیْرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنّى شَرَّهُما(شَرَّها) بِمَنِّکَ وَ سَعَةِ فَضْلِکَ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ مَلیکٌ مُقْتَدِرٌ وَ ما تَشاءُ مِنْ أَمْرٍ یَکُنْ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ فَرِّجْ عَنّى وَ اکْفِنى ما أَهَمَّنى إِنَّکَ عَلى ذلِکَ قادِرٌ(قدیرٌ) یا جَوادُ یا کَریمُ اَللَّهُمَّ بِکَ أَسْتَفْتِحُ وَ بِکَ أَسْتَنْجِحُ وَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ إِلَیْکَ أَتَوَجَّهُ اَللَّهُمَّ سَهِّلْ حُزُونَتَهُ(حُزنَتَهُ) وَ ذَلِّلْ لى صُعُوبَتَهُ وَ أَعْطِنى مِنَ الْخَیْرِ أَکْثَرَ مِمَّا أَرْجُو وَ اصْرِفْ عَنّى مِنَ الشَّرِّ أَکْثَرَ مِمَّا أَخافُ وَ أَحْذَرُ وَ ما اَحْذَرُ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ(و) نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصیرُ.»(375)
در مُهَج الدعوات از حضرت امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده است که:
در صبح و شام این دعا بخوانند:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ سَدَدْتُ أَفْواهَ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیاطینِ وَ السَّحَرَةِ وَ الْأَبَالِسَةِ مِنَ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ السَّلاطینِ وَ مَنْ یَلُوذُ بِهِمْ بِاللَّهِ الْعَزیزِ الأَعَزِّ وَ بِاللَّهِ الْکَبیرِ الْأَکْبَرِ بِسْمِ اللَّهِ الظَّاهِرِ الْباطِنِ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الَّذى أَقامَ بِهِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَ وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ بِما ظَلَمُوا فَهُمْ لا یَنْطِقُونَ(ما لکُم لا تَنطِقون) قالَ اخْسَؤُا فیها وَ لا تُکَلِّمُونِ وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَىِّ الْقَیُّومِ وَ قَدْ خابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْماً وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلّا هَمْساً وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِى الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبارِهِمْ نُفُوراً وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدیهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدیهِمْ فَهُمْ لا یَنْطِقُونَ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِى الْأَرْضِ جَمِیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه الطَّاهِرینَ.»(376)
در مُهَج الدعوات از آن حضرت (امام حسین) علیه السلام در دعاهاى صبح و شام روایت کرده است:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ فى سَبیلِ اللَّهِ وَ عَلى مِلَّةِ رَسُولِاللَّهِ صلى الله علیه وآله تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَیْکَ وَ وَجَّهْتُ وَجْهى إِلَیْکَ(و إلیکً و فوَّضتُ أمری إلَیکَ) إِیَّاکَ أَسْئَلُ الْعافِیَةَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ تَکْفینى مِنْ کُلِّ أَحَدٍ وَ لا یَکْفینى مِنْکَ أَحَدٌ فَاکْفِنى مِنْ کُلِّ أَحَدٍ ما أَخافُ وَ أَحْذَرُ وَ اجْعَلْ لى مِنْ أَمْرى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً فَإِنَّکَ تَعْلَمُ وَ لا أَعْلَمُ وَ تَقْدِرُ وَ لا أَقْدِرُ وَ أَنْتَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(377)
در مهج الدعوات از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت شده است که:
هر که در هر صبح و شام این دعا بخواند حق تعالى چهار ملک بر او موکّل گرداند که او را از پیش رو، و از پشت سر، و از جانب راست، و از جانب چپ حفظ کنند، و در امان خدا باشد، و هر چند خلایق سعى کنند که به او ضرر رسانند نتوانند:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ بِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْماءِ بِسْمِ اللَّهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ السَّماءِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه سَمٌّ وَ لا داءٌ بِسْمِ اللَّهِ أَصْبَحْتُ وَ عَلَى اللَّهِ تَوَکَّلَتُ بِسْمِ اللَّهِ عَلى قَلْبى وَ نَفْسى بِسْمِ اللَّهِ عَلى دینى وَ عَقْلى بِسْمِ اللَّهِ عَلى أَهْلى وَ مالى بِسْمِ اللَّهِ عَلى ما أَعْطانى رَبّى بِسْمِ اللَّهِ الَّذى لا یَضُرُّ مَعَ اسْمِه شَىْءٌ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ اَللَّهُ اللَّهُ رَبّى(حقّاً) لا أُشْرِکُ بِه شَیْئاً اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَعَزُّ وَ أَجَلُّ مِمَّا أَخافُ وَ أَحْذَرُ عَزَّ جارُکَ وَ جَلَّ ثَناؤُکَ(و تَقَدَّسَک) وَ لا إِلهَ غَیْرُکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسى وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُلْطانٍ شَدیدٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطانٍ مَریدٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنیدٍ وَ مِنْ شَرِّ قَضاءِ السُّوءِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّکَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ وَ أَنْتَ اللَّهُ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ(حفیظٌ) إِنَّ وَلِیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحینَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ.»(378)
شیخ تَلِّعُکبَرى در مجموع (مجمع) الدّعوات روایت کرده است که:
حضرت صادق علیه السلام این دعا را در صباح مى خواندند:
«اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ یا مُدْرِکَ الْهارِبینَ وَ یا مَلْجَأَ الْخائِفینَ (و یا صَریخَ المُستَصرِخین) وَ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ وَ یا صَریخَ الْمُستَصْرِخینَ وَ یا مُنْتَهى رَغْبَةِ (غایة) السَّائِلینَ وَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرّینَ یا حَقُّ یا مُبینُ یا ذَا الْکَیْدِ الْمَتینِ یا مُنْصِفَ الْمَظْلُومینَ مِنَ الظَّالِمینَ یا مُؤْمِنَ أَوْلِیائِهِ مِنْ عَذابٍ مُهینٍ یا مَنْ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ خَفِیَّاتِ لَحْظِ الْجُفُونِ وَ سَرائِرَ الْقَلْبِ الْمَکْنُونِ وَ ما کانَ وَ ما یَکُونُ یا رَبَّ السَّماواتِ وَ الْأَرَضینَ وَ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبینَ وَ الْأَنْبِیاءِ وَالْمُرْسَلینَ یا شاهِداً لا یَغیبُ یا غالِباً غَیْرَ مَغْلُوبٍ یا مَنْ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ وَ عَلى کُلِّ أَمْرٍ حَسیبٌ وَ مِنْ کُلِّ عَبْدٍ قَریبٍ یا إِلهَ الْماضینَ وَ الْغابِرینَ وَ رَبَّ الْمُقِرّینَ وَ الْجاحِدینَ وَ إِلهَ الصَّامِتینَ وَ النَّاطِقینَ وَ رَبَّ الْأَحْیاءِ وَ الْمَیِّتینَ(و ربَّ الأخیار و المُتَّقین) یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ یا عَزیزُ یا حَلیمُ یا غَفُورُ یا رَحیمُ یا أَوَّلُ یا قَدیمُ یا شَکُورُ یا عَلیمُ یا سَمیعُ یا بَصیرُ یا لَطیفُ یا خَبیرُ یا قاهِرُ یا غَفَّارُ یا جَبَّارُ یا خالِقُ یا رازِقُ یا فاتِقُ یا راتِقُ یا صادِقُ یا واحِدُ یا أَحَدُ یا فَرْدُ یا صَمَدُ یا حَىُّ یا مَوْجُودُ یا مَعْبُودُ یا طالِبُ یا غالِبُ یا مُدْرِکُ یا مُهْلِکُ یا جَلیلُ یا جَمیلُ یا کَریمُ یا مُتَفَضِّلُ(مُفَضِّلُ) یا جَوادُ یا سَمِحُ یا فارِجَ الْهَمِّ یا کاشِفَ الْغَمِّ یا مُنَزِّلَ الْحَقِّ یا قائِلَ الصِّدْقِ یا بَدیعَ السَّماواتِ وَ الْأَرَضینَ یا نُورَهُما یا عِمادَهُما یا فاطِرَهُما یا مُمْسِکَهُما یا ذَا الْبَلاءِ الْجَمیلِ وَ الطَّوْلِ الْجَلیلِ یا ذَا السُّلْطانِ الَّذى لا یُرامُ وَ العِزِّ الَّذى لا یُضامُ یا ذَا الْآلاءِ وَ الْاِمْتِنانِ یا مَعْرُوفاً بِالْإِحْسانِ یا ظاهِراً بِلا مُشافَهَةٍ یا باطِناً بِلا مُلامَسَةٍ یا سابِقَ الْأَشْیاءِ بِنَفْسِه یا أَوَّلاً بِلا غایَةٍ یا آخِراً غَیرَ نِهایَةٍ یا فاعِلاً بِلاَ انْتِصافٍ یا عالِماً بِلاَ اکْتِسابٍ یا ذَا الْأَسْماءِ الْحُسْنى وَ الصِّفاتِ الْمُثْلى وَ الْمَثَلِ الْأَعْلى یا مَنْ قَصُرَتْ (قَصُر) عَنْ وَصْفِه أَلْسُنُ الْواصِفینَ وَ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَفْکارُ الْمُفَکِّرینَ (المُتَفکّرینَ) وَ عَلا وَ تَکَبَّرَ عَنْ صِفاتِ الْمُلْحِدینَ وَ جَلَّ وَ عَزَّ عَنْ عَبَثِ الْعابِثینَ وَ تَبارَکَ وَ تَعالى عَنْ کِذْبِ الْکاذِبینَ وَ أَباطیلِ الْمُبْطِلینَ وَ أَقاویلِ الْعادِلینَ یا مَنْ بَطَنَ فَخَبَرَ وَ ظَهَرَ فَقَدَرَ وَ أَعْطى فَشَکَرَ وَ عَلا فَقَهَرَ یا رَبَّ الْعَیْنِ وَ الْأَثَرِ وَ الْجِنِّ وَ الْبَشَرِ وَ الْأُنْثى وَ الذَّکَرِ وَ الْبَحْثِ وَ النَّظَرِ وَ الْغَیْمِ وَ الْمَطَرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ یا شاهِدَ النَّجْوى یا کاشِفَ الْغَمِّ یا دافِعَ الْبَلْوى یا غایَةَ کُلِّ ذى شَکْوى یا نِعْمَ النَّصیرُ وَ الْمَوْلى یا مَنْ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى یا مَنْ لَهُ ما فِى السَّماواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى یا مُنْعِمُ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُفْضِلُ یا کافى یا شافى یا مُغیثُ یا مُقیتُ یا مُحْیى یا مُمیتُ یا مَنْ یَرى وَ لا یُرى وَ لَمْ یَسْتَعِنْ بِساطِعِ الضِّیاءِ لِإِحْصاءِ عَدَدِ الْأَشْیاءِ یا عالِىَ الْجَدِّ یا غالِبَ الْجُنْدِ یا مَنْ لَهُ عَلى کُلِّ شَىْءٍ أَیْدٌ (یَدٌ) وَ فى کُلِّ شَىْءٍ کَیْدٌ یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ کَبیرٌ عَنْ صَغیرٍ وَ لا خَطیرٌ عَنْ حَقیرٍ وَ لا عَسیرٌ عَنْ یَسیرٍ یا فَعَّالاً بِغَیْرِ مُباشَرَةٍ وَ عَلّاماً بِغَیْرِ مُعاشَرَةٍ وَ قادِراً بِغَیْرِ مُکاثَرَةٍ یا مَنْ بَدَأَ بِالنِّعْمَةِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها وَ الزِّیادَةِ قَبْلَ اسْتیهالِها وَ الْفَضیلَةِ قَبْلَ اسْتیجابِها یا مَنْ أَنْعَمَ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ الْکافِرِ وَ اسْتَصْلَحَ الصَّالِحَ وَ الْفاسِدَ عَلَیْهِ وَ رَدَّ الْمُعانِدَ وَ الشَّارِدَ عَنْهُ إِلَیْهِ یا مَنْ أَهْلَکَ بَعْدَ البَیِّنَةِ وَ أَخَذَ بَعْدَ قَطْعِ الْمَعْذِرَةِ وَ أَقامَ الْحُجَّةَ وَ دَرَأَ عَنِ الْقُلُوبِ الشُّبْهَةَ وَ أَقامَ الدَّلالَةَ وَ قادَ إِلى مُعایَنَةِ الْآیَةِ یا بارِئَ الْجَسَدِ وَ مَوْسِعَ الْبَلَدِ وَ مُجْرِىَ الْقُوتِ وَ مُنْزِلَ الْغَیْثِ وَ سامِعَ الصَّوْتِ وَ سابِقَ الْفَوْتِ وَ مُنْشِرَ الْعَظْمِ بَعْدَ الْمَوْتِ یا رَبَّ (الآیات و) الْمُعْجِزاتِ مَطَرٍ وَ نَباتٍ وَ آباءٍ وَ أُمَّهاتٍ وَ بَنینَ وَ بَناتٍ وَ ذاهِبٍ وَ آتٍ وَ لَیْلٍ داجٍ وَ سَماءٍ ذاتِ أَبْراجٍ وَ أَرْضٍ ذاتِ فِجاجٍ وَ بَحْرٍ عَجَّاجٍ وَ نُجُومٍ مُنَوَّرَةٍ (و تَمور) وَ رِیاحٍ تَدُورُ وَ مِیاهٍ تَفُورُ وَ مِهادٍ مَوْضُوعٍ وَ سَقْفٍ مَرْفُوعٍ وَ بَلاءٍ مَدْفُوعٍ وَ کَلامٍ مَسْمُوعٍ وَ یَقْظَةٍ وَ مَنامٍ وَ سِباعٍ وَ أَنْعامٍ وَ دَوابٍّ وَ هَوامٍّ وَ غَمامٍ وَ رُکامٍ وَ أُمُورٍ ذاتِ نَظامٍ وَ مِنْ شِتاءٍ وَ مَصیفٍ (و صیف) وَ رَبیعٍ وَ خَریفٍ وَ یانِعٍ وَ قَطیفٍ وَ ماضٍ وَ خَلیفٍ أَنْتَ خَلَقْتَ هذا فَأَحْسَنْتَ وَ سَوَّیْتَ فَأَحْکَمْتَ وَ نَبَّهْتَ عَلَى الطَّاعَةِ (الفِکرَة) فَأَنْعَمْتَ فَلَمْ یَبْقَ إِلّا شُکْرى(الشُّکرُ لَکَ) وَ الْاِنْقِیادُ لِطاعَتِکَ وَ ذِکْرُ مَحامِدِکَ فَإِنْ عَصَیْتُکَ فَلَکَ الحُجَّةُ وَ إِنْ أَطَعْتُکَ فَلَکَ المِنَّةُ یا مَنْ یُمْهِلُ وَ لا یَعْجَلُ وَ یَعْلَمُ وَ لا یَجْهَلُ وَ یُعْطى وَ لا یَبْخَلُ یا أَحَقَّ مَنْ حُمِدَ وَ عُبِدَ وَ سُئِلَ وَ رُجِىَ وَ اَعْتُمِدَ أَسْئَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ مُقَدَّسٍ مُطَهَّرٍ مَکْنُونٍ اَخْتَرْتَهُ لِنَفْسِکَ وَ بِکُلِّ ثَناءٍ عالٍ رَفیعٍ کَریمٍ رَضیتَ بِه مِدْحَةً لَکَ وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ وَ عِزِّکَ وَ جَلالِکَ وَ عَفْوِکَ وَ امْتِنانِکَ وَ بِحَقِّکَ الَّذى هُوَ أَعْظَمُ مِنْ حُقُوقِ خَلْقِکَ یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ یا اَللَّهُ یا رَبَّاهُ وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ أَوَّلاً وَ آخِراً وَ خاصّاً وَ عامّاً بِحَقِّ مُحَمَّدٍ الْأُمِّىِّ رَسُولِکَ سَیِّدِ الْمُرْسَلینَ وَ نَبِیِّکَ إِمامِ الْمُتَّقینَ وَ بِالرِّسالَةِ الَّتى أَدَّاها وَ الْعِبادَةِ الَّتِى اجْتَهَدَ فیها وَ الِْمحْنَةِ الَّتى صَبَرَ عَلَیْها وَ الدِّیانَةِ الَّتى خَصَّ عَلَى الْعَمَلِ بِها مُنْذُ وَقْتِ خَلْقِکَ إِیَّاهُ إِلى أَنْ تَوَفَّیْتَهُ وَ ما بَیْنَ ذلِکَ مِنْ أَقْوالِهِ الْحَکیمَةِ وَ أَفْعالِهِ الْکَریمَةِ وَ مَقاماتِهِ الْمَشْهُودَةِ وَ ساعاتِهِ الْمَحْمُودَةِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَیْهِ کَما وَعَدْتَهُ مِنْ نَفْسِکَ وَ تُعْطِیَهُ أَفْضَلَ ما أَمَّلَ مِنْ ثَوابِکَ وَ تُزْلِفَ لَدَیْکَ مَنْزِلَتَهُ وَ تُعْلِىَ عِنْدَکَ دَرَجَتَهُ وَ تَبْعَثَهُ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ (الّذی وَعَدتَهُ) وَ تُورِدَهُ حَوْضَ الْکَرَمِ وَ الْجُودِ وَ تُبارِکَ عَلَیْهِ بَرَکَةً عامَّةً تامَّةً نامِیَةً سامِیَةً زاکِیَةً نامِیَةً(ناصیةً) فاضِلَةً طَیِبَّةً مُبارَکَةً لا انْقِطاعَ لِدَوامِها وَ لا نَقیصَةَ فى کَمالِها وَ لا مَزیدَ إِلّا فى قُدْرَتِکَ عَلَیْها وَ أَنْ تَزیدَهُ بَعْدَ ذلِکَ مِمَّا أَنْتَ أَعْلَمُ بِه وَ أَوْسَعُ لَهُ وَ تُرِیَنى ذلِکَ حَتّى أَزْدادَ فِى الْإیمانِ بِه بَصیرَةً وَ فِی مَحَبَّتَهِ ثَباتاً وَ حُجَّةً وَ عَلى آلِه الطَّیِّبینَ الْأَخْیارِ الْمُنْتَجِبینَ الْأَصْفِیاءِ الْأَتْقِیاءِ الْأَبْرارِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَصْبَحْتُ لا أَمْلِکُ لِنَفْسى ضَرّاً وَ لا نَفْعاً وَ لا حَیاةً وَ لا مَوْتاً وَ لا نُشُوراً قَدْ ذَلَّ مَصْرَعى وَ اسْتَکانَ مَضْجَعى وَ ظَهَرَ ضُرّى وَ انْقَطَعَ عُذْرى وَ قَلَّ ناصِرى وَ أَسْلَمَنى أَهْلى وَ والِدَىَّ(و وُلدی) بَعْدَ قِیامِ حُجَّتِکَ عَلَىَّ وَ ظُهُورِ بَراهینِکَ عِنْدى وَ وُضُوحِ أَدِلَّتِکَ لى اَللَّهُمَّ وَ قَدْ اَکْدَى الطَّلَبُ وَ أَعْیَتِ(أعیتُ) الْحِیَلُ وَ تَغَلَّقَتِ(أغلَقَتِ) الطُّرُقُ اِلّا اِلَیْکَ وَ ضاقَتِ الْمَذاهِبُ وَ دَرَسَتِ الْآمالُ إِلّا مِنْکَ وَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ إِلّا مِنْ جِهَتِکَ وَ أُخْلِفَتِ الْعِداةُ إِلّا عِدَتُکَ اَللَّهُمَّ إِنَّ مَناهِلَ الرَّجاءِ لَکَ مُتْرَعَةٌ وَ أَبْوابَ الدُّعاءِ لِمَنْ دَعاکَ مُفَتَّحَةٌ وَ الْاِسْتِغاثَةَ لِمَنِ اسْتَغاثَ بِکَ (لِفَضلِک) مُباحَةٌ وَ أَنْتَ لِداعیکَ بِمَوْضِعِ إِجابَةٍ وَ لِلْقاصِدِ إِلَیْکَ قَریبُ الْمَسافَةِ وَ لِلصَّارِخِ إِلَیْکَ وَلِىُّ الْإِغاثَةِ(إغاثةٍ) اَللَّهُمَّ وَ إِنَّ فى مَوْعِدِکَ عِوَضاً مِنْ مَنْعِ الْباخِلینَ وَ مَنْدُوحَةً عَمَّا فى أَیْدِى الْمُسْتَأْثِرینَ وَ دَرَکاً مِنْ حِیَلِ الْمؤارِبینَ وَ الرَّاحِلُ نَحْوَکَ یا رَبِّ قَریبٌ مِنْکَ لِأَ نَّکَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِکَ إِلّا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمالُ السَّیِّئَةُ دُونَکَ وَ إِنّى لِنَفْسی لَظَلُومٌ وَ بِعُذْرى(بِقَدری) لَجَهُولٌ إلّا أَنْ تَرْحَمَنى وَ تَعُودَ بِحِلْمِکَ عَلَىَّ وَ تَدْرَأَ عِقابَکَ عَنّى وَ تَلْحَظَنى بِالْعَیْنِ الَّتى هَدَیْتَنى(أنقَذتَنی) بِها مِنْ حَیْرَةِ الشَّکِّ وَ رَفَعْتَنى بِها مِنْ هُوَّةِ الْجَهْلِ وَ نَعَشْتَنى بِها مِنْ فِتْنَةِ(مَیتَةِ) الضَّلالَةِ اَللَّهُمَّ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ أَفْضَلَ زادِ الرَّاحِلِ إِلَیْکَ عَزْمُ إِرادَةٍ وَ إِخْلاصُ نِیَّةٍ وَ صادِقُ طَوِیَّةٍ وَ ها أَنَا ذا مِسْکینُکَ بایِسُکَ(فَقیرُک) أَسیرُکَ سائِلُکَ مُنیخٌ بِفِنائِکَ قَارِعٌ بابَ رَجائِکَ اَللَّهُمَّ و أنْتَ انَسُ الْانِسینَ لِاَوْلِیائِکَ وَاَحرى بِکِفایَةِ الْمُتَوَکِّلِینَ(المُتوَکِّلُ) عَلَیْکَ وَ اَولى بِنَصْرِ الْواثِقِ بِکَ سِرّى اِلَیْکَ مَکْشُوفٌ وَ اَنَا فى سُوالِکَ مَلْهُوْفٌ لِاَنَّنى عاجِزٌ و اَنْتَ قَدْیرٌ و اَ نَا صَغیرٌ وَ اَنْتَ کَبْیرٌ وَ اَنْتَ غِنَّىٌ وَ اَ نَا فَقیرٌ إذا اَوْحَشَتْنىِ الْغُرْبَةُ انَسَنى ذِکْرُکَ وَ اِذَا اَصَبَّتْ عَلَىَّ الْاُمُورُ اَسْتَجَرتُ بِکَ وَ إذَا تَلاحَکَتْ عَلَىَّ الشَّدایِدُ اَمَّلْتُکَ وَ اَیْنَ تَذْهَبُ بى عَنْکَ یا مَوْلاىَ وَ أنْتَ اَقْرَبُ مِنْ وَریدى وَ اَحْذَرُ مِنْ عَدیدى وَ اَوْجَدُ فى مَعْقُوْلى وَ اَصَحُّ فى مَکانْى و اَزِمَّةُ الْاُمُوْرِ کُلِّها بِیَدِکَ صادِرَةٌ عَنْ قَضائِکَ مُذْعِنَةٌ بِالْخُضُوعِ لِقُدْرَتِکَ ذَاتَ فاقَةٍ اِلَى عَفوِکَ فَقیرَةٌ اِلَى رَحْمَتِکَ اَللَّهُمَّ وَ قَدْ شَمِلَتْنِى الْخَصاصَةُ وَ عَلَتْنِى(عَرَتنی) الْحاجَةُ وَ تَوَسَّمْتُ بِالذِّلَّةِ وَ غَلَبَتْنى الْمَسْکَنَةُ وَ هذَا الْوَقْتُ الَّذى وَعَدْتَ اَوْلِیائَکَ فیهِ الْاِجابَةَ اَللَّهُمَّ فَامْسَحْ ما بى بِیَمینِکَ الشَّافِیَةِ وَانْظُرْ إلَىَّ بِعَیْنِکَ الرّاحِمَةِ(الرّاحة) وَاَقْبِلْ عَلَىَّ بِوَجْهِکَ ذِى الْجَلَالِ وَ الإِکْرامِ فَإنَّکَ إِذَا اَقْبَلْتَ بِه عَلى اَسیرٍ فَکَکْتَهُ وَ عَلى ضالٍّ هَدَیْتَهُ وَ عَلى جائِرٍ اوَیْتَهُ وَ عَلى ضَعیفٍ قَوَّیْتَهُ وَ عَلَى فَقیرٍ اَغْنَیْتَهُ اللَّهُمَّ لا تُخِلَّنى مِنْ یَدِکَ وَ لا تَتْرُکْنى لِقاً لِعَدُوِّکَ وَ لا تُوْحِشْنى مِنْ لَطَائِفِکَ الخَفِیَّةِ وَ کِفایَتِکَ الْجَمیلَةِ وَ إِنْ شَرَدْتُ عَلَیْکَ (عَنک) فَارْدُدْنى إِلَیْکَ فَإِنَّکَ تَرُدُّ الشَّارِدَ وَ تُصْلِحُ الْفاسِدَ وَ أَنْتَ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدیرٌ اَللَّهمَّ تَوَلَّنى وِلایَةً تُغنینى بِها عَمَّنْ سِواها وَ اَعْطِنى عَطِیَّةً لا اَحْتاجُ إِلى أَحَدٍ مَعَها فَإِنَّهَا لَیْسَتْ بِنُکْرٍ مِنْ عَطِیَّتِکَ وَ لا بِبِدْعٍ مِنْ وَلایَتِکَ اللَّهُمَّ ارْفَعْ بِفَضْلِکَ سَقْطَتِى وَ نَجِّنى مِنْ وَرْطَتى وَ أَقِلْنى عَثْرَتى یا مُنتَهى رَغْبَتى وَ غِیاثى فى کُرْبَتى وَ صاحِبى عِنْدَ شِدَّتْى وَ رَحْمانى وَ رَحیمى فى دُنیاىَ و اخِرَتى صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَسْتَجِبْ دُعائى وَ لا تَقْطَعْ رَجائى بِجُوْدِکَ وَ کَرَمِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَ أَکرَمَ الْأَکْرَمینَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدیرٌ.»(379)
سیّد ابن طاوس و دیگران از سلمان فارسى رضى الله عنه روایت کردهاند که گفت:
روزى حضرت فاطمه – صلوات اللَّه علیها – به من رطبى داد که دانه نداشت، و فرمود که:
این از درختى است که حق تعالى براى من در بهشت غرس کرده است به سبب کلماتى چند که پدرم مرا تعلیم کرده است، و هر بامداد و پسین آنها را مىخوانم.
سلمان گفت: مرا تعلیم نما آن کلمات را اى سیّده من! فرمود که اگر خواهى که هرگز به تب مبتلا نشوى تا زنده باشى بر این دعا مداومت نما.
سلمان رضى الله عنه گفت که: آن حضرت دعا را به من تعلیم فرمود و من تعلیم کردم به زیاده از هزار نفس از اهل مدینه و مکّه که به تب مبتلا شده بودند و همه به توفیق خدا شفا یافتند از برکت این دعا.
این است دعا:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم بِسْمِ اللَّهِ النُّور بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورٌ عَلى نُورٍ بِسْمِ اللَّه الَّذى هُوَ مُدَبِّرُ الْأُموُرِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذى خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ وَ اَنْزَلَ النُّورَ عَلَى الطُّورِ فى کِتابٍ مَسْطُورٍ فِى رَقٍّ مَنْشُورٍ بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ عَلى نَبىٍّ مَحْبُورٍ اَلْحَمدُ للَّهِ الَّذى هُوَ بِالعِزِّ مَذْکُورٌ وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ وَ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرّاءِ مَشْکُورٌ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّاهِرینَ.»(380)
در مهج الدعوات به سند معتبر از امام محمّدباقر علیه السلام روایت کرده است که رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود:
هر بنده اى که این دعا را هر روز در بامداد بخواند در امان حق تعالى باشد تا روز دیگر آن وقت، و هر غمّ و همّ و اندوه و مشقّتى از او زایل گردد، و براى داخل شدن بر پادشاهان و دفع شرّ شیطان نافع است. پس در شدّتها بخوان که هر اندوهناکى که این را بخواند اندوهش زایل گردد، و هر محبوسى که بخواند از زندان نجات یابد، و به این دعا بر آورده مى شود حاجت هاى بزرگ؛ و زنهار که نفرین مکن به این دعا بر کسى، که از تیر پرّان، اثرش بیشتر است:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ اللَّهُمَّ یا صَریخَ الْمَکْروُبینَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضطَرّینَ یا کاشِفَ الْکَرْبِ العَظیمِ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ اکْشِفْ کَرْبى وَ هَمّى فَإِنَّهُ لایَکْشِفُ الْکَرْبَ الْعَظیمَ إلَّا أَنْتَ فَقَدْ تَعْرِفُ حالى وَ حاجَتى وَ فَقْرى وَ فاقَتى فاکْفِنى ما اَهَمَّنى وَ ما غَمَّنى مِنْ أمرِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ اَللَّهُمَّ بِنُورِکَ اهْتَدَیْتُ وَ بِفَضْلِکَ اسْتَغْنَیتُ وَ فى نِعْمَتِکَ اَصْبَحْتُ وَ اَمْسَیْتُ ذُنُوبى بَیْنَ یَدَیْکَ اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ إِلَیْکَ اَللَّهُمَّ إِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ حِلْمِکَ لِجَهلى وَ مِنْ فَضْلِکَ لِفاقَتى وَ مِنْ مَغْفِرَتِکَ لِخَطایَاىَ اَللَّهُمَّ إِنّى اَسْأَلُکَ الصَّبْرَ عِنْدَ الْبَلَاءِ وَ الشُّکْرَ عِنْدَ الرَّخاءِ اَللَّهُمَّ اجْعَلْنى اَخْشاکَ إِلى یَوْمِ اَلْقاکَ حَتَّى کَأَ نَّنى اَراکَ اَللَّهُمَّ اَوْزِعْنى أنْ أَذْکُرَکَ کَىْ لا اَنْساکَ لَیْلاً وَ لا نَهاراً وَ لا صَباحاً وَ لا مَساءً آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ إِنّى عَبْدُکَ ابْنُ اَمَتِکَ ناصِیَتى بِیَدِکَ ماضٍ فِىَّ حُکْمُکَ عَدْلٌ فِىَّ قَضائُکَ مُجْزِلٌ(مُجزَل) فِىَّ فَضْلُکَ وَ عَطاؤُکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیْتَ بِه نَفْسَکَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فى کِتَابِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَو اسْتَأثَرْتَ بِه فى عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبیعَ قَلْبى وَ نُورَ بَصَرى وَ جَلاءَ حُزْنى وَ ذَهابَ هَمّى اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ یا أَکْبَرَ مِنْ کُلِّ کَبیرٍ یا مَنْ لا شَریکَ لَهُ وَ لا وَزیرَ یا خالِقَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ الْمُنیرِ یا عِصْمَةَ الْخائِفینَ یا جارَ الْمُسْتَجِیرینَ وَ یا مُغیثَ الْمَظْلُومِ الْحَقیرِ وَ یا رازِقَ الطِّفْلِ الصَّغیرِ وَ یا مُغْنِىَ الْبائِسِ الْفَقیرِ یا جابِرَ الْعَظْمِ الْکَسیرِ یا مُطْلِقَ الْمُکَبَّلِ الْأَسیرِ یا قاصِمَ کُلِّ جَبّارٍ عَنیدٍ اجْعَلْ لى مِنْ أمرى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ یُسْراً وَ ارْزُقْنى مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ إنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ یا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِکْرامِ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنّى اَللَّهُمَّ إِنَّکَ مُحْسِنٌ فَأَحْسِنْ إِلَىَّ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ رَحیمٌ تُحِبُّ الرَّحْمَةَ فَارْحَمْنى اَللَّهُمَّ إِنَّکَ لَطیفٌ تُحِبُّ اللُّطْفَ فَالْطُفْ بى یا مُقیلَ عَثْرَتى وَ یا راحِمَ عَبْرَتى وَ یا مُجیبَ دَعْوَتى أَسْئَلُکَ الْخَیرَ کُلَّهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلِّه ما أَحاطَ بِه عِلْمُکَ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ (و) یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ وَ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ اغْفِرْلى عِلْمَکَ فِىَّ وَ شَهادَتَکَ عَلَىَّ فَإنَّکَ تَسَمَّیْتَ لِسَعَةِ رَحْمَتِکَ الرَّحْمنَ الرَّحیمَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ الثَّبَاتَ فِى الْأمْرِ وَ الْعَزیمَةَ عَلَى الرُّشْدِ وَ أَسْئَلُکَ شُکْرَ نِعْمَتِکَ وَ أَسْئَلُکَ حُسْنَ عِبادَتِکَ وَ أَسْئَلُکَ قَلْباً سَلیماً(خاشعاً) وَ لِساناً صادِقاً(ذاکراً) وَ أَسْئَلُکَ مِنْ خَیْرِ ما أَعْلَمُ وَ مِنْ خَیْرِ ما لا أَعْلَمُ إِنَّکَ تَعْلَمُ وَ لا أَعْلَمُ وَ أَنْتَ عَلّامُ الْغُیُوبِ اَللَّهُمَّ بِکَ أَصْبَحْنا وَ بِکَ أَمْسَیْنا وَ بِکَ نُصْبِحُ وَ بِکَ نُمْسى وَ بِکَ نَحیْى وَ بِکَ نَمُوتُ وَ عَلَیْکَ نَتَوَکَّلُ وَ إِلَیْکَ النُّشُورُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ اِلهاً واحِداً فَرْداً أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِه وَ قَلْبِه وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِه غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ اَللَّهُمَّ اطْمِسْ عَلى أَبْصارِ أَعْدائِنا کُلِّهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْاِنْسِ وَ اجْعَلْ عَلى بَصَرِهِ(أبصارهم) غِشاوَةً وَاخْتِمْ عَلى قَلْبِه(قلوبِهِم) وَ أَخْرِجْ ذِکْرى مِنْ قُلُوبِهِمْ وَاجْعَلْ بَیْنى وَ بَیْنَ عَدُوّى حِجاباً وَ حِصْناً حَصیناً مَنیعاً لا یَرُومُهُ سُلْطانٌ وَ لا شَیْطانٌ وَ لا إِنْسٌ وَ لا جِنٌّ اَللَّهُمَّ إِنّى أدْرَءُ بِکَ فى نَحْرِه وَ أَسْتَعیذُ بِکَ مِنْ شَرِّه وَ أَسْتَعینُ بِکَ عَلَیْهِ فَاکْفِنیهِ (فاکفِنی) کَیْفَ شِئْتَ وَ أَ نَّى شِئْتَ اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ وَ بِکَ الْمُسْتَغَاثُ وَ اِلَیْکَ الْمُشْتَکى وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ اَللَّهُمَّ اجْعَلْ لى فى صَدْرِ یَوْمى هذا فَلاحاً وَ اَوْسَطَهُ صَلاحاً وَ اخِرَهُ نَجاحاً اللَّهُمَّ اجْعَلْ لى فى صَدْرِ جَمیعِ بَنى ادَمَ وَ حَوَّاءَ وَ الجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطینِ وَ الْمَرَدَةِ رَأفَةً وَ رَحْمَةً خَیْرُهُم بَیْنَ أَعْیُنِهِمْ وَ شَرُّهُمْ تَحْتَ أقدامِهِمْ وَ بِاللَّهِ أَسْتَعینُ عَلَیْهِم مِنْ أَنْ یَفْرُطَ عَلَىَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ أو أَنْ یَطْغى عَزَّ جارُکَ وَ جَلَّ ثَناؤُکَ وَ لا اِلهَ غَیْرُکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِى الْخَیْرَ کُلَّهُ ما اَحاطَ بِه عِلْمُکَ یا حَنَّانُ یا مَنَّانُ یا ذَالْجَلَالِ وَ الْإکْرَامِ وَ الْحَمْدُ للَّهِ عَلى الائِه وَ أَحْمَدُهُ عَلى نَعْمائِه وَ اَشْکُرُهُ عَلى بَلائِه وَ اُومِنُ بِقَضائِه الَّذى لا هادِىَ لِمَنْ اَضَلَّ وَ لا خاذِلَ لِمَنْ نَصَرَ وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریْکَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الْمُصْطَفى وَ اَمینُهُ الْمُرْتَضى انتَجَبَهُ وَ حَباهُ وَاخْتارَهُ وَارْتَضاهُ صلى الله علیه وآله وسلم اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ ایماناً صادِقاً لَیْسَ بَعْدَهُ کُفْرٌ وَ رَحْمَةً اَنَالُ بِها شَرَفَ کَرامَتِکَ فِى الدُّنْیا وَ الْاخِرَةِ تَبارَکْتَ رَبَّنَا وَ تَعالَیْتَ تَمَّ نُورُکَ رَبّى فَهَدَیْتَ وَ عَظُمَ حِلْمُکَ رَبّى فَعَفَوْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ وَجْهُکَ اَکْرَمُ الْوُجُوهِ وَ جاهُکَ اَفْضَلُ الْجاهِ وَعَطِیَّتُکَ اَرْفَعُ الْعَطایا وَ أهْنَاؤُها تُطَاعُ رَبَّنا فَتَشْکُرُ وَ تُعْصى رَبَّنَا فَتَغْفِرُ لِمَنْ تَشاءُ تُجیبُ دَعْوَةَ الْمُضطَرّ اِذَا دَعاکَ وَ تَکْشِفُ الضُّرَّ وَ تَشْفِى السَّقیمَ وَ تَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظیمَ لا یُحْصى نَعْماءَکَ اَحَدٌ رَبَّنَا فَلَکَ الْحَمْدُ حَمْدًا اَبَداً لا یُحْصى عَدَدُهُ وَ لا یَضْمَحِلُّ سَرمَدُهُ حَمْداً کَما حَمِدَکَ الْحامِدُوُنَ مِنْ عِبادِکَ الْأَوَّلینَ وَ الْاخِرینَ اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ النَّصیبَ الْاَوْفَرَ مِنَ الجَنَّةِ وَ اَسْئَلُکَ الْهُدى وَ التُّقى وَ الْعافِیَةَ وَ الْبُشْرى عِنْدَ انْقِطاعِ الدُّنْیا اَللَّهُمَّ إنّى اَسْئَلُکَ تَقْوىً لا یَنْفَدُ وَ فَرَجاً لا یَنْقَطِعُ وَ تَوفیقَ الْحَمْدِ وَ لِباسَ التَّقْوى وَزینَةَ الْإیمانِ وَ مُرافَقَةَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله فى اَعْلى جَنَّةِ الْخُلْدِ یا بارِئُ لا بَدْئَ لَهُ وَ یا دائِمُ لا نَفَادَ لَهُ یا حَىُّ یا مُحْیِىَ الْمَوْتى یا قَائِمُ عَلى کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ اَسْئَلُکَ الْهُدى وَ التُّقى وَ الْعافِیَةَ وَالغِنى وَ التَّوفیقَ لِمَا تُحِبُّ وَ تَرضى یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ اَللَّهُمَّ إنّى اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتى وَ سِعَتْ کُلَّ شَى ءٍ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتى قَهَرَتْ کُلَّ شَى ءٍ وَ بِعَظَمَتِکَ الَّتى ذَلَّ لَها کُلُّ شَى ءٍ وَ بِقُوَّتِکَ الَّتى لا یَقُومُ لَها شَى ءٌ وَ بِسُلْطانِکَ الَّذى عَلى(عَلا) کُلِّ شَى ءٍ وَ بِعِلْمِکَ الَّذى اَحَاطَ بِکُلِّ شَى ءٍ وَ بِاسْمِکَ الَّذى یُبیدُ لَهُ کُلُّ شَى ءٍ وَ بِوَجِْهکَ الْباقى بَعْدَ فَنَاءِ کُلِّ شَى ءٍ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذى اَضاءَ لَهُ کُلُّ شَى ءٍ اَنْ تَغْفِرَ لى کُلَّ ذَنْبٍ وَ تَمْحُوَ عَنّى کُلَّ خَطیئَةٍ وَ اَنْ تُوَفِّقَنى لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَ تَرْضى وَ اَنْ تَکفِیَنى ما هَمَّنى(أهَمَّنی) وَ ما غَمَّنى مِنْ اَمْرِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اَنْ تَرْزُقَنى عَمَلَ الْخَیْرِ کُلِّه ما اَحاطَ بِه عِلْمُکَ امینَ رَبَّ الْعالَمینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ رَسُوْلِه وَ الِه الطّاهِرینَ.»(381)
در مهج الدعوات و سایر کتب از حضرت امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده اند که:
براى دفع شرّ دشمنان و بلاها نزد طلوع و غروب آفتاب این دعا بخوانند:
«بسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ وَ لا غَالِبَ إِلّا اللَّهُ غَالِبُ کُلِّ شَى ءٍ وَ بِه یَغلِبُ الْغالِبُونَ وَ مِنْهُ یَطْلُبُ الرَّاغِبُونَ وَ عَلَیهِ یَتَوَکَّلُ الْمُتَوَکِّلُونَ وَ بِه یَعْتَصِمُ الْمُعْتَصِمُونَ وَ یَثِقُ الْوَاثِقُونَ وَ یَلْتَجِئُ الْمُلْتَجِئُونَ وَ هُوَ حَسْبُهُمْ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ اِحْتَرَزْتُ بِاللَّهِ و احْتَرَسْتُ بِاللَّهِ وَلَجَأْتُ إِلَى اللَّهِ وَ اسْتَجَرْتُ بِاللَّهِ وَ اسْتَعَنْتُ(و استَغَثتُ) بِاللَّهِ وَاعْتَزَزتُ بِاللَّه وَ قَهَرْتُ بِاللَّهِ وَامْتَنَعْتُ بِاللَّهِ وَ غَلَبْتُ بِاللَّهِ وَ اعْتَمَدْتُ عَلَى اللَّهِ وَ اسْتَتَرْتُ بِاللَّهِ وَ حَفِظْتُ بِاللَّهِ(خَیرُ الحافِظین) وَ اسْتَحْفَظْتُ بِاللَّهِ خَیْرِ الْحافِظینَ وَ تَکَهَّفْتُ بِاللَّهِ وَ حُطْتُ نَفْسى وَ اَهْلى وَ مالى وَ اِخْوانى وَ کُلَّ مَنْ یَعنینى اَمْرُهُ بِاللَّهِ الْحافِظِ اللَّطیفِ وَاکْتَلَأتُ بِاللَّهِ وَ صَحِبْتُ حافِظَ الصَّاحِبینَ وَ حافِظَ الْأَصْحابِ الْحافِظینَ وَ فَوَّضْتُ أَمْرى إِلَى اللَّهِ الَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَى ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ(البصیر) وَاعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ الَّذى مَنِ اعْتَصَمَ بِهِ نَجا مِنْ کُلِّ خَوْفٍ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ الْعَزیزِ الْجَبَّارِ وَ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الوَکیلُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ لا اِلهَ إِلّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلىٌّ وَلِىّ اللَّهِ(علیّاً ولی الله) صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلى آلِهِ الطّاهِرینَ وَ سَلَّمَ تَسْلیًما.»
پس مى گویى:
«اَللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْاَرْضِ مَنْ ذَاالَّذى یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلّا بِاِذْنِه یَعْلَمُ ما بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لایُحیطُونَ بِشَى ءٍ مِنْ عِلْمِه إِلّا بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَواتِ وَ الْاَرْضَ وَ لایَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ»
و مى گویى: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ سَوآءٌ عَلَیْهِمْ أَ دَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صامِتُونَ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبادٌ أَمْثالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجیبُوا لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ أَلَهُمْ أَرْجُلٌ یَمْشُونَ بِها(أم لهم أیدٍ یَبطِشون بِها) أَمْ لَهُمْ أَعْیُنٌ یُبْصِرُونَ بِها أَمْ لَهُمْ آذانٌ یَسْمَعُونَ بِها قُلِ ادْعُوا شُرَکاءَکُمْ ثُمَّ کیدُونِ فَلا تُنْظِرُونِ إِنَّ وَلِیِّىَ اللَّهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحینَ وَ إِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدى لا یَسْمَعُوا وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ إِنَّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِى آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً فَأَوْجَسَ فِى نَفْسِهِ خیفَةً مُوسى قُلْنا لا تَخَفْ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعْلى وَ أَلْقِ ما فِى یَمینِکَ تَلْقَفُ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتى أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِى الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ یَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَلکِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِى فِى الصُّدُورِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ طَسم تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ ألّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعینَ قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُکَ بِشَىْ ءٍ مُبِینٍ قالَ فَأْتِ بِه إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقینَ فَأَلْقى عَصاهُ فَإِذا هِىَ ثُعْبانٌ مُبینٌ وَ نَزَعَ یَدَهُ فَإِذا هِىَ بَیْضاءُ لِلنَّاظِرینَ قالَ کَلّا إِنَّ مَعِىَ رَبِّى سَیَهْدِینِ یا مُوسى لا تَخَفْ إِنِّى لا یَخافُ لَدَىَّ الْمُرْسَلُونَ(الله) لا إِلهَ إِلّا(هو) اللَّهُ(هو) رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ یا مُوسى أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْامِنینَ قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخیکَ وَ نَجْعَلُ لَکُما سُلْطاناً فَلا یَصِلُونَ إِلَیْکُما بِآیاتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَکُمَا الْغالِبُونَ وَ لَقَدْ مَنَنَّا عَلى مُوسى وَ هارُونَ وَ نَجَّیْناهُما وَ قَوْمَهُما مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ وَ نَصَرْناهُمْ فَکانُوا هُمُ الْغالِبینَ وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِنِّى وَ لِتُصْنَعَ عَلى عَیْنى إِذْ تَمْشِى أُخْتُکَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى مَنْ یَکْفُلُهُ فَرَجَعْناکَ إِلى أُمِّکَ کَىْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ قَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْناکَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاکَ فُتُوناً وَحَرَّمْنا عَلَیْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُونَ فَرَدَدْناهُ إِلى أُمِّه کَىْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ لِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِى بِهِ اَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِى فَلَمَّا کَلَّمَهُ قالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ أَمِینٌ إِنِّى تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّى وَ رَبِّکُمْ ما مِنْ دآ بَّةٍ إِلّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ».(382)
در مهج الدعوات به سند معتبر از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که:
حضرت رسول خدا صلى الله علیه وآله این دعا را تعلیم من نمود، و امر کرد مرا که براى هر شدّت و رخا این دعا بخوانم، و تعلیم نمایم به خلیفه بعد از خود و ترک نکنم این دعا را تا حق تعالى را ملاقات کنم. و فرمود که: یا على! هر صبح و شام این دعا را بخوان که گنجیست از گنجهاى عرش الهى.
پس ابى بن کعب التماس کرد که حضرت رسول صلى الله علیه وآله فضیلت این دعا را بیان فرماید حضرت فرمود که: گفتار علما وفا به فضیلت این دعا نمىکند ولیکن من بعضى از ثواب آن را بیان مىکنم:
در هنگامى که دعا خواننده، مشغول این دعا است، بر او نیکى متّصل است از فرق سرِ او تا آسمان و پیوسته بر او نازل مىشود، و حق تعالى سکینه بر او مىفرستد، و رحمت او را فرومىگیرد، و این دعا منتهى نمىشود به جایى به غیر از عرش پروردگار عالمیان، و آن را در دور عرش صدایى باشد مانند صداى مگس در کندو، حق تعالى نظر رحمت کند به سوى او.
و هر که سه مرتبه این دعا را بخواند هر حاجت از حاجات دنیا و آخرت که از خدا طلبد روا گردد، و خدا او را از عذاب قبر نجات بخشد، و تنگى سینه را از او بردارد، و چون روز قیامت شود او را به صحراى محشر آورند، بر ناقهاى از درّ سفید سوار، و نزد حق تعالى بایستد و امر کند خدا براى او به هر کرامتى، و مىفرماید که: اى بنده من! در هر جاى بهشت که خواهى ساکن شو و در بهشت به او عطا فرماید کرامتى چند که چشمى ندیده باشد، و گوشى نشنیده باشد، و در خاطر آفریدهاى خطور نکرده باشد و بر زبان وصف کنندهاى جارى نشده باشد.
سلمان گفت: یا رسولاللَّه! ثواب این دعا را زیاده بفرما، فداى تو شوم.
حضرت فرمود که: به حقّ خداوندى که مرا به راستى فرستاده است اگر این دعا را بر دیوانه بخوانند در ساعت به حال آید، و اگر نزد زنى بخوانند که وضع حمل بر او دشوار شده باشد بر او آسان شود و به زودى فرزند متولّد شود.
اى سلمان! به حقّ خداوندى که مرا به حق فرستاده هر بندهاى که این دعا را بخواند در چهل شب جمعه خالص از براى خدا، هر گناهى که میان او و مردم، و میان او و خدا بوده باشد آمرزیده شود، و هر که این دعا را به اخلاص بخواند دلش از غمهاى دنیا و مرضها شفا یابد.
اى سلمان! هر که این دعا را بخواند و به خواب رود و امید ثواب خدا داشته باشد، حق تعالى به عدد هر حرفى از این دعا هزار ملک از کرّوبیان براى او بفرستد که روى ایشان نیکوتر از آفتاب و ماه شب چهارده باشد.
سلمان گفت: آیا خدا این قدر ثواب براى بنده خواننده این دعا کرامت مىفرماید؟ حضرت فرمود که: اى سلمان! خبر مده مردم را، تا زیاده بگویم ثواب این دعا را.
سلمان گفت: چرا امر مىفرمایید مرا به کتمان ثواب این دعا؟ فرمود: براى آن که مىترسم که اعتماد کنند بر خواندن این دعا و دست از عمل و عبادت بردارند. پس فرمود که: هر که این دعا بخواند و در حیات خود گناهان کبیره کرده باشد پس در آن شب یا در آن روز بمیرد – بعد از آن که این دعا را خوانده باشد – شهید بمیرد، و گناهانش آمرزیده شود هر چند بىتوبه بمیرد؛ به کرم و عفو خداوند رحیم.
این است دعا:
«بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ الْحَمدُ للَّهِ الَّذى لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبینُ(الحیُّ القیّومُ الدّائم) الْمُدَبِّرُ بِلا وَزیرٍ وَ لا خَلْقٍ مِنْ عِبادِه یَسْتَشیرُ الْأَوَّلُ غَیْرُ مَوْصُوفٍ(مَصروفٍ) و الباقى بَعْدَ فَنَاءِ الْخَلْقِ الْعَظیمُ الرُّبُوبِیَّهِ نُورُ السَّمَاواتِ وَ الْاَرَضینَ وَ فَاطِرُهُما وَ مُبْتَدِعُهُما بِغَیْرِ عَمَدٍ خَلَقَهُمَا فَاسْتَقَرَّتِ الْاَرَضُوْنَ بِاَوْتادِهَا فَوْقَ الْماءِ ثُمَّ عَلا رَبُّنا فِى السَّماواتِ الْعُلى الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى لَهُ ما فِى السَّماواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى(و) فَأَنَا أَشْهَدُ بِأَ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا رَافِعَ لِما وَضَعْتَ وَ لا وَاضِعَ لِما رَفَعْتَ وَ لا مُعِزَّ لِمَنْ اَذْلَلْتَ وَ لا مُذِلَّ لِمَنْ أَعْزَزْتَ وَ لا مانِعَ لِما أَعْطَیْتَ وَ لا مُعْطِىَ لِما مَنَعْتَ(إمتَنَعتَ) وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ کُنْتَ إِذْ لَمْ تَکُنْ سَماءٌ مَبْنِیَّةٌ وَ لا أَرْضٌ مَدْحِیَّةٌ وَ لا شَمْسٌ مُضیئَةٌ وَ لا لَیْلٌ مُظْلِمٌ وَ لا نَهارٌ مُضىءٌ وَ لا بَحْرٌ لُجِّىٌّ وَ لا جَبَلٌ رَاسٍ وَ لا نَجْمٌ سارٍ وَ لا قَمَرٌ مُنیرٌ وَ لا ریحٌ تَهُبُّ وَ لا سَحابٌ یَسْکُبُ وَ لا بَرْقٌ یَلْمَعُ(و لا رَعدٌ یُسَبِّحُ) وَ لا رُوحٌ یَتَنَفَّسُ وَ لا طائِرٌ یَطیرُ وَ لا نَارٌ تَتَوَقَّدُ وَ لا ماءٌ یَطَّرِدُ کُنْتَ قَبْلَ کُلِّ شَىْءٍ وَ کَوَّنْتَ کُلَّ شَىْءٍ وَ قَدَّرْتَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ وَابْتَدَعْتَ کُلَّ شَىْءٍ وَ اَفْقَرْتَ وَ أَغْنَیْتَ وَ أَمَتَّ وَ أَحْیَیْتَ وَ أَضْحَکْتَ وَ أَبْکَیْتَ وَ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَیْتَ فَتَبارَکْتَ یا اَللَّهُ وَ تَعالَیْتَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذى لا اِلهَ إلّا أَنْتَ الْخَلّاقُ الْعَلْیمُ اَمْرُکَ غَالِبٌ وَ عِلْمُکَ نَافِذٌ وَ کَیْدُکَ غَریبٌ(قَریبٌ) وَ وَعْدُکَ صادِقٌ وَ قَوْلُکَ حَقٌّ وَ حُکْمُکَ عَدْلٌ وَ کَلامُکَ هُدىً وَ وَحْیُکَ نُورٌ وَ رَحْمَتُکَ وَاسِعَةٌ وَ عَفْوُکَ عَظیمٌ و فَضْلُکَ کَثیرٌ وَ عَطاؤُکَ جَزیلٌ وَ حَبْلُکَ مَتینٌ وَ إِمْکانُکَ عَتیدٌ وَ جارُکَ عَزیزٌ وَ بَأْسُکَ شَدیدٌ وَ مَکْرُکَ مَکْیدٌ اَنْتَ یا رَبِّ مَوْضِعُ کُلِّ شَکْوى وَ شاهِدُ کُلِّ نَجْوى وَ حَاضِرُ کُلِّ مَلَاءٍ وَ مُنْتَهى کُلِّ حاجَةٍ وَ فَرَجُ کُلِّ حَزینٍ وَ غِنى کُلِّ فَقیرٍ مِسْکینٍ وَ حِصْنُ کُلِّ هارِبٍ وَ أَمانُ کُلِّ خائِفٍ حِرْزُ الضُّعَفاءِ کَنْزُ الْفُقَراءِ مُفَرِّجُ الغَمَّاءِ مُعینُ الصَّالِحینَ(الصُّلحا) ذلِکَ اللَّهُ رَبُّنَا لا إِلهَ إِلّا هُوَ تَکْفى مِنْ عِبادِکَ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ جارُ مَنْ لاذَ بِکَ وَ تَضَرَّعَ إِلَیْکَ عِصْمَةُ مَنِ اعْتَصَمَ بِکَ مِنْ عِبادِکَ ناصِرُ مَنِ انْتَصَرَ بِکَ تَغْفِرُ الذُّنُوبَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَکَ جَبَّارُ الْجَبَابِرَةِ عَظیمُ الْعُظَماءِ کَبیرُ الْکُبَراءِ سَیِّدُ السَّاداتِ مَوْلَى الْمَوالى صَریخُ الْمُسْتَصْرِخینَ مُنَفِّسٌ عَنِ الْمَکْروُبینَ مُجیبُ دَعْوَةِ الْمُضطَرّینَ أَسْمَعُ السَّامِعینَ أَبْصَرُ النَّاظِرینَ أَحْکَمُ الْحاکِمینَ أَسْرَعُ الْحاسِبینَ أَرْحَمُ الرّاحِمینَ خَیْرُ الْغافِرینَ قَاضى حَوَائِجِ الْمُؤْمِنینَ مُغیثُ الصَّالِحینَ أَنْتَ اللَّهُ لا اِلَهَ إِلّا أَنْتَ رَبُّ الْعالَمینَ أَنْتَ الْخالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ وَ أَنْتَ الْمالِکُ وَ أَنَا الْمَمْلُوکُ وَ أَنْتَ الرَّبُ وَ أَنَا الْعَبْدُ وَ أَنْتَ الرّازِقُ وَ أَنَا الْمَرزُوقُ وَ أَنْتَ الْمُعْطِىْ وَ أَ نَا السَّائِلُ وَ أَنْتَ الْجَوادُ وَ أَنَا الْبَخیلُ وَ أَنْتَ الْقَوِىُّ وَ أَ نَا الضَّعیفُ وَ أَنْتَ الْعَزیزُ وَ أَ نَا الذَّلیلُ وَ أَنْتَ الْغَنِىُّ وَ أَ نَا الْفَقْیرُ وَ أَنْتَ السَّیِّدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ وَ أَنْتَ الْغافِرُ وَ أَنَا الْمُسىءُ وَ أَنْتَ الْعالِمُ وَ أَ نَا الْجاهِلُ وَ أَنْتَ الْحَلیمُ وَ أَ نَا الْعَجُولُ وَ أَنْتَ الرَّحمنُ وَ أَنَا الْمَرحُومُ وَ أَنْتَ الْمُعافى وَ أَ نَا الْمُبْتَلى وَ أَنْتَ الْمُجیبُ وَ أَ نَا الْمُضْطَرُّ وَ أَنَا أَشْهَدُ بِأَ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الْمُعْطى عِبادَکَ بِلا سُؤالٍ وَ أَشْهَدُ بِأ نَّکَ أَنْتَ اللَّهُ الواحِدُ الْفَرْدُ وَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ وَاغْفِرلى ذُنُوبى وَاسُتْر عَلَىَّ عُیُوبى وَافْتَحْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ رِزْقاً وَاسِعاً یا أرْحَمَ الرّاحِمینَ وَ الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ العَظیمِ.»(383)
کفعمى – ره – در بلدالأمین روایت کرده است که: حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – بعد از نماز صبح و در مهمّات این دعا را مى خواندند، و همچنین ائمه فرزندان آن حضرت علیهم السلام مى خواندند؛ و هر که در روز جمعه پیش از نماز بخواند خدا گناهان او را بیامرزد، و اگر چه میان آسمان و زمین از گناه او پر شده باشد، و داخل بهشت شود بى حساب، و در جوار انبیا علیهم السلام باشد، و هر که بنویسد این دعا را و با خود نگاه دارد از هر شرّى ایمن باشد:
«اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ یا مُدْرِکَ الْهارِبینَ وَ یا مَلْجَأَ الْخائِفینَ وَ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْأَلُکَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ کِتابِکَ وَ بِاسْمِکَ الْعَظیمِ الْاَعْظَمِ الْکَبیرِ الْأَکْبَرِ الطَّاهِرِ الْمُطَهَّرِ الْقُدُّوسِ الْمُبَارَکِ وَ لَوْ أَنَّ ما فِى الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِه سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»
«یَا اللَّهُ» ده مرتبه
«یا رَبَّاهُ» ده مرتبه
«یا مَولاهُ یا غَایَةَ رَغْبَتَاهُ یا هُوَ یا هُوَ یا مَنْ لا یَعْلَمُ ما هُوَ إِلّا هُوَ وَ لا کَیْفَ هُوَ إِلّا هُوَ یا ذَا الْجَلَالِ وَالْاِکْرامِ وَالْإفضالِ وَ الْإنعامِ یا ذَا الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ یا ذَا الْعِزِّ وَ الْکِبرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ الْجَبَرُوتِ یا حَىُّ لا یَمُوتُ یا مَنْ عَلا فَقَهَرَ یا مَنْ مَلَکَ فَقَدَرَ یا مَنْ عُبِدَ فَشَکَرَ یا مَنْ عُصِىَ فَسَتَرَ یا مَنْ بَطَنَ فَخَبَرَ یا مَنْ لا تُحیطُ بِهِ الْفِکَرُ یا رَازِقَ الْبَشَرِ یا مُقَدِّرَ الْقَدَرَ یا مُحْصِىَ قَطْرِ الْمَطَرِ یا دَائِمَ الثَّباتِ یا مُخْرِجَ النَّباتِ یا قَاضِىَ الحاجاتِ یا مُنْجِحَ الطَّلِباتِ یا جاعِلَ الْبَرَکاتِ یا مُحْیِىَ الْأَمْوَاتِ یا رَافِعَ الدَّرَجَاتِ یا راحِمَ الْعَبَرَاتِ یا مُقیلَ الْعَثَرَاتِ یا کاشِفَ الْکُرُبَاتِ یا نُورَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتِ یا صاحِبَ کُلِّ غَریبٍ یا شاهِدًا لا یَغیبُ یا مُونِسَ کُلِّ وحیدٍ یا مَلْجَأَ کُلِّ طَریدٍ یا راحِمَ الشَّیخِ الْکَبیرِ یا عِصْمَةَ الْخائِفِ الْمُسْتَجیرِ یا مُغْنِىَ الْبائِسِ الْفَقیرِ یا فاکَّ الْعانِىَ الْأَسیرِ یا مَنْ لا یَحْتاجُ اِلَى التَّفسیرِ یا مَنْ هُوَ بِکُلِّ شَى ءٍ خَبیرٌ یا مَنْ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدیرٌ یا عالِىَ الْمَکَانِ یا شَدیدَ الْأَرْکانِ یا مَنْ لَیْسَ لَهُ تُرْجَمَانٌ یا نِعْمَ الْمُسْتَعَانُ یا قَدیمَ الْإِحسانِ یا مَنْ هُوَ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فى شَأنٍ یا مَنْ لا یَخْلُو مِنْهُ مَکانٌ یا أجْوَدَ الْأَجْوَدینَ یا أَکْرَمَ الْأَکْرَمینَ یا أَسْمَعَ السَّامِعینَ یا أَبْصَرَ النَّاظِرینَ یا أَسْرَعَ الْحاسِبینَ یا وَلِىَّ الْمُؤْمِنینَ یا یَدَ الْوَاثِقینَ یا ظَهْرَ اللّاجینَ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ یا جارَ الْمُسْتَجیرینَ یا رَبَّ الْأَرْبَابِ یا مُسَبِّبَ الْأَسْبَابِ یَا مُفَتِّحَ الْأَبْوابِ یا مُعْتِقَ الرِّقَابِ یا مُنْشِئَ السَّحَابِ یا وَهَّابُ یا تَوَّابُ یا(مَن) حَیْثُ ما دُعِىَ اَجَابَ یا فَالِقَ الْاِصباحِ یا بَاعِثَ الْاَرْواحِ یا مَنْ بَیِدِه کُلُّ مِفْتاحٍ یا سابِغَ النِّعَمِ یا رَافِعَ(دافِع) النِّقَمِ یا بَارِئَ النِّسَمِ یا جامِعَ الْأُمَمِ یا ذَا الجُودِ وَ الْکَرَمِ یا عِمادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا حَسَنَ الْبَلاَء یا جَزیلَ الْعَطَاء یا جَمیلَ الثَّنَاءِ یا حَلیماً لا یَعْجَلُ یا عَلیماً لا یَجْهَلُ یا جَوَاداً لا یَبْخَلُ یا قَریباً لا یَغْفُلُ یا صاحِبى فى وَحْدَتى یا عُدَّتى فى شِدَّتى یا کَهْفى حینَ تُعِیینِى الْمَذَاهِبُ وَ تَخْذُلُنِى(لا تَخذُلْنی) الْأَقَارِبُ(الآفات) وَ یُسَلِّمُنى کُلُّ صاحِبٍ یا رَجائى فِى الْمَضیقِ یا رُکْنِىَ الْوَثیقَ یا اِلهى بالتَّحقیقِ یا رَبَّ الْبَیْتِ الْعَتیقِ یا شَفیقُ یا رَفیقُ اکْفِنى ما اُطیقُ وَ ما لا أُطیقُ وَفُکَّنى مِنْ حَلَقِ الْمَضیقِ إِلَى فَرَجِکَ الْقَریبِ واکْفِنى ما أَهَمَّنى وَ مَا لَمْ یُهِمَّنى مِنْ أَمْرِ دُنیاىَ وَ اخِرَتى بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(384)
در بعضى از کتب معتبره از حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – روایت کرده است که:
هر که این شش آیه را در هر بامداد بخواند حق تعالى او را از هر شرّى نگاه دارد، هر چند خود را به مهلکه افکند:
الآیات:
«قُلْ لَنْ یُصِیبَنا إِلّا ما کَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»(385)
«وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلّا هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»(386)
«وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِى الْأَرضِ إِلّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِى کِتابٍ مُبِینٍ»(387)
«وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَآبَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ وَ هُوَ السَّمَیعُ الْعَلِیمُ»(388)
«ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکُ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِه وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»(31)
«قُلْ أَفَرَأَیْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرادَنِىَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ کاشِفاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرادَنِى بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِکاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِىَ اللَّه عَلَیْهِ یَتَوَکَّلُ الْمُتَوَکِّلُونَ»(389)
حَسْبِىَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ أَمْتَنِعُ بِحَولِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ مِنْ حَوْلِهِمْ وَ قُوَّتِهِمْ وَ أَسْتَشْفِعُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ و اَعُوذُ بِما شآءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ العَلِىِّ الْعَظیمِ.»(390)
از داود رقّى(برقی) روایت شده است که گفت: روزى به خدمت حضرت صادق علیه السلام رفتم، فرمود که: مى خواهى تو را دعایى تعلیم کنم که اگر هر صبح و شام سه مرتبه بخوانى خدا تو را ایمن گرداند از آن چه مى ترسى؟
گفتم: بلى یابن رسول اللَّه! فرمود که: این دعا بخوان:
«أصْبَحْتُ بِذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ(ذِمَم) اَنبیائِه وَ ذِمَمِ رُسُلِه علیهم السلام وَ ذِمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله وَ ذِمَمِ الْأَوْصِیاءِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلانِیَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِمْ وَ أَشْهَدُ أَ نَّهُمْ فى عِلْمِ اللَّهِ وَ طَاعَتِه کَمُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله وَ السّلامُ عَلَیْهِمْ.»
داود گفت که: هر وقت که این دعا خواندم به حاجت خود رسیدم.
مؤلّف گوید که: چون مداومت بر همه این دعاها میسّر نیست اگر آن چه به سند صحیح وارد شده مداومت نمایند، و سایر دعاها به نوبت و گاه گاه مى خوانده باشند، خصوصا در هنگام عروض شدّتى و حاجتى بد نخواهد بود؛ تا آن که از برکات هر یک حسب المقدور بهره مند گردند. (391)
دعاهای ساعات و غیرساعات روز
بدان که شیخ طوسى و سیّد ابن باقى و شیخ کفعمى هر روز را به دوازده ساعت منقسم ساختهاند، و هر ساعت را به امامى از ائمّه طاهرین – صلوات اللَّه علیهم اجمعین – نسبت دادهاند، و براى هر ساعت دعایى که مشتمل بر توسّل به آن امامِ رفیع مقام است ذکر کردهاند؛ و اگر چه روایتش را به خصوص ذکر نکردهاند امّا معلوم است که چنین امرى را بدون روایت ذکر نمىکنند.
ساعت اوّل:
از طلوع فجر است تا طلوع آفتاب، و به حضرت امیرالمؤمنین – صلوات اللَّه علیه – تعلّق دارد، و دعاى آن این است:
«اَللَّهُمَّ رَبَّ الظَّلامِ وَ الْفَلَقِ وَ الْفَجْرِ وَ الشَّفَقِ وَ اللَّیْلِ وَ ما وَسَقَ وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ خالِقَ الْإِنسانِ مِنْ عَلَقٍ أَظْهَرتَ قُدْرَتَکَ بِبَدیعِ صَنْعَتِکَ وَ خَلَقْتَ عِبادَکَ لِما کَلَّفْتَهُم مِنْ عِبادَتِکَ وَ هَدَیْتَهُم بِکَرَمِ فَضْلِکَ إِلى سَبیلِ طاعَتِکَ وَ تَفَرَّدْتَ فى مَلَکُوتِکَ بِعَظیمِ السُّلْطَانِ وَ تَوَدَّدتَ إِلى خَلْقِکَ بِقَدیمِ الْإِحسانِ وَ تَعَرَّفْتَ إِلى بَرِیَّتِکَ بِجَسیمِ الْاِمتِنانِ یا مَنْ یَسْئَلُهُ مَنْ فِى السَّمَواتِ وَ الْاَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فى شَأنٍ أَسئَلُکَ اللَّهُمَّ بِمُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبیّینَ الَّذى نَزَلَ الرُّوحُ الْاَمینُ عَلى قَلْبِه لِیَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرینَ بِلِسانٍ عَرَبِىٍّ مُبینٍ وَ بِأمیرِالْمُؤمِنینَ عَلىِّ ابْنِ أبىطالِبٍ ابْنِ عَمِّ الرَّسُولِ وَ بَعْلِ الْکَریمَةِ الْبَتُولِ الَّذى فَرَضْتَ وَلایَتَهُ عَلَى الْخَلْقِ وَ کانَ یَدُورُ حَیْثُ دَارَ الْحَقُ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ جَعَلْتُهُم وَسیلَتى وَ قَدَّمْتُهُمْ اَمَامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوَائِجى أنْ تَغْفِرَ ذَنْبى وَ تُطَهِّرَ قَلْبى وَ تَسْتُرَ (تَسُرَّ عَینی) عَیْبى وَ تُفَرِّجَ کَرْبى وَ تُبَلِّغَنى مِنْ طَاعَتِکَ وَ عِبادَتِکَ غایَةَ أَمَلى وَ تَقْضِىَ لى حَوَائِجَ (حوائجی) الدُّنیا وَ الآخِرَةِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(392)
ساعت دوم:
از طلوع آفتاب است تا آن که زردى آفتاب برطرف شود و تقریباً به قدر نیزه اى بلند شود، و تعلّق به حضرت امام حسن علیه السلام دارد، و دعا این است:
«اَللَّهُمَّ یا خالِقَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ وَ مالِکَ الْبَسْطِ وَ الْقَبْضِ وَ مُدَبِّرَ الْإِبْرَامِ وَ النَّقْضِ وَ مَنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ جَعَلَ عِبادَهُ خَلائِفَ الْأَرْضِ وَ یا مالِکُ یا جَبَّارُ یا وَاحِدُ یا قَهَّارُ یا عَزیزُ یا غَفَّارُ یا مَنْ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ یا مَنْ لا یُمْسِکُ خَشْیَةَ الْإِنفاقِ وَ لا یُقَتِّرُ خَوفَ الْإِمْلاقِ یا کَریمُ یا رَازِقُ (رَزّاق) یا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ الْاِسْتِحْقاقِ یا مَنْ یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمِره عَلى مَنْ یَشاءُ مِن عِبادِه لِیُنْذِرَ یَوْمَ التَّلاقِ کَبُرَتْ نِعْمَتُکَ عَلَىَّ وَ صَغُرَ فى جَنْبِها شُکْرى وَ دَامَ غِناکَ عَلَىَّ (عنّی) وَ عَظُمَ إِلَیْکَ فَقْرِى أَسْئَلکَ یا عالِمَ سِرّى وَ جَهْرى یا مَنْ لا یَقْدِرُ سِوَاهُ عَلى کَشْفِ ضُرّى أنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ المُخْتَارِ وَ حُجَّتِکَ عَلَى الْأَبْرارِ وَ الْفُجَّارِ وَ عَلى أَهلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرینَ الْأَخیَارِ وَ أَتَوسَّلُ إِلَیْکَ بِالْأَنْزَعِ الْبَطینِ عِلْماً وَ بِالإِمامِ الزَکِىِّ الْحَسَنِ الْمَقْتُولِ سَمّاً فَقَدِ اسْتَشْفَعْتُ بِهِم اِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى فَأَسئَلُکَ أَنْ تَزیدَنى مِنْ لَدُنْکَ عِلْماً وَ تَهَبَ لى حُکْماً وَ تَجْبُرَ کَسْرى وَ تَشْرَحَ بِالتَّقوى صَدْرِى وَ تَرْحَمَنِى إذَا انْقَطَعَ مِنَ الدُّنیا أَثَرى وَ تَذْکُرَنى إذَا نُسِىَ ذِکْرِى بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ.»(393)
ساعت سوم:
از وقت برطرف شدن زردى آفتاب است تا بلند شدن آفتاب یعنى وقت چاشت، و به حضرت سیّد الشهداء امام حسین علیه السلام تعلّق دارد، و این است دعا:
«اَللَّهمَّ رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ مُسَبِّبَ الْأَسْبَابِ وَ مالِکَ الرِّقَابِ وَ مُسَخِّرَ السَّحَابِ وَ مُسَهِّلَ الصِّعَابِ یا حَلیمُ یا تَوّابُ یا کَریمُ یا وَهَّابُ یا مُفَتِّحَ الْأَبْوابِ یا مَنْ حَیْثُ ما دُعِىَ أَجَابَ یا مَنْ لَیْسَ لَهُ حاجِبٌ وَ لا بَوَّابٌ یا مَنْ لَیْسَ لِخَزائِنِه قُفْلٌ وَ لا بابٌ یا مَنْ لا یُرْخى عَلَیْهِ سِتْرٌ وَ لا یُضْرَبُ مِنْ دُونِه (دونَهُ) حِجابٌ یا مَنْ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ یا غَافِرَ الذَّنْبِ وَ قَابِلَ التَّوْبِ شَدیدَ الْعِقابِ قُلْ هُوَ اللَّهُ رَبّى لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ مَتابِ اللَّهُمَّ انْقَطَعَ الرَّجاءُ إِلّا مِنْ فَضْلِکَ وَ خَابَ الْأَمَلُ إلّا مِنْ کَرَمِکَ فَأَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ رَسُولِکَ صلى الله علیه وآله وَ بِصَفِیِّکَ عَلِىِّ بْنِ أَبْى طَالِبٍ وَ بِالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِىٍّ الْاِمَامِ التَّقىِّ الَّذى شَرى (اشتری) نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِکَ وَ جاهَدَ النَّاکِبینَ (الناکثین) عَنْ(علی) صِرَاطِ طَاعَتِکَ فَقَتَلُوهُ ساغِباً(ساقیاً) وَهَتَکُوا حَریمَهُ(حُرمتَهُ) بَغیاً وَعُدْواناً وَ حَمَلُوا رَأسَهُ فِى الْافاقِ وَ اَحَلُّوهُ مَحَلَّ أَهْلِ الْعِنَادِ و الشِّقَاقِ اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِه وَجَدِّدْ عَلَى الْباغى(الباقی) عَلَیْهِ مُخْزِیَاتِ لَعْنَتِکَ (لَعنِک) وَ انْتِقامِکَ وَ مُرْدِیَاتِ سَخَطِکَ وَ نَکالِکَ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ وَ الِه وَاَسْتَشْفِعُ بِهِمْ اِلَیْکَ وَ اُقَدِّمُهُم اَمامى وَ بَیْنَ یَدَى حَوَائِجى أنْ لا تَقْطَعَ رَجائى مِنِ امْتِنانِکَ وَ اِفْضالِکَ وَ لا تُخَیِّبْ تَأمیلى فى اِحْسانِکَ وَ نَوَالِکَ وَ لا تَهْتِکَ السِّتْرَ الْمَسْدُولَ عَلَىَّ مِنْ جِهَتِکَ وَ لا تُغَیِّرْ عَنّى عَوَائِدَ طَوْلِکَ وَ نِعَمِکَ وَ وَفِّقْنى لِما تُقَرِّبُنى (یُقرِّبُنی) اِلَیْکَ وَاصْرِفْنى عَمَّا یُباعِدُنى عَنْکَ وَ أَعْطِنى مِنَ الْخَیْرِ أَفْضَلَ مِمَّا أَرْجُوا وَاکْفِنى مِنَ الشَّرِّ ما أَخافُ وَ أَحْذَرُ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ.»(394)
ساعت چهارم:
از وقت چاشت تا اوّل وقت ظهر است، و به حضرت امام زینالعابدین علیه السلام تعلّق دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ اَنْتَ الْمَلِکُ الْمَلیکُ الْمالِکُ وَ کُلُّ شَىءٍ سِوى وَجْهِکَ الْکَریمِ هالِکٌ سَخَّرْتَ بِقُدْرَتِکَ (بِقُوّتِک) النُّجُومَ السَّوالِکَ وَ أَمْطَرْتَ بِقُدْرَتِکَ الْغُیُومَ السَّوَافِکَ وَ عَلِمْتَ ما فِى البَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ فِى الظُّلُمَاتِ الْحَوالِکِ وَ أَنْزَلْتَ مِنَ السَّمآء ماءً فَأَخْرَجْتَ بِه مِنْ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بیضٌ وَ حُمُرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها یا سَمیعُ یا بَصیرُ یا بَرُّ یا شَکُورُ یا رَحیمُ یا غَفُورُ یا مَنْ یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ یا من لَهُ الْحَمْدُ فِى الْأُولى وَ الْآخِرَةِ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ فاطِرُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلُ الْمَلائِکَةِ رُسُلاً أُولى أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزِیدُ فِى الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ أَسْئَلُکَ سُؤالَ الْبائِسِ الْحَسیرِ وَ أَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ تَضَرُّعَ الضَّالِعِ الْکَسیرِ وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ تَوَکَّلُ الْخاشِعِ الْمُسْتَجیرِ واقِفٌ بِبابِکَ وُقُوفَ الْمُؤَمِّلِ الْفَقیرِ وَ أَتَوجَّهُ اِلَیْکَ بِالبَشیرِ النَّذیرِ السِّراجِ الْمُنیرِ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیینَ وَ ابْنِ (بِابنِ) عَمِّه أمیرِالمُؤْمِنینَ وَ بِالإِمامِ عَلىِّ بْنِ الحُسَیْنِ زَیْنِ العابِدینَ وَ إمامِ الْمُتَّقینَ المُخْفى لِلصَّدَقَاتِ وَ الْخاشِعِ فِى الصَّلَوَاتِ وَ الدَّائِبِ المُجْتَهِدِ فِى المُجاهِداتِ السَّاجِدِ ذِى الثَّفِنَاتِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ تَوَسَّلْتُ بِهِمْ اِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أمامى وَ بَیْنَ یَدَى حَوَائِجى وَ اَنْ تَعْصِمَنى مِنْ مُواقَعَةِ مَعاصیکَ وَ تُرشِدَنى إِلى مُواقَعَةِ ما یُرْضیکَ وَ تَجْعَلَنى مِمَّن یُؤْمِنُ بِکَ و یَتَّقِیکَ وَ یَخافُکَ وَ یَرْتَجیکَ وَ یُراقِبُکَ وَ یَسْتَحْیِیْکَ(یَستَخفیکَ) وَ یَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمُوالاةِ مَنْ یُوالیکَ وَ یَتَحَبَّبُ اِلَیْکَ بِمُعاداةِ مَنْ یُعادیکَ وَ یَعْتَرِفُ لَکَ بِعَظیمِ نِعْمَتِکَ وَ اَیادیکَ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(394)
ساعت پنجم:
از اوّل ظهر است تا چهار رکعت از نافله ظهر کرده شود، و به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام تعلّق دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ اَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ هُوَ اللَّهُ الَّذِى لا إِلهَ إِلّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌ فالِقُ الْإِصْباحِ وَ جاعِلُ اللَّیْلِ سَکَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزُ الْعَلِیمُ یا غالِباً غَیْرَ مَغْلُوبٍ وَ یا شاهِداً لا یَغیبُ یا قَریبُ یا مُجیبُ ذلِکُمُ اللَّهُ رَبّى عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ أَتَذَلَّلُ اِلَیْکَ تَذَلُّلَ الطَّالِبینَ وَ أَخْضَعُ بَیْنَ یَدَیْکَ خُضُوعَ الرَّاغِبینَ وَ أَسْئَلُکَ سُؤالَ الْفَقیرِ الْمِسْکینِ وَ اَدْعُوکَ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً (خیفة) إِنَّکَ لا تُحِبُّ الْمُعْتَدینَ وَ أَدْعُوکَ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَکَ قَریبٌ مِنَ المُحْسِنینَ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ صَفْوَتِکَ مِنَ الْعالَمینَ الَّذى جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ المُرْسَلینَ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ النَّذیرِ الْمُبینِ وَ بِوَلِیِّکَ وَ عَبْدِکَ عَلىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ أمیرِالْمُؤمِنینَ وَ بِالْإِمامِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلىٍّ الْباقِرِ عِلْمِ الدّینِ وَ الْعالِمِ بِتَأْویلِ الْکِتابِ المُسْتَبینِ وَ أَسْئَلُکَ بِمَکانِهِمْ عِنْدَکَ وَ أَسْتَشْفِعُ بِهِمْ اِلَیْکَ و اُقَدِّمُهُم اَمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوَائِجِى وَ اَنْ تُوزِعَنى شُکْرَ ما اَوْلَیتَنى مِنْ نِعَمِکَ (بِنِعَمِک) وَ تَجْعَلَ لى فَرَجاً وَ مَخْرَجاً مِنْ کُلِّ کَرْبٍ وَ غَمٍّ وَ تَرْزُقَنى مِنْ حَیْثُ اَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا اَحْتَسِبُ وَ یَسِّرْ لى مِنْ فَضْلِکَ ما تُغْنینى(تُعنینی) بِه مِنْ کُلِّ مَطْلَبٍ وَ اقْذِفْ فِى قَلْبى رَجاکَ وَ اقْطَعْ رَجائى مِمَّنْ سِوَاکَ حَتَّى لا اَرْجُوا إِلّا إیَّاکَ إِنَّکَ تُجیبُ الدّاعى إِذَا دَعَاکَ وَ تُغیثُ الْمَلْهُوفَ إِذَا نَاداکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمینَ.»(395)
ساعت ششم:
از آخر وقتِ سابق است تا فارغ شدن از نماز ظهر، و به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام تعلّق دارد، و دعا این است:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ أَنْزَلْتَ الْغَیْثَ بِرَحْمَتِکَ وَ عَلِمْتَ الْغَیْبَ بِمَشِیَّتِکَ وَدَبَّرْتَ الْأُمُورَ بِحِکْمَتِکَ وَ ذَلَّلْتَ الصِّعَابَ بِعِزَّتِکَ وَ أَعْجَزْتَ الْعُقُولَ عَنْ عِلْمِ کَیفِیَّتِکَ وَ حَجَبْتَ الْأَبْصارَ عَنْ إِدْراکِ صِفَتِکَ وَ الْأَوْهامَ مِنْ (عَن) حَقیقَةِ مَعْرِفَتِکَ واَضْطَرَرْتَ الْأَفْهامَ إِلَى الْإِقْرارِ بِوَحْدانِیَّتِکَ یا مَنْ یَرْحُمُ الْعَبْرَةَ وَ یُقیلُ الْعَثْرَةَ لَکَ الْمُلْکُ وَ الْعِزَّةُ وَ القُدْرَةُ لا یَعْزُبُ عَنْکَ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى السَّمآءِ مِثْقالُ ذَرَّةٍ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِالنَّبِىِّ الْأُمِّىِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِکَ العَرَبىِّ المَکِّىِّ الْمَدَنىِّ الْهاشِمىِّ الَّذى أَخْرَجْتَنا بِه مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ بِأَمیرِالمُؤمِنینَ عَلىِّ بْنِ أَبى طَالِبٍ الَّذى شَرَحْتَ بِوَلایَتِه الصُّدُورَ وَ بِالإِمامِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ فِى الْاَخْبارِ (الأخیار) الْمُؤتَمَنِ عَلى مَکْنُونِ الْأسْرارِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلى أَهْلِ بَیْتِه بِالْعَشىِّ وَ الْإِبْکارِ اَللَّهُمَّ إِنّى أَسْئَلُکَ بِهِمْ وَ أَسْتَشْفِعُ بِمَکانِهِمْ لَدَیْکَ وَ اُقَدِّمُهُم اَمامى وَ بَیْنَ یَدَى حَوَائِجى فَأَعْطِنِى الْفَرَجَ الهَنِىْءَ وَ الْمَخْرَجَ الْوَحِىَّ وَ الصُّنْعَ الْقَریبَ (الغَریب) وَ الْأَمَانَ مِنَ الْفَزَعِ فِى الْیَوْمِ الْعَصیبِ وَ أَنْ تَغْفِرَ لى مُوْبِقَاتِ ذُنُوبى (الذّنوب) وَ تَسْتُرَ عَلَىَّ فاضِحاتِ الْعُیُوبِ فَأَنْتَ الرَّبُ وَ أَ نَا الْمَرْبُوبُ وَ أَ نَا الطَّالِبُ وَ أنْتَ الْمَطْلُوبُ وَ أَنْتَ الَّذى بِذِکْرِکَ تَطْمَئِنُ الْقُلُوبُ وَ أَنْتَ الَّذى تَقْذِفُ بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ عَلّامُ الْغُیُوبِ یا اَکْرَمَ الْأکْرَمینَ وَ یَا أَحْکَمَ الْحاکِمینَ وَ یا خَیْرَ الْفاصِلینَ وَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(396)
ساعت هفتم:
از نماز ظهر است تا چهار رکعت از نافله عصر کرده شود یا به قدر آن بگذرد، و به حضرت امام موسى کاظم علیه السلام تعلّق دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ الْمَرْجُوُّ إِذَا حَزَبَ الْأَمْرُ وَ أَنْتَ الْمَدْعُوُّ إِذَا مَسَّ الضُّرُّ وَ مُجیبُ الْمَلْهُوفِ الْمُضْطَرِّ وَ الْمُنْجى مِنْ ظُلُماتِ البَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَنْ لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الْعالِمُ بِوَساوِسِ الصَّدرِ وَ الْمُطَّلِعُ عَلى خَفِىِّ السِّرِ غَایَةُ کُلِّ نَجْوى وَ إِلَیْکَ مُنْتَهى کُلِّ شَکْوى یا مَنْ لَهُ الْحَمْدُ فِى الْآخِرَةِ وَ الْأُولى یا مَنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ الْعُلى الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى لَهُ ما فِى السَّماواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى أَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیینَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ الْمُؤتَمَنِ عَلى أَداءِ رِسالَتِکَ وَ بِأَمیرِالمُؤمِنینَ عَلىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ الَّذى جَعَلْتَ وَلایَتَهُ مَفْرُوضَةً مَعَ وِلایَتِکَ وَ مَحَبَّتَهُ مَقْرُونَةً بِرِضاکَ وَ مَحَبَّتِکَ وَ بِالْإِمامِ الْکاظِمِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الَّذى سَأَلَکَ أَنْ تُفَرِّغَهُ (تُفَرِّقَهُ) لِعِبادَتِکَ وَ تُخْلِیَهُ لِطَاعَتِکَ فَأَوْجَبْتَ مَسْأَلَتَهُ وَ أَجَبْتَ دَعْوَتَهُ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه صَلاةً تَقْضى بِها (عنّا) مِنَّا وَاجِبَ حُقُوقِهِمْ وَ تَرْضى بِها فِى أَداءِ فُرُوضِهِمْ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِهِمْ وَ أَسْتَشْفِعُ بِمَنْزِلَتِهِمْ وَ قَدْ قَدَّمْتُهُمْ أمامى وَ بَیْنَ یَدَى حَوائِجى أَنْ تُجْرِیَنى عَلى جَمیلِ عَوَائِدِکَ وَ تَمْنَحَنى جَزیلَ فَوَائِدِکَ وَ تَأْخُذَ بِسَمْعى وَ بَصَرى وَ عَلانِیَتى وَ سِرّى وَ نَاصِیَتى وَ قَلْبى وَ عَزیمَتى وَ لُبّى اِلى ما تُعِینُنى بِه عَلى هَواکَ وَ تُقَرِّبُنى مِنْ أَسْبابِ رِضاکَ وَ تُوجِبَ لى نَوافِلَ فَضْلِکَ وَ تَسْتَدیمُ لى مَنَائِحَ (منائج) طَوْلِکَ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(397)
ساعت هشتم:
از چهار رکعت بعد از ظهر تا آخر نماز عصر است، و به حضرت امام رضا علیه السلام نسبت دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ الْکاشِفُ لِلْمُلِمّاتِ وَ الْکافى لِلْمُهِمَّاتِ وَ الْمُفَرِّجُ لِلْکُرُباتِ وَ السَّامِعُ لِلْاَصْواتِ وَ الْمُخْرِجُ مِنَ الظُّلُماتِ وَ الْمُجیبُ لِلدَّعواتِ الرَّاحِمُ لِلْعَبَراتِ جَبَّارُ الْاَرْضِ وَ السَّمَواتِ یا وَلِىُّ یا مَوْلى یا عَلىُّ یا أَعْلى یا کَریمُ یا أَکْرَمُ یا مَنْ لَهُ الْاِسْمُ الْأَعْظَمُ یا مَنْ عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ فَاطِرَ السَّمَواتِ وَ الأَرْضِ وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ أَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ الْمُصْطَفى مِنَ الْخَلْقِ الْمَبْعُوثِ بِالْحَقِّ وَ بِأَمیرِالمُؤمِنینَ الَّذى اَوْلَیْتَهُ فَأَلْقَیْتَهُ شاکِراً وَ أَبْلَیْتَهُ فَوَجَدْتَهُ صابِراً وَ بِالْإِمامِ الرِّضا عَلىِّ بْنِ مُوْسَى الَّذى اَوْفى بِعَهْدِکَ وَ وَثِقَ بِوَعْدِکَ وَ أَعْرَضَ عَنّىِ (عن) الدُّنیا وَ قَدْ أَقْبَلَتْ(أق) إِلَیهِ وَ رَغِبَ عَنْ زینَتِها وَ قَدْ رَغِبَتْ فیهِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ تَوَسَّلْتُ بِهِمْ اِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أَمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوَائِجى أَنْ تَهْدِیَنى إِلى سَبیلِ(سُبُل) مَرْضاتِکَ وَ تُیَسِّرَ لى أَسْبابَ طَاعَتِکَ وَ تُوَفِّقَنى لِابْتِغاءِ الزُّلْفَةِ بِمُوالاةِ أَوْلِیائِکَ وَ إِدْراکِ الْخُطْوَةِ مِنْ مُعاداةِ أَعْدائِکَ وَ تُعینَنى عَلى أَداءِ فَرَائِضِکَ وَ اسْتِعْمالِ سُنَّتِکَ وَ تُوَفِّقَنى عَلَى الْمَحَجَّةِ (الحُجّة) الْمُؤَدِّیَةِ إِلَى الْعِتْقِ مِنْ عَذابِکَ وَ الْفَوْزِ بِرَحْمَتِکَ (بمَحَبَّتِکَ) یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(398)
ساعت نهم:
از نماز عصر است تا آن که دو ساعت بگذرد، به حضرت امام محمّد تقى علیه السلام نسبت دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ یا خالِقَ الْأَنْوارِ وَ مُقَدِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثى وَ ما تَغیظُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ کُلُّ شَىْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ إِذا تَفاقَمَ أَمْرٌ طُرِحَ عَلَیْکَ وَ إِذَا غُلِّقَتِ الْأَبْوابُ قُرِعَ بابُ فَضْلِکَ وَ إِذا ضاقَتِ الْحاجاتُ فُزِعَ إِلى سَعَةِ طَوْلِکَ وَ إِذَا انْقَطَعَ الْأَمَلُ مِنَ الْخَلْقِ اتَّصَلَ بِکَ وَ إِذا وَقَعَ الْیَأْسُ مِنَ النَّاسِ وَقَفَ الرَّجاءُ عَلَیْکَ أَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ النَّبِىِّ الْأَوَّابِ (الأبواب) الَّذى أَنْزَلْتَ عَلَیْهِ الْکِتابَ وَ نَصَرْتَهُ عَلَى الْأَحْزابِ وَ هَدَیْتَنا بِه إِلى دارِ الْمآبِ وَ بِأَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ الْکَریمِ النِّصابِ الْمُتَصَدِّقِ بِخاتَمِه فِى الْمِحْرابِ وَ بِالْإِمامِ الْفاضِلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ الَّذى سُئِلَ فَوَفَّقْتَهُ لِرَدِّ الْجَوابِ وَ امْتُحِنَ فَعَضَدْتَهُ بِالتَّوْفیقِ وَ الصَّوابِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلى أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَطْهارِ وَ أَنْ تَجْعَلَ مُوالاتَهُمْ وَ مَحَبَّتَهُمْ عِصْمَةً مِنَ النَّارِ وَ مَحَجَّةً إِلى دارِ الْقَرارِ فَقَدْ تَوَسَّلْتُ بِهِمْ إِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أَمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى وَ تَعْصِمَنى مِنَ التَّعَرُّضِ لِمَواقِفِ سَخَطِکَ وَ تُوَفِّقَنى لِسُلُوکِ (لِسَبیل) مَحَبَّتِکَ وَ مَرْضاتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(399)
ساعت دهم:
از منتهاى ساعتِ گذشته است تا یک ساعت پیش از آن که آفتاب زرد شود، و به حضرت امام على نقى علیه السلام تعلّق دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ أَنْتَ الْوَلِىُّ الْحَمیدُ الْغَفُورُ الْوَدُودُ الْمُبْدِئُ الْمُعیدُ ذُو الْعَرْشِ الْمَجیدُ وَ الْبَطْشِ الشَّدیدِ فَعَّالٌ لِما یُریدُ یا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ یا مَنْ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ شَهیدٌ یا مَنْ لایَتَعاظَمُهُ غُفْرانُ الذُّنُوبِ وَ لا یَکْبُرُ عَلَیْهِ الصَّفْحُ عَنِ الْعُیُوبِ أَسْئَلُکَ بِجَلالِکَ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذى مَلَأَ أَرْکانَ عَرْشِکَ وَ بِقُدْرَتِکَ الَّتى قَدَّرْتَ بِها عَلى خَلْقِکَ وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْءٍ وَ بِقُوَّتِکَ الَّتى ضَعُفَ بِها کُلُّ قَوِىٍّ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتى ذَلَّ لَها کُلُّ عَزیزٍ وَ بِمَشِیَّتِکَ الَّتى صَغُرَ فیها کُلُّ کَبیرٍ وَ بِرَسُولِکَ الَّذى رَحِمْتَ بِهِ الْعِبادَ وَ هَدَیْتَ بِه إِلى سَبیلِ (سُبُل) الرَّشادِ وَ بِأَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِىِّ بْن أَبىطالِبٍ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِکَ وَ صَدَّقَ وَ الَّذى وَفى بِما عاهَدَ عَلَیْهِ وَ تَصَدَّقَ وَ بِالْإِمامِ الْبَرِّ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام الَّذى کَفَیْتَهُ حیلَةَ الْأَعْداءِ وَ أَرَیْتَهُمْ عَجیبَ الْآیَةِ إِذْ تَوَسَّلُوا بِه فِى الدُّعاءِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدِ اسْتَشْفَعْتُ بِهِمْ إِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أَمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى وَ أَنْ تَجْعَلَنى مِنْ کِفایَتِکَ فى حِرْزٍ حَریزٍ وَ مِنْ کَلائَتِکَ تَحْتَ عِزٍّ عَزیزٍ وَ تُوزِعَنى شُکْرَ آلائِکَ وَ مِنَنِکَ وَ تُوَفِّقَنى لِلْاِعْتِرافِ بِأَیادیکَ وَ نِعَمِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(400)
ساعت یازدهم:
از انتهاى ساعتِ گذشته است تا آن که آفتاب زرد شود، و به حضرت امام حسن عسکرى علیه السلام نسبت دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ إِنَّکَ مُنْزِلُ الْقُرْآنِ وَ خالِقُ الْإِنْسِ وَ الْجانِّ وَ جاعِلُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ بِحُسْبانِ الْمُبْتَدِئُ بِالطَّوْلِ وَ الْاِمْتِنانِ وَ الْمُبْتَدِئُ (المُبدِئُ) لِلْفَضْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ ضامِنُ الرِّزْقِ لِجَمیعِ الْحَیَوانِ لَکَ الْمَحامِدُ وَ الْمَمادِحُ وَ مِنْکَ الْفَوائِدُ وَ الْمَنائِحُ وَ إِلَیْکَ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ أَظْهَرْتَ الْجَمیلَ وَ سَتَرْتَ الْقَبیحَ وَ عَلِمْتَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ وَ الْجَوانِحُ (الحوائِج) أَسْئَلُکَ (المَبعوث) بِمُحَمَّدٍ صلى الله علیه وآله رَسُولِکَ إِلَى الْکافَّةِ وَ أَمینِکَ الْمَبْعُوثِ بِالرَّحْمَةِ وَ الرَّأْفَةِ وَ بِأَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِىِّ بْنِ أَبىطالِبٍ علیه السلام اَلْمُفْتَرَضِ طاعَتُهُ عَلَى الْقَریبِ وَ الْبَعیدِ الْمُؤَیَّدِ بِنَصْرِکَ فى کُلِّ مَوْقِفٍ مَشْهُورٍ (مَشهود) وَ بِالْإِمامِ التَّقى (الثِّقة) الْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ الَّذى طُرِحَ لِلسِّباعِ فَخَلَّصْتَهُ مِنْ مَرابِضِها (مَرائِضها) وَ امْتُحِنَ بِالدَّوابِّ الصِّغارِ (الصِّعاب) فَذَلَّلْتَ لَهُ مَراکِبَها أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ تَوَسَّلْتُ بِهِمْ إِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى وَ أَنْ تَرْحَمَنى بِتَرْکِ مَعاصیکَ ما أَبْقَیْتَنى وَ تُعینَنى عَلَى التَّمَسُّکِ بِطاعَتِکَ ما أَحْیَیْتَنى وَ أَنْ تَخْتِمَ لى بِالْخَیْراتِ إِذا تَوَفَّیْتَنى وَ تَفَضَّلَ عَلَىَّ بِالْمُیاسَرَةِ إِذا حاسَبْتَنى وَ تَهَبَ لِىَ الْعَفْوَ إِذا کاشَفْتَنى وَ لا تَکِلْنى إِلى نَفْسى فَأَضِلَّ وَ لا تُخْرِجْنى (تُوَجٍّهنی) إِلى غَیْرِکَ فَأَذِلَّ وَ لا تُحَمِّلنى ما لا طاقَةَ لى فَاَضْعُفَ وَ لا تَبْتَلِنى بِما لا صَبَرَ لى عَلَیْهِ فَأَعْجَزَ وَ اْجُرْنى عَلى جَمیلِ عَوائِدِکَ عِنْدى وَ لا تُواخِذْنى بِسُوءِ فِعْلى وَ لا تُسَلِّطْ عَلَىَّ مَنْ لا یَرْحَمُنى بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(401)
ساعت دوازدهم:
از آفتاب زرد است تا فرورفتن آفتاب، و به حضرت صاحبالأمر علیه السلام تعلّق دارد، و دعایش این است:
«اَللَّهُمَّ یا خالِقَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ وَ الْمِهادِ الْمَوْضُوعِ وَ رازِقَ الْعاصى وَ الْمُطیعِ الَّذى لَیْسَ لَهُ مِنْ دُونِه وَلِىٌّ وَ لا شَفیعٌ أَسْئَلُکَ بِأَسْمائِکَ الَّتى إِذا سُمِّیَتْ عَلى طَوارِقِ الْعُسْرِ عادَتْ یُسْراً وَ إِذا وُضِعَتْ عَلَى الْجِبالِ کانَتْ هَباءً مَنْثُوراً وَ إِذا رُفِعَتْ إِلَى السَّماءِ تَفَتَّحَتْ (إنفَتَحَت) لَهَا الْمَغالِقُ وَ إِذا هَبَطَتْ إِلى ظُلُماتِ الْأَرْضِ اِتَّسَعَتْ بِهَا (لَها) الْمَضائِقُ وَ إِذا دُعِیَتْ بِهَا الْمَوْتَى انْتَشَرَتْ مِنَ اللُّحُودِ وَ إِذا نُودِیَتْ بِهَا الْمَعْدُوماتُ خَرَجَتْ إِلَى الْوُجُودِ وَ إِذا ذُکِرَتْ عَلَى الْقُلُوبِ وَجِلَتْ خُشُوعاً وَ إِذا فَزَعَتِ الْأَسْماعُ فاضَتِ الْعُیُونُ دُمُوعاً أَسْئَلُکَ بِمُحَمَّدٍ رَسُولِکَ الْمُؤَیَّدِ بِالْمُعْجِزاتِ الْمَبْعُوثِ بِمُحْکَمِ الْآیاتِ وَ بِأَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِىِّ بْنِ أَبىطالِبٍ الَّذى اخْتَرْتَهُ لِمُواخاتِهِ وَ وَصِیَّتِه وَ اصْطَفَیْتَهُ لِمُصافاتِه وَ مُصاهِرَتِه وَ بِصاحِبِ الزَّمانِ الْمَهْدِىِّ الَّذى تَجْمَعُ عَلى طاعَتِه الْآراءَ الْمُتَفَرِّقَةَ وَ تُؤَلِّفُ لَهُ (بَینَ) الْأَهْواءَ الْمُخْتَلِفَةَ وَ تَسْتَخْلِصُ بِه حُقُوقَ أَوْلِیائِکَ وَ تَنْتَقِمُ بِه مِنْ شِرارِ اَعْدائِکَ و تَمْلَاءُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلاً وَ إِحْساناً وَ تُوَسِّعُ عَلَى الْعِبادِ بِظُهُورِه فَضْلاً وَ امْتِناناً وَ تُعیدُ الْحَقَّ مِنْ مَکانِه عَزیزاً حَمیداً وَ تُرْجِعُ الدّینَ عَلَى یَدَیْهِ غَضّاً جَدیداً أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَدِ اسْتَشْفَعْتُ بِهِمْ إِلَیْکَ وَ قَدَّمْتُهُمْ أَمامى وَ بَیْنَ یَدَىْ حَوائِجى وَ أَنْ تُوزِعَنى شُکْرَ نِعْمَتِکَ فِى التَّوْفیقِ لِمَعْرِفَتِه وَ الْهِدایَةِ إِلى (عَلی) طاعَتِه وَ أَنْ تَزیدَنى قُوَّةً فِى التَّمَسُّکِ بِعِصْمَتِهِ وَ الْاِقْتِداءِ بِسُنَّتِه وَ الْکَوْنِ فى زُمْرَتِهِ وَ شیعَتِهِ إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»(402)
دعاهای هر روز که خصوصیت به ساعتی ندارد
و به سندهاى معتبر از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است که: حق – سبحانه و تعالى – در سه ساعت شب و سه ساعت روز، خود را به مجد و بزرگوارى یاد مىکند، و سه ساعتِ روز از وقت چاشت است تا اوّل ظهر، و سه ساعتِ شب ثلث آخرِ شب است تا صبح، هر بنده مؤمن که این تمجید را بخواند و دلش با خدا باشد البتّه حق تعالى حاجت او را برآورد؛ و اگر شقى و بد عاقبت باشد امید دارم که سعادتمند و نیکو عاقبت گردد.
مؤلف گوید که: اگر در این ساعتهاى روز و شب این دعا را بخواند مناسبتر خواهد بود. این است دعا:
«أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ رَبُّ الْعالَمینَ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ الْعَلِىُّ الْکَبیرُ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ مَلِکُ (مالِک) یَوْمِ الدّینِ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ اَنْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا اَ نْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ اَ نْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا اَ نْتَ مِنْکَ (إلیک) بَدْئُ کُلِّ شَىْءٍ وَ اِلَیْکَ یَعُودُ اَنْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا اَ نْتَ لَمْ تَزَلْ وَ لا تَزالُ اَ نْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ خالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلهَ اِلّا أَ نْتَ خالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ الْأَحَدُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ أَ نْتَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَکَ الْأَسْماءُ الْحُسْنى یُسَبِّحُ لَکَ ما فِى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَ نْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ أَ نْتَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا أَ نْتَ الْکَبیرُ الْمُتَعالُ وَ الْکِبْرِیاءُ رِداؤُکَ.»
و ابن بابویه – علیهالرحمه – به سند صحیح (معتبر) از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر بندهاى که هر روز هفت مرتبه بگوید: «اَسْأَلُ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ أعُوذُ باللَّهِ مِنَ النَّارِ»، جهنّم گوید: خدایا! او را از من پناه ده.
و به سند معتبر دیگر از آن حضرت روایت کرده است که: اگر مؤمنى در یک روز چهل گناه (کبیره) بکند، پس از روى ندامت و پشیمانى این استغفار را بخواند خدا گناهان او را بیامرزد: «اَسْتَغْفِرُاللَّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ بَدیعُ السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ ذَا الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ وَ اَسْئَلُهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَىَّ.»
همچنین به سند معتبر از آن حضرت روایت کرده است که: هر که هر روز هفت مرتبه بگوید: «اَلْحَمْدُللَّهِ عَلى کُلِّ نِعْمَةٍ کانَتْ اَوْ هِىَ کائِنَةٌ» اداى شکر نعمتهاى گذشته و آینده کرده باشد.
و همچنین به سند معتبر از آن حضرت روایت کرده است که: هر که هر روز بیست و پنج مرتبه بگوید: «اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ» حق تعالى به عدد هر مؤمن که گذشته، و هر مؤمن که آید تا روز قیامت، حسنه در نامه عملش بنویسد، و به آن عدد گناه از او محو کند، و درجهاى در بهشت براى او بلند کند.
و ایضاً به سند معتبر دیگر از آن حضرت روایت کرده است که: هر که هر روز صد مرتبه بگوید: «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ» حق تعالى هفتاد نوع از بلا را از او دور گرداند که کمترِ آنها همّ و غم باشد؛ و به روایت دیگر: هرگز پریشان نشود.
کلینى و دیگران به سندهاى حسن و معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کردهاند که:
حضرت رسول صلى الله علیه و آله هر روز هفتاد بار مىگفت: «اَسْتَغْفِرُاللَّهَ» و هفتاد مرتبه: «أتُوبُ إلَى اللَّهِ».
و در کشف الغمّه و امالى شیخ طوسى به سند معتبر روایت شده است که: حضرت رسول صلى الله علیه وآله فرمود: که هر که هر روز صد مرتبه بگوید: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبینُ» امان یابد از فقر و وحشت قبر، و توانگرى رو به او آورد، و درهاى بهشت بر روى او گشوده شود.
و در امالى: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ الْحَقُّ الْمُبینُ» است و در ثواب الأعمال و محاسن برقى سى مرتبه روایت کردند.
و قطب راوندى در دعوات خود روایت کرده است از حضرت امام رضا علیه السلام که: حضرت رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود که: هر که خواهد که او را زیاده از مجاهدات در ملاء أعلى ثنا گویند پس هر روز این دعا بخواند؛ اگر حاجتى داشته باشد برآورده شود، و اگر دشمنى داشته باشد بر او غالب گردد، و اگر قرضى داشته باشد ادا شود، و اگر غمى و همّى داشته باشد زایل گردد؛ و این دعا از هفت آسمان بالا رود تا در لوح محفوظ براى او نوشته شود.
این است دعا:
«سُبْحانَ اللَّهِ کَما یَنْبَغى للَّهِ وَ الْحَمْدُللَّهِ کَما یَنْبَغى للَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ کَما یَنْبَغى للَّهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ وَ عَلى اَهْلِ بَیْتِهِ وَ جَمیعِ الْمُرْسَلینَ وَ النَّبِیّینَ حَتَّى یَرْضَى اللَّهُ.»
و در بلدالأمین از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است که: هر که هر روز ده مرتبه بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ» از گناهان بیرون آید مانند روزى که از مادر متولد شده باشد؛ و خدا از او دفع کند هفتاد نوع بلا را که از جمله آنها دیوانگى و خوره و پیسى و فالج بوده باشد؛ و حق تعالى هفتاد هزار ملک موکّل گرداند که براى او استغفار کنند.
و از حضرت صادق علیه السلام منقولست که: هر که هر روز صد مرتبه بگوید: «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ (العَلیِّ العظیم)» تنگدستى و فقر او را درنیابد؛ و هر که هر روز صد مرتبه بگوید: «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُللَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُاَکْبَرُ» حق تعالى بدنش را بر آتش جهنّم حرام گرداند.
و در بلدالأمین از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است که: هر که هر روز ده مرتبه این دعا بخواند حق تعالى چهار هزار گناه کبیره او را بیامرزد، و او را از سکرات موت (مرگ) و فشار قبر و صد هزار هول قیامت نجات دهد، و از شرّ شیطان و لشکرهاى او محفوظ گردد، و قرضش ادا شود، و غمّ و همّش زایل گردد. اینست دعا:
«اَعْدَدْتُ لِکُلِّ هَوْلٍ لا اِلهَ اِلّا اللَّهُ وَ لِکُلِّ هَمٍّ وَ غَمٍّ ما شاءَ اللَّهُ وَ لِکُلِّ نِعْمَةِ اَلْحَمْدُللَّهِ وَ لِکُلِّ رَخاءٍ (و شدّة) الشُّکْرُ للَّهِ وَ لِکُلِّ اُعْجُوبَةٍ سُبْحانَ اللَّهِ وَ لِکُلِّ ذَنْبٍ اَسْتَغْفِرُاللَّهَ وَ لِکُلِّ مُصیبَةٍ اِنَّا للَّهِ وَ اِنَّا اِلَیْهِ راجِعُونَ وَ لِکُلِّ ضیقٍ حَسْبِىَ اللَّهُ وَ لِکُلِّ قَضاءٍ وَ قَدَرٍ تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ وَ لِکُلِّ عَدُوٍّ اعْتَصَمْتُ بِاللَّهِ وَ لِکُلِّ طاعَةٍ وَ مَعْصِیَةٍ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.»
و کلینى و ابنبابویه و برقى – رحمة اللَّه علیهم – به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کردهاند که: هر که هر روز ده مرتبه این دعا بخواند حق تعالى چهل و پنج هزار حسنه براى او بنویسد، و چهل و پنج هزار گناه از او محو کند، و چهل و پنج هزار درجه در بهشت براى او بلند کند، و حرزى باشد در آن روز براى او از شرّ شیطان و ظالمان، و متصرّف نشود او را و احاطه نکند به او گناه کبیره. و به روایت دیگر: چنان باشد که دوازده مرتبه قرآن را ختم کرده باشد، و خدا در بهشت خانه از براى او بنا کند؛ و در روایت ابنبابویه ده بار نیست.
این است دعا: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً.»
و در ثواب الأعمال و محاسن و کافى از حضرت صادق علیه السلام روایت کردهاند که: حضرت رسول صلى الله علیه وآله گفت: هر که هر روز پانزده مرتبه بگوید: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقّاً» حق تعالى روى رحمت خود را از او نگرداند تا داخل بهشت گرداند او را.
و در محاسن برقى از حضرت رسول صلى الله علیه وآله روایت کرده است که: هر که هر روز صد مرتبه: «سُبْحانَ اللَّهِ» بگوید بهتر باشد از صد شتر براى کعبه قربانى کردن؛ و هر که صد مرتبه: «اَلْحَمْدُللَّهِ» بگوید بهتر باشد از آن که صد اسب با زین و لجام در راه خدا بفرستد؛ و هر که صد مرتبه: «لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ» بگوید کسى از او عملش نیکوتر نباشد مگر کسى که بیشتر بگوید.
قطب راوندى روایت کرده است که: در بنىاسرائیل عابدى بود که سالها عبادت حق تعالى کرده بود؛ روزى دعا کرد که پروردگارا! مىخواهم حال خود را نزد تو بدانم، اگر عملهاى مرا پسندیده باشى دیگر از آن عمل بسیار بکنم، و الّا پیش از مرگ توبه کنم.
حق تعالى ملکى به نزد او فرستاد و گفت: تو را نزد خدا هیچ عمل خیرى نیست. گفت: پروردگارا! عبادتهاى من چه شد؟ ملک گفت: هر کار خیر که مىکردى به مردم خبر مىدادى و مىخواستى مردم تو را نیک دانند و به نیکى یاد کنند؛ اکنون ثواب تو همان است که خود براى عمل خود راضى شدى. این سخن بر عابد بسیار گران آمد، و محزون و نالان شد.
پس بار دیگر ملک آمد و گفت حق تعالى مىفرماید که: الحال خود را از من بخر، بعد از این هر روز به عدد هر رگى از رگهاى بدن خود تصدّقى بکن.
گفت: چگونه توانم چنین کارى کرد؟
فرمود که هر روز سیصد و شصت مرتبه به عدد رگهاى بدن خود بگو:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُللَّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُاَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللَّهِ.»
گفت: پروردگارا! زیاده بفرماى، فرمود: اگر زیاده بگویى ثواب را بیشتر خواهم داد.
و کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: حضرت رسالت صلى الله علیه وآله هر روز به عدد رگهاى بدن، سیصد و شصت (و شش) مرتبه مىگفت: «اَلْحَمْدُللَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً عَلى کُلِّ حالٍ.»
و به روایت دیگر از آن حضرت علیه السلام منقول است که: هر که در دو ماه پیاپى هر روز چهار صد مرتبه این دعا بخواند، خدا علم بسیار یا مال بسیار او را کرامت فرماید. اینست دعا: «اَسْتَغْفِرُاللَّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ بَدیعُ السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ مِنْ جَمیعِ ظُلْمى وَ جُرْمى وَ اِسْرافى عَلى نَفْسى وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ.»
و شیخ طوسى و دیگران روایت کردهاند که: سنّت است هر روز این دعا بخواند:
«اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْمُشْرِقِ الْحَىِّ الْباقِى الْکَریمِ وَ اَسْئَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْقُدُّوسِ الَّذى اَشْرَقَتْ بِهِ السَّمواتُ وَ انْکَشَفَتْ بِهِ الظُّلُماتُ وَ صَلُحَ عَلَیْهِ اَمْرُ الْاَوَّلینَ وَ الْآخِرینَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه وَ اَنْ تُصْلِحَ لى شَأْنى کُلَّهُ.»
و کفعمى از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است که: هر که هر روز این دعا بخواند حق تعالى امور دنیا و آخرت او را کفایت کند: «بِسْمِ اللَّهِ حَسْبِىَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ خَیْرَ اُمُورى کُلِّها وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْیا وَ عَذابِ الْآخِرَةِ.»
و همچنین روایت کرده است که: هر که هر روز هفت مرتبه این دعا بخواند امور دنیایى و عقبایى او کفایت شود: «حَسْبِىَ اللَّهُ رَبّىَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ.»
و همچنین روایت کرده است که: هر که در عرض یک سال هر روز یک مرتبه این دعا بخواند، نمیرد تا جاى خود را در بهشت ببیند: «سُبْحانَ الدَّائِمِ الْقائِمِ سُبْحانَ الْقائِمِ الدَّائِمِ سُبْحانَ الْواحِدِ الْاَحَدِ سُبْحانَ الْفَرْدِ الصَّمَدِ سُبْحانَ الْحَىِّ الْقَیُّومِ سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِه سُبْحانَ الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ سُبْحانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ سُبْحانَ رَبِّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ سُبْحانَ العَلِىِّ الْاَعْلى سُبْحانَهُ وَ تَعالى.» (403)
تعقیبات ماههای خاص
تعقیب مخصوص ماه رجب
امام صادق علیهالسلام: در هر روز از ماه رجب، صبح، شب و بعد از هر نمازى مىگویى:
بسم الله الرحمن الرحیم یا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ، یا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ، یا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ، یا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً، أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الاخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیا وَ شَرِّ الاخِرَةِ، فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ ما أَعْطَیْتَ، وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یا کَرِیمُ.
به نام خداوند بخشندهى مهربان، اى خدایى که براى هر کار خیرى به او امید مىبندم و به هنگام هر کار شرى از خشم او امان مىجویم! اى آن که در برابر عمل اندک پاداش بسیار مىبخشد! اى آن که به هر کس از او حاجت خواهد، عطا مىکند! اى آن که به هر کس از او حاجت نخواهد و حتى نشناسدش، نیز از سر دلسوزى و مهرورزىاش بخشش مىکند. اینک به من که از تو درخواست مىکنم، همهى نیکىهاى دنیا و آخرت را عطا کن؛
و از من با این درخواستم، همهى بدىهاى دنیا و آخرت را دور گردان؛ به راستى آنچه تو بخشیدهاى کاستى نمىپذیرد. و از فضل خود، بهرهى مرا بیفزا؛ اى بزرگوار!
راوى گوید: حضرت محاسن مبارک خویش را با دست چپ گرفتند و انگشت سبابهى دست راست را به علامت خضوع و اشاره به سوى معبود حرکت دادند و این دعا را خواندند:
یا ذَا الْجَلالِ وَ الإِکْرامِ یا ذَا النَّعْماءِ وَ الْجُودِ، یا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النّار.
اى صاحب جلال و بزرگوارى! اى داراى نعمتها و بخشش! اى صاحب عطا و کرم! موى سپیدم را بر آتش حرام گردان.
و در حدیث دیگرى آمده است: سپس حضرت دستش را بر روى محاسنش گذاشت و هنگامى که پشت دستش پر از اشک شده بود از روى محاسنش برداشت.(404)
تعقیبات مخصوص ماه رمضان
سید ابن طاووس قدس سره، در کتاب «الإقبال» مى فرماید:
در ماه رمضان، پس از هر نماز واجب، چه شب باشد و چه روز، این دعا را مى خوانى:
یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ یَا غَفُورُ یَا شَکُورٌ یَا رَحِیمُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ وَ هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی فَرَضْتَ صِیَامَهُ عَلَیَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ وَ جَعَلْتَ فِیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ فَیَا ذَا الْمَنِّ فلا [وَ لَا] یُمَنُّ عَلَیْکَ مُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ فِی مَنْ تَمُنَّ عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین ؛(405)
اى والا، اى بزرگ! اى آمرزنده، اى مهربان! تویى آن پروردگار بزرگ که همانند او چیزى نیست و او شنواى بیناست. و این ماه، همان ماهى است که بسیار بزرگش شمرده اى و گرامى اش داشته اى و ارجمندش ساخته اى و بر دیگر ماه ها برترى اش بخشیده اى. این ماه، همان است که روزه دارى اش را بر من واجب ساخته اى. و این، ماه رمضان است که در آن، قرآن را نازل کرده اى تا راهنماى مردم و نشانه هاى روشن از هدایت و فرقان [جدا کننده ى حق از باطل] باشد. و در این ماه، شب قدر را قرار دادى؛ شبى که آن را برتر از هزار ماه شمرده اى. پس اینک اى صاحب نعمت و منت که کسى را بر تو منتى نیست، با آزاد کردنم از آتش، بر من نیز در میان کسانى که بر آنان منت مى گذارى، منت گذار و وارد بهشتم کن، به حق رحمتت، اى مهربان ترین مهربانان.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمودند:
هر کس در ماه رمضان پس از نماز واجب این دعا را بخواند، خداوند گناهان او را مى آمرزد و دعا این است:
أَنَّهُ مَنْ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بَعْدَ الْمَکْتُوبَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدْیُونٍ [مَدِینٍ ] اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ؛ (406)
بار خدایا! شادمانى را بر روح مردگان وارد کن؛ بار خدایا! همه ى نیازمندان را بى نیاز گردان؛ بار خدایا! همه ى گرسنگان را سیر کن؛ بار خدایا! همه ى برهنگان را بپوشان؛ بار خدایا! بدهى همه ى بدهکاران را ادا کن؛ بار خدایا! گره از کار همه ى اندوهگینان بگشا؛ بار خدایا! همه ى غریبان را به وطن بازگردان! بار خدایا! همه ى اسیران را رهایى بخش؛ بار خدایا! همه ى فسادها را در جامعه ى مسلمانان، اصلاح کن؛ بار خدایا! همه ى بیماران را شفا ده؛ بار خدایا! نیازمندى ما را با بى نیازى خودت برطرف ساز؛ بار خدایا! حال بد ما را با نیک حالى خود، دگرگون کن؛ بار خدایا! بدهى ما را ادا کن و نیازمندى مان را به بى نیازى تبدیل کن؛ که تو بر همه چیز توانایى.
امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام نیز فرموده اند:
از اول تا پایان ماه رمضان، پس از هر نماز واجب مى گویى:
اللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فی عامی هذا وَ فی کُلِّ عامٍ، ما ابْقَیْتَنی، فی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ وَ سَعَةِ رِزْقٍ، وَ لا تُخْلِنی مِنْ تِلْکَ الْمَواقِفِ الْکَرِیمَةِ وَ الْمَشاهِدِ الشَّرِیفَةِ وَ زِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ فی جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، فَکُنْ لی.
اللّهُمَّ إِنِّی أسْألُکَ فیما تَقْضی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الأَمْرِ الْمَحْتُومِ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، انْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فیما تَقْضی وَ تُقَدِّرُ انْ تُطیلَ عُمْری فی طاعَتِکَ وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقی وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمانَتی وَ دَیْنی، آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ. (407)
بار خدایا! حج خانه ى خویش را در این سال و در همه سالها، تا هر زمان که مرا زنده مى دارى روزى ام کن، در آسایش و تندرستى و وسعت روزى از سوى خودت، و جاى مرا در آن جایگاه هاى گرامى و حرمهاى شریف، خالى مگذار، و از زیارت مزار پیامبرت که درود تو بر او و خاندانش باد محرومم مکن و در همه ى نیازهاى دنیا و آخرت، تو با من باش؛ بار خدایا! از تو درخواست مى کنم در آنچه حتمى و مقدر مى کنى از دستور قطعى در شب قدر، از آن سرنوشتى که چون و چرا و دگرگونى ندارد، که مرا از حج گزاران خانه خویش، در شمار آورى؛ همانان که حجشان پذیرفته، سعیشان پاداش یافته، گناهانشان آمرزیده و بدى هاشان نادیده گرفته شده است! و در سرنوشتى که مقدر مى کنى، این را قرار بده که عمرم را در فرمانبردارى ات دراز کنى و روزى ام را بر من وسعت بخشى و امانت و بدهى هایى که در عهده دارم بپردازى. آمین، اى پروردگار جهانیان.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
در شبهاى ماه رمضان بعد از نماز مغرب این دعا را براى طلب حج خانه خدا بخوان:
اللّهُمَّ بِکَ [أَتَوَسَّلُ ] وَ مِنْکَ اطْلُبُ حاجَتی، اللّهُمَّ مَنْ طَلَبَ حاجَتَهُ إلى احَدٍ مِنَ الْمَخْلُوقینَ، فَانِّی لا اطْلُبُ حاجَتی إِلّا مِنْکَ، اسْأَلُکَ بِفَضْلِکَ وَ رِضْوانِکَ انْ تُصَلِّیَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ انْ تَجْعَلَ لی مِنْ عامی هذا الى بَیْتِکَ الْحَرامِ سَبِیلًا، حَجَّةً مَبْرُورَةً مُتَقَبِّلَةً زاکِیَةً خالِصَةً لَکَ، تُقِرُّ بها عَیْنی، وَ تَرْفَعُ بِها دَرَجَتی، وَ تَرْزُقُنی انْ أَغُضَّ بَصَری، وَ انْ احْفَظَ فَرْجی، وَ انْ أَکُفَّ عَنْ جَمِیعِ مَحارِمِکَ، حَتّى لا یَکُونَ شَیْ ءٌ آثَرَ عِنْدی مِنْ طاعَتِکَ وَ خَشْیَتِکَ، وَ الْعَمَلِ بِما احْبَبْتَ، وَ التَّرْکِ عَمّا کَرِهْتَ، وَ نَهَیْتَ عَنْهُ، وَ اجْعَلْ ذلِکَ فی یُسْرٍ وَ یَسارٍ وَ عافِیَةٍ، وَ اوْزِعْنی شُکْرَ ما انْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ.
وَ أَسأَلُکَ انْ تَقْتُلَ بی أَعْداءَکَ وَ اعْداءَ رَسُولِکَ، وَ اسْأَلُکَ انْ تُکْرِمَنی بِهَوانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ، وَ لا تُهِنِّی بِکَرامَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیائِکَ، اللّهُمَّ اجْعَلْ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلًا. (407)
خداوندا! حاجتم را با [توسل] به تو و از تو مى طلبم. خداوندا! هر کس حاجتش را از یکى از خلایق مى خواهد؛ اما من حاجتم را تنها از تو طلب مى کنم. تو را به احسان و رضوانت مى خوانم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستى و براى من از این سال، راهى براى زیارت خانه ى خودت قرار دهى، براى حجى شایسته، قبول شده، پاک و خالص براى تو، که چشمم را بدان روشن سازى و رتبه ام را بدان بالا برى و روزى ام کنى که چشم از [گناه] بر بندم و دامن از آلودگى برگیرم و از همه ى گناهان دست بدارم، تا آن که هیچ چیز نزد من برگزیده تر و بهتر از طاعت تو و پروا کردن از تو و عمل به آنچه واجب کرده اى و ترک آنچه براى تو ناخوشایند است و از آن نهى کرده اى، نباشد. و این همه را در آسانى و توانگرى و تندرستى قرار بده و توفیقم بده نعمتى را که به من داده اى، سپاس گویم؛
و از تو مى خواهم که مرگم را کشته شدن در راهت، زیر پرچم پیامبرت با دوستان خودت قرار دهى؛ و از تو مى خواهم که دشمنانت و دشمنان پیامبرت به دست من کشته شوند؛ و از تو مى خواهم که با خوارى هر کدام از بندگانت که بخواهى بر من اکرام کنى و با اکرام هیچ یک از اولیایت، مرا خوار نسازى. خداوندا! راه مرا در [مسیر و راه] پیامبر قرار بده.(408)
دعاى مخصوص ماه شعبان
امام زین العابدین علیه السلام دعاى زیر را در هر روز ماه شعبان هنگام زوال، و نیز در شب نیمه ى آن مى خواندند:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ اهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْفُلْکِ الْجارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغامِرَةِ، یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَها وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَها، الْمُتَقدمُ لَهُمْ مارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیاثِ الْمُضْطَرِّینَ وَ الْمَساکِینَ وَ مَلْجَأِ الْهارِبینَ وَ مَنْجَا الْخائِفِینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً کَثِیرَةً طَیِّبَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضا وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَداءً (وَ قَضاءً) بِحَوْلِ مِنْکَ وَ قُوَّةٍ یا رَبَّ الْعالَمِینَ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرِینَ الأَخْیارِ، الَّذِینَ اوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ فَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَ وِلایَتَهُمْ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ وَ اعْمُرْ قَلْبِی بِطاعَتِکَ وَ لا تُخْزِنِی بِمَعْصِیَتِکَ، وَ ارْزُقْنِی مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ بِما وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَ نَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِکَ، وَ احْیَیْتَنِی تَحْتَ ظِلِّکَ، وَ هذا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، شَعْبانُ الَّذِی حَفَفْتَهُ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوانِ، الَّذِی کانَ رَسُولُکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَدْأَبُ فِی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ فِی لَیالِیهِ وَ أَیَّامِهِ، بُخُوعاً لَکَ فِی إِکْرامِهِ وَ إِعْظامِهِ الى مَحَلِّ حِمامِهِ. اللَّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَى الاسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ وَ نَیْلِ الشَّفاعَةِ لَدَیْهِ، اللَّهُمَّ فَاجْعَلْهُ لِی شَفِیعاً مُشَفَّعاً وَ طَرِیقاً الَیْکَ مَهْیَعاً، وَ اجْعَلْنِی لَهُ مُتَّبِعاً حَتّى أَلْقاهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَنِّی راضِیاً وَ عَنْ ذُنُوبِی غاضِیاً، وَ قَدْ اوْجَبْتَ لِی مِنْکَ الْکَرامَةَ وَ الرِّضْوانَ وَ انْزَلْتَنِی دارَ الْقَرارِ وَ مَحَلَّ الأَخْیارِ؛(409)
خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ همانان که شاخسار پیامبرى اند، و جایگاه رسالت، و محل رفت و آمد فرشتگان، و سرچشمه ى دانش، و خاندان وحى. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ همانان که کشتى روانند در گرداب هاى بى پایان. هر که در این کشتى درآید، ایمنى مى یابد؛ و هر که آن را رها سازد، غرق مى گردد. هر که از آنان پیشى گیرد از دین خارج مى شود؛ و که از آنان بازماند، نابود مى گردد؛ و هر که با ایشان همراه شود، به مقصد مى رسد. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ همانان که پناهگاه امن مردمند، و فریادرس گرفتار درمانده، و پناه گریختگان، و نگهدار پناه جویان. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ درودى فراوان که آنان را خشنود کند و سبب شود تا به یارى و نیروى تو، اى پروردگار جهانیان، حق این خاندان را پاس داریم و به جاى آوریم. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست؛ همان خاندان پاک و نیک و برگزیده که بر مردم واجب کرده اى تا حقشان را پاس دارند و از آنان فرمان برند و دوستشان بدارند. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و چنان کن که دلم از تو فرمان پذیرد تا آباد شود، نه آن که با نافرمانى ات رسوا گردم. به من توفیق بخش تا با بهره گیرى از بخشش فراگیرت و به پاس عدالتى که بر سرم گسترده اى، با کسى که روزى اش را تنگ و محدود ساخته اى، یارى و غمخوارى کنم؛ و در سایه سار [رحمت] خویش زنده ام بدار. و این ماه، ماه پیامبر توست که برترین پیامبرانت هموست. این ماه، شعبان است که گرداگردش را با رحمت و خشنودى خویش فراگرفته اى. این، همان ماه است که پیامبر خدا که درود بر او و خاندانش باد بسى مى کوشید در آن روزه بگیرد و شبها سازد. و روزهایش را با عبادت سپرى و براى فروتنى به درگاه تو آن را گرامى و بزرگ مى شمرد؛ و تا هنگام مرگ چنین مى کرد. خدایا! ما را یارى کن تا در این ماه به شیوه ى او رفتار کنیم و نزد وى به شفاعتش دست یابیم. خدایا! او را شفیع من گردان و شفاعتش را بپذیر! و او را راه هموار من به سوى خویش ساز! و مرا دنباله رو او گردان تا آن گاه که در روز قیامت دیدارت کنم، بدان گونه که از من خشنود باشى و از گناهانم چشم پوشى و رحمت و خشنودى ات را بر من واجب شمارى و مرا در سراى جاودانگى و جایگاه خوبان منزل دهى. (410)
1) سوره مبارکه مؤمن، آیه 61.
2) صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، ص 42.
3) ارشاد القلوب، ج 2، ص 174.
4) الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِن(مکارم الأخلاق، ص 268.
5) وصال دوست (نماز در سیره و گفتار امام رضا علیه السلام)، رحیم کارگر، ص 212-215.
6) نخبة العلوم، فیض کاشانی، ص 104.
7) سوره مبارکه غافر، آیه 60.
8) مَا أَبْرَزَ عَبْدٌ یَدَهُ إِلَى اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا اسْتَحْیَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرُدَّهَا صِفْراً حَتَّى یَجْعَلَ فِیهَا مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ مَا یَشَاءُ فَإِذَا دَعَا أَحَدُکُمْ فَلَا یَرُدَّ یَدَهُ حَتَّى یَمْسَحَهَا عَلَى رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ (بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 90، ص323.
9) قُلْ ما یَعْبَوأُ بِکُمْ رَبّى لَوْلا دُعاؤُکُمْ (سوره مبارکه فرقان، آیه 77).
10) مکارم الأخلاق، ص270.
11) نماز از دیدگاه دانشمندان، ص 49.
12) نماز از دیدگاه دانشمندان، ص 54.
13) حزقیل سومین خلیفه بعد از موسى علیه السلام در بنى اسرائیل.
14) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 4، ص 112.
15) داستانهاى اصول کافى، ج 1، ص 73.
16) اصول کافى، ج 2، ص 579.
17) إرشاد القلوب، ترجمه رضایى، ج 1، ص 456.
18) سوره مبارکه حج، آیات 21 – 20.
19) اسرار الصلاة، مرحوم میرزا جواد ملکى تبریزى، ترجمه سید على احمدى، ص 517-522.
20) مصباح الشریعة، ص 132.
21) اسرار الصلاة، ص 164.
22) سوره مبارکه اسراء، آیه11.
23) اسرار الصلاة، ص 165.
24) وصال دوست (نماز در سیره و گفتار امام رضا علیه السلام)، رحیم کارگر، ص 217-220.
25) کُلُّ دُعَاءٍ یُدْعَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّمَاءِ حَتَّى یُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. (کافی، انتشارات دارالحدیث، ج 4، ص352).
26) یا على: لَا یَقْبَلُ اللَّهُ دُعَاءَ قَلْبٍ سَاه (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص367).
27) إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَاقْبَلْ بِقَلْبِکَ ثُمَّ اسْتَیْقِنْ بِالْإِجَابَةِ (عدة الداعی و نجاح الساعی، ص138).
28) إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُکَ وَ دَمَعَتْ عَیْنَاکَ، فَدُونَکَ دُونَکَ، فَقَدْ قُصِدَ قَصْدُک . (اصول کافى، ج 4، انتشارات دارالحدیث، ص 321).
29) سیماى ولایت در نماز، تقى ژاله فر، ص 274-283.
30) بحار الانوار، ج 2، چاپ بیروت، ج 2، ص 90.
31) سوره مبارکه فاطر، آیه 2.
32) شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 4، ص 357.
33) نهج البلاغه فیض الاسلام، حکمت 330.
34) برداشتى از نماز، آیةالله حاج شیخ على آقا نجفى کاشانى، ص 185-212.
35) اصول کافى، ج 2، ص 324.
36) بحارالانوار، ج 27، ص 180.
37) رَجُلٌ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَصَلَّى وَ عَقَّبَ انْتِظَاراً لِلصَّلَاةِ الْأُخْرَى فَهُوَ ضَیْفُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ ضَیْفَه (وسایل الشیعه، ج 4، ص 116).
38) راز نماز، محسن قرائتى، ص90-89.
39) سوره مبارکه انشراح، آیه 7 – 6.
40) إِذَا قَضَیْتَ الصَّلَاةَ بَعْدَ أَنْ تُسَلِّمَ وَ أَنْتَ جَالِسٌ فَانْصَبْ فِی الدُّعَاءِ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ فَارْغَبْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَتَقَبَّلَهَا مِنْکَ (وسائل الشیعة، ج 6، ص 431).
41) الخصال، ج 2، ص628، وسائل الشیعة، ج 5، ص 471.
42) کافى، ج 3، ص 342، تهذیب الأحکام، ج 2، ص 103.
43) وسایل الشیعه، ج 7، ص 150، أمالى، شیخ مفید، ص 310.
44) تهذیب الأحکام، ج 2، ص 104، وسایل الشیعه، ج 6، ص 436.
45) رازهاى نماز، آیةالله جوادى آملى، ص162-164.
46) جامع أحادیث الشیعة، ص 362، ح 3400.
47) و انّها لَکبیرةٌ الّا عَلىَ الخاشِعین؛(سوره مبارکه بقره، آیه 45).
48) وسائل الشیعة، ج 6، ص 429.
49) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِی أَفْضَلِ السَّاعَاتِ فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ (الخصال، ج1، ص 278، ح 23).
50) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 5، ص58.
51) التَّعْقِیبُ بَعْدَ الْغَدَاةِ وَ بَعْدَ الْعَصْرِ یَزِیدُ فِی الرِّزْق (الخصال، ج 2، ص 505).
52) سوره مبارکه نساء، آیه 32.
53) تفسیر عیاشى، ج 1، ص 240.
54) بحارالانوار، ج 85، ص 323.
55) بحارالانوار، ج 85، ص 18.
56) سوره مبارکه احزاب، آیه 56.
57) وسائل الشیعة، ج 7، ص 387.
58) مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ قَبْلَ أَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لْیَبْدَأْ بِالتَّکْبِیرِ (مکارم الأخلاق، ص281).
59) فلاح السائل، ص 163، دعائم الإسلام، ج 1، ص 165.
60) الخصال، ج 2، ص 396، ح 102.
61) ادب پرواز، محسن عباسى ولدى، ص238-239.
62) اسرار الصلاة، مرحوم میرزا جواد ملکى تبریزى، ترجمه سید على احمدى، ص 483.
63) یَا ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی بَعْدَ الْغَدَاةِ سَاعَةً وَ بَعْدَ الْعَصْرِ سَاعَةً أَکْفِکَ مَا أَهَمَّک (الجواهر السنیة؛کلیات حدیث قدسى، ص 296).
64) مَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ (وسایل الشیعه، ج 6، ص 432).
65) جامع أحادیث الشیعة، ص 358، ح 3384.
66) کافى، ج 2، ص 477، تهذیب الأحکام، ج 2، ص 114.
67) مستدرک الوسائل، ج 1، ص 336.
68) سوره مبارکه مطففین، آیه 26.
69) إِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنَ الصَّلَاةِ وَ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَى حَاجَتَهُ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى لِمَلَائِکَتِهِ انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی فَقَدْ أَدَّى فَرِیضَتِی وَ لَمْ یَسْأَلْ حَاجَتَهُ مِنِّی کَأَنَّهُ قَدِ اسْتَغْنَى عَنِّی خُذُوا صَلَاتَهُ فَاضْرِبُوا بِهَا وَجْهَهُ (بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 82، ص 325).
70) إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا عَجِلَ فَقَامَ لِحَاجَتِهِ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَ مَا یَعْلَمُ عَبْدِی أَنِّی أَنَا اللَّهُ الَّذِی أَقْضِی الْحَوَائِج ؟(عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 154).
71) ادب پرواز، محسن عباسى ولدى، ص240.
72) مناجات شعبانیه.
73) عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 165.
74) وسائل الشیعة، ج 6، ص 407.
75) وسائل الشیعة، ج 7، ص 193.
76) النوادر، راوندی، ص 16.
77) مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِی أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ لَمْ یَبْقَ شَیْ ءٌ مِمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ إِلَّا صَلَّى عَلَى الْعَبْدِ لِصَلَاةِ اللَّهِ وَ صَلَاةِ مَلَائِکَتِهِ فَمَنْ لَمْ یَرْغَبْ فِی هَذَا فَهُوَ جَاهِلٌ مَغْرُورٌ قَدْ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ(وسائل الشیعة، ج 7، ص 193).
78) مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى مَا یُکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیُکْثِرْ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً (وسائل الشیعة، ج 7، ص 194).
79) بحار الأنوار، چاپ بیروت، ج 79، ص 64.
80) آثار و برکات صلوات، ص 130.
81) داستان هایى از صلوات، ص 73.
82) آثار و برکات صلوات، ص 138.
83) مَنْ صَلَّى عَلَیَّ مَرَّةً خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى رَأْسِهِ نُوراً وَ عَلَى یَمِینِهِ نُوراً وَ عَلَى شِمَالِهِ نُوراً وَ عَلَى فَوْقِهِ نُوراً وَ عَلَى تَحْتِهِ نُوراً وَ فِی جَمِیعِ أَعْضَائِهِ نُورا (بحارالانوار، ج 91، ص 64).
84) وسائل الشیعة، ج 7، ص 197.
85) وسایل الشیعه، ج 4، ص 28.
86) جامع الأخبار، شعیری، ص60.
87) یَا عَلِیُّ مَنْ صَلَّى عَلَیَّ کُلَّ یَوْمٍ أَوْ کُلَّ لَیْلَةٍ وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی وَ لَوْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْکَبَائِرِ (بحارالانوار، ج 91، ص 63).
88) عدة الداعی و نجاح الساعی، ص268.
89) آثار و برکات صلوات، ص 151.
90) آثار و برکات صلوات، ص 154.
91) وسائل الشیعة، ج 7، ص 199.
92) وسائل الشیعة، ج 6، ص462.
93) وسائل الشیعه، ج 4، ص 1037.
94) پرتوى از اسرار نماز، محسن قرائتى، ص199-200.
95) اکمال الدین، ج 2، ص11 و 12.
96) کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 352.
97) مسجد مقدس جمکران، ص 192 – 194.
98) مکیال المکارم، ج 2، ص 23.
99) بحار الأنوار، انتشارات بیروت، ج 92، ص 336.
100) مکیال المکارم، ج 2، ص 27.
101) مکیال المکارم، ج 2، ص 25.
102) مکیال المکارم، ج 2، ص 48.
103) مکیال المکارم، ج 2، ص 55.
104) مکیال المکارم، ج 1، ص 351.
105) صحیفة المهدى، ص 274.
106) مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فَاطِمَةَ وَ لَوْ کَانَ شَیْ ءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَاطِمَةَ (الکافى، انتشارات الاسلامیه، ج 3، ص 343؛ تهذیب الأحکام، ج 2، ص 105).
107) الکافى، ج 3، ص 343، باب التعقیب بعد الصلاة و الدعاء؛ تهذیب الأحکام، ج 2، ص 105، باب کیفیة الصلاة و صفتها و….
108) سوره مبارکه احزاب، آیه 41.
109) وسایل الشیعه، ج 6، ص 443، باب استحباب ملازمة تسبیح الزهراء علیها السلام؛ معانى الأخبار، ص 193، باب معنى ذکر اللَّه کثیرا.
110) وسایل الشیعه، ج 6، ص 442، باب استحباب ملازمة تسبیح الزهرا علیها السلام؛ ثواب الأعمال، ص 163، ثواب تسبیح فاطمة الزهراء علیها السلام.
111) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 320، باب وصف الصلاة من… ؛ فلاح السائل، ص 165، فصل التاسع عشر فیما نذکره من فضل.
112) کافى، ج 3، ص 343، باب التعقیب بعد الصلاة و الدعاء؛ تهذیب الأحکام، ج 2، ص 105، باب کیفیة الصلاة و صفتها و….
113) بلدالأمین، ص 310 ؛ بحارالأنوار، ج 82، ص 340، توفیق و تحقیق….
114) وسایل الشیعه، ج 11، ص 428، باب استحباب استصحاب التربة الحسین علیه السلام.
115) مکارم الأخلاق، ص 281، فى الأدعیة المخصوصة بأعقاب الفرائض؛ بحارالأنوار، ج 82، ص 333، باب 37، تسبیح فاطمة علیها السلام.
116) وسایل الشیعه، ج 6، ص 456، باب استحباب اتخاذ سبحة من طین… ؛ بحارالانوار، طرج 82، ص 327، باب 37، تسبیح فاطمة علیها السلام.
117) وسایل الشیعه، ج 5، ص 365، باب استحباب السجود على تربة الحسین علیه السلام؛ بحارالأنوار، ج 82، ص 340، توفیق و تحقیق….
118) وسایل الشیعه، ج 6، ص 456، باب استحباب اتخاذ سبحة من طین… ؛ مصباح، شیخ طوسى، ص 735، فصل فى تمام الصلاة فى….
119) وسایل الشیعه، ج 14، ص 536، باب استحباب اتخاذ سبحة من تربة؛ تهذیب الأحکام، ج 6، ص 75، باب حد حرم الحسین علیه السلام و فضل کربلا.
120) وسایل الشیعه، ج 6، ص 456، باب استحباب اتخاذ سبحة من طین… ؛ مکارم الأخلاق، ص 281، فى الأدعیة المخصوصة بأعقاب الفرایض.
121) وسایل الشیعه، ج 6، ص 456، باب استحباب اتخاذ سبحة من طین… ؛ مصباح، شیخ طوسى، ص 735، فصل فى تمام الصلاة فى مسجد الکوفة.
122) بحارالأنوار، ج 82، ص 341، توفیق و تحقیق… ؛ مستدرک الوسایل، ج 5، ص 56، باب استحباب اتخاذ سبحة من طین….
123) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 374، باب أدب المرأة فى الصلاة… ؛ بحارالأنوار، ج 82، ص 328، باب 37، تسبیح فاطمة علیها السلام. (عن الباقر علیه السلام: إذا سَبّحت المرأة عقدتْ على الأنامل لأ نّهنَّ مسئولاتٌ).و لیکن احادیث فضیلتِ تربت مطلقاً اکثر و اقوى است.
124) مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ع قَبْلَ أَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لْیَبْدَأْ بِالتَّکْبِیرِ (الکافى، انتشارات الاسلامیه، ج 3، ص 342).
125) أبوالدرداء: أتیت رسول الله صلى الله علیه و آله فقلت: یا رسول الله، ذهب الأغنیاء بالدنیا والآخرة، نصلى و یصلون، و نصوم و یصومون، و یتصدقون و لا نتصدق، قال: ألا أدلک على شى ء ان أنت فعلته لم یسبقک أحد کان قبلک و لم یدرکک أحد بعدک الا من فعل الذى تفعل دبر کل صلاة: ثلاثا و ثلاثین تسبیحة، و ثلاثا و ثلاثین تحمیدة، و أربعا و ثلاثین تکبیرة (مسند ابن حنبل: 21768/166/8، الزهد لابن المبارک: 1159/407).
126) علل الشرایع، ج 2، ص 360، باب 78، باب العلّة التى مِنْ أجلها یکبّر المصلى؛ وسایل الشیعه، ج 6، ص 452، باب استحباب رفع الیدین فوق الرأس.
127) وسایل الشیعه، ج 6، ص 452، باب استحباب رفع الیدین فوق الرأس.
128) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 325، باب التعقیب… ؛ وسایل الشیعه، ج 7، ص 51، باب استحباب مسح الوجه و الرأس.
129) کافى، ج 2، ص 521، باب من قال أستغفر اللَّه الذى… ؛ مکارم الاخلاق، ص 315، فى الاستغفارِ و البُکاء.
130) الجامع الصغیر: 8417/567/2، عمل الیوم و اللیلة: 137/53 کلاهما عن البراء.
131) کان رسول الله صلى الله علیه و آله اذا انصرف من صلاته استغفر ثلاثاً و قال: » اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْکَ السَّلَام تَبارَکتَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام » (شرح فروع کافی، ملا محمد هادی بن محمد صالح مازندرانی، ج 3، ص 177به نقل از صحیح مسلم، ج2، ص 95).
132) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص54.
133) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص55.
134) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص56.
135) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص56-58.
136) سوره مبارکه بقره، آیات 257 – 255.
137) سوره مبارکه آل عمران، آیات 19 – 18.
138) سوره مبارکه آل عمران، آیات 27 – 26.
139) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص58-60.
140) دعائم الإسلام، ج 1، ص 168.
141) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص60-61.
142) سوره مبارکه کهف، آیه 46؛ سوره مبارکه مریم، آیه 76.
143) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص61-62.
144) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص62.
145) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص63.
146) مقباس المصابیح، علامه محمدتقی مجلسی، ص 64.
147) سوره مبارکه آل عمران، آیه 9.
148) سوره مبارکه بقره، آیه 186.
149) سوره مبارکه زمر، آیه 53.
150) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص64-65.
151) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 65.
152) الدعوات، ص 50.
153) الدعوات، ص 198.
154) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص66.
155) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 66-67.
156) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص67.
157) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص68.
158) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 68.
159) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص69.
160) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص71.
161) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص71-72.
162) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص73.
163) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص74.
164) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص75.
165) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص75-76.
166) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 77.
167) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص77.
168) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 78.
169) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص78.
170) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 79.
171) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص80.
172) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص80-81.
173) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 81.
174) دلائل الامامه، ص294.
175) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 83.
176) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص83-84.
177) مقباس المصابیح، علامه مجلسى، ص 84.
178) سوره مبارکه صافات، آیات 182 – 180.
179) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص85.
180) اعلام الدین، ص 352.
181) سوره مبارکه روم، آیات 19 – 17.
182) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص86.
183) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص87-88.
184) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 89.
185) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص89.
186) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص298.
187) فلاح السائل، ص 170.
188) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص302-303.
189) فلاح السائل، ص 172.
190) فلاح السائل، ص172.
191) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص304-306.
192) فلاح السائل، ص 173.
193) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص306-311.
194) مقباس المصابیح، ص 96-98.
195) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص311-317.
196) جامع الأخبار، ص 131.
197) فلاح السائل، ص 176.
198) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 99-100.
199) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص100.
200) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 100-101.
201) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص103- 105.
202) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 104.
203) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 104-105.
204) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 105.
205) وقعة صفین، ص 134، طریق الجیش الی صفین….
206) فلاح السائل، ص 200.
207) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس، ص 352-353.
208) فلاح السائل، ص 202.
209) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص355-356.
210) فلاح السائل، ص202-206.
211) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص357-363.
212) سوره مبارکه صف، آیه 4.
213) فلاح السائل، ص 206.
214) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس(ره)، ص363-367.
215) مصباح، شیخ طوسی، ص 73، مصباح، شیخ کفعمی، ص 33.
216) مصباح، شیخ طوسی، ص 73، بلد الأمین، ص 19.
217) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 115- 116.
218) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 116.
219) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 116-117.
220) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص417-420.
221) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 117.
222) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 118.
223) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 119.
224) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص427-429.
225) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 121-122.
226) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص429-436.
227) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 124.
228) ادب حضور، (ترجمه فلاح السائل)، سید بن طاووس (ره)، ص436-440.
229) وقعة صفین، ص 134.
230) فلاح السائل، ص 229-230.
231) سوره مبارکه انفطار، آیات 10 و 11.
232) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 126.
233) فلاح السائل، ص 249.
234) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص450-452.
235) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 128-131.
236) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص452-458.
237) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 131-133.
238) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص458-462.
239) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 134.
240) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص462-464.
241) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص134-135.
242) مقباس مصابیح، علامه مجلسی، ص 135.
243) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 135.
244) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 136.
245) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 137.
246) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 502.
247) من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 379.
248) مکارم الاخلاق، ص 305.
249) تهذیب الاحکام، ج 2، ص 139.
250) بحار الانوار، ج 83، ص 129.
251) کیسه ای از جنس چرم(دهخدا).
252) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 504.
253) تهذیب الاحکام، ج 2، ص 138.
254) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 329.
255) صلاة الخاشعین، شهید آیت الله دستغیب، ص 115-114.
256) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 141.
257) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 141-142.
258) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 142.
259) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 143.
260) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 144.
261) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 145.
262) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص146.
263) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص146- 147.
264) سوره مبارکه نوح، آیات 10-12(طب الأئمه، ص 129).
265) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 147.
266) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 148.
267) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 149.
268) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 150.
269) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 150-151.
270) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 152.
271) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 153.
272) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 153-154.
273) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 154.
274) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص154- 155.
275) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 156.
276) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 156-157.
277) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 158.
278) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 158-159.
279) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 159-161.
280) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 161-169.
281) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص169- 171.
282) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 171-175.
283) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 175.
284) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 176.
285) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 176-177.
286) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 177.
287) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 178-179.
288) صلاة الخاشعین، شهید آیت الله دستغیب، ص 117-115.
289) در جلد 83 بحارالانوار، 63 حدیث از پیشوایان معصوم درباره ى سجده ى شکر، نقل شده است.
290) بحارالانوار، ج 83، ص 205.
291) راز نماز، محسن قرائتى، ص92-91 به نقل از وسائل الشیعه، ج 4، ص 1071.
292) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 181-187.
293) نماز یا بهترین راه خودسازى، میرخلیل سیدنقوى، ص94، ستاد اقامه نماز، چاپ: دوم، تابستان 1376.
294) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 187.
295) ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ص 329.
296) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 187-188.
297) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 188-189.
298) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 189-190.
299) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص190-191.
300) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 191.
301) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 191-192.
302) ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ص 368.
303) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 192.
304) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 193.
305) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 193-194.
306) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 194-195.
307) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 196.
308) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 196-197.
309) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 197.
310) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 197-198.
311) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 198.
312) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 199.
313) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 200.
314) مقباس المصابیح، ص 201.
315) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 201.
316) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 201-202.
317) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 202.
318) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 203.
319) ادب حضور، ترجمه فلاح السائل، سید بن طاووس (ره)، ص 369.
320) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 204.
321) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 205.
322) مقباس المصبایح، ص 204.
323) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 206.
324) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 207.
325) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 207-208.
326) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 208.
327) سوره مبارکه آل عمران، آیه 41.
328) سوره مبارکه اعراف، آیه 205.
329) سوره مبارکه طه، آیه 130.
330) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 209-212.
331) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 213.
332) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 214-215.
333) سوره مبارکه روم، آیات 17-18.
334) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، 215.
335) سوره مبارکه نجم، آیه 37.
336) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 215-216.
337) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 216.
338) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 216-217.
339) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 217.
340) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 218.
341) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 218-219.
342) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 219.
343) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، 219.
344) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 220.
345) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 221.
346) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 223.
347) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 222.
348) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 223-224.
349) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 224.
350) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 224-225.
351) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 225.
352) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 226.
353) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 227.
354) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 228.
355) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 228-229.
356) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 230.
357) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 231.
358) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 233.
359) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 233-238.
360) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 238-239.
361) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 239.
362) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، 239.
363) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 241.
364) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 242.
365) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 243.
366) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، 244، 245.
367) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 245-246.
368) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 246.
369) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 247.
370) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 248.
371) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 249.
372) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 249- 250.
373) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 250.
374) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 250-256.
375) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 256-260.
376) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 260-261.
377) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 261-262.
378) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 263.
379) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 263-267.
380) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 267-268.
381) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 268-272.
382) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 272-274.
383) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 274-278.
384) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 278-280.
385) سوره مبارکه توبه، آیه 51.
386) سوره مبارکه یونس، آیه 107.
387) سوره مبارکه هود، آیه 6.
388) سوره مبارکه عنکبوت، آیه 60.
389) سوره مبارکه زمر، آیه 38.
390) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 280.
391) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 281.
392) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 283-284.
393) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 284.
394) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 287.
395) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص286- 287.
396) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 288.
397) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص289- 290.
398) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 290.
399) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 291.
400) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 292.
401) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 292-293.
402) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، ص 293-294.
403) مقباس المصابیح، علامه مجلسی، به تصحیح و تحقیق قاسم ترکی، سید مصطفی موسوی بخش، ص 294-302.
404) تعقیبات نماز، رسول افقى، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص37-39، به نقل از الإقبال بالأعمال الحسنة، ج3، ص 211.
405) الإقبال بالأعمال الحسنة، ج 1، ص 80.
406) المصباح للکفعمی (جنة الأمان الواقیة)، ص 618.
407) الإقبال بالأعمال الحسنة، ج 1، ص 79.
408) تعقیبات نماز، رسول افقى، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص44-50.
409) الإقبال بالأعمال الحسنة، ج 3، ص 300.
410) تعقیبات نماز، رسول افقى، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص40-43.
